Verkiezingsprogramma's 2025 overWelke partijen willen de dienstplicht weer invoeren?
Het CDA wil de militaire dienstplicht (opkomstplicht) in Nederland herstellen, geïnspireerd op het Scandinavische model. Jongeren krijgen de voorkeur om vrijwillig te dienen, maar voor wie niet kiest voor militaire dienst, blijft maatschappelijke diensttijd verplicht. Het CDA ziet dit als noodzakelijk vanwege toenemende militaire dreigingen en het belang van een weerbare samenleving.
Herinvoering militaire dienstplicht naar Scandinavisch model
Het CDA pleit voor een heractivering van de militaire opkomstplicht, waarbij jongeren bij voorkeur vrijwillig instromen, maar waarbij ook alternatieven als maatschappelijke diensttijd mogelijk blijven. Dit wordt gemotiveerd door de behoefte aan een grotere, schaalbare krijgsmacht en een weerbare samenleving in het licht van internationale dreigingen.
“Door de toenemende militaire dreigingen willen wij een heractivering van de militaire opkomstplicht, naar Scandinavisch model in aanvulling op het huidige dienjaar bij Defensie.”
“We herstellen de militaire opkomstplicht zodat er altijd genoeg mensen klaarstaan om ons te verdedigen.”
Maatschappelijke diensttijd als alternatief voor niet-dienenden
Voor jongeren die niet deelnemen aan de militaire opkomstplicht, blijft de maatschappelijke diensttijd bestaan als verplichte bijdrage aan de samenleving. Dit zorgt ervoor dat iedere jongere een bijdrage levert aan de Nederlandse samenleving, hetzij militair, hetzij civiel.
NSC wil géén klassieke, algemene dienstplicht invoeren, maar stelt voor om een selectieve dienstplicht naar Zweeds model te verkennen. Dit houdt in dat alle 18-jarigen verplicht een enquête invullen over motivatie en geschiktheid, waarna een deel wordt uitgenodigd voor een gesprek; een generieke opkomstplicht wordt expliciet afgewezen.
Selectieve dienstplicht naar Zweeds model
NSC pleit voor een eerste stap richting een selectieve dienstplicht, geïnspireerd op het Zweedse systeem. Hierbij wordt niet iedereen opgeroepen, maar worden jongeren geselecteerd op basis van motivatie en geschiktheid. Het doel is de weerbaarheid van de samenleving te vergroten zonder terug te keren naar de oude, generieke opkomstplicht.
“We zetten een eerste stap naar een dienstplicht naar Zweeds model door alle 18-jarigen een verplicht in te vullen enquête te sturen om de motivatie en mate van geschiktheid in beeld te brengen. Vervolgens zullen gericht jongeren worden uitgenodigd voor een gesprek. We zijn tegen de generieke opkomstplicht van vroeger, omdat die in de praktijk niet effectief is.”
“We zetten eerste stappen naar een militaire dienstplicht naar voorbeeld van Zweden. Iedereen die 18 wordt, moet verplicht een vragenlijst invullen en heeft een gesprek over geschiktheid en motivatie.”
“We zetten een eerste stap naar een dienstplicht naar Zweeds model door iedereen die 18 jaar wordt verplicht een vragenlijst te laten invullen en daarna uit te nodigen voor een gesprek.”
Tegen generieke opkomstplicht
NSC wijst de klassieke, algemene dienstplicht expliciet af, omdat deze volgens de partij niet effectief is gebleken in het verleden.
“We zijn tegen de generieke opkomstplicht van vroeger, omdat die in de praktijk niet effectief is.”
BIJ1 is fel tegen het opnieuw invoeren van de dienstplicht en wil deze juist volledig uit de wet halen. De partij pleit voor bescherming van jongeren tegen dienstplicht en militaire ronseling, en erkent en beschermt het recht op dienstweigering. BIJ1 kiest expliciet voor demilitarisering en het beëindigen van elke vorm van verplichte militaire dienst.
Dienstplicht officieel uit de wet halen
BIJ1 wil dat de dienstplicht definitief wordt afgeschaft en uit de wet wordt gehaald. Dit standpunt is een reactie op discussies over herinvoering van de dienstplicht; BIJ1 kiest juist voor volledige afschaffing en bescherming van dienstweigeraars. Hiermee positioneert de partij zich diametraal tegenover partijen die de dienstplicht willen herinvoeren.
“De dienstplicht gaat officieel uit de wet. Dienstweigering wordt erkend en beschermd. Er komt (postuum) eerherstel voor dienstweigeraars uit het verleden.”
Jongeren beschermen tegen dienstplicht en ronseling
BIJ1 wil jongeren expliciet beschermen tegen elke vorm van dienstplicht en militaire ronseling. De partij ziet jongeren niet als 'kanonnenvoer' en biedt steun aan dienstweigeraars, waarmee zij zich duidelijk afzet tegen herinvoering van de dienstplicht.
“Onze jongeren beschermd tegen dienstplicht en ronseling voor het leger. Onze jongeren zijn geen kanonnenvoer. Alle dienstweigeraars krijgen onze steun en bescherming.”
Defensie weg uit scholen en stoppen met werving
BIJ1 wil dat Defensie geen invloed meer heeft op scholen en dat wervingscampagnes gericht op jongeren stoppen. Dit beleid voorkomt normalisering van militaire dienst en ronseling onder jongeren, en sluit aan bij het bredere verzet tegen (her)invoering van de dienstplicht.
“Het ministerie van Defensie blijft weg uit de scholen. Wervingscampagnes gericht op jongeren stoppen we. Net als gastlessen, sportdagen en trainingen van Defensie die bedoeld zijn om beïnvloedbare jongeren enthousiast te maken voor een rol in het leger.”
De ChristenUnie wil de dienstplicht opnieuw invoeren voor alle jongeren, waarbij zij kunnen kiezen tussen een maatschappelijke of militaire invulling. Het voorstel is dat iedere Nederlander zich een periode inzet voor de gemeenschap, met een dienjaar naar Zweeds voorbeeld als opmaat naar deze brede dienstplicht.
Dienstplicht voor iedereen, keuze tussen maatschappelijk of militair
De ChristenUnie pleit voor het opnieuw invoeren van een algemene dienstplicht, waarbij jongeren zelf kiezen voor een militaire of maatschappelijke bijdrage. Dit moet bijdragen aan gemeenschapszin en de paraatheid van Nederland, en wordt gefaseerd ingevoerd met een dienjaar naar Zweeds voorbeeld als eerste stap.
“Het moet gewoon worden dat iedere Nederlander zich een specifieke periode van zijn leven inzet voor de gemeenschap. Iedereen vervult dienstplicht, maatschappelijk of militair. Op basis van persoonlijke motivatie kunnen jongeren de keuze maken voor de krijgsmacht of elders in de samenleving.”
“Jongeren vervullen een maatschappelijke of militaire dienstplicht en kiezen daarbij, vanuit hun motivatie, voor de krijgsmacht of voor een rol elders in de samenleving.”
“In aanloop naar deze dienstplicht breiden we het dienjaar bij defensie uit naar Zweeds voorbeeld. Alle achttienjarigen vullen een enquête in en de gemotiveerde jongeren worden uitgenodigd voor een dienjaar.”
Volt wil de dienstplicht niet opnieuw invoeren. In plaats daarvan pleit Volt voor een vrijwillig Europees dienmodel met zowel civiele als militaire trajecten, waarbij deelname vrijwillig is en jongeren zelf kunnen kiezen voor een militair of sociaal dienstverband. Volt ziet een verplichte dienstplicht dus niet als oplossing, maar zet in op vrijwilligheid en keuzevrijheid voor jongeren.
Geen herinvoering van de dienstplicht, maar vrijwillig Europees dienmodel
Volt kiest expliciet niet voor de herinvoering van de (verplichte) dienstplicht. In plaats daarvan stelt Volt een vrijwillig Europees dienmodel voor, dat zowel civiele als militaire trajecten biedt en waarbij deelname door EU-landen en jongeren vrijwillig is. Dit model is bedoeld als laatste redmiddel bij personeelstekorten, maar blijft altijd op basis van vrijwilligheid en keuzevrijheid.
“Volt bepleit een vrijwillig Europees dienmodel. Dit dienmodel biedt zowel civiele als militaire trajecten aan, bijvoorbeeld cyberveiligheid of crisisrespons. Het is een laatste redmiddel bij personeelstekorten. Deelname door EU landen blijft vrijwillig.”
“Potentiële deelnemers moeten zelf kunnen kiezen voor een militair of sociaal dienstverband.”
Stimuleren maatschappelijke diensttijd en weerbaarheidstrainingen (vrijwillig)
Volt wil jongeren stimuleren om deel te nemen aan maatschappelijke diensttijd en weerbaarheidstrainingen, maar deelname is vrijwillig en jongeren kiezen zelf voor een militair of sociaal traject. Dit is geen (her)invoering van de dienstplicht, maar een keuzeoptie om vaardigheden te ontwikkelen.
“Door de Maatschappelijke Diensttijd en weerbaarheidstrainingen te stimuleren geven we jongeren de vaardigheden om zélf het verschil te maken. Potentiële deelnemers moeten zelf kunnen kiezen voor een militair of sociaal dienstverband.”
BBB wil de huidige (slapende) dienstplicht behouden, maar deze alleen activeren als uiterste noodmaatregel wanneer andere opties voor het opschalen van de krijgsmacht zijn uitgeput. De partij zet primair in op een beroepsleger, een versterkte Nationale Garde en vrijwillige dienstjaren voor studenten, en ziet de daadwerkelijke opkomstplicht als een laatste redmiddel bij dreigend conflict.
Dienstplicht alleen als uiterste noodmaatregel
BBB kiest ervoor de huidige status van de dienstplicht te handhaven en de opkomstplicht pas te activeren als er geen realistische alternatieven meer zijn om het leger op te schalen. Dit betekent dat BBB niet pleit voor een algemene herinvoering van de dienstplicht in vredestijd, maar deze als noodoptie achter de hand houdt voor crisissituaties.
“Dienstplicht. We handhaven de huidige status van de dienstplicht en activeren de opkomstplicht enkel als er geen realistische alternatieven meer overblijven voor de opschaling van de krijgsmacht bij een dreigend conflict.”
Vrijwillig dienjaar voor studenten uitbreiden
BBB wil dat alle studenten de mogelijkheid krijgen tot een vrijwillig halfjaar in dienst, met vergoeding en studiepunten, en wil deze optie jaarlijks verder uitbreiden. Dit is bedoeld om de krijgsmacht te versterken zonder verplichte dienstplicht voor iedereen.
“Minor Defensie. Alle studenten (MBO, HBO, WO) krijgen de mogelijkheid tot een vrijwillig halfjaar in dienst, met vergoeding en erkende studiepunten (ECT’s). Het dienjaar wordt elk jaar stevig uitgebreid.”
JA21 wil de dienstplicht in Nederland gedeeltelijk herinvoeren door verplichte elementen naar Scandinavisch voorbeeld toe te voegen. Ze pleiten voor het verplicht oproepen van een deel van de jongeren voor militaire dienst, als onderdeel van een bredere strategie om de krijgsmacht te versterken en de weerbaarheid van de samenleving te vergroten.
Toewerken naar verplichte dienstplicht-elementen naar Scandinavisch model
JA21 wil niet de volledige klassieke dienstplicht terug, maar stelt voor om verplichte onderdelen van de dienstplicht in te voeren, geïnspireerd op het Scandinavische systeem. Dit betekent dat een selecte groep jongeren verplicht wordt opgeroepen voor militaire dienst, om zo het personeelstekort bij Defensie aan te pakken en de maatschappelijke weerbaarheid te vergroten.
“Daarnaast willen wij toewerken naar de invoering van verplichte elementen van dienstplicht naar Scandinavisch voorbeeld. Denk hierbij aan het verplicht oproepen van zo’n 5% van de jongeren die de jaarlijkse defensie-enquête invullen.”
“Uitbreiding van het dienjaar en toewerken naar verplichte elementen van dienstplicht naar Scandinavisch model.”
De SP is uitgesproken tegen de herinvoering van de dienstplicht en verzet zich actief tegen plannen of retoriek die daartoe oproepen. De partij vindt de dienstplicht onnodig, schadelijk voor jongeren en de economie, en wijst op bestaande arbeidstekorten als extra argument tegen herinvoering.
Tegen herinvoering van de dienstplicht
De SP verwerpt expliciet het idee van een nieuwe dienstplicht. Zij stellen dat verhalen over een dreigende oorlog onnodig angst aanjagen en dat het invoeren van de dienstplicht jongeren uit hun leven rukt en de economie schaadt. De partij benadrukt dat Nederland kampt met arbeidstekorten en dat een dienstplicht deze problemen zou verergeren.
“Wij passen voor de dienstplicht. Er moet geen dienstplicht komen. Die is niet alleen onnodig, maar sleurt jongeren ook weg uit hun leven, opleiding en werk.”
“Dienstplicht is onnodig. Politici en media willen ons laten geloven dat Nederland op het punt staat binnengevallen te worden. Het hoofd van de NAVO raadde zelfs mensen aan om Russisch te leren. Deze verhalen zijn niet op feiten gebaseerd. Bovendien zorgen ze ook nog eens voor veel onrust en angst in de samenleving. Dat is gevaarlijk. Het invoeren van de dienstplicht is dan ook onnodig. We hoeven onze jongeren niet onvrijwillig weg te sleuren uit hun leven, hun werk en hun opleiding. Dit schaadt levens en, de economie; en bovendien kampt Nederland met grote arbeidstekorten die hiermee verslechteren.”
De VVD wil de dienstplicht (opkomstplicht) niet direct herinvoeren, maar sluit dit op termijn niet uit als vrijwillige aanmelding als reservist onvoldoende oplevert. Eerst zet de partij in op bewustwording en vrijwillige deelname, met als mogelijke vervolgstap de herinvoering van de opkomstplicht als dit niet genoeg effect heeft. De VVD kiest dus voor een gefaseerde benadering, waarbij herinvoering van de dienstplicht een laatste redmiddel is.
Herinvoering dienstplicht als laatste redmiddel
De VVD overweegt de herinvoering van de opkomstplicht (dienstplicht) alleen als vrijwillige aanmelding als reservist onvoldoende resultaat oplevert. De partij wil eerst jongeren bewust maken van hun rol in de verdediging van Nederland en hen enthousiasmeren om zich vrijwillig aan te melden. Pas als deze aanpak niet werkt, wordt de herinvoering van de dienstplicht als serieuze optie genoemd.
“Als dit onvoldoende resultaat oplevert, overwegen we andere stappen, zoals de herinvoering van de opkomstplicht.”
Verplichte enquête en vrijwillige reservist als eerste stap
De VVD introduceert een verplichte enquête voor jongeren om bewustwording te vergroten en vrijwillige deelname aan de krijgsmacht te stimuleren. Dit is een tussenstap vóór eventuele herinvoering van de dienstplicht.
“zetten we een eerste stap door een verplichte enquête voor jongeren in te voeren. Zo maken we jongeren bewust van hun rol in de verdediging van ons land. Zo creëren we een kweekvijver van talent en enthousiasmeren we jongeren om zich vrijwillig aan te melden als reservist.”
50PLUS wil geen klassieke militaire dienstplicht herinvoeren, maar pleit voor een gemoderniseerde algemene maatschappelijke dienstplicht. Deze dienstplicht zou niet alleen voor defensie gelden, maar ook voor zorg of civiele veiligheid, als reactie op de veranderde geopolitieke situatie in Europa. Het voorstel is bedoeld om het militair en maatschappelijk vermogen van Nederland te versterken zonder terug te keren naar de oude opkomstplicht.
Gemoderniseerde maatschappelijke dienstplicht voor defensie, zorg of civiele veiligheid
50PLUS stelt voor om een brede, gemoderniseerde dienstplicht in te voeren die jongeren inzetbaar maakt voor defensie, zorg of civiele veiligheid. Dit is een reactie op de toegenomen dreiging in Europa en het besef dat Nederland voldoende weerbaar moet zijn, maar het is geen pleidooi voor de herinvoering van de klassieke militaire dienstplicht. De partij ziet dit als een manier om de nationale paraatheid te vergroten en maatschappelijke betrokkenheid te stimuleren.
“Een gemoderniseerde algemene maatschappelijk dien(st)plicht voor defensie, zorg of civiele veiligheid.”
BVNL is expliciet tegen de herinvoering van de dienstplicht en opkomstplicht. Zij pleiten voor een volledig vrijwillige krijgsmacht en wijzen verplichte militaire dienst af, omdat zij geloven in individuele vrijheid en soevereiniteit van de Nederlandse krijgsmacht.
Tegen herinvoering van de dienstplicht en opkomstplicht
BVNL verzet zich duidelijk tegen het opnieuw invoeren van de dienstplicht of opkomstplicht. Zij vinden dat de krijgsmacht uit vrijwilligers moet bestaan en dat verplichte dienst niet past bij hun visie op vrijheid en individuele keuze. Dit standpunt wordt expliciet en ondubbelzinnig gemaakt in hun programma.
“We zijn tegen de dienstplicht en willen ook geen herinvoering van de opkomstplicht.”
D66 wil de dienstplicht niet opnieuw invoeren in de traditionele, verplichte vorm. In plaats daarvan stelt D66 voor om het Zweedse model te volgen: een verplichte enquête onder jongeren, waarna zij vrijwillig kunnen kiezen voor inzet bij defensie of in maatschappelijke sectoren zoals zorg, logistiek en cybersecurity. Dienstplicht wordt dus niet verplicht heringevoerd, maar D66 wil jongeren op vrijwillige basis betrekken bij brede maatschappelijke opgaven.
Geen verplichte dienstplicht, wel vrijwillige maatschappelijke inzet
D66 is tegen het opnieuw invoeren van een klassieke, verplichte dienstplicht. In plaats daarvan wil de partij jongeren via een verplicht onderzoek (enquête) informeren en motiveren om zich vrijwillig in te zetten voor defensie of andere maatschappelijke taken. Hiermee wil D66 inspelen op de behoefte aan een weerbare samenleving, zonder jongeren te verplichten tot militaire dienst.
“D66 wil jongeren, als zij dat willen, betrekken bij deze brede maatschappelijke opgave. Dat doen we met het Zweedse model voor de dienstplicht, dat bestaat uit een verplichte enquête onder dienstplichtigen. Daarna kunnen zij vrijwillig ook in bijvoorbeeld de zorg, logistiek en cybersecurity ingezet worden, naast bij defensie.”
DENK is uitgesproken tegen de herinvoering van de dienstplicht. Zij vinden een gedwongen dienstplicht onacceptabel en wijzen het forceren van jonge mensen in een militair systeem af. DENK pleit voor vrijwilligheid en keuzevrijheid op dit gebied.
Tegen herinvoering van de dienstplicht
DENK verzet zich expliciet tegen het opnieuw invoeren van de (militaire) dienstplicht. Zij vinden dat jongeren niet gedwongen mogen worden tot militaire dienst, omdat dit niet past bij hun idealen van keuzevrijheid en respect voor individuele autonomie.
“Een gedwongen dienstplicht is voor DENK onacceptabel. Het forceren van jonge mensen in een militair systeem dat niet hun keuze is, past niet bij de idealen van DENK.”
Forum voor Democratie (FVD) is expliciet tegen het herinvoeren van de dienstplicht in Nederland. Het programma stelt duidelijk dat onder geen beding de opkomstplicht mag worden hersteld en dat Nederlandse jongeren niet verplicht mogen worden om te vechten, bijvoorbeeld in Oekraïne. FVD pleit voor een vrijwillige krijgsmacht en benadrukt nationale soevereiniteit bij defensiebeslissingen.
Geen herinvoering van de dienstplicht
FVD verzet zich krachtig tegen het opnieuw invoeren van de dienstplicht en wil jongeren beschermen tegen verplichte militaire inzet. Dit standpunt wordt gemotiveerd door de wens om Nederlandse jongeren niet te dwingen tot militaire dienst of deelname aan buitenlandse conflicten, en om de nationale controle over defensie te behouden.
“Geen dienstplicht voor onze jongeren. Onder geen beding mag de opkomstplicht worden hersteld, Nederlandse jongeren gaan niet vechten in Oekraïne.”
GroenLinks-PvdA is duidelijk tegen het opnieuw invoeren van de dienstplicht. In hun verkiezingsprogramma stellen zij expliciet dat er géén algehele opkomstplicht (dienstplicht) komt, maar dat zij inzetten op het aantrekkelijker maken van werken bij Defensie via betere arbeidsvoorwaarden, meer reservisten en opleidingen.
Geen herinvoering van de dienstplicht
GroenLinks-PvdA wijst het opnieuw invoeren van de dienstplicht expliciet af. In plaats daarvan willen zij Defensie versterken door het beroep aantrekkelijker te maken en meer mensen vrijwillig te laten instromen, onder andere via reservisten en betere arbeidsvoorwaarden. Dit standpunt is helder en concreet geformuleerd in het programma.
“We voeren niet opnieuw een algehele opkomstplicht in, maar zetten alles op alles om te zorgen dat meer mensen bij Defensie gaan werken. We hebben extra aandacht voor goede arbeidsvoorwaarden, veel meer reservisten, opleidingen, diversiteit, de mogelijkheden van jongeren om tot Defensie toe te treden, een veilige werkomgeving en goede zorg voor veteranen, ook door uitvoering en naleving van de Veteranenwet.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) is duidelijk tegen het opnieuw invoeren van de dienstplicht. Zij vinden dat iedereen zelf moet kunnen beslissen of men in het leger wil dienen en wijzen een opkomstplicht expliciet af.
Tegen herinvoering van de dienstplicht
De PvdD verzet zich tegen het opnieuw invoeren van de opkomstplicht (dienstplicht) en benadrukt het recht op vrijwilligheid bij militaire dienst. Dit standpunt is ingegeven door het belang van individuele keuzevrijheid en het afwijzen van verplichte legerdienst.
“De opkomstplicht wordt niet opnieuw ingevoerd. Iedereen moet zelf kunnen beslissen of die wel of niet in het leger wil dienen.”
De SGP wil de dienstplicht niet in de klassieke zin herinvoeren, maar pleit wel voor een uitbreiding van voltijd- en deeltijd-dienmogelijkheden bij Defensie, waaronder het opschalen van het Defensity College en het Dienjaar. De partij zet in op het vergroten van de maatschappelijke weerbaarheid door meer jongeren en burgers te betrekken bij Defensie, maar noemt nergens expliciet de herinvoering van de algemene dienstplicht. De focus ligt op vrijwillige en flexibele vormen van dienstbaarheid.
Uitbreiden van vrijwillige dienmogelijkheden bij Defensie
De SGP wil Defensie aantrekkelijker maken door het loongebouw te verbeteren en de mogelijkheden voor voltijd, deeltijd en reservistendienst uit te breiden. Ook wordt het Defensity College en het Dienjaar opgeschaald, waarmee meer jongeren de kans krijgen om vrijwillig een periode bij Defensie te dienen. Dit is geen herinvoering van de klassieke dienstplicht, maar een stimulans voor vrijwillige deelname.
“De SGP wil de voltijd en deeltijd dienmogelijkheden uitbreiden, inclusief reservisten. Het Defensity College en het Dienjaar worden opgeschaald.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma