Verkiezingsprogramma's 2025 overtrias politica
BIJ1 pleit voor versterking van de democratische controle en het verkleinen van de macht van uitvoerende organen, met meer transparantie en inspraak voor burgers en volksvertegenwoordigers. De partij wil de macht van parlementen vergroten, onafhankelijke controle op overheidsdiensten intensiveren, en de afstand tussen burgers en het recht verkleinen. Hun visie op trias politica draait om het herstellen van machtsevenwicht en het tegengaan van machtsconcentratie.
Meer democratische controle op uitvoerende macht
BIJ1 wil de macht van uitvoerende organen, zoals burgemeesters en geheime diensten, onder strengere democratische controle plaatsen om machtsmisbruik te voorkomen en de scheiding der machten te waarborgen. Dit sluit aan bij het trias politica-principe van machtenscheiding en checks and balances.
“We intensiveren en verbeteren intussen de strenge, bindende, onafhankelijke democratische controle over deze diensten. Hun bevoegdheden worden ingeperkt...”
“De macht van burgemeesters wordt onderhevig aan meer democratische controle, verantwoording en transparantie, in het bijzonder rond openbare orde, veiligheid, politieacties, surveillance en het sluiten van woningen.”
Versterking van parlementaire macht en representatie
De partij streeft naar een grotere rol voor parlementen en volksvertegenwoordigers, zodat wetgevende macht sterker staat tegenover de uitvoerende macht. Dit moet de democratische legitimiteit vergroten en de trias politica versterken.
“Alle parlementen in Nederland krijgen evenveel macht om wetsvoorstellen voor rijkswetten in te dienen. Deze worden voortaan in alle parlementen van de betrokken landen goedgekeurd.”
“Het aantal Kamerleden in de Tweede Kamer moet proportioneel meegroeien met het aantal inwoners in Nederland...”
Verkleinen van afstand tussen burger en rechtspraak
BIJ1 wil de rechtspraak toegankelijker maken en institutioneel racisme bestrijden, zodat de rechterlijke macht onafhankelijk en gelijkwaardig blijft functioneren binnen het trias politica-stelsel.
“Iedereen heeft recht op goede, gratis en toegankelijke rechtsbijstand van sociale advocaten die eerlijk worden betaald. Boetes worden afgestemd op iemands inkomen en vermogen. Er wordt ingezet op wijkrechtspraak en er worden kleine, lokale rechtbanken (kantongerechten) heropend om de afstand tussen mensen en het recht te verkleinen.”
“Er wordt uitgebreider onderzoek gedaan naar institutioneel racisme binnen het Openbaar Ministerie en het rechterlijke apparaat.”
FVD stelt dat de trias politica in Nederland uit balans is geraakt doordat de rechterlijke macht te veel politieke invloed uitoefent en internationale verdragen de nationale wetgeving overheersen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het schrappen van de directe werking van internationale verdragen, het onmogelijk maken van toetsing aan verdragen door rechters, en het democratisch controleren van rechterlijke benoemingen. Zo wil FVD de macht van het parlement herstellen en voorkomen dat rechters op de stoel van de wetgever gaan zitten.
Internationale verdragen ondergeschikt aan nationale wet
FVD vindt dat internationale verdragen te veel invloed hebben op de Nederlandse rechtsorde, waardoor rechters beleid kunnen afdwingen dat indruist tegen de wil van het parlement. Ze willen daarom de directe werking van internationale verdragen schrappen en het monistische stelsel vervangen door een dualistisch stelsel.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“Forum voor Democratie wil deze ondemocratische constructie beëindigen en de controle terugleggen waar die thuishoort: bij ons eigen parlement. Dat betekent dat we het monistische stelsel omzetten in een dualistisch stelsel, zoals ook geldt in landen als Duitsland en de Verenigde Staten.”
Rechterlijke macht beperken tot uitleg van wetten
FVD stelt dat rechters zich te veel met politiek bemoeien en hun eigen opvattingen via rechtspraak aan de samenleving opdringen. Ze willen dat rechters wetten alleen uitleggen naar hun oorspronkelijke bedoeling en toetsing aan verdragen onmogelijk maken.
“Rechters dienen wetten uit te leggen naar hun oorspronkelijke bedoeling, niet als een ‘levend instrument’ dat naar eigen inzicht wordt aangepast. Toetsing aan verdragen dient onmogelijk te worden - in lijn met het toetsingsverbod van artikel...”
“Daar hoort ook bij dat rechters niet op de stoel van de wetgever mogen gaan zitten; we schrappen de directe werking van internationale verdragen en stoppen toetsing aan vage begrippen zoals ‘algemeen belang’.”
Democratische controle op benoeming van rechters
FVD wil dat de benoeming van leden van de Hoge Raad en de Raad van State democratisch gecontroleerd wordt, om te voorkomen dat de rechterlijke macht een eigen politieke agenda volgt.
“We voeren een parlementaire ondervragingscommissie in, naar Amerikaans model, zodat de benoeming van leden van de Hoge Raad en de Raad van State democratisch gecontroleerd wordt.”
NSC wil de trias politica versterken door een scherpere scheiding van machten, meer tegenmacht en transparantie in het bestuur. Ze pleiten concreet voor het verzelfstandigen van de bestuursrechtspraak, het invoeren van een regionaal kiesstelsel, en het versterken van parlementaire controle op de regering. Hun visie draait om het herstellen van macht en tegenmacht om de rechtsstaat weerbaarder te maken.
Volledige scheiding bestuursrechtspraak en advisering
NSC wil de trias politica versterken door de bestuursrechtspraak volledig los te maken van advisering, zodat de rechterlijke macht onafhankelijker wordt en belangenverstrengeling wordt voorkomen. Dit adresseren ze als een structureel probleem in de huidige inrichting van de Raad van State.
“De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State wordt volledig afgesplitst en verzelfstandigd en ondergebracht bij de rechterlijke macht. Daarmee moet er eindelijk een betere scheiding tussen advisering en rechtspraak komen. Deze verzelfstandiging maakt de rechtsstaat weerbaarder.”
Regionaal kiesstelsel voor sterkere band kiezer-Kamerlid
Door een regionaal kiesstelsel met meervoudige districten in te voeren, wil NSC de macht van het parlement versterken en de band tussen burger en volksvertegenwoordiger verbeteren. Dit moet de controlerende rol van het parlement ten opzichte van de regering (en dus de trias politica) versterken.
“We willen de band tussen kiezer en Kamerlid versterken door een regionaal kiesstelsel in te voeren met meervoudige kiesdistricten.”
Herstel van macht en tegenmacht tussen regering en parlement
NSC benadrukt het belang van duidelijke rolverdeling en tegenmacht tussen regering en parlement, als fundament van de trias politica. Ze willen dat het parlement niet slechts een stempelmachine is, maar daadwerkelijk controle uitoefent en brede belangen afweegt.
“Nieuw Sociaal Contract pleit voor een nieuwe de relatie tussen overheid en burgers. Daarbij hoort ook een duidelijke rolverdeling met voldoende tegenmacht om onze rechtsstaat en samenleving weerbaarder te maken.”
“Het parlement is geen stempelmachine voor akkoorden met sectortafels. Het afwegen van brede maatschappelijke belangen is voorbehouden aan de politiek.”
Initiatiefwet voor wettelijke verankering inlichtingenplicht regering
Om de controlerende macht van het parlement te versterken, wil NSC de informatieplicht van de regering wettelijk verankeren. Dit moet de transparantie en verantwoordingsplicht van de uitvoerende macht vergroten.
“Nieuw Sociaal Contract werkt aan een initiatiefwet om de inlichtingenplicht uit artikel 68 Grondwet wettelijk te verankeren.”
Volt pleit voor versterking en modernisering van de trias politica door het vergroten van de onafhankelijkheid en effectiviteit van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Ze willen onder meer de Tweede Kamer uitbreiden, de positie van uitvoeringsorganisaties versterken, en een onafhankelijker rechtspraak waarborgen. Hun voorstellen zijn gericht op het verbeteren van checks and balances en het tegengaan van machtsconcentratie.
Uitbreiding en versterking van de wetgevende macht
Volt wil de Tweede Kamer uitbreiden en het functioneren ervan verbeteren om de controlerende en wetgevende taken te versterken, wat direct raakt aan de scheiding der machten.
“We breiden de Tweede Kamer uit van 150 naar 250 zetels. Onze Tweede Kamer is namelijk te klein, zeker in vergelijking met andere Europese landen. Een grotere Tweede Kamer is nodig om de wetgevende en controlerende taak van de Tweede Kamer te versterken, en vooral om de taak van volksvertegenwoordiging beter te vervullen.”
Versterking van de uitvoerende macht met checks
Volt wil de positie van de uitvoerende macht versterken, maar met duidelijke waarborgen voor tegenspraak en transparantie, zodat de macht niet geconcentreerd raakt en de checks and balances behouden blijven.
“Volt wil de positie van de uitvoerende macht versterken. Politici, beleidsmakers en uitvoerders moeten samen zorgen voor goede publieke dienstverlening. Dat vraagt om gelijkwaardige samenwerking, waarbij ieder vanuit de eigen rol bijdraagt aan beleid én uitvoering. De verhoudingen binnen de overheid moeten daarvoor veranderen. Uitvoeringsorganisaties dienen een volwaardige plaats te krijgen aan tafel, zodat hun perspectief het beleid kan verrijken, en de uitvoerbaarheid van meet af aan wordt meegenomen.”
“Volt wil dat uitvoerders kunnen ingrijpen als beleid in strijd is met goed bestuur. Daarom pleiten we voor een ‘noodrem’ die door professionals binnen uitvoeringsorganisaties kan worden ingezet.”
Onafhankelijke en toegankelijke rechtspraak
Volt benadrukt het belang van een onafhankelijke en toegankelijke rechtspraak als essentieel onderdeel van de trias politica.
“We zorgen voor een deskundige en transparante overheid en een rechtspraak die onafhankelijk en toegankelijk is.”
Onderzoek naar nieuw regeringsmodel en machtsspreiding
Volt pleit voor een onderzoek naar een nieuw regeringsmodel dat strategisch machtsspel vermindert, samenwerking versterkt en verantwoordelijkheid eerlijk verdeelt, waarmee ze de balans tussen de machten willen verbeteren.
“Volt pleit ervoor dat er tijdens de volgende regeerperiode een breed en goed onderbouwd onderzoek komt naar een nieuw regeringsmodel. Dit model moet strategisch machtsspel verminderen, samenwerking versterken, politieke versnippering bestuurbaar maken, verantwoordelijkheid eerlijk verdelen en burgers actief betrekken als de politiek vastloopt.”
JA21 vindt dat de trias politica – de scheiding der machten tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht – onder druk staat door rechterlijke uitspraken die democratisch beleid doorkruisen. De partij wil de rol van de rechter beperken tot zijn kerntaak, de neutraliteit van de rechterlijke macht waarborgen en de wetgevende macht versterken. Concreet pleit JA21 voor modernisering van internationale verdragen, transparantere benoemingen van rechters en het subsidiariteitsbeginsel in het bestuur.
Rolzuivere scheiding tussen rechter en politiek
JA21 signaleert dat rechters zich te veel uitspreken over democratisch vastgesteld beleid, mede door ruime interpretaties van internationale verdragen en acties van gesubsidieerde actiegroepen. Dit ondermijnt volgens de partij de klassieke trias politica. JA21 wil daarom de taakverdeling tussen de machten herstellen en de rechter beperken tot zijn kerntaak.
“De afgelopen jaren is er discussie ontstaan over de balans tussen de rechterlijke macht en de politiek. ... roept dit vragen op over mogelijke verschuivingen in de taakverdeling tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.”
Moderniseren van internationale verdragen en waarborgen neutraliteit rechterlijke macht
Om de trias politica te versterken, wil JA21 internationale verdragen moderniseren zodat nationale democratische beslissingen meer ruimte krijgen. Ook moet de benoemingsprocedure voor rechters transparanter worden om politieke beïnvloeding te voorkomen.
“Internationale verdragen en met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moderniseren, zodat we nationaal genomen democratische beslissingen en het draagvlak voor de rechtspraak versterken.”
“De neutraliteit van de rechterlijke macht waarborgen met een transparante benoemingsprocedure. Politieke voorkeur mag geen voor- of nadelig effect hebben bij toetreding tot het Openbaar Ministerie of de rechterlijke macht.”
Versterken van de wetgevende macht en naleving subsidiariteitsbeginsel
JA21 wil de wetgevende macht versterken ten opzichte van de uitvoerende macht en pleit voor meer decentrale besluitvorming. Het subsidiariteitsbeginsel moet actief worden nageleefd, zodat hogere overheden alleen taken uitvoeren als lagere overheden dat niet kunnen.
“De minister dient zich niet alleen te richten op het efficiënter maken van de overheid, maar in de tweede plaats ook op het versterken van de wetgevende macht. Decentrale besluitvorming speelt hierin een belangrijke rol. Het subsidiariteitsbeginsel, dat stelt dat een hogere overheid alleen taken op zich neemt als een lagere overheid daartoe niet in staat is, moet zo veel mogelijk nageleefd worden.”
De SGP benadrukt het belang van een duidelijke scheiding der machten (trias politica) en het primaat van de politiek, waarbij de wetgevende macht niet mag worden ingeperkt door rechterlijke interpretaties of internationale verdragen. De partij pleit voor zwaardere eisen bij verdragsgoedkeuring en het beperken van verdragen die de handelingsvrijheid van de wetgever aantasten, om zo de democratische controle en parlementaire soevereiniteit te waarborgen.
Zwaardere eisen en beperking van verdragen die de wetgever beperken
De SGP wil voorkomen dat internationale verdragen en rechterlijke interpretaties het primaat van de politiek ondermijnen. Door strengere eisen te stellen aan verdragsgoedkeuring en het aantal verdragen te beperken, wil de partij de wetgevende macht beschermen en de balans binnen de trias politica behouden.
“Die situaties kunnen ook ontstaan wanneer rechters een ruimere uitleg geven van verdragen dan oorspronkelijk bedoeld is, waardoor het primaat van de politiek onder druk komt te staan.”
“Er komen zwaardere vereisten bij goedkeuring van verdragen, zoals een tweederdemeerderheid in Tweede en Eerste Kamer.”
“Nederland streeft ernaar het aantal verdragen te verminderen en sluit zich in beginsel niet aan bij nieuwe verdragen die de vrije handelingsruimte van de wetgever beperken.”
Parlementaire controle op overheidsfinanciën versterken
De SGP onderstreept het belang van het budgetrecht van de Kamer als essentieel onderdeel van parlementaire controle, waarmee de wetgevende macht haar rol binnen de trias politica kan waarmaken. Realistische begrotingen en strikte naleving van begrotingsregels zijn volgens de partij noodzakelijk om de macht van de uitvoerende macht te begrenzen.
“Het budgetrecht van de Kamer is van groot belang voor een stevige parlementaire controle op de overheidsuitgaven.”
BVNL benadrukt het belang van een strikte scheiding der machten (trias politica) en wil de politieke neutraliteit van het Openbaar Ministerie herstellen. De partij pleit voor een versterking van de controlerende taak van de Tweede Kamer en het tegengaan van politieke beïnvloeding binnen de rechtspraak en het bestuur. Concrete voorstellen zijn onder andere het voorkomen van politieke processen en het direct kiezen van de Eerste Kamer.
Politieke neutraliteit van het Openbaar Ministerie herstellen
BVNL ziet het waarborgen van de onafhankelijkheid van het Openbaar Ministerie als essentieel voor de trias politica. De partij wil politieke processen voorkomen en benadrukt dat het OM weer politiek neutraal moet worden, om zo de scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht te beschermen.
“Politieke processen voorkomen. Het Openbaar Ministerie wordt weer politiek neutraal.”
Tweede Kamer moet controlerende taak terugkrijgen
BVNL vindt dat de controlerende rol van het parlement is uitgehold en wil deze herstellen, zodat de macht van de uitvoerende macht wordt begrensd en de trias politica wordt versterkt. Dit moet vriendjespolitiek en netwerkcorruptie tegengaan.
“De Tweede Kamer moet haar controlerende taak terugkrijgen en de inefficiënte en stroperige werkwijze moet grondig worden herzien.”
Directe verkiezing van de Eerste Kamer
Om de machtenscheiding en democratische legitimiteit te versterken, wil BVNL dat de Eerste Kamer direct wordt gekozen in plaats van via de Provinciale Staten. Dit voorkomt ondoorzichtige machtsspelletjes en versterkt de democratische controle.
“De Eerste Kamer wordt direct gekozen en niet via de Provinciale Staten. Deze verkiezingen vinden tegelijkertijd plaats.”
De ChristenUnie benadrukt het belang van een sterke, onafhankelijke rechtsstaat en een duidelijke scheiding der machten (trias politica), waarbij de rechterlijke macht meer ruimte krijgt om wetten aan de Grondwet te toetsen. Ze pleiten voor het afschaffen van het verbod op constitutionele toetsing en willen de representatieve democratie versterken zonder grootschalige systeemveranderingen zoals referenda of een districtenstelsel.
Rechters mogen wetten toetsen aan de Grondwet
De ChristenUnie wil het verbod op constitutionele toetsing opheffen, zodat de rechterlijke macht daadwerkelijk wetten kan toetsen aan de Grondwet. Dit versterkt de onafhankelijke positie van de rechter en de balans tussen de machten, een kernprincipe van de trias politica.
“Het verbod op constitutionele toetsing wordt afgeschaft zodat rechters wetten ook aan de grondwet kunnen toetsen.”
Geen grootschalige systeemveranderingen in de democratie
De partij verwerpt voorstellen als referenda, een districtenstelsel of een kiesdrempel, omdat deze volgens hen de representatieve democratie en de balans tussen de machten niet versterken. Ze kiezen voor behoud van het huidige parlementaire systeem met meer ruimte voor minderheden.
“Grootschalige politieke vernieuwing is geen oplossing voor het versterken van de relatie tussen burger en politiek. Referenda bieden schijninvloed en horen dus niet thuis in de grondwet.”
“We voeren geen districtenstelsel of kiesdrempel in. In een districtenstelsel gaat het meer over poppetjes en minder over inhoud.”
Het BBB-verkiezingsprogramma bevat nauwelijks expliciete of diepgaande standpunten over de trias politica (de scheiding der machten). De partij noemt slechts één concreet voorstel dat raakt aan de onafhankelijkheid en benoemingsprocedure van de Raad van State, met als doel politieke kleuring te verminderen en transparantie te vergroten. Verdere uitwerkingen over de scheiding van wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht ontbreken.
Benoemingsprocedure Raad van State transparanter maken
BBB wil de benoemingsprocedure van leden van de Raad van State herzien om politieke beïnvloeding te beperken en de onafhankelijkheid van deze belangrijke advies- en rechtsprekende instantie te waarborgen. Dit raakt aan het principe van de trias politica, omdat het de scheiding en onafhankelijkheid van de rechterlijke macht versterkt.
“Om interne politieke kleuring te verminderen en transparantie te vergroten, herijken we dit proces. Om dat te doen, zoekt BBB aansluiting bij de benoemingsprocedure van de leden van de Hoge Raad.”
“De Hoge Raad stuurt een lijst van aanbeveling met zes kandidaten naar de voorzitter van de Tweede Kamer der StatenGeneraal. De Tweede Kamer draagt vervolgens drie van deze zes kandidaten voor aan de regering.”
Het CDA benadrukt het belang van een sterke scheiding der machten (trias politica) en een onafhankelijke rechtspraak als fundament van de democratische rechtsstaat. Hun belangrijkste concrete voorstellen zijn het versterken van de onafhankelijkheid van de rechtspraak en het waarborgen van een duidelijke rolverdeling tussen beleid, uitvoering en rechtspraak. Het CDA wil politieke beïnvloeding van de rechtspraak tegengaan en pleit voor een overheid die niet op de stoel van de uitvoering gaat zitten.
Onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken
Het CDA ziet de huidige benoemingsprocedure, begrotingssystematiek en aanwijzingsbevoegdheden als te vatbaar voor politieke beïnvloeding en wil deze doorbreken om de trias politica te waarborgen. Dit moet de rechtspraak onafhankelijker maken en de machtenscheiding versterken.
“Rechtspraak moet worden doorgeknipt, omdat de huidige benoemingsprocedure, begrotingssystematiek, aanwijzings- en vernietigingsbevoegdheden te vatbaar zijn voor politieke beïnvloeding.”
Duidelijke rolverdeling tussen beleid, uitvoering en rechtspraak
Het CDA benadrukt dat de politiek zich niet met de uitvoering moet bemoeien, om zo de scheiding der machten te respecteren en de uitvoerende macht haar eigen verantwoordelijkheid te laten nemen. Dit voorkomt dat de wetgevende macht zich mengt in de taken van de uitvoerende macht.
“De politiek moet niet op de stoel van de uitvoering gaan zitten.”
DENK pleit voor versterking van de trias politica door het invoeren van een Constitutioneel Hof dat wetten aan de Grondwet toetst en door uitbreiding van het parlement voor betere controle op de regering. De partij wil de macht van onafhankelijke instituties vergroten en transparantie en inspraak in het openbaar bestuur verbeteren. Hiermee wil DENK de scheiding der machten en de rechtsstaat waarborgen tegen politieke willekeur.
Constitutioneel Hof voor toetsing aan de Grondwet
DENK wil de rechterlijke macht versterken door een Constitutioneel Hof in te stellen dat wetten kan toetsen aan de Grondwet. Dit voorstel beoogt de macht van de wetgevende en uitvoerende macht te begrenzen en de rechtsstaat te beschermen, in lijn met het principe van de trias politica.
“Er komt een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan de Grondwet.”
Uitbreiding Tweede Kamer voor betere controle
Om de controlerende taak van het parlement te versterken en zo de macht van de uitvoerende macht te beperken, stelt DENK voor het aantal Kamerleden uit te breiden. Dit moet de checks and balances binnen de trias politica verbeteren.
“De Tweede Kamer wordt uitgebreid naar 250 zetels om de overheid beter te kunnen controleren.”
GroenLinks-PvdA benadrukt het belang van een sterke trias politica door de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te versterken en de democratische controle op de uitvoerende macht te verbeteren. Ze willen de invloed van de minister op de rechterlijke macht beperken en de positie van de Raad voor de Rechtspraak grondwettelijk verankeren. Daarnaast pleiten ze voor meer ondersteuning van het parlement om de wetgevende en controlerende taak beter te kunnen uitvoeren.
Beperken ministeriële invloed op rechterlijke macht
GroenLinks-PvdA wil de scheiding der machten versterken door de invloed van de uitvoerende macht op de rechterlijke macht te beperken. Dit moet de onafhankelijkheid van de rechtspraak waarborgen en zo de trias politica beschermen.
“Ook beperken we de invloed van de minister op de benoeming van de presidenten van de gerechten en de leden van de Raad voor de Rechtspraak. We verankeren de positie van de Raad voor de Rechtspraak in de Grondwet.”
Versterken parlementaire controle en ondersteuning
De partij ziet een sterke, goed ondersteunde Tweede Kamer als essentieel voor het evenwicht tussen de machten. Door meer inhoudelijke en juridische ondersteuning te bieden, kan het parlement zijn controlerende taak beter uitvoeren en de uitvoerende macht effectiever controleren.
“We zorgen voor meer inhoudelijke ondersteuning in de Tweede Kamer, ook voor de wetenschappelijke instellingen van de politieke partijen. De juridische afdeling van het parlement wordt versterkt, zodat de controle op uitvoerbaarheid en rechtsstatelijkheid beter is verankerd.”
Het PVV-verkiezingsprogramma bevat nauwelijks expliciete verwijzingen naar de trias politica (scheiding der machten). Waar het programma wel raakt aan dit principe, is het vooral door voorstellen die de macht van de rechterlijke macht willen inperken ten gunste van de wetgevende en uitvoerende macht, met name rond asielprocedures. De PVV pleit voor het beperken van de rol van rechters bij asielzaken en het verminderen van politieke benoemingen in de Raad van State.
Beperken rechterlijke toetsing bij asielzaken
De PVV wil de mogelijkheid voor asielzoekers om tegen een afgewezen aanvraag te procederen afschaffen, waarmee de rechterlijke macht wordt buitenspel gezet in deze procedures. Dit ondermijnt de klassieke trias politica, waarin de rechter een onafhankelijke toetsende rol heeft.
“Ook leggen we vast dat asielzoekers niet meer tegen een afgewezen asielaanvraag kunnen procederen.”
Minder politieke benoemingen in de Raad van State
De PVV wil de Raad van State ontdoen van politieke benoemingen, waarmee zij impliciet pleiten voor een onafhankelijker adviserende en rechtsprekende macht binnen het staatsbestel.
“De Raad van State wordt ontdaan van politieke benoemingen.”
De SP benadrukt het belang van een strikte scheiding der machten (trias politica) en wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken. Concreet stelt de partij voor om de rechtsprekende taak bij de Raad van State weg te halen en de toetsing van wetten aan de Grondwet door rechters mogelijk te maken. Hiermee wil de SP de macht van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht helderder scheiden en het vertrouwen in de democratische rechtsstaat herstellen.
Onafhankelijke rechtspraak versterken
De SP vindt dat de rechterlijke macht volledig onafhankelijk moet zijn van de wetgevende en uitvoerende macht. Door de rechtsprekende taak bij de Raad van State weg te halen en bestuursrechtspraak onder te brengen bij de gewone rechter, wordt de scheiding der machten versterkt en de trias politica beter gewaarborgd.
“De rechtsprekende taak wordt weggehaald bij de Raad van State en de bestuursrechtspraak wordt in het geheel ondergebracht bij de gewone rechterlijke macht. De rechtspraak is een cruciale rol.”
Rechters mogen wetten toetsen aan de Grondwet
De SP wil het verbod op constitutionele toetsing door rechters opheffen, zodat de rechterlijke macht daadwerkelijk kan controleren of wetten in overeenstemming zijn met de Grondwet. Dit versterkt de checks and balances tussen de machten en voorkomt dat de wetgevende macht haar boekje te buiten gaat.
“Onze grondwet moet gerespecteerd worden. Bestaand en nieuw beleid moet voldoen aan onze grondwet, daarom moeten rechters hierop kunnen toetsen. Het verbod voor rechters om wetten te toetsen aan de grondwet schaffen we af.”
De VVD wil de macht vooral bij gekozen politici leggen en is tegen het vergroten van de rol van rechters in het toetsen van wetten aan de Grondwet. Zij pleiten voor het schrappen van plannen voor constitutionele toetsing en een constitutioneel hof, zodat belangenafwegingen bij gekozen vertegenwoordigers blijven en niet bij ongekozen rechters. Hiermee kiest de VVD expliciet voor een beperking van de rechterlijke macht binnen de trias politica.
Politiek en Raad van State toetsen wetten, geen constitutioneel hof
De VVD vindt dat de democratisch gekozen politiek, en niet de rechterlijke macht, moet bepalen of wetten grondwettelijk zijn. Zij willen daarom geen constitutioneel hof en geen constitutionele toetsing, om te voorkomen dat ongekozen rechters politieke besluiten kunnen blokkeren. Dit standpunt adresseert direct de scheiding der machten (trias politica) door de rechterlijke macht te beperken ten gunste van de wetgevende macht.
“Het is aan de politiek en Raad van State om wetten voor invoering te toetsen op grondwettigheid, we schrappen daarom de plannen voor constitutionele toetsing en het constitutioneel hof. Daarmee leggen we belangenafwegingen neer bij gekozen vertegenwoordigers en niet bij ongekozen rechters.”
Minder rechterlijke invloed op politieke besluiten
De VVD wil dat keuzes en belangenafwegingen zoveel mogelijk door de gekozen Tweede Kamer worden gemaakt en niet door de rechter. Dit versterkt de positie van de volksvertegenwoordiging binnen de trias politica en beperkt de invloed van de rechterlijke macht op politieke besluitvorming.
“Keuzes en belangenafwegingen voor Nederland moeten daarom zoveel mogelijk door de gekozen Tweede Kamer worden gemaakt en niet door de rechter.”
D66 benadrukt het belang van een sterke scheiding der machten (trias politica) en onafhankelijke controle op de macht om de democratische rechtsstaat te beschermen. Ze willen toezichthouders, Rijksinspecties en rechters meer onafhankelijkheid en slagkracht geven, zodat ook de overheid en machtige bedrijven aan de regels worden gehouden. Concrete voorstellen richten zich op het versterken van deze instituties als waarborgen tegen machtsmisbruik.
Meer onafhankelijkheid en slagkracht voor controleurs van de macht
D66 vindt dat sterke, onafhankelijke instituties essentieel zijn om de macht te controleren en burgers te beschermen tegen willekeur en onrecht. Dit sluit direct aan bij het principe van de trias politica, waarbij wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht gescheiden en onafhankelijk moeten zijn. Door toezichthouders, inspecties en rechters te versterken, wil D66 de balans tussen de machten waarborgen en de rechtsstaat beschermen.
“Sterke waakhonden van de macht beschermen mensen en kwetsbare belangen, zoals de natuur, tegen onrecht en willekeur. Deze toezichthouders, Rijksinspecties en rechters zorgen dat iedereen zich aan de regels houdt, óók de overheid en machtige bedrijven. We geven ze de slagkracht en onafhankelijkheid die ze nodig hebben om hun belangrijke taak uit te voeren.”
De Partij voor de Dieren benadrukt het belang van een strikte scheiding tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (trias politica) om de democratische rechtsstaat te waarborgen. Hun belangrijkste voorstel is het versterken van de onafhankelijkheid van de rechtspraak door de Raad voor de Rechtspraak tot Hoog College van Staat te maken, vergelijkbaar met de Raad van State en de Nationale Ombudsman. Hiermee wil de partij de invloed van de politiek op de rechterlijke macht minimaliseren en de rechtsstaat beschermen tegen politieke druk.
Raad voor de Rechtspraak wordt Hoog College van Staat
De PvdD wil de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht versterken door de Raad voor de Rechtspraak dezelfde status te geven als andere Hoge Colleges van Staat. Dit moet een gezonde afstand tussen politiek en rechterlijke macht waarborgen en zo de trias politica beschermen. De partij ziet dit als noodzakelijk om politieke beïnvloeding van de rechtspraak te voorkomen en de democratische rechtsstaat te versterken.
“Om een gezonde afstand tussen politiek en rechterlijke macht te waarborgen, wordt de Raad voor de Rechtspraak – net als de Raad van State en de Nationale Ombudsman – een Hoog College van Staat.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma