Verkiezingsprogramma's 2025 overWelke partij heeft de beste plannen om het land van het stikstofslot te halen?
De ChristenUnie wil Nederland van het stikstofslot halen door de stikstofuitstoot in tien jaar te halveren, met bindende doelen voor alle sectoren en een focus op daadwerkelijke emissiereductie in plaats van complexe rekenmodellen. Ze kiezen voor bedrijfsspecifieke emissienormen, minder nadruk op opkoop van boerenbedrijven, en investeren in innovatie en extensivering, zodat vergunningverlening voor woningbouw en infrastructuur weer mogelijk wordt. De partij benadrukt een integrale aanpak waarbij natuurherstel, rechtsherstel voor PAS-melders en werkbare wetgeving centraal staan.
Halveren van stikstofuitstoot met bindende doelen
De ChristenUnie wil de stikstofuitstoot in tien jaar halveren ten opzichte van 2019, met bindende doelen voor alle sectoren. Ze stappen af van ingewikkelde depositieberekeningen en richten zich op daadwerkelijke emissiereductie, zodat vergunningverlening weer op gang komt en natuurherstel wordt bereikt.
“De stikstofuitstoot wordt de komende tien jaar gehalveerd ten opzichte van 2019, zowel de uitstoot van stikstofoxiden in de mobiliteit en industrie als ammoniakuitstoot in de landbouw. Alle sectoren dragen naar rato bij.”
“We stappen af van ingewikkelde berekeningen over waar stikstof precies terechtkomt en richten ons op het verminderen van de daadwerkelijke uitstoot.”
“In alle sectoren geldt dat aantoonbare stikstofreductie moet leiden tot vergunningverlening.”
Bedrijfsspecifieke emissienormen en doelsturing
De partij wil sturen op doelen in plaats van middelen: elk boerenbedrijf krijgt een bindend, bedrijfsspecifiek emissiedoel, afgeleid van landelijke en sectorale plafonds. Dit vermindert de nadruk op opkoop, beschermt boerenbedrijven en maakt het beleid effectiever en goedkoper.
“Elk boerenbedrijf krijgt een bindend bedrijfsspecifiek doel dat is afgeleid van de landelijke opgave en sectorale emissieplafonds.”
“De nadruk op emissie- en doelsturing is effectiever, zorgt ervoor dat er minder boerenbedrijven verdwijnen en vergt ook minder belastinggeld.”
“Daarom stappen we zo veel mogelijk over van sturen op middelen naar sturen op doelen.”
Houdbare wetgeving en bouwvrijstelling
De ChristenUnie wil af van het sturen op stikstofdepositie en de kritische depositiewaarde als wettelijk doel. In plaats daarvan komen er landelijke, sectorale en bedrijfsspecifieke emissienormen, en wordt een houdbare NOx-bouwvrijstelling ingevoerd om woningbouw en infrastructuur los te trekken.
“Sturen op neerslag van stikstof in de natuur (depositie) is onwerkbaar gebleken.”
“Daarom moeten er landelijke, sectorale en uiteindelijk bedrijfsspecifieke emissienormen worden vastgelegd.”
“Om de bouw van woningen en wegen los te trekken voeren we een houdbare NOx-bouwvrijstelling in.”
Rechtsherstel voor PAS-melders
De partij zet in op snelle legalisering van PAS-melders via natuurvergunningen, mits er natuurherstelmaatregelen en geborgde emissiereductie zijn, zodat deze ondernemers niet langer onterecht zonder vergunning zitten.
Minder dieren als stok achter de deur bij onvoldoende reductie
Als boeren onvoldoende emissiereductie realiseren, kan het houden van minder dieren de consequentie zijn. Tegelijk wordt er €5 miljard extra uitgetrokken om boeren te ondersteunen bij omschakeling en natuurherstel.
“Als een boerenbedrijf in alle redelijkheid te weinig doet om onder zijn emissieplafond uit te komen, dan is op dat moment minder dieren houden de consequentie.”
“Daartegenover staat dat er 5 miljard euro extra uitgetrokken wordt om boeren te helpen bij doelsturing, extensivering, omschakeling naar biologische landbouw, agrarisch natuurbeheer en natuurherstel.”
Onderscheid tussen NOx en NH3 voor vergunningverlening
Door onderscheid te maken tussen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) in het beleid, wil de ChristenUnie boeren beschermen tegen het opkopen van stikstofruimte door grote spelers en vergunningverlening voor bouw versnellen.
“Daarnaast zorgt het onderscheiden van NOx en NH3 in het beleid voor bescherming van boerenbedrijven tegen de jacht naar stikstofruimte door grote spelers als Schiphol en Rijkswaterstaat.”
“In het stikstofbeleid gaan we daarom onderscheid maken tussen stikstofoxiden uit de pijp of uitlaat (NOx) en ammoniak uit dieren (NH3). Op die manier kan vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw en de aanleg van elektriciteitsnetten versneld worden.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) kiest voor een radicale en snelle aanpak van het stikstofprobleem door een forse krimp van de veehouderij, het beëindigen van technologische schijnoplossingen en het herstellen en uitbreiden van natuurgebieden. Hun kernvisie is dat alleen structurele bronmaatregelen – vooral het terugdringen van de veestapel en het aanpakken van andere grote uitstoters – het land daadwerkelijk van het stikstofslot kunnen halen, zodat natuur kan herstellen en woningbouw weer mogelijk wordt.
Forse krimp van de veehouderij en aanpak andere grote uitstoters
PvdD stelt dat het stikstofprobleem alleen opgelost kan worden door het aantal dieren in de veehouderij drastisch te verminderen en tegelijkertijd ook andere sectoren, zoals industrie, luchtvaart en verkeer, verplicht hun uitstoot te laten verminderen. Dit is volgens hen noodzakelijk om natuur te herstellen en ruimte te creëren voor woningbouw en andere maatschappelijke doelen.
“Het totale aantal dieren dat in de bio-industrie wordt gefokt en gedood, krimpt met minstens 75% in de komende twee jaar.”
“Daarom is het noodzakelijk dat alle sectoren die stikstof uitstoten hun uitstoot verplicht verminderen, niet alleen de veehouderij. De maximumsnelheid moet naar beneden, de luchtvaart moet krimpen, biomassacentrales moeten dicht en de uitstoot van de industrie moet drastisch worden teruggedrongen.”
“Door het aantal dieren fors in te krimpen en met maatregelen voor de industrie, de luchtvaart en het verkeer, lossen we de stikstofcrisis wél op.”
Stoppen met technologische schijnoplossingen en symptoombestrijding
De partij verwerpt technologische oplossingen zoals luchtwassers, emissiearme stallen en mestvergisters als ineffectief en duur. Zij willen inzetten op bronmaatregelen in plaats van symptoombestrijding, omdat technologische lapmiddelen het probleem niet oplossen en zelfs kunnen verergeren.
“Het verplaatsen van megastallen en het inzetten van technische lapmiddelen, zoals luchtwassers, zogenaamde emissiearme stalsystemen en koeientoiletten, lossen het stikstofprobleem niet op, zijn peperduur en leiden tot extra dierenleed. Daarom zijn ze voor de Partij voor de Dieren onacceptabel.”
“We besparen de belastingbetaler veel geld en de boeren veel regeldruk door te stoppen met symptoombestrijding. Er komt een verbod op luchtwassers. Subsidies om de milieuschade van de veehouderij te beperken, worden niet meer besteed aan technologische lapmiddelen zoals zogenaamd emissiearme stalsystemen. Dat beleid heeft aantoonbaar gefaald en zorgt bovendien voor verdere schaalvergroting.”
“Gas gemaakt van mest en ander agrarisch afval is niet groen en houdt de intensieve veehouderij in stand. We stoppen met mestvergisters.”
Herstel, uitbreiding en verbinding van natuurgebieden onder regie van het Rijk
PvdD wil versneld natuurgebieden herstellen, uitbreiden en met elkaar verbinden, onder centrale regie van het Rijk. Dit is volgens hen essentieel om stikstofgevoelige natuur te beschermen en de bouw weer mogelijk te maken.
“In 2030 zijn 75% van de stikstofgevoelige gebieden onder de kritische depositiewaarde gebracht, met prioriteit voor de meest gevoelige gebieden.”
“De oorspronkelijke Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een netwerk van aaneengesloten natuurgebieden, wordt uiterlijk in 2027 gerealiseerd.”
“Natuurbeleid wordt weer een taak van het Rijk. De decentralisatie van het natuurbeleid naar de provincies wordt teruggedraaid.”
“Een deel van de landbouwgrond wordt omgevormd tot natuur.”
Vervuiler betaalt: grote bedrijven en agro-industrie betalen mee
De partij wil dat grote bedrijven die hebben geprofiteerd van intensieve landbouw en natuurschade substantieel meebetalen aan natuurherstel en de transitie, zodat de kosten niet alleen bij burgers en boeren terechtkomen.
“De grote bedrijven die decennialang veel geld hebben verdiend aan de intensieve landbouw (zoals veevoerleveranciers, slachthuizen en agrarische banken) en daarmee aan natuurschade, gaan substantieel meebetalen aan natuurherstel.”
“De grote bedrijven die decennialang hebben verdiend aan de intensieve landbouw, zoals veevoerleveranciers, slachthuizen en agrarische banken, betalen mee aan de landbouwtransitie.”
Volt kiest voor een snelle, structurele en rechtvaardige stikstofreductie door het afdwingen van Europese normen, maatwerk per regio, het stimuleren van extensieve en natuurinclusieve landbouw, en het verbieden van handel in stikstofrechten. Hun plannen zijn concreet, gericht op het legaliseren van duurzame boeren, het versnellen van natuurherstel en het centraal stellen van volksgezondheid en natuur. Volt onderscheidt zich door het combineren van harde wettelijke normen, innovatieve instrumenten en een breed gedragen co-creatieproces.
Snelle en structurele stikstofreductie binnen Europese normen
Volt wil dat Nederland zich zo snel mogelijk houdt aan bestaande Europese richtlijnen en kiest voor structurele, afdwingbare oplossingen om de stikstofuitstoot omlaag te brengen. Dit is noodzakelijk om woningbouw, infrastructuur en energietransitie weer mogelijk te maken en natuurherstel te versnellen.
“Nederland moet zich zo snel mogelijk gaat houden aan bestaande Europese richtlijnen wat betreft stikstof- en nitraatemissies, de Vogel- en de Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Natuurherstelwet.”
“Volt gaat gericht en rechtvaardig toewerken naar toekomstbestendige landbouw binnen de wettelijke stikstofnormen, met een duidelijke en eerlijke behandeling voor alle boeren.”
“De stikstofuitstoot moet omlaag. De Adviescommissie Stifstofproblematiek heeft concrete instrumenten aangedragen, zoals maatwerk door op gebiedsniveau normen vast te stellen en een de Afrekenbare StoffenBalans in te voeren.”
Maatwerk per regio en co-creatie met alle betrokkenen
Volt pleit voor een gestructureerd co-creatieproces waarin alle relevante partijen gelijkwaardig deelnemen, zodat oplossingen breed gedragen en uitvoerbaar zijn. Regionale verschillen worden erkend en aangepakt met maatwerk.
“Regionale verschillen in Nederland vragen om maatwerk. Volt stelt voor om hiervoor een gestructureerd co-creatieproces in te zetten, waarin alle betrokken partijen, zoals veehouders, banken, veevoerbedrijven, zuivelcoöperaties, natuur- en milieuorganisaties, gezondheidszorg en verschillende overheden, gelijkwaardig deelnemen.”
“De betrokkenheid van alle partijen leidt tot breed gedragen en uitvoerbare plannen. In dit proces staat toekomstperspectief voor alle partijen binnen de wettelijke normen centraal.”
Legaliseer duurzame boeren, compenseer wie moet stoppen
Volt wil PAS-melders en boeren die overstappen op natuurinclusieve, circulaire landbouw legaliseren. Boeren die niet kunnen verduurzamen, worden ruimhartig gecompenseerd.
“Volt wil PAS-melders, interimmers en niet-melders die een plan hebben uitgewerkt om binnen een reële termijn over te gaan op natuurinclusieve, circulaire landbouw legaliseren. Landbouwers voor wie dit niet mogelijk is, worden ruimhartig financieel gecompenseerd voor de eerdere, onuitvoerbare, beloftes van de overheid.”
Verbied handel in stikstofrechten en differentieer aanpak NOx/NH3
Volt wil de handel in stikstofrechten verbieden om een goed georganiseerde afname van stikstof te waarborgen en pleit voor een aparte aanpak van NOx en NH3.
“Op dit moment worden stikstofrechten door private partijen opgekocht en doorverkocht aan de hoogste bieders. Volt wil dit verbieden, want het staat een goed georganiseerde afname van stikstof in de weg.”
“Volt wil dat in de maatregelen voor stikstofreductie rekening wordt gehouden met dit onderscheid. Dit omdat beide soorten stoffen zich anders gedragen en een eigen aanpak nodig hebben. NOx- en NH3-uitstoot worden afzonderlijk gemeten en bewaakt.”
Versnel natuurherstel en breid natuur uit
Volt wil kwetsbare natuurgebieden prioriteit geven bij stikstofreductie en het Natuurnetwerk Nederland fors uitbreiden.
“Er komt een lijst met kwetsbare natuurgebieden die prioriteit krijgen bij de vermindering van stikstof daaromheen. In combinatie met de andere maatregelen omtrent stikstof en droogte kan op die manier snel natuurherstel plaatsvinden op de plekken die het als eerste nodig hebben.”
“Dit bestaat uit natuurgebieden, koppelgebieden en bufferstroken met natuurinclusieve landbouw of recreatie. Hiervoor is 150.000 hectare extra natuur nodig en moet het Natuurnetwerk Nederland met 34.000 hectare worden uitgebreid.”
Stimuleer extensieve, natuurinclusieve landbouw en kringlooplandbouw
Volt wil de transitie naar extensieve, natuurinclusieve landbouw versnellen en kringlooplandbouw stimuleren, onder meer door het makkelijker maken van vergunningen en het standaardiseren van precisiebemesting.
“We maken het makkelijker voor boeren om hun huidige vergunning om te zetten van intensief naar extensief, zodat ze nu al kunnen starten met verduurzamen. Daarmee versnellen we de transitie naar extensieve landbouw.”
“We zetten ons in voor regionale kringlooplandbouw, waarbij bedrijven onderling zorgen dat er binnen de grenzen van de natuur mest wordt gebruikt en op het moment dat dit nodig is. Door overtollige mestproductie en -gebruik tegen te gaan, wordt het stikstofprobleem verder opgelost.”
Het CDA wil Nederland van het stikstofslot halen door in te zetten op sectorbrede emissiereductie, het opnieuw oprichten van een stikstoffonds, en het versnellen van vergunningverlening via innovatie en wettelijke borging. De partij kiest voor een combinatie van wettelijke emissienormen per bedrijf, financiële ondersteuning voor transitie en innovatie, en snelle legalisatie van PAS-melders, met als doel ruimte te creëren voor woningbouw, infrastructuur en landbouw, terwijl natuurherstel en biodiversiteit worden versterkt.
Wettelijke emissienormen en monitoring per bedrijf
Het CDA wil emissiereductie afdwingen via wettelijk geborgde doelstellingen en emissienormen per bedrijf, zodat vergunningverlening weer mogelijk wordt en biodiversiteit verbetert. Monitoring en bijsturing zijn essentieel om de doelen te halen.
“We sturen op stikstofreductie voor de landbouwsector, en alle overige sectoren, in 2035 (met een tussendoel in 2030). Dit kan door het instellen van een emissienorm per bedrijf. Hiermee belonen we koplopers en ligt er een grotere opgave bij bedrijven die nog meer moeten doen.”
“Deze beweging moet leiden tot emissiereductie in alle sectoren op zeer korte en langere termijn, via wettelijk geborgde doelstellingen, zodat er weer vergunningen kunnen worden verleend, zodat biodiversiteit kan verbeteren, PAS-melders en interimmers kunnen worden gelegaliseerd.”
“Het PBL monitort voortdurend en waar nodig wordt een breder meetplan ontwikkeld waarbij onder andere de inzet van nieuwe meettechnieken en data uit satellieten wordt gebruikt.”
Herstel en inzet van een goed gevuld stikstoffonds
Het CDA wil het stikstoffonds herstellen en ruim vullen om de noodzakelijke transitie in landbouw en natuurbeheer financieel mogelijk te maken, innovatie te stimuleren en boeren perspectief te bieden.
“We herstellen het Stikstoffonds, zodat ruime middelen beschikbaar zijn om de noodzakelijke transitie in de agrarische sector en natuurbeheer mogelijk te maken.”
“We doen wat nodig is om Nederland van het stikstofslot te halen: we investeren in innovatie en natuurherstel uit een goed gevuld stikstoffonds. We bieden de agrarische sector een toekomst en helpen financieel met de transitie.”
Versnellen vergunningverlening en legalisatie PAS-melders
Het CDA wil de vergunningverlening versnellen door een Innovatie- en versterkingswet, het legaliseren van PAS-melders en het toepassen van een hogere rekenkundige ondergrens, zodat bouwprojecten sneller kunnen starten.
“Om het vergunningenbeleid te versnellen en te verbeteren wil het CDA een Innovatie- en versterkingswet. De nieuwe wet stelt voor dat de gemiddelde doorlooptijd minimaal wordt gehalveerd. Daarmee wordt de stapeling van processen afgebouwd en de rechtsgang versneld.”
“PAS-melders en interimmers worden zo snel mogelijk gelegaliseerd.”
“Het genoemde geborgde pakket leidt tot het kunnen toepassen van een hogere rekenkundige ondergrens, gesteund door de wetenschap, zodat vergunningen kunnen worden verleend voor onder andere bouwprojecten, de aanpak van netcongestie en stikstof verlagende innovaties.”
Innovatie en managementmaatregelen in de landbouw
Het CDA ziet innovatie en managementmaatregelen als directe middelen om stikstofreductie te realiseren, met financiële ondersteuning en ruimte voor koplopers.
Duidelijke en evenwichtige sanctionering bij niet halen doelen
Het CDA stelt dat sanctionering, zoals het intrekken van vergunningen of korten op rechten, als ultieme remedie geldt voor bedrijven die de emissienormen niet halen.
“Sanctionering zoals het intrekken van vergunningen of eventuele korting van dier- of fosfaatrechten fungeert daarbij als ultieme remedie voor dat deel van de gestelde emissienormen dat bedrijven niet hebben gehaald in 2035.”
BIJ1 kiest voor een radicale en snelle aanpak van het stikstofprobleem door een forse en rechtvaardige halvering van de veestapel, het uitfaseren van de bio-industrie en het stimuleren van biologische, agro-ecologische landbouw. De partij wil boeren ondersteunen met uitkoopregelingen, een gegarandeerd inkomen en investeringen in duurzame landbouw, zodat natuurherstel, woningbouw en economische ontwikkeling niet langer worden geblokkeerd door het stikstofslot.
Drastische en rechtvaardige halvering van de veestapel
BIJ1 stelt dat het stikstofslot alleen kan worden opgeheven door de veestapel met grote snelheid minstens te halveren, op een manier die boeren niet de dupe maakt van decennia fout beleid. Dit is de kern van hun aanpak om natuurherstel en woningbouw mogelijk te maken.
Directe, sociaal verantwoorde uitkoopregeling voor boeren
Om de transitie eerlijk te laten verlopen, wil BIJ1 direct een uitkoopregeling openstellen voor boeren die getroffen worden door het stikstofbeleid, met nadruk op rechtvaardigheid en compensatie.
“We pleiten voor het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren.”
“Dit moet op een rechtvaardige manier gebeuren. Veel boeren zijn immers door de politiek decennialang gestimuleerd om te groeien, terwijl dit -met oog op de stikstofproblematiek- een onhoudbare beleidsrichting was.”
Afbouw en uiteindelijke beëindiging van de bio-industrie
BIJ1 wil de bio-industrie afbouwen en uiteindelijk laten verdwijnen, onder andere door het uitkopen, sluiten en onteigenen van grote intensieve veehouders (megastallen).
Overgang naar biologische, agro-ecologische landbouw
De partij zet in op een volledige transitie naar biologische en agro-ecologische landbouw, met financiële steun, gegarandeerd boereninkomen en inzet van Europees landbouwbudget.
“Nederland beweegt in 10 jaar naar een biologisch, agro-ecologisch landbouwsysteem. In deze transitieperiode krijgen boeren vanuit de overheid een gegarandeerd boeren-inkomen.”
“Het budget van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) wordt ingezet voor de transitie naar een biologisch, agro-ecologische landbouw.”
Uitfaseren van kunstmest en chemische pesticiden
Om de stikstofuitstoot structureel te verminderen, wil BIJ1 kunstmest en chemische pesticiden uitfaseren en vanaf 2030 verbieden.
“Om natuur, klimaat en grondstoffen te sparen, worden kunstmest en chemische pesticiden uitgefaseerd en vanaf 2030 afgeschaft.”
Nationale Grondbank voor duurzame landbouwtransitie
BIJ1 wil dat bij bedrijfsbeëindiging een Nationale Grondbank het eerste recht op koop krijgt van grond en emissierechten, om deze te verpachten aan biologische boeren.
“Bij bedrijfsbeëindiging krijgt een Nationale Grondbank het 1e recht op koop van grond en van dieren- en emissierechten. Deze kunnen vervolgens aan biologische, agro-ecologische boeren verpacht worden.”
BVNL wil het stikstofbeleid volledig afschaffen en ziet het stikstofslot als een bureaucratisch en kunstmatig probleem. Hun belangrijkste voorstellen zijn het direct schrappen van alle stikstofmaatregelen, het stoppen met uitkoop van boeren, het ontmantelen van het stikstoffonds, en het vervangen van rekenmodellen door gemeten waarden. De kern van hun visie is dat Nederland geen stikstofprobleem heeft en dat boeren en bouwers weer vrij hun werk moeten kunnen doen zonder overheidsbelemmeringen.
Stikstofbeleid volledig afschaffen
BVNL stelt dat het stikstofslot een bureaucratische constructie is zonder wetenschappelijke basis en wil daarom alle bestaande stikstofmaatregelen per direct schrappen. Dit moet boeren, vissers en bouwers weer de ruimte geven om te ondernemen en bouwen, zonder beperkingen door stikstofregels.
“Het stikstofbeleid gaat per direct de prullenbak in, zodat boeren weer rustig kunnen boeren en vissers weer gewoon kunnen vissen.”
“BVNL wil dat het “stikstofprobleem” van tafel gaat. Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
“Stop met het onnodige stikstofbeleid en geef weer vergunningen af.”
Geen uitkoop van boeren en ontmanteling stikstoffonds
BVNL is fel tegen het uitkopen van boeren, ook niet vrijwillig, en wil het stikstoffonds en klimaatfonds volledig ontmantelen. Ze vinden het onzinnig om landbouwgrond met belastinggeld op te kopen en terug te geven aan de natuur.
“Er worden geen boeren meer uitgekocht. Ook niet zogenaamd vrijwillig door de overheid. Er is geen enkele reden om met belastinggeld landbouwgrond te kopen om vervolgens terug te geven aan de natuur.”
“Het stikstoffonds van € 25 miljard wordt ontmanteld.”
“Het klimaatfonds van € 35 miljard wordt ontmanteld.”
Alleen werken met gemeten waarden, niet met modellen
BVNL wil af van het gebruik van rekenmodellen zoals het Aeriusmodel en de Kritische Depositie Waarde (KDW) in het stikstofbeleid. Ze pleiten voor beleid op basis van gemeten waarden in plaats van theoretische modellen.
Natura 2000 en Europese regelgeving terugdraaien
BVNL wil de invloed van Europese natuurwetgeving beperken en Nederland weer soeverein laten beslissen over het eigen natuur- en landbouwbeleid.
“Voor zover nodig zullen we de EU melden dat we voortaan weer onze eigen koers varen op het gebied van landbouw en visserij. Desnoods zetten we ons vetorecht in.”
“De EU-Natuurherstelwet kan de prullenbak in. Deze wetgeving zal Nederland onleefbaar maken en zorgt ervoor dat nog geen bosje madeliefjes geplukt kan, of hond uitgelaten mag worden in de berm.”
D66 kiest voor een snelle, structurele vermindering van de stikstofuitstoot door juridisch vastgelegde doelen, met prioriteit voor natuurherstel en het weer mogelijk maken van bouwen. De partij blijft vasthouden aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030, gebiedsgerichte uitwerking en een integrale aanpak waarbij natuur, landbouw en waterkwaliteit samen worden aangepakt. D66 wil zo het stikstofslot doorbreken en perspectief bieden aan zowel natuur als landbouw.
Juridisch vastgelegde en ambitieuze stikstofdoelen voor 2030
D66 wil de stikstofuitstoot snel en structureel verminderen door duidelijke, juridisch vastgelegde doelen, met prioriteit voor kwetsbare natuurgebieden. Dit moet het mogelijk maken om weer vergunningen te verlenen voor bouw en andere projecten, en het vertrouwen in beleid herstellen.
“D66 wil snelle vermindering van de stikstofuitstoot, op basis van een plan met duidelijke doelen, die niet vrijblijvend zijn en die juridisch vastliggen. Zo kunnen we weer vergunningen verlenen.”
“D66 blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en het halen van de waterkwaliteitsdoelstellingen uit de Kaderrichtlijn Water in 2027.”
“We houden ons aan stikstofdoelstellingen voor 2030. We geven voorrang aan de meest kwetsbare gebieden.”
Gebiedsgerichte aanpak met integratie van natuur, landbouw en water
D66 kiest voor een gebiedsgerichte aanpak waarbij doelen voor stikstofreductie, biodiversiteit, natuurherstel, waterbeheer en landbouwperspectief per regio worden gecombineerd. De landelijke overheid stelt duidelijke doelen en kaders, maar de uitwerking gebeurt regionaal, zodat maatwerk mogelijk is.
“Deze doelen worden per gebied uitgewerkt.”
“Landelijk beleid wordt regionaal uitgewerkt, passend bij de lokale situatie.”
“Gebiedsplanning is belangrijk. Elk plan combineert in ieder geval doelen voor stikstofreductie, biodiversiteit en natuurherstel, waterbeheer én perspectief voor de landbouw.”
Krimp veestapel en eerlijke beloning voor natuurinclusieve landbouw
D66 erkent dat krimp van de veestapel een logisch gevolg is van de stikstofopgave en wil boeren eerlijk belonen voor hun bijdrage aan natuur en landschap. De partij zet in op nieuwe verdienmodellen voor boeren en gelijke Europese regels om duurzame landbouw te stimuleren.
Versnellen van natuurherstel en uitbreiding natuurgebieden
D66 wil natuurherstel versnellen en het Natuur Netwerk Nederland uitbreiden met 50.000 hectare extra natuur, om zo de druk op kwetsbare gebieden te verlagen en de biodiversiteit te versterken.
De SGP wil het stikstofslot opheffen door te kiezen voor een praktijkgerichte, gebiedsgerichte en doelgerichte aanpak van stikstofreductie, zonder onhaalbare wettelijke doelen en zonder gedwongen opkoop van boeren. De partij pleit voor het legaliseren van PAS-knelgevallen, het verminderen van de rol van modelberekeningen, en het versnellen van procedures voor woningbouw en infrastructuur door stikstofvrijstellingen. De kern van hun visie is het combineren van natuurherstel en landbouwperspectief met realistische, meetbare en flexibele maatregelen.
Doelgerichte en Gebiedsgerichte Stikstofreductie
De SGP kiest voor een wettelijk programma met geborgde, doelgerichte daling van stikstofuitstoot, gericht op piekbelasters en het stimuleren van emissiereducerende technieken, in plaats van generieke of onhaalbare doelen. Ze willen meer ruimte voor praktijkgericht beleid en gebiedsgerichte samenwerking.
“Niet door het vastleggen van onhaalbare doelen in de wet, maar door een wettelijk programma voor geborgde en doelgerichte daling van de stikstofuitstoot. Onderdelen van dit programma zijn een gerichte aanpak van piekbelasters in de industrie, ondersteuning van bedrijven met verouderde stallen zonder opvolger om te stoppen en inzet op emissie reducerende maatregelen op het boerenerf.”
“In verschillende gebieden, zoals de Foodvalley, wordt door gebiedspartijen, gemeenten en provincie al goed samengewerkt aan uitstootreductie, herstructurering en natuurherstel. Dat verdient alle steun en ruimte vanuit het Rijk.”
Geen Gedwongen Opkoop, Legaliseer PAS-Knelgevallen
De SGP verzet zich tegen gedwongen opkoop van boeren en wil prioriteit geven aan het legaliseren van PAS-knelgevallen en bedrijven die te goeder trouw hebben gehandeld.
“De SGP verzet zich tegen gedwongen opkoop of het intrekken van op juiste wijze verleende vergunningen. Dat mag geen uitgangspunt van beleid zijn.”
“Legalisering van PAS-knelgevallen en andere knelgevallen die te goeder trouw gehandeld hebben, heeft prioriteit. Het is onze inzet om handhaving richting bedrijven die te goeder trouw gehandeld hebben, te voorkomen.”
Minder Rol voor Modelberekeningen en Kritische Depositiewaarden
De SGP wil dat modelberekeningen en kritische depositiewaarden niet langer leidend zijn bij vergunningverlening, vanwege hun schijnnauwkeurigheid.
“Kritische depositiewaarden en modelberekeningen zijn dienend, en niet leidend. Zij mogen vanwege hun huidige schijnnauwkeurigheid geen doorslaggevende rol hebben bij toetsing in het kader van de Habitatrichtlijn.”
Stikstofvrijstelling voor Woningbouw en Infrastructuur
Om het land van het stikstofslot te halen, wil de SGP een stikstofvrijstelling voor woningbouwprojecten en versnelde procedures voor infrastructuur.
Praktijkgericht Natuurbeheer en Investeren in Waterhuishouding
De SGP wil investeren in natuurherstel door verbetering van de waterhuishouding en praktijkgericht natuurbeheer, in plaats van een strikte reservaatbenadering.
“Verlaging van de stikstofdepositie, verbetering van de waterhuishouding in natuurgebieden en heidebegrazing dragen bij aan herstel van stikstofgevoelige natuur. Daar moet in worden geïnvesteerd.”
Meer Experimenteerruimte en Doelsturing voor Boeren
De SGP pleit voor experimenteerruimte en doelsturing, waarbij boeren kunnen kiezen voor eenvoudige regels of doelvoorschriften met meer ruimte, ondersteund door een agrarische autoriteit.
“Het is hoog tijd dat er snel experimenteerruimte en stimuleringsregelingen voor doelsturing komen. Dit kan uiteindelijk uitmonden in een minder vrijblijvende vorm van doelsturing, mits de boer voldoende ruimte krijgt om hier invulling aan te geven.”
“Er komt een agrarische autoriteit, vergelijkbaar met de Autoriteit Diergeneesmiddelen, die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van doelsturing.”
De SP wil het stikstofprobleem oplossen door de intensieve veehouderij terug te dringen en boeren te ondersteunen bij de omschakeling naar duurzame landbouw. Hun kernvoorstellen zijn het verlagen van het aantal dieren per hectare, het actief sturen op kleinere gezinsbedrijven in plaats van megastallen, en het belonen van boeren voor natuurbeheer en ecosysteemdiensten. De SP kiest voor een rechtvaardige transitie waarbij niet de individuele boer, maar vooral grote agroconcerns, supermarkten en banken meebetalen aan de omslag.
Minder dieren per hectare en duurzame landbouw
De SP adresseert het stikstofprobleem direct door het aantal dieren per hectare te verlagen en boeren te helpen omschakelen naar landbouw die past bij de draagkracht van natuur en milieu. Hiermee willen ze de stikstofuitstoot structureel verminderen zonder boeren uit te knijpen of te laten verdwijnen.
“We kiezen voor duidelijke en eerlijke grenzen aan het aantal dieren per hectare. De maximumgrens gaat omlaag, van twee naar 1,5 grootveeeenheid per hectare.”
“Geen schijnoplossingen zoals luchtwassers of technologische trucs die niet werken, maar een aanpak die het echte probleem aanpakt: de doorgeschoten intensieve veehouderij.”
“Tegelijk helpen we boeren om over te stappen naar een duurzame landbouw die past bij de draagkracht van de bodem, de lucht, het water en de natuur.”
Actieve sturing richting gezinsbedrijven en rechtvaardige transitie
De SP wil af van schaalvergroting en exportgerichte bio-industrie en kiest voor gezinsbedrijven, regionale kringlopen en meer biodiversiteit. Grote ketenpartijen moeten meebetalen aan de transitie, zodat boeren niet de dupe worden.
“De overheid grijpt actief in op de grondmarkt, zodat gronden beschikbaar blijven voor boeren die duurzaam en in balans met hun omgeving willen werken.”
“Niet de individuele boer, maar de agroconcerns, supermarkten en banken die decennialang hebben verdiend aan schaalvergroting en overproductie, gaan meebetalen aan deze omslag.”
“De omschakeling naar een boerenlandbouw staat centraal: gezinsbedrijven in plaats van megastallen, gesloten kringlopen op regionale schaal, meer biodiversiteit in plaats van monoculturen.”
“Stikstofreductie is geen keuze meer, maar noodzaak voor onze natuur, onze gezondheid én voor het voortbestaan van de landbouw.”
Boeren belonen voor natuurbeheer en ecosysteemdiensten
De SP wil boeren financieel ondersteunen voor natuurbeheer en het leveren van ecosysteemdiensten, zodat landbouw en natuur hand in hand gaan en boeren een eerlijk inkomen behouden.
BBB wil het stikstofslot opheffen door minder strenge nationale regels, het legaliseren van PAS-melders, en het centraal stellen van innovatie en boerenkennis in plaats van generieke krimp van de veestapel. De partij pleit voor het schrappen van nationale koppen op Europees beleid, het vervangen van kritische depositiewaarden door instandhoudingsdoelen, en het bieden van handelingsperspectief aan boeren via innovatie en maatwerk. BBB ziet innovatie en realistische, uitvoerbare regelgeving als de sleutel om vergunningverlening weer op gang te brengen en het land van het stikstofslot te halen.
Schrappen van nationale koppen op Europees beleid
BBB stelt dat extra nationale regels bovenop EU-wetgeving het stikstofprobleem verergeren en vergunningverlening blokkeren. Door deze nationale koppen te schrappen, wil BBB het speelveld gelijk maken en ruimte creëren voor boeren en bouwers.
“BBB wil de nationale koppen op Europees beleid schrappen en meer ruimte bieden aan boeren om via innovatie, vakmanschap en grondgebonden werken bij te dragen aan natuurherstel én voedselzekerheid.”
“Geen nationale koppen op Europees beleid. Extra nationale regels bovenop EU wetgeving worden zoveel mogelijk geschrapt. Zo krijgen we een gelijk speelveld voor de agrarische en visserijsector.”
Legaliseer PAS-melders en interimmers
Het legaliseren van PAS-melders en interimmers is een directe maatregel om de vergunningverlening weer op gang te brengen en boeren uit de onzekerheid te halen.
“PAS-melders legaliseren. Pasmelders en interimmers worden met voorrang 'gelegaliseerd'.”
Vervangen van Kritische Depositiewaarde (KDW) door instandhoudingsdoelen
BBB wil af van het huidige rekenmodel met kritische depositiewaarden en pleit voor het beoordelen van natuur op basis van feitelijke waarneming, zoals in andere EU-landen.
“Kritische depositiewaarde (KDW) doelstellingen in de Omgevingswet worden vervangen door instandhoudingsdoelstellingen zoals ze staan in de Natuurherstel Verordening. De staat van de natuur wordt beoordeeld op basis van waarneming zoals ook in landen als Italië gebeurt.”
Innovatie en maatwerk centraal, geen generieke krimp
BBB verwerpt generieke krimp van de veestapel en wil in plaats daarvan innovatie en maatwerk stimuleren, zodat bedrijven die emissies terugdringen kunnen groeien.
“In plaats van het verlagen van stikstofuitstoot door krimp, wordt ingezet op innovatie en nieuwe technieken.”
“Boeren moeten handelingsperspectief krijgen bij de verduurzaming van hun bedrijfsvoering, zodat zij met vertrouwen kunnen investeren in milieuvriendelijke methoden. Bedrijven die emissies terugdringen moeten de ruimte krijgen om te groeien en te bloeien.”
Boerenkennis centraal en doelsturing
BBB wil dat de vakkennis van boeren leidend wordt in het stikstofbeleid, met minder modeldenken en meer doelsturing op basis van praktijkervaring.
“De vakkennis van boeren, tuinders, telers en vissers staat daarom centraal: we gaan van middel naar doelsturing. De boer staat hierbij aan het roer.”
“Niet het blind volgen van rekenmodellen, maar het stellen van een rekenkundige ondergrens die Nederland van het slot haalt en toekomstbestendig is. Geen abstracte doelen, maar concrete oplossingen.”
GroenLinks-PvdA wil Nederland van het stikstofslot halen door een combinatie van natuurherstel, het gericht terugdringen van stikstofuitstoot (vooral door de veehouderij), en het versnellen van woningbouw via wetgeving en vereenvoudigde procedures. Hun kernvisie is dat natuurherstel en een kleinere veestapel noodzakelijk zijn om ruimte te creëren voor maatschappelijke projecten zoals woningbouw, en dat dit zo nodig met dwingende maatregelen wordt afgedwongen.
Gerichte reductie van stikstofuitstoot en natuurherstel
GroenLinks-PvdA kiest voor een afdwingbare daling van de stikstofuitstoot, met prioriteit voor het uitkopen of verplaatsen van piekbelasters en het verkleinen van de veestapel. Dit moet natuurherstel mogelijk maken en zo stikstofruimte creëren voor bouw en maatschappelijke projecten. Indien nodig worden dwingende maatregelen ingezet.
“Om ruimte te creëren is natuurherstel nodig door een zekere en afdwingbare daling van de stikstofuitstoot.”
“Om de natuur te laten herstellen is het als eerste van belang piekbelasters gericht uit te kopen, te verplaatsen, of te begeleiden naar een vorm van landbouw die minder druk legt op de omgeving. Als stok achter de deur zijn we bereid tot gedwongen uitkoop zodat de natuur voldoende kan herstellen en het land van het slot kan.”
“De intensieve veehouderij zal meer moeten doen om vervuiling terug te dringen. Daarbij hoort ook een kleinere veestapel, en zo nodig met dwingende maatregelen als stok achter de deur.”
“Rondom natuurgebieden als de Veluwe en de Peel starten we direct met het uitkopen van intensieve veehouders zodat binnen een half jaar de vergunningverlening voor woningbouw weer loopt.”
Versnellen woningbouw door stikstofimpasse te doorbreken
De partij stelt voor om via een Wet versnelling woningbouw en vereenvoudigde procedures de bouw van woningen te versnellen, waarbij het doorbreken van het stikstofslot expliciet als doel wordt genoemd. Dit moet zorgen dat Nederland niet langer stilstaat door te hoge stikstofuitstoot.
“We willen als Nederland vooruit. Daarvoor is voldoende stikstofruimte nodig om te bouwen, te investeren en infrastructuur aan te leggen.”
“We nemen maatregelen zodat de woningbouw weer vlot getrokken wordt. We maken vergunningverlening voor woningbouw eenvoudiger.”
“Een nieuwe regering komt direct met een Wet versnelling woningbouw. Daarmee nemen we belemmeringen weg die snel bouwen in de weg staan. We wijzen voldoende locaties aan voor nieuwbouw, verkorten en vereenvoudigen bezwaarprocedures en we halen Nederland van het stikstofslot.”
Stikstofbank voor maatschappelijke projecten
GroenLinks-PvdA wil de vrijgekomen stikstofruimte beheren via een stikstofbank, waarbij de overheid prioriteit geeft aan projecten met maatschappelijk belang zoals woningbouw, energietransitie en infrastructuur.
“Vrijgekomen stikstofruimte komt in een stikstofbank waar de overheid eerste recht van koop heeft voor projecten met een maatschappelijk belang zoals woningbouw, de energietransitie, defensie en infrastructuur.”
NSC wil het stikstofslot doorbreken door minder te sturen op rekenmodellen en meer op daadwerkelijke uitstootreductie in alle sectoren, met een focus op doelsturing en gebiedsgerichte aanpak. Ze willen boeren meer vrijheid geven in hoe ze aan normen voldoen, stoppen met generieke opkoop van piekbelasters, en het vergunningenstelsel fundamenteel hervormen naar het voorbeeld van Duitsland en Frankrijk. De partij benadrukt het belang van een juridisch houdbare ondergrens, prioriteit voor legalisering van PAS-melders, en het meewegen van sociaal-economische gevolgen.
Minder modelsturing, meer doelgerichte uitstootreductie
NSC vindt dat het huidige stikstofbeleid te veel leunt op rekenmodellen, wat leidt tot onnodige blokkades voor activiteiten met weinig uitstoot. Ze willen overstappen naar meetbare uitstootreductie per sector, met ruimte voor boeren om zelf invulling te geven aan de doelen. Dit moet het vergunningenproces versoepelen en innovatie stimuleren.
“De stikstofuitstoot moet omlaag door beleid dat zich op alle sectoren richt, een gebiedsgerichte aanpak en meer ruimte bij doelsturing. Tegelijkertijd willen we stoppen met de aanpak die volledig leunt op rekenmodellen.”
“We vervangen de normen voor stikstofdepositie in de wet door reductiedoelen voor stikstofuitstoot, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen uitstoot van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Deze uitstoot wordt gemeten en beperkt bij de bron.”
“We zetten in op een door de wetenschappelijk onderbouwde en juridisch houdbare rekenkundige ondergrens van 1 mol/ha/jaar om de modellenwerkelijkheid aan te pakken en boeren met geringe stikstofuitstoot een toekomst te geven”
Boeren meer vrijheid en belonen bij doelsturing
NSC wil af van generieke opkoop van piekbelasters en geeft boeren meer ruimte om zelf te bepalen hoe ze aan uitstootnormen voldoen. Boeren die goed presteren worden beloond, en opkoop richt zich alleen op specifieke gebieden en verouderde bedrijven. Dit moet perspectief bieden aan jonge en duurzame boeren.
“Boeren krijgen meer ruimte om te bepalen hoe zij de uitstootnormen halen, op basis van doelsturing. Boeren die het goed doen, moeten een beloning krijgen. We stoppen met de huidige aanpak en opkoop van piekbelasters die gebaseerd is op het neerslagmodel Aerius. Toekomstige opkoopprogramma’s spitsen zich toe op concentratiegebieden, stoppers en verouderde bedrijven.”
Vergunningenstelsel fundamenteel hervormen en PAS-melders legaliseren
NSC wil het natuurvergunningstelsel fundamenteel aanpassen, geïnspireerd op Duitsland en Frankrijk, om PAS-melders en interimmers eindelijk te legaliseren en rechtszekerheid te bieden. Dit moet het slot op vergunningverlening opheffen en de schrijnende situatie van deze groep oplossen.
“De legalisering van de PAS-melders en interimmers die al jarenlang in een schrijnende positie verkeren, krijgt de hoogste prioriteit. Om de PAS-melders eindelijk te legaliseren en hen rechtszekerheid te geven, passen we het natuurvergunningstelsel fundamenteel aan. We doen dit mede op basis van de praktijk in naburige EU-landen, in het bijzonder Duitsland en Frankrijk.”
Sociaal-economische gevolgen meewegen bij vergunningen
NSC wil dat bij vergunningverlening niet alleen naar stikstof wordt gekeken, maar ook naar de sociaal-economische impact van maatregelen. Dit moet bestuurlijke ruimte geven voor activiteiten met weinig uitstoot en voorkomen dat het platteland onnodig op slot gaat.
“We houden in de wetgeving oog voor de sociaal-economische gevolgen van maatregelen, zoals ook de EU-richtlijn bepaalt. Dit betekent dat bij het afgeven van vergunningen er bestuurlijke speelruimte moet zijn om activiteiten toe te staan die maar weinig stikstof uitstoten.”
Gebiedsgerichte aanpak en toekomst voor jonge/duurzame boeren
NSC kiest voor een gebiedsgerichte aanpak, waarbij in en rond Natura 2000-gebieden afspraken worden gemaakt over agrarisch natuurbeheer, ecosysteemdiensten en het extensiveren of verplaatsen van bedrijven. Jonge en duurzame boeren krijgen ondersteuning via een transitieplan.
“In en rond Natura 2000-gebieden nemen we gebiedsgerichte maatregelen om natuur te behouden of te herstellen. Het rijk maakt in dit kader afspraken met de provincies over agrarisch natuurbeheer, ecosysteemdiensten en het extensiveren of verplaatsen van bedrijven.”
“Voor jonge boeren, duurzame boeren en bedrijven moet er een toekomst zijn; zij worden met een transitieplan ondersteund.”
De PVV wil het stikstofslot opheffen door de stikstofregels drastisch te versoepelen, minder Natura 2000-gebieden aan te wijzen en Europese regelgeving te beperken. Hun kernvisie is dat niet stikstof, maar de regels het probleem zijn, en dat landbouw, woningbouw en infrastructuur direct weer ruimte moeten krijgen. De partij pleit voor het schrappen van kritische depositiewaarden, legaliseren van PAS-melders en het stoppen van gedwongen uitkoop van boeren.
Streng versoepelen van stikstofregels en Natura 2000
De PVV stelt dat de huidige stikstofregels en het grote aantal Natura 2000-gebieden de belangrijkste oorzaak zijn van het stikstofslot. Zij willen deze regels versoepelen, Natura 2000-gebieden verminderen of verkleinen, en Europese bemoeienis terugdringen. Dit moet direct ruimte geven aan landbouw, woningbouw en infrastructuur.
“Voor de PVV is niet stikstof, maar zijn de stikstofregels hét probleem: Brusselse regels en nationale regels. Landbouw, woningbouw en wegenbouw zitten klem, omdat Nederland veel te veel Natura 2000-gebieden heeft aangewezen én zichzelf veel te strenge stikstofdoelen heeft opgelegd.”
“Wij zijn er helemaal klaar mee. Nederland behoort tot de grootste nettobetalers van de EU! Dus wat ons betreft slaan we in Brussel met de vuist op tafel en eisen we versoepeling van de regels – van de Vogel- en de Habitatrichtlijn tot en met de verplichte emissiereductie. Ook willen we het aantal gebieden met een Natura 2000-status verminderen – of gebieden verkleinen.”
“Versoepeling van de Brusselse regels; verminderen van het aantal natuurgebieden met Natura 2000-status en/of verkleinen van gebieden”
Kritische depositiewaarden en rekenregels uit de wet halen
De PVV wil de technische normen die bouw en landbouw belemmeren, zoals kritische depositiewaarden en de rekenkundige ondergrens, uit de wet halen. Dit moet direct zorgen voor meer ruimte voor vergunningverlening en het legaliseren van bestaande activiteiten.
“Tot die tijd verhogen we direct de rekenkundige ondergrens naar minimaal 1 mol en halen we de kritische depositiewaarden uit de wet. Wij willen immers als de wiederweerga nieuwe woningen bouwen! PAS-melders gaan we onmiddellijk legaliseren; ze hebben al veel te lang moeten wachten.”
“Rekenkundige ondergrens voor stikstof ophogen. Kritische depositiewaarden uit de wet. Gedwongen uitkoop of onteigening van boeren is absoluut een no-go. PAS-melders krijgen onmiddellijk een vergunning.”
Geen gedwongen uitkoop of krimp van boeren
De PVV verzet zich tegen het gedwongen uitkopen of onteigenen van boeren als stikstofmaatregel. Zij willen boeren juist behouden en ruimte geven om te blijven produceren.
“Gedwongen uitkoop of onteigening van boeren is absoluut een no-go”
Direct legaliseren van PAS-melders
De partij wil dat bedrijven en boeren die door het stikstofbeleid in onzekerheid verkeren (PAS-melders) onmiddellijk een vergunning krijgen.
FVD wil het stikstofslot volledig opheffen door het hele stikstofbeleid, inclusief rekenmodellen en Kritische Depositiewaarden, per direct te schrappen. De partij stelt dat er geen stikstofcrisis is en wil boeren maximale vrijheid geven, zonder gedwongen onteigening of extra regels, en pleit voor natuurbeleid uitsluitend op basis van feitelijke metingen. Hun kernvoorstel is radicaal: alle bestaande stikstofmaatregelen en -beperkingen verdwijnen, zodat boeren en bouwers direct weer aan de slag kunnen.
Volledig schrappen van het stikstofbeleid
FVD stelt dat het huidige stikstofbeleid onnodig en schadelijk is, gebaseerd op onjuiste modellen en aannames. Ze willen alle stikstofregels, Kritische Depositiewaarden (KDW) en het AERIUS-model per direct uit de wet en vergunningverlening halen. Dit moet het land direct van het stikstofslot halen en boeren en bouwers weer volledige ruimte geven.
“We vegen het hele stikstofbeleid van tafel en halen de Kritische Depositiewaarden (KDW) uit de wet en uit de vergunningverlening, omdat er geen stikstofcrisis is en boeren gewoon kunnen blijven boeren.”
“Met het schrappen van de KDW’s vervalt ook het AERIUS-model, dat niet geschikt is voor het nauwkeurig bepalen van stikstofdepositie en daarom niet langer moet worden gebruikt.”
“Het stikstofbeleid gaat volledig van tafel. Boeren moeten kunnen blijven boeren, vrij van onzinnige regels en (semi-)gedwongen onteigeningen.”
Natuurbeleid uitsluitend op basis van feitelijke metingen
FVD wil natuurbeleid en vergunningverlening alleen nog baseren op empirisch waarneembare gegevens, niet op rekenmodellen of theoretische aannames. Dit betekent dat alleen daadwerkelijke, gemeten schade aan natuurgebieden nog aanleiding kan zijn voor ingrijpen.
“In plaats van op stikstof-rekenmodellen baseren we natuurbeleid en vergunningverlening uitsluitend op empirisch waarneembare gegevens.”
Geen gedwongen onteigening of beperking van boeren
De partij verzet zich expliciet tegen gedwongen onteigening, ‘vrijwillige’ uitkoop en het beperken van de veestapel. Boeren moeten volgens FVD zonder extra beperkingen hun werk kunnen doen, met een gelijk speelveld ten opzichte van het buitenland.
“Gedwongen onteigening, ‘vrijwillige’ uitkoop met belastinggeld en het beperken van de veestapel horen niet thuis in een gezond landbouwbeleid.”
“We stoppen de (semi-)gedwongen onteigeningen, bieden meer subsidies voor innovatieve landbouw en bevorderen export zonder EU-beperkingen.”
Legaliseer PAS-melders en geef zekerheid aan bedrijven
FVD wil bedrijven die tussen 2015 en 2019 een PAS-melding deden alsnog permanent legaliseren, zodat deze bedrijven uit de onzekerheid worden gehaald en weer kunnen ondernemen.
“We geven bedrijven die tussen 2015 en 2019 een melding hebben gedaan in het PAS alsnog permanent een vergunning, zodat ze uit de onzekerheid worden gehaald en weer aan het werk kunnen.”
JA21 wil het stikstofslot opheffen door af te stappen van de kritische depositiewaarde (KDW), in te zetten op regionale maatwerkoplossingen en technologische innovatie, en is fel tegen gedwongen uitkoop van boeren. Hun plannen richten zich op het versnellen van vergunningverlening, het verminderen van juridische blokkades en het bieden van rechtszekerheid en economische ruimte, met nadruk op pragmatisme en respect voor het platteland.
Af van de kritische depositiewaarde (KDW) en juridische blokkades
JA21 ziet de KDW als een belangrijke oorzaak van het stikstofslot en wil deze afschaffen om meer ruimte te creëren voor maatwerk en het verminderen van juridische blokkades. Dit moet vergunningverlening versnellen en projecten zoals woningbouw weer mogelijk maken.
“JA21 wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), die wettelijk voorschrijft hoeveel stikstof een natuurgebied aankan zonder dat de natuur er verslechtert. Op deze manier kan er meer ruimte gevonden worden voor maatwerk, zal er minder kans zijn op juridische blokkades en bovenal zal dit ons minder afhankelijk maken van gebrekkige modellen.”
“Steun uitspreken voor het schrappen van de KDW en het invoeren van de rekenkundige ondergrens van 1 mol.”
Inzetten op regionale maatwerkpakketten en technologische innovatie
JA21 wil af van generieke maatregelen en kiest voor regionale maatwerkoplossingen, technologische innovaties en vrijwillige regelingen voor boeren. Gedwongen uitkoop wordt afgewezen; innovatie en maatwerk moeten het stikstofprobleem oplossen zonder de landbouwsector te schaden.
“Afzien van generieke maatregelen en inzetten op regionale maatwerkpakketten rondom de meest kwetsbare natuurgebieden.”
“Wij kiezen voor een bredere inzet van technologische innovaties, fiscale regelingen die bijdragen aan een solide voedselproducerende sector, gecombineerd met vrijwillige extensivering- en beëindigingsregelingen nabij Natura2000-gebieden.”
“Het lukraak uitkopen van boeren voor miljarden euro’s is waanzinnig kostbaar en doet feitelijk weinig voor onze natuur. JA21 is en blijft fel gekant tegen de gedwongen uitkoop van agrariërs.”
Vergunningsprocedures versnellen voor stikstofprojecten
JA21 wil vergunningverlening versnellen door procedures te vereenvoudigen en prioriteit te geven aan strategische sectoren, zodat bouw en industrie niet langer stilvallen door het stikstofslot.
“Vergunningsprocedures versnellen voor onder andere stikstof en aansluitingen op het energienet. Door hierbij voorrang te geven aan strategische sectoren zoals defensie maken we onze industrie toekomstbestendig.”
“Snellere juridische en bestuurlijke routes realiseren. JA21 pleit voor een herziening of uitbreiding van de crisis- en herstelwet specifiek voor stikstof waarbij woningbouw en infrastructuur als dringend belang projecten worden aangewezen en tijdelijk kunnen worden vrijgesteld.”
De VVD wil Nederland zo snel mogelijk van het stikstofslot halen door substantiële vermindering van stikstofuitstoot, het versoepelen van vergunningverlening en het werkbaar maken van wet- en regelgeving. De partij kiest voor een sectorale en gebiedsgerichte aanpak, waarbij economische groei en natuurherstel hand in hand moeten gaan. Innovatie, haalbaarheid en betaalbaarheid staan centraal, met prioriteit voor het vlot trekken van de bouw en het legaliseren van te goeder trouw handelende ondernemers.
Substantiële vermindering van stikstofuitstoot per sector
De VVD wil dat alle sectoren evenredig bijdragen aan stikstofreductie, met concrete en generieke maatregelen zoals elektrificatie, technische innovatie en extensivering. Het doel is om weer ruimte te creëren voor vergunningverlening en economische groei, zonder eenzijdige focus op stikstof, maar met oog voor de feitelijke staat van de natuur.
“We gaan per sector sturen op emissies zodat alle sectoren evenredig bijdragen, bijvoorbeeld met elektrificatie, technische innovatie of extensivering.”
“Keuzes die leiden tot substantiële vermindering van de stikstofuitstoot en de invloed van andere drukfactoren, het werkbaar maken van de complexe wet- en regelgeving, maar ook een betere monitoring van de staat van de natuur en het treffen van adequate beheersmaatregelen, zijn noodzakelijk zodat Nederland van het slot gaat.”
Vergunningverlening versnellen en wetgeving versoepelen
De VVD wil de vergunningverlening voor bouw en agrariërs versnellen door hogere drempelwaarden mogelijk te maken, vooral voor sectoren met tijdelijke of geringe uitstoot. Wet- en regelgeving moet werkbaar worden gemaakt, waarbij legalisatie van te goeder trouw handelende ondernemers prioriteit krijgt.
“Op het moment dat een structurele emissiereductie wettelijk is geborgd, zorgt de overheid voor de noodzakelijke randvoorwaarden. Zo worden PAS-melders en andere te goeder trouw onvergunden, ondernemers die te goeder trouw hebben gehandeld maar nu zonder vergunning zitten, gelegaliseerd met bijvoorbeeld een juridisch houdbare rekenkundige ondergrens.”
“We willen per sector bekijken of een hogere drempelwaarde mogelijk is – om te beginnen voor de bouw, die slechts tijdelijk een geringe uitstoot veroorzaakt. Er moeten weer vergunningen komen voor agrariërs om aan de slag te gaan met stikstofreducerende innovaties.”
Gebiedsgerichte aanpak met prioriteit voor zwaarst getroffen regio’s
De VVD kiest voor een gebiedsgerichte aanpak, waarbij prioriteit wordt gegeven aan regio’s waar de stikstofproblematiek het zwaarst is. Hierbij worden regionale analyses uitgevoerd en werken betrokken partijen samen aan effectieve uitvoering, met ondersteuning van nieuwe verdienmodellen en vrijwillige regelingen.
“Daarnaast is er een gebiedsgerichte aanpak nodig voor alle gebieden die overbelast zijn, met prioriteit voor de gebieden waar de problematiek het zwaarst speelt, zoals bij De Peel en De Veluwe, met regionale betrokkenheid en noodzakelijke keuzes over aanvullende emissiereductie en extensivering.”
“De betrokken partijen moeten samenwerken om te komen tot een effectieve uitvoering waarbij de gebiedsgerichte aanpak centraal staat, onder meer met ruimtelijke ordeningsinstrumentarium, ondersteuning van nieuwe verdienmodellen, vrijwillige regelingen en gerichte inzet van middelen voor agrarisch natuurbeheer.”
Vergunningverlening baseren op feitelijke staat van de natuur
De VVD wil af van de eenzijdige focus op stikstofnormen en pleit ervoor om de feitelijke staat van de natuur, vastgesteld via onafhankelijke en langdurige monitoring, leidend te maken bij vergunningverlening. Zo moet ruimte ontstaan voor zowel economie als natuur.
“En uiteindelijk moeten we af van de eenzijdige focus op stikstof door niet stikstofnormen maar de feitelijke staat van de natuur, vastgesteld op basis van onafhankelijke en langdurige monitoring, leidend te maken bij vergunningverlening, zodat economie én natuur in Nederland weer kunnen bloeien.”
50PLUS wil het stikstofslot vooral oplossen door het Nederlandse beleid niet strenger te maken dan Europese regels, de Natura 2000-gebieden te herzien, en boeren te ondersteunen die bijdragen aan innovatie en natuurherstel. De partij pleit voor het stoppen met nationale extra regels, het herzien van natuurgebieden, en het stimuleren van technologische vernieuwing in de landbouw. Hun visie is pragmatisch en gericht op het verminderen van regeldruk en het behouden van economische concurrentiekracht.
Geen strengere regels dan Europa
50PLUS vindt dat Nederland niet verder moet gaan dan Europese afspraken op het gebied van stikstof en natuur. Ze stellen dat nationale extra regels de concurrentiepositie schaden en het land onnodig op slot zetten. Door alleen Europese regels te volgen, willen ze het stikstofslot versoepelen en economische schade beperken.
Herziening van Natura 2000-gebieden
De partij wil de indeling van Natura 2000-gebieden herzien, omdat de huidige indeling volgens hen te beperkend werkt voor economische ontwikkeling en woningbouw. Door deze gebieden anders in te delen, hopen ze ruimte te creëren voor activiteiten die nu door het stikstofbeleid worden geblokkeerd.
“Herziening van de indeling van Natura 2000-gebieden.”
Boeren ondersteunen bij innovatie en natuurherstel
50PLUS ziet een belangrijke rol voor boeren die willen vernieuwen en bijdragen aan zowel voedselzekerheid als natuurherstel. Ze willen perspectief bieden aan jonge agrariërs en innovatie stimuleren, zodat de landbouwsector kan blijven bestaan zonder het land op slot te zetten.
“Boeren die vernieuwen en bijdragen aan voedselzekerheid en natuurherstel.”
DENK erkent dat het stikstofprobleem de natuur en leefomgeving bedreigt en wil de uitstoot van stikstof omlaag brengen. Hun belangrijkste voorstel is het handhaven van de reductiedoelen via vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, waarbij gedwongen uitkoop als uiterste middel niet wordt uitgesloten. Innovatie en investeringen in natuurherstel staan centraal, maar DENK kiest voor een stapsgewijze, sociale aanpak zonder harde ingrepen voor boeren als eerste stap.
Handhaven stikstofdoelen met vrijwillige uitkoop landbouw
DENK wil de stikstofuitstoot verminderen door vast te houden aan de bestaande doelen en vooral in te zetten op vrijwillige uitkoop van boeren. Gedwongen uitkoop wordt alleen als laatste redmiddel gezien. Hiermee kiest DENK voor een sociale en geleidelijke aanpak, gericht op draagvlak en het voorkomen van harde confrontaties, maar zonder de urgentie van het stikstofprobleem uit het oog te verliezen.
“Handhaving van de doelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Wij gaan inzetten op vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, waarbij als ultimum remedium gedwongen uitkoop niet door ons wordt uitgesloten.”
Investeren in natuurherstel en innovatie landbouw
Naast het reduceren van stikstofuitstoot wil DENK investeren in natuurgebieden en het ondersteunen van bewezen, effectieve innovaties in de landbouw die vergroening bevorderen. Dit moet bijdragen aan het herstel van natuur en biodiversiteit, en tegelijkertijd perspectief bieden aan boeren die willen verduurzamen.
“Bewezen en effectieve innovaties in de landbouw die tot vergroening leiden moeten worden ondersteund. Wij staan ook voor strengere regels en meer investeringen in dierwaardigere bedrijven. Meer investeren in onze natuurgebieden.”