Verkiezingsprogramma's 2025 overstikstofregels afzwakken
BVNL wil de stikstofregels radicaal afschaffen en ziet het stikstofbeleid als een bureaucratisch probleem zonder wetenschappelijke basis. De partij pleit voor het direct beëindigen van het huidige stikstofbeleid, het schrappen van rekenmodellen en normen, en het stoppen met het uitkopen van boeren.
Stikstofbeleid volledig afschaffen
BVNL beschouwt het stikstofbeleid als onnodig en schadelijk voor boeren en ondernemers. Ze willen het beleid per direct beëindigen, geen boeren meer uitkopen, en het stikstoffonds ontmantelen. De partij stelt dat het stikstofprobleem kunstmatig is gecreëerd en dat de natuur in Nederland in goede staat verkeert.
“Het stikstofbeleid gaat per direct de prullenbak in, zodat boeren weer rustig kunnen boeren en vissers weer gewoon kunnen vissen.”
“Er worden geen boeren meer uitgekocht. Ook niet zogenaamd vrijwillig door de overheid.”
“Het stikstoffonds van € 25 miljard wordt ontmanteld.”
“BVNL wil dat het 'stikstofprobleem' van tafel gaat. Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
“Stop met het onnodige stikstofbeleid en geef weer vergunningen af.”
Afschaffen van rekenmodellen en normen
BVNL verwerpt het gebruik van het Aerius-model en de Kritische Depositie Waarde (KDW) als basis voor beleid, omdat deze volgens de partij wetenschappelijk ondeugdelijk zijn. Ze willen alleen nog werken met gemeten waarden en de KDW uit de wet halen.
Meer ruimte voor boeren en mestgebruik
BVNL wil de regels rond mestgebruik versoepelen en kalenderlandbouw afschaffen, zodat boeren meer vrijheid krijgen in hun bedrijfsvoering. Ze vinden dat huidige normen de productiecapaciteit beperken en onnodig kostprijsverhogend werken.
“Er komt meer ruimte voor het uitrijden van dierlijke mest. Op dit moment worden agrarische ondernemers gedwongen hun gewassen te summier te bemesten of uit te wijken naar kunstmest dat bovendien slecht is voor het grondwater.”
“Kalenderlandbouw is niet mogelijk en dient afgeschaft te worden. Agrarische ondernemers dienen zelf naar eigen inzicht te bepalen wanneer er bemest, gezaaid, gepoot en geoogst wordt.”
NSC wil de stikstofregels hervormen door minder te sturen op modelberekeningen en meer op daadwerkelijke uitstoot, met meer ruimte voor boeren en oog voor sociaal-economische gevolgen. Ze pleiten voor het vervangen van depositienormen door uitstootdoelen, het verhogen van de ondergrens voor vergunningverlening, en het aanpassen van het natuurvergunningstelsel naar buitenlands voorbeeld. De partij wil stikstofregels versoepelen waar de impact op natuur beperkt is, zonder de totale reductiedoelstelling los te laten.
Vervangen van depositienormen door uitstootdoelen
NSC wil af van de huidige stikstofregels die gebaseerd zijn op modelmatige depositieberekeningen. In plaats daarvan willen ze sturen op gemeten uitstoot bij de bron, met onderscheid tussen ammoniak en stikstofoxiden. Dit moet de regels realistischer en uitvoerbaarder maken voor boeren en andere sectoren.
“We vervangen de normen voor stikstofdepositie in de wet door reductiedoelen voor stikstofuitstoot, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen uitstoot van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Deze uitstoot wordt gemeten en beperkt bij de bron.”
Hogere ondergrens en meer ruimte voor kleine uitstoters
NSC wil een wetenschappelijke en juridisch houdbare ondergrens invoeren, zodat activiteiten met zeer geringe stikstofuitstoot niet langer onnodig worden beperkt. Dit geeft boeren met lage uitstoot meer toekomstperspectief en bestuurlijke speelruimte bij vergunningen.
“We zetten in op een door de wetenschappelijk onderbouwde en juridisch houdbare rekenkundige ondergrens van 1 mol/ha/jaar om de modellenwerkelijkheid aan te pakken en boeren met geringe stikstofuitstoot een toekomst te geven”
“Dit betekent dat bij het afgeven van vergunningen er bestuurlijke speelruimte moet zijn om activiteiten toe te staan die maar weinig stikstof uitstoten.”
Meer doelsturing en keuzevrijheid voor boeren
NSC wil boeren meer vrijheid geven in hoe ze aan de uitstootnormen voldoen, in plaats van gedetailleerde voorschriften. De focus verschuift van middelvoorschriften naar het behalen van doelen, met beloningen voor goede prestaties.
Fundamentele aanpassing natuurvergunningstelsel naar buitenlands voorbeeld
NSC wil het natuurvergunningstelsel fundamenteel aanpassen, mede op basis van de praktijk in Duitsland en Frankrijk. Dit moet legalisering van PAS-melders mogelijk maken en de effecten van stikstof op natuur realistischer beoordelen.
“Om de PAS-melders eindelijk te legaliseren en hen rechtszekerheid te geven, passen we het natuurvergunningstelsel fundamenteel aan. We doen dit mede op basis van de praktijk in naburige EU-landen, in het bijzonder Duitsland en Frankrijk. De effecten van stikstof op natuur worden hierin op een meer realistische manier meegenomen.”
Sociaal-economische gevolgen meewegen bij vergunningen
NSC wil dat de sociaal-economische impact van stikstofmaatregelen expliciet wordt meegewogen, zoals de EU-richtlijn voorschrijft. Dit betekent meer ruimte om activiteiten met beperkte impact toe te staan.
“We houden in de wetgeving oog voor de sociaal-economische gevolgen van maatregelen, zoals ook de EU-richtlijn bepaalt.”
Minder vertraging voor waterveiligheid en infrastructuur
NSC wil dat belangrijke projecten voor waterveiligheid, zoals dijkversterking, niet langer worden vertraagd door stikstofregels of Natura 2000.
“Dijkversterking mag geen vertraging oplopen door stikstofregels of Natura 2000.”
De SGP wil de stikstofregels afzwakken door minder strenge, meer haalbare en praktijkgerichte eisen te stellen, en door het juridisch en administratief regime te versoepelen. Ze pleiten voor het loslaten van onhaalbare wettelijke doelen, het beperken van modelberekeningen en kritische depositiewaarden, en het legaliseren van knelgevallen. Gedwongen opkoop en generieke kortingen worden afgewezen; de nadruk ligt op doelsturing, gebiedsgerichte aanpak en het schrappen van belemmerende regels.
Geen onhaalbare wettelijke doelen en minder strikte toetsing
De SGP vindt dat de huidige stikstofregels te streng en juridisch knellend zijn, en wil af van onhaalbare doelen en het doorslaggevend gebruik van modelberekeningen. Ze willen een praktijkgerichter regime, waarbij doelen realistisch en uitvoerbaar zijn.
“Niet door het vastleggen van onhaalbare doelen in de wet, maar door een wettelijk programma voor geborgde en doelgerichte daling van de stikstofuitstoot.”
“Kritische depositiewaarden en modelberekeningen zijn dienend, en niet leidend. Zij mogen vanwege hun huidige schijnnauwkeurigheid geen doorslaggevende rol hebben bij toetsing in het kader van de Habitatrichtlijn.”
“Natuurdoelanalyses worden zo herzien dat zij niet uitgaan van onhaalbare ideaalbeelden en dat zij de relatieve en daadwerkelijke invloed van stikstofdepositie op de ontwikkeling van de natuur veel adequater in beeld brengen.”
Legaliseer knelgevallen en voorkom gedwongen opkoop
De SGP wil dat bedrijven die te goeder trouw hebben gehandeld, niet de dupe worden van veranderende regels. Ze pleiten voor legalisering van PAS-knelgevallen en zijn tegen gedwongen opkoop of intrekking van vergunningen.
“De SGP verzet zich tegen gedwongen opkoop of het intrekken van op juiste wijze verleende vergunningen. Dat mag geen uitgangspunt van beleid zijn.”
“Legalisering van PAS-knelgevallen en andere knelgevallen die te goeder trouw gehandeld hebben, heeft prioriteit. Het is onze inzet om handhaving richting bedrijven die te goeder trouw gehandeld hebben, te voorkomen.”
Verhoog de ondergrens en versoepel vergunningverlening
De partij wil de rekenkundige ondergrens voor stikstofdepositie verhogen en vergunningverlening versoepelen, zodat minder bedrijven onder het regime vallen en juridische risico’s afnemen.
“Verhoging van de rekenkundige ondergrens moet slim en beheerst ingevoerd worden, met vergunningen, zodat de juridische risico’s beperkt worden en geen nieuwe groep ‘PAS-melders’ ontstaat.”
Minder regels en meer doelsturing in plaats van middelvoorschriften
De SGP wil minder regels en meer ruimte voor boeren via doelsturing, in plaats van stapeling van voorschriften. Ze pleiten voor een gebiedsgerichte aanpak en schrappen van belemmerende regels.
BBB wil de stikstofregels aanzienlijk afzwakken door de nadruk te verleggen van rekenmodellen en strenge normen naar praktische waarneming, innovatie en sociaaleconomische afwegingen. De partij pleit voor het vervangen van kritische depositiewaarden door instandhoudingsdoelstellingen, het invoeren van drempelwaarden, het legaliseren van PAS-melders en het stoppen met gedwongen krimp van de landbouw. BBB ziet innovatie en flexibiliteit als alternatief voor strikte stikstofreductie en wil geen extra nationale eisen bovenop Europese regels.
Kritische depositiewaarden vervangen door instandhoudingsdoelen
BBB wil af van de huidige stikstofnormen (KDW) en pleit voor een systeem waarbij de staat van de natuur wordt beoordeeld op basis van feitelijke waarneming, niet op modelberekeningen. Dit moet vergunningverlening weer mogelijk maken en de juridische impasse doorbreken.
“Kritische depositiewaarde (KDW) doelstellingen in de Omgevingswet worden vervangen door instandhoudingsdoelstellingen zoals ze staan in de Natuurherstel Verordening. De staat van de natuur wordt beoordeeld op basis van waarneming zoals ook in landen als Italië gebeurt.”
Invoeren van drempelwaarden en ondergrenzen
BBB stelt voor om een rekenkundige ondergrens en drempelwaarde in te voeren, zodat kleine emissies niet meer tot vergunningplicht leiden. Dit moet de vergunningverlening vlot trekken en ruimte geven aan boeren en bedrijven.
“De invoering van een rekenkundige ondergrens van minimaal 1 mol. Dit is een belangrijke eerste stap maar niet genoeg om de vergunningverlening volledig uit het slop te trekken. Invoering van een drempelwaarde. Is de tweede stap. Onder gelijktijdige geborgde emissie reductie. Bij voorkeur in een vorm waarbij het gebruik van AERIUS niet meer nodig is.”
Legaliseringsruimte voor PAS-melders en interne saldeerders
BBB wil dat PAS-melders, interimmers en interne saldeerders gelegaliseerd worden, zodat hun bedrijfsvoering niet langer wordt bedreigd door het huidige stikstofbeleid.
“Dit is van belang zowel voor de legalisering van PAS melders, interimmers en interne saldeerders (18 december uitspraak) als voor de broodnodige bedrijfsontwikkeling.”
Geen gedwongen krimp of onteigening op basis van stikstof
BBB verzet zich tegen gedwongen onteigening, uitkoop of krimp van boerenbedrijven als standaardoplossing voor het stikstofprobleem. Alleen waar strikt noodzakelijk voor Europese doelen mag extensivering plaatsvinden.
Geen extra nationale eisen bovenop EU-regels
BBB wil voorkomen dat Nederland strengere stikstofregels hanteert dan Europees verplicht is, en pleit voor het schrappen van nationale koppen op EU-beleid.
“Geen nieuwe natuurdoelen. Vernieuwde natuurdoelen worden vastgesteld op basis van wat verplicht is in het kader van de EUrichtlijnen. Geen extra nationale doelen bovenop de EUdoelen en richtlijnen.”
Innovatie als alternatief voor krimp
In plaats van het verminderen van de veestapel of het sluiten van bedrijven, zet BBB in op innovatie en nieuwe technieken om stikstofuitstoot te beperken.
“In plaats van het verlagen van stikstofuitstoot door krimp, wordt ingezet op innovatie en nieuwe technieken.”
De ChristenUnie wil de stikstofregels niet afzwakken, maar pleit voor een andere, meer doelgerichte aanpak: minder nadruk op complexe rekenmodellen en meer op daadwerkelijke emissiereductie per sector en bedrijf. Ze willen landelijke en bedrijfsspecifieke emissienormen, afstappen van de kritische depositiewaarde als wettelijk doel, en vergunningverlening versnellen waar aantoonbare reductie is. Het doel blijft een forse stikstofreductie, maar met meer ruimte voor maatwerk en minder bureaucratie.
Afstappen van kritische depositiewaarde als wettelijk doel
De ChristenUnie vindt sturen op stikstofdepositie (waar stikstof precies neerslaat) onwerkbaar en wil de kritische depositiewaarde (KDW) niet langer als wettelijk doel hanteren. In plaats daarvan willen ze sturen op landelijke, sectorale en bedrijfsspecifieke emissienormen. Dit moet vergunningverlening versnellen en de regels werkbaarder maken, zonder het uiteindelijke doel van stikstofreductie los te laten.
“Sturen op neerslag van stikstof in de natuur (depositie) is onwerkbaar gebleken. Het herleiden van depositiewaardes naar bedrijven is immers uiterst ingewikkeld en onzeker. Daarom moeten er landelijke, sectorale en uiteindelijk bedrijfsspecifieke emissienormen worden vastgelegd. Natuurlijk geldt de kritische depositiewaarde nog als indicator van de staat van de natuur, maar als wettelijk doel om op te sturen is de KDW onverstandig gebleken.”
Vergunningverlening versnellen bij aantoonbare emissiereductie
De partij wil vergunningverlening voor woningbouw en infrastructuur versnellen door onderscheid te maken tussen verschillende typen stikstof (NOx en NH3) en door een bouwvrijstelling in te voeren waar de emissiereductie aantoonbaar is. Dit is geen afzwakking van de doelen, maar een pragmatische aanpassing van de regels om maatschappelijke stilstand te voorkomen.
“In alle sectoren geldt dat aantoonbare stikstofreductie moet leiden tot vergunningverlening. In het stikstofbeleid gaan we daarom onderscheid maken tussen stikstofoxiden uit de pijp of uitlaat (NOx) en ammoniak uit dieren (NH3). Op die manier kan vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw en de aanleg van elektriciteitsnetten versneld worden.”
“De relatief snelle daling van de uitstoot van stikstofoxiden van de laatste jaren biedt, in combinatie met een krachtige geborgde stikstofreductieaanpak, bovendien de ruimte om opnieuw een bouwvrijstelling in te voeren.”
“Om de bouw van woningen en wegen los te trekken voeren we een houdbare NOx-bouwvrijstelling in. Dit alles gaat samen met ambitieus emissiereductiebeleid.”
Doelsturing en minder nadruk op opkoop en middelvoorschriften
De ChristenUnie wil af van middelvoorschriften en opkoop als hoofdstrategie. In plaats daarvan krijgen boeren en andere ondernemers bindende, bedrijfsspecifieke doelen, met ruimte voor eigen invulling zolang de emissiereductie wordt gehaald. Dit moet effectiever zijn en minder boeren uitkopen noodzakelijk maken.
“Daarom stappen we zo veel mogelijk over van sturen op middelen naar sturen op doelen. Elk boerenbedrijf krijgt een bindend bedrijfsspecifiek doel dat is afgeleid van de landelijke opgave en sectorale emissieplafonds. Er komt daarmee veel minder nadruk in het beleid op opkoop van boerenbedrijven.”
“De nadruk op emissie- en doelsturing is effectiever, zorgt ervoor dat er minder boerenbedrijven verdwijnen en vergt ook minder belastinggeld.”
Legalisering PAS-melders met natuurherstel als voorwaarde
De partij wil PAS-melders (bedrijven zonder juiste vergunning door overheidsfouten) legaliseren, maar alleen als dit gepaard gaat met natuurherstel en geborgde emissiereductie. Dit is geen versoepeling van de regels, maar een poging tot rechtsherstel binnen strikte randvoorwaarden.
“We zetten alles op alles om deze groep ondernemers te legaliseren met een natuurvergunning. Zo moeten de provincies gebiedsgericht met voorrang vrijgekomen stikstofruimte ter beschikking stellen aan deze ondernemers. Daarvoor moet wel voldaan worden aan het additionaliteitsvereiste. Legalisering kan daarom niet losstaan van op natuurherstel gerichte maatregelen in combinatie met een geborgd emissiereductieplan.”
De PVV wil de stikstofregels in Nederland fors afzwakken, omdat zij deze als te streng en belemmerend voor landbouw, woningbouw en infrastructuur beschouwen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het versoepelen van Europese en nationale stikstofregels, het verminderen van Natura 2000-gebieden, het verhogen van de drempelwaarden en het schrappen van kritische depositiewaarden uit de wet. De partij ziet de huidige stikstofwetgeving als het echte probleem en wil zo snel mogelijk ruimte creëren voor nieuwe bouwprojecten en het legaliseren van PAS-melders.
Versoepelen van Europese en nationale stikstofregels
De PVV vindt dat Nederland zichzelf te strenge stikstofdoelen heeft opgelegd en wil deze versoepelen, inclusief het verminderen van Natura 2000-gebieden. Zij zien de huidige regels als een blokkade voor economische ontwikkeling en woningbouw.
“Landbouw, woningbouw en wegenbouw zitten klem, omdat Nederland veel te veel Natura 2000-gebieden heeft aangewezen én zichzelf veel te strenge stikstofdoelen heeft opgelegd. Wij zijn er helemaal klaar mee. Nederland behoort tot de grootste nettobetalers van de EU! Dus wat ons betreft slaan we in Brussel met de vuist op tafel en eisen we versoepeling van de regels – van de Vogel- en de Habitatrichtlijn tot en met de verplichte emissiereductie. Ook willen we het aantal gebieden met een Natura 2000-status verminderen – of gebieden verkleinen.”
Verhogen drempelwaarden en schrappen kritische depositiewaarden
De partij wil direct de rekenkundige ondergrens verhogen en de kritische depositiewaarden uit de wet halen, zodat bouwprojecten sneller door kunnen gaan. Dit moet de vergunningverlening versnellen en juridische belemmeringen wegnemen.
Legaliseer PAS-melders en geen gedwongen uitkoop boeren
De PVV wil dat PAS-melders onmiddellijk gelegaliseerd worden en is fel tegen gedwongen uitkoop of onteigening van boeren als gevolg van stikstofregels.
“PAS-melders gaan we onmiddellijk legaliseren; ze hebben al veel te lang moeten wachten.”
“Gedwongen uitkoop of onteigening van boeren is bij ons absoluut een no-go.”
“PAS-melders krijgen onmiddellijk een vergunning”
“Gedwongen uitkoop of onteigening van boeren is absoluut een no-go”
Volt is uitgesproken tegen het afzwakken van stikstofregels en pleit juist voor het snel en strikt naleven van bestaande Europese stikstofnormen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het structureel verlagen van de stikstofuitstoot, het invoeren van gebiedsgerichte normen en het stimuleren van innovatie en extensivering in de landbouw, alles binnen de wettelijke kaders. Volt ziet het handhaven en zelfs aanscherpen van stikstofregels als noodzakelijk voor natuurherstel, gezondheid en het vlot trekken van woningbouw en duurzame projecten.
Strikte naleving en geen afzwakking van stikstofregels
Volt wil dat Nederland zich zo snel mogelijk houdt aan bestaande Europese stikstofrichtlijnen en is expliciet tegen het versoepelen van deze regels. Ze zien het verlagen van de stikstofuitstoot als essentieel voor natuur, gezondheid en economie, en pleiten voor structurele, wettelijke oplossingen in plaats van tijdelijke of afgezwakte maatregelen.
“Nederland moet zich zo snel mogelijk gaat houden aan bestaande Europese richtlijnen wat betreft stikstof- en nitraatemissies, de Vogel- en de Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Natuurherstelwet.”
“Volt pleit voor structurele oplossingen. De stikstofuitstoot moet omlaag.”
“De effecten van deze aanpak zijn positief en breed: Nederland kan weer bouwen, onze lucht wordt schoner en zorgkosten dalen. De natuur herstelt, waardoor ons land mooier en veerkrachtiger wordt.”
Gebiedsgerichte normen en Afrekenbare StoffenBalans
Volt kiest voor maatwerk via gebiedsnormen en het invoeren van de Afrekenbare StoffenBalans, zodat doelen helder zijn maar de regels niet worden afgezwakt. Boeren krijgen duidelijkheid over doelen, maar niet meer ruimte om de normen te versoepelen.
“De Adviescommissie Stifstofproblematiek heeft concrete instrumenten aangedragen, zoals maatwerk door op gebiedsniveau normen vast te stellen en een de Afrekenbare StoffenBalans in te voeren. Dit geeft duidelijkheid aan boeren over de te behalen doelen op bedrijfsniveau en geeft hen de mogelijkheid om zelf te beslissen op welke manier zij deze doelen kunnen behalen.”
“We voeren een Afrekenbare StoffenBalans in als beleidsinstrument voor emissiereductie door doelsturing, conform het rapport “Niet alles kan overal” van de Adviescommissie Stikstofproblematiek (Remkes-rapport).”
Geen handel in stikstofrechten en prioriteit voor natuurherstel
Volt wil het opkopen en doorverkopen van stikstofrechten verbieden en stelt natuurherstel centraal, wat het afzwakken van regels juist tegengaat. Ze pleiten voor prioriteit aan kwetsbare natuurgebieden en uitbreiding van natuur.
“Op dit moment worden stikstofrechten door private partijen opgekocht en doorverkocht aan de hoogste bieders. Volt wil dit verbieden, want het staat een goed georganiseerde afname van stikstof in de weg.”
“Er komt een lijst met kwetsbare natuurgebieden die prioriteit krijgen bij de vermindering van stikstof daaromheen. In combinatie met de andere maatregelen omtrent stikstof en droogte kan op die manier snel natuurherstel plaatsvinden op de plekken die het als eerste nodig hebben.”
BIJ1 is fel tegen het afzwakken van stikstofregels en pleit juist voor een versnelde, drastische aanpak van de stikstofcrisis. De partij wil een snelle halvering van de veestapel, het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling voor boeren, en het beëindigen van de vertraging in stikstofmaatregelen. Hun visie is dat uitstel of versoepeling van stikstofbeleid onacceptabel is vanwege de schade aan natuur, woningbouw en samenleving.
Drastische reductie veestapel en versnelling stikstofaanpak
BIJ1 vindt het onacceptabel dat de aanpak van de stikstofcrisis wordt vertraagd en wil juist een drastische reductie van de veestapel, met snelle en rechtvaardige maatregelen. De partij ziet het afzwakken van stikstofregels als schadelijk voor natuur, woningbouw en industrie, en pleit voor directe actie en ondersteuning van getroffen boeren.
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen. Deze vertraging zet Nederland op slot en heeft een grote impact op onze natuur, woningbouw en industrie. Er is een drastische reductie van de veestapel nodig: deze moet met grote snelheid minstens gehalveerd.”
“We pleiten voor het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren.”
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen.”
Geen afzwakking, maar juist aanscherping van stikstofbeleid
BIJ1 verwerpt expliciet het afzwakken van stikstofregels en wil juist strengere maatregelen om natuur en biodiversiteit te beschermen. De partij koppelt het stikstofbeleid aan bredere ecologische en sociale doelen, zoals het ondersteunen van boeren in de transitie en het prioriteren van biodiversiteit.
“Om natuur, klimaat en grondstoffen te sparen, worden kunstmest en chemische pesticiden uitgefaseerd en vanaf 2030 afgeschaft.”
“De bio-industrie moet afgebouwd worden en uiteindelijk verdwijnen. De hoeveelheid vee gaat omlaag, de hoeveelheid boeren omhoog. In 2030 hebben we 50% minder vee, in 2035 is dit 75%.”
“Biodiversiteit wordt prioriteit.”
FVD wil het volledige stikstofbeleid in Nederland volledig schrappen, omdat zij van mening zijn dat er geen stikstofcrisis is en dat de huidige regels gebaseerd zijn op onjuiste aannames en modellen. Ze pleiten voor het verwijderen van Kritische Depositiewaarden (KDW), het afschaffen van het AERIUS-model, en het legaliseren van PAS-melders. Hun kernvisie is dat boeren vrij moeten kunnen ondernemen zonder extra stikstofregels, en dat natuurbeleid uitsluitend op feitelijke metingen moet worden gebaseerd.
Volledig schrappen van stikstofbeleid en modellen
FVD stelt dat het huidige stikstofbeleid onterecht is en gebaseerd op onrealistische modellen. Zij willen alle stikstofregels, inclusief de KDW en het AERIUS-model, volledig uit de wet halen. Dit moet boeren weer de ruimte geven om te ondernemen en het platteland beschermen tegen kaalslag.
“We vegen het hele stikstofbeleid van tafel en halen de Kritische Depositiewaarden (KDW) uit de wet en uit de vergunningverlening, omdat er geen stikstofcrisis is en boeren gewoon kunnen blijven boeren.”
“Met het schrappen van de KDW’s vervalt ook het AERIUS-model, dat niet geschikt is voor het nauwkeurig bepalen van stikstofdepositie en daarom niet langer moet worden gebruikt.”
Natuurbeleid uitsluitend baseren op feitelijke metingen
FVD wil af van rekenmodellen en pleit ervoor natuurbeleid en vergunningverlening alleen nog te baseren op empirisch waarneembare gegevens. Dit betekent dat alleen daadwerkelijke, gemeten schade aan natuurgebieden nog aanleiding kan zijn voor ingrijpen.
“In plaats van op stikstof-rekenmodellen baseren we natuurbeleid en vergunningverlening uitsluitend op empirisch waarneembare gegevens.”
Legaliseer PAS-melders en stop extra beperkingen voor boeren
FVD wil bedrijven die onder het PAS-systeem opereerden alsnog een permanente vergunning geven en zorgen dat Nederlandse boeren niet strenger worden gereguleerd dan hun buitenlandse collega’s.
“We geven bedrijven die tussen 2015 en 2019 een melding hebben gedaan in het PAS alsnog permanent een vergunning, zodat ze uit de onzekerheid worden gehaald en weer aan het werk kunnen.”
“We zorgen dat Nederlandse boeren niet strenger gereguleerd worden dan hun collega’s in het buitenland.”
Vrijstelling van stikstofregels voor de haven van Rotterdam
FVD wil dat bedrijven in de Rotterdamse haven worden vrijgesteld van stikstofregels, zodat de haven onbeperkt kan uitbreiden.
“We stellen bedrijven in de haven vrij van het Europese CO2-emissiehandelssysteem (ETS) en stikstofregels, zodat de haven onbeperkt kan uitbreiden en floreren.”
JA21 wil de stikstofregels aanzienlijk afzwakken door de wettelijke Kritische Depositiewaarde (KDW) af te schaffen en te vervangen door een lagere rekenkundige ondergrens. Ze pleiten voor regionale maatwerkoplossingen in plaats van generieke maatregelen, en zetten in op technologische innovatie en vrijwillige regelingen voor boeren in plaats van gedwongen uitkoop. Hun kernvisie is dat stikstofbeleid niet tot economische stilstand mag leiden en dat juridische blokkades moeten worden voorkomen.
Afschaffen van de Kritische Depositiewaarde (KDW)
JA21 wil de wettelijke norm (KDW) die bepaalt hoeveel stikstof een natuurgebied aankan, schrappen. Ze zien deze norm als oorzaak van juridische blokkades en economische stilstand, en willen meer ruimte voor maatwerk en minder afhankelijkheid van modellen. Dit is de centrale en meest concrete maatregel waarmee ze de stikstofregels willen afzwakken.
Invoeren van regionale maatwerkpakketten in plaats van generieke maatregelen
In plaats van landelijke, generieke stikstofmaatregelen wil JA21 inzetten op regionale maatwerkoplossingen, gericht op de meest kwetsbare natuurgebieden. Dit moet de vergunningverlening versnellen en de economische schade beperken.
“Afzien van generieke maatregelen en inzetten op regionale maatwerkpakketten rondom de meest kwetsbare natuurgebieden.”
Geen gedwongen uitkoop, maar vrijwillige en innovatieve oplossingen voor boeren
JA21 verzet zich tegen gedwongen uitkoop van boeren en wil in plaats daarvan inzetten op technologische innovatie, fiscale stimulansen en vrijwillige extensiverings- en beëindigingsregelingen. Ze vinden gedwongen uitkoop kostbaar en weinig effectief voor de natuur.
“JA21 is en blijft fel gekant tegen de gedwongen uitkoop van agrariërs.”
“Wij kiezen voor een bredere inzet van technologische innovaties, fiscale regelingen die bijdragen aan een solide voedselproducerende sector, gecombineerd met vrijwillige extensivering- en beëindigingsregelingen nabij Natura2000-gebieden.”
“Voldoende financiële middelen voor vrijwillige extensiverings- en beëindigingsregelingen.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) is uitgesproken tegen het afzwakken van stikstofregels en pleit juist voor strengere en snellere reductie van stikstofuitstoot, met een forse krimp van de veehouderij en prioriteit voor natuurherstel. De partij wijst technische lapmiddelen en versoepeling van natuurbeschermingsregels af, en wil dat het Rijk de regie neemt om de stikstofcrisis daadkrachtig aan te pakken. Hun kernvisie is dat natuur en gezondheid altijd voor economische belangen gaan, en dat alleen stevige, structurele maatregelen de stikstofcrisis kunnen oplossen.
Geen versoepeling, maar juist strengere stikstofregels
PvdD verwerpt het afzwakken van stikstofregels en wil juist een forse aanscherping, met nadruk op het terugdringen van de veestapel en het halen van de kritische depositiewaarde in natuurgebieden. De partij vindt dat technische oplossingen en uitstelmaatregelen het probleem niet oplossen en dat de overheid de verantwoordelijkheid moet nemen voor harde ingrepen.
“De situatie vraagt dringend om maatregelen. Een forse krimp van het aantal dieren in de veehouderij is noodzakelijk. Maar ook andere sectoren zullen hun stikstofuitstoot fors moeten verminderen.”
“In 2030 zijn 75% van de stikstofgevoelige gebieden onder de kritische depositiewaarde gebracht, met prioriteit voor de meest gevoelige gebieden.”
“Het verplaatsen van megastallen en het inzetten van technische lapmiddelen, zoals luchtwassers, zogenaamde emissiearme stalsystemen en koeientoiletten, lossen het stikstofprobleem niet op, zijn peperduur en leiden tot extra dierenleed. Daarom zijn ze voor de Partij voor de Dieren onacceptabel.”
“Regels voor de bescherming van de natuur worden niet versoepeld ten behoeve van klimaatmaatregelen.”
Rijksoverheid neemt regie, geen uitstel of afschuiven
De partij vindt dat het Rijk de verantwoordelijkheid moet nemen voor het stikstofbeleid en niet langer besluiten mag uitstellen of overlaten aan lagere overheden, om zo te voorkomen dat regels worden afgezwakt of vertraagd.
“Het Rijk gooit de ingrijpende besluiten die nodig zijn om uit de natuurcrisis te komen niet langer over de schutting bij de provincies. Het Rijk neemt de verantwoordelijkheid voor de reductie van het aantal dieren in de veehouderij en voert dit beleid uit.”
Afwijzing van lobby en belangen die regels willen afzwakken
PvdD benoemt expliciet de invloed van lobby’s die stikstofregels willen afzwakken en stelt daar transparantie en burgerinvloed tegenover.
“We breken de macht van de ‘giftige lobby’. Deze lobby werkt achter de schermen om beleid dat gezondheid moet beschermen af te zwakken.”
De VVD wil de stikstofregels versoepelen door minder strenge en eenvoudiger regelgeving, het afschaffen van middelvoorschriften en het vervangen van kritische depositiewaarden (KDW) door sectorale emissieplafonds. De partij pleit voor meer ruimte voor ondernemers en vergunningverlening, waarbij de focus verschuift van modelmatige berekeningen naar meetbare doelen en de feitelijke staat van de natuur. Het doel is economische groei mogelijk te maken zonder de natuur uit het oog te verliezen.
Middelvoorschriften afschaffen en sturen op meetbare doelen
De VVD wil af van gedetailleerde en beperkende stikstofregels, zoals verplichte oogstdata en modelmatige berekeningen. In plaats daarvan moeten boeren en bedrijven worden afgerekend op meetbare, bedrijfsgerichte emissiedoelen, zodat zij meer vrijheid krijgen om zelf te bepalen hoe ze aan de stikstofreductie voldoen.
“Op het moment dat doelsturing aantoonbaar tot resultaat leidt, schaffen we middelvoorschriften af.”
“Agrarische ondernemers worden dan niet meer afgerekend op modelmatig berekende neerslag, maar kunnen hun emissies monitoren en krijgen de ruimte om te voldoen aan een heldere doelstelling op een manier die past bij hun bedrijf.”
Kritische depositiewaarden (KDW) vervangen door sectorale emissieplafonds
De VVD wil de huidige KDW-systematiek loslaten en vervangen door sectorale emissieplafonds met wettelijke tussendoelen. Dit moet de vergunningverlening vlot trekken en de regels werkbaarder maken voor bedrijven.
“We gaan deze KDW-doelen (kritische depositiewaarde) vervangen door sectorgebonden emissieplafonds, inclusief wettelijke tussendoelen en evaluatiemomenten,”
Hogere drempelwaarden en legalisering voor specifieke sectoren
De partij stelt voor om per sector te kijken naar hogere drempelwaarden voor stikstofuitstoot, te beginnen bij de bouw, en wil ondernemers die te goeder trouw zonder vergunning zitten legaliseren. Dit moet onnodige belemmeringen voor economische activiteiten wegnemen.
“We willen per sector bekijken of een hogere drempelwaarde mogelijk is – om te beginnen voor de bouw, die slechts tijdelijk een geringe uitstoot veroorzaakt.”
“Zo worden PAS-melders en andere te goeder trouw onvergunden, ondernemers die te goeder trouw hebben gehandeld maar nu zonder vergunning zitten, gelegaliseerd met bijvoorbeeld een juridisch houdbare rekenkundige ondergrens.”
Minder strenge interpretatie en schrappen van nationale koppen
De VVD wil dat regelgeving niet strenger wordt geïnterpreteerd dan strikt noodzakelijk en dat nationale koppen op Europese regels worden geschrapt. Dit moet de regeldruk verminderen en ondernemers meer ruimte geven.
“We schrappen koppen op Europese regelgeving, vragen van alle overheidsorganisaties om regels niet strenger te interpreteren dan strikt noodzakelijk,”
Het CDA wil de stikstofregels niet simpelweg afzwakken, maar pleit voor een meer flexibele, uitvoerbare en gebiedsgerichte aanpak die ruimte biedt voor innovatie, vergunningverlening en economische ontwikkeling. Ze willen de focus verleggen van strikte natuurdoelpercentages naar emissiereductie, hogere normen voor mest op grasland, en het versoepelen van vergunningverlening voor bouw en landbouw, mits de doelen voor stikstofreductie in 2035 worden gehaald. Het CDA benadrukt het belang van wetenschappelijk onderbouwde ondergrenzen en het legaliseren van PAS-melders, met behoud van natuurherstel als randvoorwaarde.
Vergunningverlening versoepelen door hogere ondergrenzen en emissiesturing
Het CDA wil dat stikstofregels ruimte bieden voor vergunningverlening aan bouw- en landbouwprojecten door te sturen op emissiereductie en het hanteren van hogere rekenkundige ondergrenzen, mits wetenschappelijk onderbouwd. Dit moet de impasse rond vergunningen doorbreken en innovatie stimuleren, zonder de natuurdoelen uit het oog te verliezen.
“Het genoemde geborgde pakket leidt tot het kunnen toepassen van een hogere rekenkundige ondergrens, gesteund door de wetenschap, zodat vergunningen kunnen worden verleend voor onder andere bouwprojecten, de aanpak van netcongestie en stikstof verlagende innovaties.”
“Wetgeving (Omgevingswet met daarin de omgevingswaarden, gebaseerd op de KDW’s) moet gericht zijn op emissievermindering in plaats van sturing op een percentage natuurareaal onder de KDW.”
Hogere stikstofnormen voor mest op grasland
Het CDA wil de stikstofnormen voor dierlijke mest op grasland verhogen, op basis van wetenschappelijk onderzoek dat dit geen extra risico voor waterkwaliteit oplevert. Hiermee wordt ruimte gecreëerd voor de landbouwsector zonder de milieudoelen te schaden.
“Het CDA wil toewerken naar een hogere norm voor stikstof uit dierlijke mest op grasland. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dit op grasland geen extra uitspoeling veroorzaakt en daarmee geen risico vormt voor de waterkwaliteit.”
Legaliseer PAS-melders en interimmers
Het CDA pleit voor het snel legaliseren van PAS-melders en interimmers, zodat deze bedrijven niet langer in onzekerheid verkeren en hun activiteiten kunnen voortzetten.
“PAS-melders en interimmers worden zo snel mogelijk gelegaliseerd.”
Vergunningverlening versnellen voor woningbouw en landbouw
Het CDA vindt het van groot belang dat de vergunningverlening voor woningbouw, infrastructuur en landbouw weer op gang komt, en onderschrijft plannen die emissiereductie combineren met het mogelijk maken van nieuwe projecten.
“Nederland moet van het stikstofslot. Voor woningbouw en andere bouwprojecten, infrastructurele projecten en landbouw is het van het grootste belang dat de vergunningverlening weer op gang komt.”
GroenLinks-PvdA is uitgesproken tegen het afzwakken van stikstofregels; zij willen juist strenge en afdwingbare stikstofreductie om natuurherstel mogelijk te maken. De partij kiest voor het gericht terugdringen van stikstofuitstoot, onder meer door het verkleinen van de veestapel en het uitkopen van piekbelasters, zodat maatschappelijke projecten als woningbouw weer mogelijk worden. Vergunningverlening wordt alleen versoepeld als dit samengaat met daadwerkelijke stikstofreductie, niet door de regels te versoepelen.
Strenge en afdwingbare stikstofreductie, geen afzwakking
GroenLinks-PvdA wijst het afzwakken van stikstofregels expliciet af en kiest voor een afdwingbare daling van stikstofuitstoot, met prioriteit voor natuurherstel. Zij willen piekbelasters gericht uitkopen of dwingen tot verandering, en koppelen versoepeling van vergunningverlening aan daadwerkelijke stikstofreductie, niet aan het versoepelen van regels. Dit standpunt is bedoeld om de natuur te herstellen én maatschappelijke projecten als woningbouw mogelijk te maken, zonder de milieuregels te versoepelen.
“Om ruimte te creëren is natuurherstel nodig door een zekere en afdwingbare daling van de stikstofuitstoot.”
“Om de natuur te laten herstellen is het als eerste van belang piekbelasters gericht uit te kopen, te verplaatsen, of te begeleiden naar een vorm van landbouw die minder druk legt op de omgeving. Als stok achter de deur zijn we bereid tot gedwongen uitkoop zodat de natuur voldoende kan herstellen en het land van het slot kan.”
“De intensieve veehouderij zal meer moeten doen om vervuiling terug te dringen. Daarbij hoort ook een kleinere veestapel, en zo nodig met dwingende maatregelen als stok achter de deur.”
Vergunningverlening alleen eenvoudiger bij daadwerkelijke stikstofreductie
De partij wil de vergunningverlening voor woningbouw en maatschappelijke projecten versnellen, maar uitsluitend door daadwerkelijke stikstofruimte te creëren via natuurherstel en reductie van uitstoot, niet door de regels te versoepelen. Dit betekent dat versoepeling van procedures niet ten koste mag gaan van de natuur.
“We nemen maatregelen zodat de woningbouw weer vlot getrokken wordt. We maken vergunningverlening voor woningbouw eenvoudiger. De intensieve veehouderij zal meer moeten doen om vervuiling terug te dringen. Daarbij hoort ook een kleinere veestapel, en zo nodig met dwingende maatregelen als stok achter de deur.”
“We komen met een Energieversnellingswet, die regelt dat vergunningen voor kritieke energie-infrastructuur, zoals voor verdeelstations en extra stroomkabels, eerder kunnen worden afgegeven. Ook krijgt de aanleg van deze infrastructuur voorrang als er door de beperkte stikstofruimte keuzes gemaakt moeten worden welke activiteiten mogelijk zijn.”
D66 is uitgesproken tegen het afzwakken van stikstofregels en kiest juist voor het aanscherpen en juridisch vastleggen van stikstofdoelen. De partij wil de stikstofuitstoot snel en structureel verminderen, met duidelijke, niet-vrijblijvende doelen en zonder verlaging van bestaande doelstellingen. D66 ziet strenge stikstofregels als essentieel voor natuurherstel, het halen van milieudoelen en het mogelijk maken van nieuwe bouwprojecten.
Snelle en structurele vermindering van stikstofuitstoot
D66 wil de stikstofuitstoot snel en structureel verminderen, met juridisch vastgelegde doelen die niet vrijblijvend zijn. Dit is nodig om natuurherstel te realiseren en bouwprojecten weer mogelijk te maken. Het afzwakken van stikstofregels wordt expliciet afgewezen; in plaats daarvan wordt ingezet op handhaving en het niet verlagen van bestaande doelen.
“D66 wil snelle vermindering van de stikstofuitstoot, op basis van een plan met duidelijke doelen, die niet vrijblijvend zijn en die juridisch vastliggen. Zo kunnen we weer vergunningen verlenen.”
“We houden ons aan stikstofdoelstellingen voor 2030. We geven voorrang aan de meest kwetsbare gebieden. Het hoger beroep dat de Staat in de Greenpeace-zaak heeft aangespannen, wordt ingetrokken. De doelstellingen voor de landbouw blijven staan en worden niet verlaagd.”
Strengere regels en handhaving voor milieu en natuur
D66 kiest voor strengere regels en betere handhaving op het gebied van milieu, waaronder stikstof, en wil deze niet versoepelen. Nieuwe kennis en wetenschappelijk bewijs moeten leiden tot scherpere normen, vooral als de volksgezondheid of natuur in gevaar is.
“Te vaak is milieu een bijzaak in ruimtelijke ordening. D66 wil betere regels en normen om de bodem, lucht, het water en biodiversiteit te beschermen. Nieuwe kennis over bijvoorbeeld geluid, trillingen en schadelijke stoffen moet ook leiden tot scherpere normen als de gezondheid van mensen in gevaar is.”
“Strengere wetgeving werkt alleen als die ook gehandhaafd wordt. D66 wil dat vaker sancties worden opgelegd bij overtreding van normen.”
DENK is tegen het afzwakken van stikstofregels en pleit juist voor het handhaven en mogelijk aanscherpen van de doelen om stikstofuitstoot te verminderen. De partij wil inzetten op vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, maar sluit gedwongen uitkoop als uiterste middel niet uit. DENK benadrukt het belang van natuurbehoud en strengere regels voor een dierwaardige landbouw.
Handhaven en mogelijk aanscherpen van stikstofdoelen
DENK vindt het noodzakelijk om de uitstoot van stikstof te verminderen ter bescherming van natuur en leefomgeving. De partij wil de bestaande doelen handhaven en sluit niet uit dat deze doelen ambitieuzer worden als dat mogelijk is. Afzwakken van stikstofregels wordt expliciet niet voorgesteld.
Strengere regels en investeringen in natuur en landbouw
DENK kiest voor strengere regels en meer investeringen in natuurgebieden en dierwaardige landbouw, in plaats van het versoepelen van milieuregels. Dit standpunt onderstreept dat het afzwakken van stikstofregels niet past binnen hun visie.
50PLUS wil de stikstofregels niet verder aanscherpen dan Europees vereist en pleit voor het schrappen van nationale extra regels. Ze willen de indeling van Natura 2000-gebieden herzien en zijn kritisch op nationaal beleid dat verder gaat dan Europese afspraken, met als doel de economische positie van Nederland te beschermen.
Geen extra stikstofregels bovenop Europese afspraken
50PLUS vindt dat Nederland niet verder moet gaan dan de Europese stikstofregels en wil nationale aanvullingen schrappen. Ze stellen dat extra nationale regelgeving de economie schaadt en pleiten voor een gelijk speelveld binnen Europa.
Herziening van Natura 2000-gebieden
De partij wil de indeling van Natura 2000-gebieden herzien, wat kan leiden tot versoepeling van stikstofregels in bepaalde gebieden. Dit voorstel is bedoeld om de impact van stikstofbeleid op economie en ruimtelijke ordening te beperken.
“Herziening van de indeling van Natura 2000-gebieden.”
De SP is uitgesproken tegen het afzwakken van stikstofregels en pleit juist voor het stevig terugdringen van de stikstofuitstoot, met duidelijke en strengere grenzen voor de veehouderij. Hun beleid richt zich op structurele vermindering van stikstof door het aanpakken van intensieve veehouderij en het afbouwen van kunstmest en landbouwgif, zonder te kiezen voor technologische schijnoplossingen.
Strengere stikstofreductie en beperking intensieve veehouderij
De SP wil de stikstofuitstoot fors verminderen door de intensieve veehouderij aan te pakken en duidelijke, strengere grenzen te stellen aan het aantal dieren per hectare. Zij wijzen technologische lapmiddelen af en kiezen voor structurele verandering, waarbij boeren worden geholpen om te verduurzamen. Dit standpunt is expliciet het tegenovergestelde van het afzwakken van stikstofregels.
“De SP wil de stikstofuitstoot stevig terugdringen, maar niet over de rug van boeren. Geen schijnoplossingen zoals luchtwassers of technologische trucs die niet werken, maar een aanpak die het echte probleem aanpakt: de doorgeschoten intensieve veehouderij.”
“We kiezen voor duidelijke en eerlijke grenzen aan het aantal dieren per hectare. De maximumgrens gaat omlaag, van twee naar 1,5 grootveeeenheid per hectare.”
“Kunstmest en landbouwgif worden afgebouwd, mestvergisting en andere groenbemesting en het benutten van organische stof.”