Verkiezingsprogramma's 2025 overstikstof crisis
BVNL beschouwt de stikstofcrisis als een bureaucratisch en kunstmatig probleem en wil het huidige stikstofbeleid volledig afschaffen. De partij pleit voor het direct stoppen van uitkoopregelingen voor boeren, het ontmantelen van het stikstoffonds, het niet langer gebruiken van het Aerius-model, en het verwijderen van Kritische Depositie Waardes uit de wet. BVNL wil dat boeren en andere ondernemers niet langer worden beperkt door stikstofregels en ziet geen wetenschappelijke basis voor het huidige beleid.
Stikstofbeleid volledig afschaffen
BVNL stelt dat het stikstofbeleid gebaseerd is op foutieve aannames en bureaucratie, en dat het boeren, vissers en ondernemers onnodig belemmert. De partij wil het beleid per direct beëindigen, geen boeren meer uitkopen, en het stikstoffonds en klimaatfonds ontmantelen. BVNL ziet geen reden om landbouwgrond met belastinggeld op te kopen en wil dat Nederland stopt met de Europese Green Deal.
“Het stikstofbeleid gaat per direct de prullenbak in, zodat boeren weer rustig kunnen boeren en vissers weer gewoon kunnen vissen.”
“Er worden geen boeren meer uitgekocht. Ook niet zogenaamd vrijwillig door de overheid. Er is geen enkele reden om met belastinggeld landbouwgrond te kopen om vervolgens terug te geven aan de natuur.”
“Het stikstoffonds van € 25 miljard wordt ontmanteld.”
“Het klimaatfonds van € 35 miljard wordt ontmanteld.”
“Nederland doet niet meer mee aan de Green Deal. De Green Deal is een gevaarlijke ideologie die slechts leidt tot voedseltekorten, armoede, afhankelijkheid en werkeloosheid.”
“BVNL wil dat het “stikstofprobleem” van tafel gaat. Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
“Stop met het onnodige stikstofbeleid en geef weer vergunningen af.”
Gebruik van modellen en normen afschaffen
BVNL verwerpt het gebruik van het Aerius-model en de Kritische Depositie Waarde (KDW) als basis voor beleid, omdat deze volgens de partij geen wetenschappelijke basis hebben en leiden tot onrealistische beperkingen voor ondernemers. Alleen gemeten waarden mogen nog worden gebruikt.
“Het Aeriusmodel mag niet meer worden gebruikt en er wordt slechts gewerkt met gemeten waarden.”
“De Kritische Depositie Waarde (KDW) gaat uit de wet. KDW’s zijn slechts indicatoren, terwijl er geen wetenschappelijke basis voor is.”
“De voorgespiegelde staat van de natuur in Nederland is een stuk beter dan door sommige experts wordt gesteld. Maar liefst 90% van het natuuroppervlak in Nederland is in uitstekende staat.”
“Waarna door de overheid een wet is opgesteld met daarin onhaalbare Kritische Depositie Waardes (als alle leven uit Nederland vertrokken is, voldoet 75% van de Nederlandse Natura 2000 gebieden nog niet aan de normen) en een verplicht Aerius-model waarmee de neerslag van stikstof moet worden gemodelleerd, niet gemeten, hetgeen bewezen ongeschikt is voor die taak.”
Geen beperkingen voor boeren en ondernemers
BVNL wil dat boeren, vissers en andere ondernemers niet langer worden beperkt door stikstofregels. De partij stelt dat er geen technisch stikstofprobleem is en dat de beperkingen vooral bureaucratisch zijn.
“Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
“Geen boeren, geen eten. Nederland heeft de meest duurzame, meest efficiënte en meest diervriendelijke boeren van de wereld en we zijn de een na grootste agri-exporteur ter wereld, na de VS. Daarom moeten wij onze boeren koesteren en trots zijn op deze prachtige sector.”
Het CDA erkent de stikstofcrisis als een urgent probleem dat Nederland “van het slot” houdt en pleit voor een evenwichtige aanpak die zowel natuurherstel als toekomstperspectief voor boeren en ondernemers biedt. De partij wil stikstofreductie wettelijk vastleggen met doelen voor 2030 en 2035, inzet op innovatie en een hersteld Stikstoffonds, en legalisering van PAS-melders. CDA kiest voor sectorbrede emissiereductie, beloning van koplopers, en snelle vergunningverlening voor woningbouw en andere projecten.
Wettelijke stikstofreductie met doelen voor 2030 en 2035
Het CDA wil de stikstofuitstoot wettelijk verminderen met duidelijke doelen, waarbij alle sectoren bijdragen en bedrijven worden beloond of aangespoord afhankelijk van hun prestaties. Dit moet ruimte scheppen voor natuur, woningbouw en economische ontwikkeling, terwijl de voedselproductie behouden blijft.
“We sturen op stikstofreductie voor de landbouwsector, en alle overige sectoren, in 2035 (met een tussendoel in 2030). Dit kan door het instellen van een emissienorm per bedrijf. Hiermee belonen we koplopers en ligt er een grotere opgave bij bedrijven die nog meer moeten doen.”
“We werken samen om de stikstofdoelen te behalen, maar stellen ook normen die in 2035 en daarvoor moeten worden behaald.”
Herstel en inzet van het Stikstoffonds voor innovatie en transitie
Het CDA wil het Stikstoffonds herstellen en uitbreiden om de noodzakelijke transitie in de landbouw en natuurbeheer financieel mogelijk te maken, met nadruk op innovatie en ondersteuning van boeren.
“We herstellen het Stikstoffonds, zodat ruime middelen beschikbaar zijn om de noodzakelijke transitie in de agrarische sector en natuurbeheer mogelijk te maken.”
“Het stikstoffonds richten we opnieuw op om boeren perspectief te geven en onze voedselproductie van topkwaliteit te beschermen.”
“We investeren in innovatie en natuurherstel uit een goed gevuld stikstoffonds. We bieden de agrarische sector een toekomst en helpen financieel met de transitie.”
Snelle legalisering van PAS-melders en interimmers
Het CDA wil dat PAS-melders en interimmers zo snel mogelijk worden gelegaliseerd om onzekerheid weg te nemen en vergunningverlening weer op gang te brengen.
Vergunningverlening versnellen voor woningbouw en economie
Het CDA vindt het van groot belang dat de vergunningverlening voor woningbouw, infrastructuur en landbouw weer op gang komt, en wil daarvoor stikstofreductie koppelen aan wettelijk geborgde doelen en monitoring.
“Nederland moet van het stikstofslot. Voor woningbouw en andere bouwprojecten, infrastructurele projecten en landbouw is het van het grootste belang dat de vergunningverlening weer op gang komt.”
“Het genoemde geborgde pakket leidt tot het kunnen toepassen van een hogere rekenkundige ondergrens, gesteund door de wetenschap, zodat vergunningen kunnen worden verleend voor onder andere bouwprojecten, de aanpak van netcongestie en stikstof verlagende innovaties.”
Monitoring, handhaving en sanctionering bij niet-naleving
Het CDA wil voortdurende monitoring van de voortgang, met wettelijke instrumenten om bij te sturen en uiteindelijk sancties als bedrijven de doelen niet halen.
“Het PBL monitort voortdurend en waar nodig wordt een breder meetplan ontwikkeld waarbij onder andere de inzet van nieuwe meettechnieken en data uit satellieten wordt gebruikt.”
“Sanctionering zoals het intrekken van vergunningen of eventuele korting van dier- of fosfaatrechten fungeert daarbij als ultieme remedie voor dat deel van de gestelde emissienormen dat bedrijven niet hebben gehaald in 2035.”
Innovatie en technische oplossingen voor stikstofreductie
Het CDA zet in op technische innovaties, zoals mestvergisters en managementmaatregelen, om stikstofuitstoot te verminderen en boeren te ondersteunen bij de transitie.
“Via innovaties en managementmaatregelen kan nu al veel reductie worden gerealiseerd en daar moet snel mee worden begonnen.”
“We investeren in projecten van onder andere mestvergisters en strippers die stikstof uit mest halen. Hiermee kunnen veehouders tussen de 50 en 70 procent stikstofuitstoot reduceren.”
Volt erkent de stikstofcrisis als een urgent probleem dat natuur, gezondheid en economie schaadt en pleit voor een snelle, structurele reductie van stikstofuitstoot binnen Europese normen. De partij wil maatwerk per regio, een eerlijke transitie voor boeren, het verbieden van handel in stikstofrechten, en inzet op innovatieve meetmethoden. Volt kiest voor een integrale aanpak met duidelijke doelen, waarbij natuurherstel, toekomstbestendige landbouw en het vrijmaken van ruimte voor woningbouw en duurzame projecten centraal staan.
Structurele reductie van stikstofuitstoot binnen Europese normen
Volt ziet het overschrijden van stikstofnormen als oorzaak van natuur- en gezondheidsproblemen en het blokkeren van woningbouw en duurzame projecten. De partij wil dat Nederland zich zo snel mogelijk aan Europese richtlijnen houdt en pleit voor structurele, rechtvaardige oplossingen, waaronder het invoeren van gebiedsnormen en een Afrekenbare StoffenBalans.
“Stikstofuitstoot vormt een groot probleem in Nederland. Het teveel aan stikstof is schadelijk voor de water- en luchtkwaliteit... Nederland zit op slot: woningbouw, infrastructuur en duurzame energieprojecten lopen vast door te hoge stikstofuitstoot.”
“Volt gaat gericht en rechtvaardig toewerken naar toekomstbestendige landbouw binnen de wettelijke stikstofnormen, met een duidelijke en eerlijke behandeling voor alle boeren.”
“Volt pleit voor structurele oplossingen. De stikstofuitstoot moet omlaag. De Adviescommissie Stifstofproblematiek heeft concrete instrumenten aangedragen, zoals maatwerk door op gebiedsniveau normen vast te stellen en een de Afrekenbare StoffenBalans in te voeren.”
“Nederland moet zich zo snel mogelijk gaat houden aan bestaande Europese richtlijnen wat betreft stikstof- en nitraatemissies, de Vogel- en de Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Natuurherstelwet.”
Eerlijke transitie en maatwerk voor boeren
Volt wil boeren perspectief bieden door maatwerk per regio, innovatie te stimuleren, en boeren te ondersteunen bij extensiveren, diversificeren of stoppen. Alle betrokken partijen moeten gelijkwaardig deelnemen aan het proces, met oog voor toekomstperspectief en een goed inkomen voor boeren.
“Volt wil PAS-melders, interimmers en niet-melders die een plan hebben uitgewerkt om binnen een reële termijn over te gaan op natuurinclusieve, circulaire landbouw legaliseren. Landbouwers voor wie dit niet mogelijk is, worden ruimhartig financieel gecompenseerd voor de eerdere, onuitvoerbare, beloftes van de overheid.”
“Regionale verschillen in Nederland vragen om maatwerk. Volt stelt voor om hiervoor een gestructureerd co-creatieproces in te zetten, waarin alle betrokken partijen, zoals veehouders, banken, veevoerbedrijven, zuivelcoöperaties, natuur- en milieuorganisaties, gezondheidszorg en verschillende overheden, gelijkwaardig deelnemen.”
“De betrokkenheid van alle partijen leidt tot breed gedragen en uitvoerbare plannen. In dit proces staat toekomstperspectief voor alle partijen binnen de wettelijke normen centraal.”
“Boeren krijgen weer zekerheid en een goed inkomen, gebaseerd op hun cruciale rol in voedselvoorziening, natuur- en landschapsbeheer.”
Verbod op handel in stikstofrechten en onderscheid NOx/NH3
Volt wil de handel in stikstofrechten verbieden omdat deze de reductie van stikstof belemmert en verschillende stikstofverbindingen ongelijk worden behandeld. Daarnaast pleit Volt voor aparte monitoring en aanpak van NOx en NH3, omdat deze stoffen zich anders gedragen.
“Op dit moment worden stikstofrechten door private partijen opgekocht en doorverkocht aan de hoogste bieders. Volt wil dit verbieden, want het staat een goed georganiseerde afname van stikstof in de weg.”
“Stikstofverbindingen onderscheiden zich in NOx (stikstofoxiden) en NH3 (ammoniak). Volt wil dat in de maatregelen voor stikstofreductie rekening wordt gehouden met dit onderscheid. Dit omdat beide soorten stoffen zich anders gedragen en een eigen aanpak nodig hebben.”
Prioriteit voor natuurherstel en kwetsbare gebieden
Volt wil 30% van Nederland een natuurfunctie geven en kwetsbare natuurgebieden prioriteit geven bij stikstofreductie, zodat natuurherstel snel en gericht kan plaatsvinden.
“Volt zet in lijn hiermee in op 30% natuurfunctie van ons land. Dit bestaat uit natuurgebieden, koppelgebieden en bufferstroken met natuurinclusieve landbouw of recreatie.”
“Er komt een lijst met kwetsbare natuurgebieden die prioriteit krijgen bij de vermindering van stikstof daaromheen. In combinatie met de andere maatregelen omtrent stikstof en droogte kan op die manier snel natuurherstel plaatsvinden op de plekken die het als eerste nodig hebben.”
Juridisch alternatief voor bouwvrijstelling bij energietransitie
Volt erkent dat de stikstofproblematiek duurzame energieprojecten vertraagt en wil daarom een juridisch haalbaar alternatief voor de bouwvrijstelling, zodat deze projecten door kunnen gaan.
“Belangrijke projecten voor het versnellen van de energietransitie lopen in Nederland een groot risico op vertraging door de stikstofproblematiek, terwijl deze projecten uitstoot van schadelijke stoffen op de lange termijn voorkomen. Daarom moeten deze projecten een juridisch haalbaar alternatief krijgen voor de bouwvrijstelling.”
De ChristenUnie erkent de stikstofcrisis als een urgent probleem dat Nederland op slot zet en pleit voor een halvering van de stikstofuitstoot in tien jaar, met een eerlijke bijdrage van alle sectoren. De partij wil af van complexe depositieberekeningen en kiest voor directe emissiereductie, met bindende doelen per sector en bedrijf, en meer vertrouwen in het vakmanschap van boeren. Vergunningverlening voor woningbouw en infrastructuur moet weer mogelijk worden door onderscheid te maken tussen verschillende stikstofbronnen en door werkbare, houdbare wetgeving.
Halvering stikstofuitstoot en sectorale verdeling
De ChristenUnie wil de stikstofuitstoot in tien jaar halveren ten opzichte van 2019, waarbij alle sectoren naar rato bijdragen. Dit moet het land uit het stikstofmoeras halen en ruimte bieden voor woningbouw en economische ontwikkeling.
“De stikstofuitstoot wordt de komende tien jaar gehalveerd ten opzichte van 2019, zowel de uitstoot van stikstofoxiden in de mobiliteit en industrie als ammoniakuitstoot in de landbouw. Alle sectoren dragen naar rato bij.”
“De stikstofcrisis verlamt ons land op allerlei vlakken. Inmiddels kunnen zelfs de broodnodige woningen niet meer worden gebouwd.”
Af van depositieberekeningen, sturen op emissies
De partij wil af van ingewikkelde berekeningen over stikstofdepositie en kiest voor directe emissiereductie met bindende, bedrijfsspecifieke doelen. Dit moet het beleid eenvoudiger, effectiever en eerlijker maken, en het aantal bedrijfsbeëindigingen beperken.
“We stappen af van ingewikkelde berekeningen over waar stikstof precies terechtkomt en richten ons op het verminderen van de daadwerkelijke uitstoot.”
“Stikstofwetgeving moet in de praktijk werkbaar zijn. Sturen op neerslag van stikstof in de natuur (depositie) is onwerkbaar gebleken.”
“Daarom stappen we zo veel mogelijk over van sturen op middelen naar sturen op doelen. Elk boerenbedrijf krijgt een bindend bedrijfsspecifiek doel dat is afgeleid van de landelijke opgave en sectorale emissieplafonds.”
Vergunningverlening versnellen door onderscheid NOx/NH3
Door onderscheid te maken tussen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) in het beleid, wil de ChristenUnie vergunningverlening voor woningbouw en infrastructuur versnellen en boeren beschermen tegen concurrentie om stikstofruimte.
“In het stikstofbeleid gaan we daarom onderscheid maken tussen stikstofoxiden uit de pijp of uitlaat (NOx) en ammoniak uit dieren (NH3). Op die manier kan vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw en de aanleg van elektriciteitsnetten versneld worden.”
“Daarnaast zorgt het onderscheiden van NOx en NH3 in het beleid voor bescherming van boerenbedrijven tegen de jacht naar stikstofruimte door grote spelers als Schiphol en Rijkswaterstaat.”
Minder nadruk op opkoop, meer op innovatie en extensivering
De partij wil minder nadruk op het opkopen van boerenbedrijven en meer op innovatie, managementmaatregelen en extensivering, zodat minder boeren hoeven te stoppen en het beleid goedkoper wordt.
“Er komt daarmee veel minder nadruk in het beleid op opkoop van boerenbedrijven. De nadruk op emissie- en doelsturing is effectiever, zorgt ervoor dat er minder boerenbedrijven verdwijnen en vergt ook minder belastinggeld.”
“Met managementmaatregelen, slimme innovaties en een gunstige extensiveringsregeling in kwetsbare gebieden, zodat een bedrijf met minder vee uit kan, is aanzienlijke ammoniakreductie mogelijk.”
Rechtsherstel voor PAS-melders
De ChristenUnie wil dat PAS-melders (boeren zonder juiste vergunning door overheidsbeleid) versneld worden gelegaliseerd, mits dit samengaat met natuurherstel en geborgde emissiereductie.
“We zetten alles op alles om deze groep ondernemers te legaliseren met een natuurvergunning. Zo moeten de provincies gebiedsgericht met voorrang vrijgekomen stikstofruimte ter beschikking stellen aan deze ondernemers. Daarvoor moet wel voldaan worden aan het additionaliteitsvereiste. Legalisering kan daarom niet losstaan van op natuurherstel gerichte maatregelen in combinatie met een geborgd emissiereductieplan.”
Integrale benadering: stikstof niet het enige probleem
De partij benadrukt dat stikstofreductie niet los gezien moet worden van breder natuur-, klimaat-, water- en milieubeleid.
“Beleid om Nederland van het slot te krijgen, moet zich daarom niet eenzijdig richten op stikstofreductie maar integraal op natuurherstel en -ontwikkeling in samenhang met klimaat-, water- en milieubeleid.”
FVD ontkent het bestaan van een stikstofcrisis en wil het volledige stikstofbeleid afschaffen. Ze pleiten voor het schrappen van rekenmodellen en Kritische Depositiewaarden, het legaliseren van PAS-melders, en het beëindigen van gedwongen onteigeningen van boeren. Hun visie is dat boeren vrij moeten kunnen ondernemen zonder extra regelgeving, omdat volgens FVD de natuur niet aantoonbaar in gevaar is.
Volledig schrappen van stikstofbeleid en rekenmodellen
FVD stelt dat het stikstofbeleid gebaseerd is op onjuiste aannames en computermodellen, en dat er geen stikstofcrisis is. Ze willen het beleid volledig afschaffen, inclusief de Kritische Depositiewaarden (KDW) en het AERIUS-model, en natuurbeleid uitsluitend baseren op empirische metingen. Dit moet de druk op boeren wegnemen en het platteland beschermen.
“We vegen het hele stikstofbeleid van tafel en halen de Kritische Depositiewaarden (KDW) uit de wet en uit de vergunningverlening, omdat er geen stikstofcrisis is en boeren gewoon kunnen blijven boeren.”
“Het huidige stikstofbeleid is gebaseerd op computermodellen en aannames die geen verband houden met de werkelijkheid. ... In de praktijk is er echter geen stikstofprobleem: onze natuur is niet aantoonbaar in gevaar, integendeel.”
“Met het schrappen van de KDW’s vervalt ook het AERIUS-model, dat niet geschikt is voor het nauwkeurig bepalen van stikstofdepositie en daarom niet langer moet worden gebruikt.”
“In plaats van op stikstof-rekenmodellen baseren we natuurbeleid en vergunningverlening uitsluitend op empirisch waarneembare gegevens.”
Stoppen met gedwongen onteigening en uitkoop van boeren
FVD verzet zich tegen het onteigenen of uitkopen van boeren en het beperken van de veestapel. Ze willen dat boeren vrij kunnen blijven ondernemen en dat Nederland geen strengere regels oplegt dan het buitenland.
Legaliseer PAS-melders en geef boeren zekerheid
FVD wil bedrijven die tussen 2015 en 2019 een PAS-melding deden alsnog permanent een vergunning geven, zodat zij uit de onzekerheid worden gehaald.
“We geven bedrijven die tussen 2015 en 2019 een melding hebben gedaan in het PAS alsnog permanent een vergunning, zodat ze uit de onzekerheid worden gehaald en weer aan het werk kunnen.”
Gelijk speelveld voor Nederlandse boeren
FVD wil dat Nederlandse boeren niet strenger worden gereguleerd dan hun buitenlandse collega’s, om zo de concurrentiepositie te beschermen.
De VVD erkent de stikstofcrisis als een groot economisch probleem dat de bouw, industrie en landbouw belemmert en pleit voor snelle, concrete stikstofreductie om vergunningverlening weer mogelijk te maken. De partij wil per sector sturen op emissies, gebiedsgericht maatwerk toepassen en de wet- en regelgeving vereenvoudigen, met oog voor economische groei en het behoud van ondernemersruimte. Uiteindelijk wil de VVD af van een eenzijdige focus op stikstofnormen en meer sturen op de feitelijke staat van de natuur.
Snelle en substantiële stikstofreductie voor economische groei
De VVD ziet de stikstofcrisis vooral als een blokkade voor economische ontwikkeling en woningbouw. Ze willen daarom snel en substantieel de stikstofuitstoot verminderen, zodat vergunningverlening weer mogelijk wordt en ondernemers duidelijkheid krijgen. De partij benadrukt dat economische groei en het oplossen van de stikstofcrisis hand in hand moeten gaan.
“We moeten daarom op korte termijn concrete resultaten boeken om te voorkomen dat de bouw van woningen en wegen langer stilligt en dat boeren in nog meer onzekerheid komen. Keuzes die leiden tot substantiële vermindering van de stikstofuitstoot en de invloed van andere drukfactoren, het werkbaar maken van de complexe wet- en regelgeving, maar ook een betere monitoring van de staat van de natuur en het treffen van adequate beheersmaatregelen, zijn noodzakelijk zodat Nederland van het slot gaat.”
“We zorgen voor een substantiële vermindering van de stikstofuitstoot, zodat er weer ruimte komt voor vergunningverlening.”
“De Nederlandse economie wordt momenteel enorm belemmerd door stikstof, netcongestie en stroperige vergunningverlening. Het zet onze economie op slot.”
Per sector sturen op emissies en gebiedsgerichte aanpak
De VVD wil dat alle sectoren evenredig bijdragen aan stikstofreductie, met sectorale doelen en maatwerk per regio. Ze pleiten voor een gebiedsgerichte aanpak in overbelaste gebieden, waarbij haalbaarheid en betaalbaarheid zwaar meewegen.
“We gaan per sector sturen op emissies zodat alle sectoren evenredig bijdragen, bijvoorbeeld met elektrificatie, technische innovatie of extensivering.”
“Daarnaast is er een gebiedsgerichte aanpak nodig voor alle gebieden die overbelast zijn, met prioriteit voor de gebieden waar de problematiek het zwaarst speelt, zoals bij De Peel en De Veluwe, met regionale betrokkenheid en noodzakelijke keuzes over aanvullende emissiereductie en extensivering.”
“Om de vergunningverlening los te trekken, voeren we gebiedsspecifieke analyses en gebiedsgerichte doorrekeningen uit, zodat de benodigde daling van stikstof duidelijk is.”
Wet- en regelgeving vereenvoudigen en legaliseren van PAS-melders
De partij vindt de huidige stikstofwetgeving te complex en wil deze werkbaarder maken. Ze willen PAS-melders en andere te goeder trouw onvergunden legaliseren en hogere drempelwaarden mogelijk maken, vooral voor de bouw.
“Wet- en regelgeving werkbaar maken: Op het moment dat een structurele emissiereductie wettelijk is geborgd, zorgt de overheid voor de noodzakelijke randvoorwaarden. Zo worden PAS-melders en andere te goeder trouw onvergunden, ondernemers die te goeder trouw hebben gehandeld maar nu zonder vergunning zitten, gelegaliseerd met bijvoorbeeld een juridisch houdbare rekenkundige ondergrens.”
“We willen per sector bekijken of een hogere drempelwaarde mogelijk is – om te beginnen voor de bouw, die slechts tijdelijk een geringe uitstoot veroorzaakt.”
Minder focus op stikstofnormen, meer op feitelijke staat van de natuur
De VVD wil af van een eenzijdige focus op stikstofnormen en pleit ervoor om de feitelijke staat van de natuur leidend te maken bij vergunningverlening, op basis van onafhankelijke en langdurige monitoring.
“En uiteindelijk moeten we af van de eenzijdige focus op stikstof door niet stikstofnormen maar de feitelijke staat van de natuur, vastgesteld op basis van onafhankelijke en langdurige monitoring, leidend te maken bij vergunningverlening, zodat economie én natuur in Nederland weer kunnen bloeien.”
BBB ziet de stikstofcrisis vooral als een gevolg van doorgeschoten regelgeving die boeren, bouwers en andere sectoren onnodig belemmert. Hun belangrijkste voorstellen zijn het vervangen van de kritische depositiewaarde (KDW) door instandhoudingsdoelstellingen, het loslaten van krimp als standaardoplossing, en het stimuleren van innovatie in plaats van gedwongen inkrimping. BBB wil vergunningverlening lostrekken, meer ruimte voor maatwerk en innovatie, en minder afhankelijkheid van rekenmodellen.
KDW vervangen door instandhoudingsdoelstellingen
BBB wil af van de huidige stikstofnormen (KDW) en pleit voor het beoordelen van natuur op basis van feitelijke waarnemingen, zoals in andere Europese landen. Dit moet de vergunningverlening vlot trekken en het beleid realistischer en uitvoerbaarder maken.
“Kritische depositiewaarde (KDW) doelstellingen in de Omgevingswet worden vervangen door instandhoudingsdoelstellingen zoals ze staan in de Natuurherstel Verordening. De staat van de natuur wordt beoordeeld op basis van waarneming zoals ook in landen als Italië gebeurt.”
Vergunningverlening lostrekken en krimp loslaten
BBB wil dat vergunningverlening weer op gang komt en dat krimp van de veestapel niet langer de standaardoplossing is. Innovatie en juridische houdbaarheid moeten centraal staan, zodat boeren en andere sectoren perspectief krijgen.
“Doel is het lostrekken van de vergunningverlening, herstel van vertrouwen in de rechtsstaat en een einde aan krimp als standaardoplossing.”
Invoering rekenkundige ondergrens en drempelwaarde
BBB pleit voor een rekenkundige ondergrens en drempelwaarde bij stikstofberekeningen, zodat kleine emissies niet langer tot blokkades leiden. Dit moet het vergunningensysteem werkbaarder maken en innovatie stimuleren.
“De invoering van een rekenkundige ondergrens van minimaal 1 mol. Dit is een belangrijke eerste stap maar niet genoeg om de vergunningverlening volledig uit het slop te trekken.”
“Invoering van een drempelwaarde. Is de tweede stap. Onder gelijktijdige geborgde emissie reductie. Bij voorkeur in een vorm waarbij het gebruik van AERIUS niet meer nodig is.”
Innovatie stimuleren in plaats van gedwongen krimp
BBB wil dat innovatie en nieuwe technieken de voorkeur krijgen boven het verkleinen van de veestapel. Bedrijven die emissies terugdringen moeten kunnen groeien, en innovatie moet bij vergunningverlening worden beloond.
Minder afhankelijkheid van rekenmodellen, meer maatwerk
BBB verzet zich tegen het blind volgen van rekenmodellen en wil meer ruimte voor maatwerk, innovatie en vakmanschap. Beleid moet aansluiten bij de praktijk en niet langer boeren van het land drijven.
“Niet het blind volgen van rekenmodellen, maar het stellen van een rekenkundige ondergrens die Nederland van het slot haalt en toekomstbestendig is. Geen abstracte doelen, maar concrete oplossingen.”
Stikstofregels belemmeren ook andere sectoren, zoals Defensie
BBB benadrukt dat de stikstofcrisis niet alleen boeren raakt, maar ook woningbouw en Defensie ernstig belemmert. Dit onderstreept volgens BBB de noodzaak van realistisch en uitvoerbaar beleid.
“De stikstofwetcrisis belemmert niet alleen boeren en woningbouwers, maar ook onze krijgsmacht. Defensie loopt vast op dezelfde stikstofregels als andere sectoren.”
BIJ1 vindt het onacceptabel dat de aanpak van de stikstofcrisis wordt vertraagd en pleit voor een snelle, rechtvaardige halvering van de veestapel. De partij wil getroffen boeren ondersteunen met een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en zet in op een transitie naar biologische, agro-ecologische landbouw. BIJ1 benadrukt dat het huidige landbouwbeleid onhoudbaar is en dat biodiversiteit en natuurherstel prioriteit moeten krijgen.
Drastische en rechtvaardige halvering van de veestapel
BIJ1 stelt dat de stikstofcrisis Nederland "op slot" zet en dat een snelle, drastische reductie van de veestapel noodzakelijk is. Tegelijkertijd erkent de partij dat boeren jarenlang door beleid zijn gestimuleerd om te groeien en wil daarom een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren.
“Er is een drastische reductie van de veestapel nodig: deze moet met grote snelheid minstens gehalveerd. Dit moet echter op een rechtvaardige manier gebeuren. Veel boeren zijn immers door de politiek decennialang gestimuleerd om te groeien, terwijl dit -met oog op de stikstofproblematiek- een onhoudbare beleidsrichting was. We pleiten voor het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren.”
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen.”
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen. We pleiten voor het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren. Dit moet op een rechtvaardige manier gebeuren. Veel boeren zijn immers door de politiek decennialang gestimuleerd om te groeien, terwijl dit -met oog op de stikstofproblematiek- een onhoudbare beleidsrichting is.”
Transitie naar biologische, agro-ecologische landbouw
Als structurele oplossing voor de stikstofcrisis wil BIJ1 de landbouw in tien jaar omvormen naar een biologisch, agro-ecologisch systeem, met gegarandeerd inkomen voor boeren tijdens de transitie. Kunstmest en chemische pesticiden worden uitgefaseerd, en de hoeveelheid vee wordt fors verminderd.
“Nederland beweegt in 10 jaar naar een biologisch, agro-ecologisch landbouwsysteem. In deze transitieperiode krijgen boeren vanuit de overheid een gegarandeerd boeren-inkomen.”
“In 2030 hebben we 50% minder vee, in 2035 is dit 75%.”
“Om natuur, klimaat en grondstoffen te sparen, worden kunstmest en chemische pesticiden uitgefaseerd en vanaf 2030 afgeschaft.”
Biodiversiteit en natuurherstel als prioriteit
BIJ1 koppelt de stikstofcrisis direct aan het verlies van biodiversiteit en stelt natuurherstel centraal in haar aanpak.
“Biodiversiteit wordt prioriteit.”
NSC erkent de stikstofcrisis als een verlammend probleem voor Nederland en wil de stikstofuitstoot significant verminderen, maar keert zich tegen de huidige modelmatige aanpak. Ze pleiten voor een gebiedsgerichte, doelgerichte reductie van stikstofuitstoot in alle sectoren, met meer ruimte voor boeren om zelf invulling te geven aan de normen en een fundamentele aanpassing van het vergunningenstelsel. De partij wil af van de dominante rol van rekenmodellen en zet in op meetbare uitstootreductie bij de bron, met oog voor sociaal-economische gevolgen.
Af van modelmatige detailsturing, meer doelsturing en metingen
NSC vindt dat de huidige aanpak te veel leunt op rekenmodellen, wat leidt tot onwerkbare situaties voor boeren en andere sectoren. Ze willen overstappen op meetbare uitstootreductie bij de bron, met onderscheid tussen ammoniak en stikstofoxiden, en boeren meer vrijheid geven in hoe ze doelen halen. Dit moet de stikstofuitstoot significant verlagen, zonder dat kleine uitstoters onnodig worden beperkt.
“Tegelijkertijd willen we stoppen met de aanpak die volledig leunt op rekenmodellen. Activiteiten met de geringste stikstofuitstoot krijgen nu vaak geen vergunning meer vanwege de modelmatige detailsturing in Nederland.”
“We vervangen de normen voor stikstofdepositie in de wet door reductiedoelen voor stikstofuitstoot, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen uitstoot van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Deze uitstoot wordt gemeten en beperkt bij de bron.”
“Boeren krijgen meer ruimte om te bepalen hoe zij de uitstootnormen halen, op basis van doelsturing. Boeren die het goed doen, moeten een beloning krijgen.”
Significant minder stikstofuitstoot in 2035, alle sectoren dragen bij
NSC stelt als doel dat de stikstofuitstoot in 2035 significant is teruggedrongen, waarbij niet alleen de landbouw maar ook industrie, verkeer, zee- en luchtvaart bijdragen. Ze willen een transitie naar meer grondgebonden landbouw en een gebiedsgerichte aanpak.
“De uitstoot van stikstof moet significant zijn teruggedrongen in 2035. Alle sectoren – industrie, verkeer, zee- en luchtvaart en landbouw – dragen bij aan die doelstelling en nemen maatregelen. De keuze voor een meer grondgebonden landbouw zal een groot effect hebben op het terugdringen van uitstoot in deze sector.”
Fundamentele aanpassing vergunningenstelsel en prioriteit voor PAS-melders
NSC wil het natuurvergunningstelsel fundamenteel aanpassen, met prioriteit voor het legaliseren van PAS-melders en interimmers. Ze willen leren van de praktijk in Duitsland en Frankrijk en meer bestuurlijke speelruimte bij vergunningverlening voor activiteiten met weinig uitstoot.
“De legalisering van de PAS-melders en interimmers die al jarenlang in een schrijnende positie verkeren, krijgt de hoogste prioriteit. Om de PAS-melders eindelijk te legaliseren en hen rechtszekerheid te geven, passen we het natuurvergunningstelsel fundamenteel aan. We doen dit mede op basis van de praktijk in naburige EU-landen, in het bijzonder Duitsland en Frankrijk.”
“Dit betekent dat bij het afgeven van vergunningen er bestuurlijke speelruimte moet zijn om activiteiten toe te staan die maar weinig stikstof uitstoten.”
Stoppen met generieke opkoop piekbelasters, focus op concentratiegebieden
NSC wil stoppen met de huidige generieke opkoop van piekbelasters op basis van het Aerius-model. Toekomstige opkoopprogramma’s moeten zich richten op concentratiegebieden, stoppers en verouderde bedrijven, met toekomstperspectief voor jonge en duurzame boeren.
“We stoppen met de huidige aanpak en opkoop van piekbelasters die gebaseerd is op het neerslagmodel Aerius. Toekomstige opkoopprogramma’s spitsen zich toe op concentratiegebieden, stoppers en verouderde bedrijven. Voor jonge boeren, duurzame boeren en bedrijven moet er een toekomst zijn; zij worden met een transitieplan ondersteund.”
De SGP erkent de stikstofcrisis als gevolg van het strikte Natura 2000-beleid en pleit voor een praktijkgerichte, realistische aanpak die natuurbeheer, landbouwperspectief en het loskomen uit het juridische moeras combineert. Ze zijn tegen gedwongen opkoop van boeren, willen geen onhaalbare wettelijke doelen, en stellen voor om kritische depositiewaarden en modelberekeningen niet leidend te maken. De partij zet in op gebiedsgerichte, doelgerichte emissiereductie en legalisering van PAS-knelgevallen.
Kritische depositiewaarden en modellen niet leidend maken
De SGP vindt dat de huidige rekenmodellen en kritische depositiewaarden te onnauwkeurig zijn om doorslaggevend te zijn in beleid en vergunningverlening. Ze willen dat deze slechts een ondersteunende rol spelen, zodat de dynamiek van landbouw en natuur beter wordt meegenomen en juridische blokkades worden verminderd.
“Kritische depositiewaarden en modelberekeningen zijn dienend, en niet leidend. Zij mogen vanwege hun huidige schijnnauwkeurigheid geen doorslaggevende rol hebben bij toetsing in het kader van de Habitatrichtlijn.”
Geen gedwongen opkoop of intrekken van vergunningen
De SGP verzet zich tegen het gedwongen opkopen van boerenbedrijven of het intrekken van correct verleende vergunningen als standaardbeleid. Ze willen dat bedrijven die te goeder trouw hebben gehandeld worden beschermd en dat legalisering van PAS-knelgevallen prioriteit krijgt.
“De SGP verzet zich tegen gedwongen opkoop of het intrekken van op juiste wijze verleende vergunningen. Dat mag geen uitgangspunt van beleid zijn.”
“Legalisering van PAS-knelgevallen en andere knelgevallen die te goeder trouw gehandeld hebben, heeft prioriteit. Het is onze inzet om handhaving richting bedrijven die te goeder trouw gehandeld hebben, te voorkomen.”
Gebiedsgerichte, doelgerichte stikstofreductie zonder onhaalbare wettelijke doelen
De SGP wil een wettelijk programma voor doelgerichte daling van de stikstofuitstoot, met nadruk op gebiedsgerichte aanpak, innovatie en ondersteuning van bedrijven. Ze zijn tegen het vastleggen van onhaalbare reductiedoelen in de wet en willen dat uitstootbeperkende technieken snel erkend en gestimuleerd worden.
“Niet door het vastleggen van onhaalbare doelen in de wet, maar door een wettelijk programma voor geborgde en doelgerichte daling van de stikstofuitstoot.”
“Onderdelen van dit programma zijn een gerichte aanpak van piekbelasters in de industrie, ondersteuning van bedrijven met verouderde stallen zonder opvolger om te stoppen en inzet op emissie reducerende maatregelen op het boerenerf.”
Evenwicht tussen natuurbeheer en landbouwperspectief
De SGP wil af van een zwart-wit interpretatie van de Habitatrichtlijn en pleit voor een praktijkgericht beschermingsregime dat zowel natuurbeheer als landbouwperspectief biedt. Ze benadrukken dat er meer speelt dan alleen stikstofdepositie en willen prioriteiten stellen in de aanpak.
“De zwart-wit interpretatie van de Habitatrichtlijn en de zwart-wit beoordeling van de berekende stikstofdepositie wringt met de dynamiek van landbouw en natuur. De SGP zoekt een evenwichtige aanpak om de natuur goed te beheren, Nederland van het slot te halen en landbouwbedrijven perspectief te geven.”
“Er speelt in een gebied immers veel meer dan stikstofdepositie. Om te voorkomen dat zomaar gezegd wordt dat sprake is van ontoelaatbare verslechtering door stikstofdepositie. En om de broodnodige prioriteiten in de stikstofaanpak te kunnen stellen.”
GroenLinks-PvdA ziet de stikstofcrisis als een urgent probleem dat natuurherstel en maatschappelijke vooruitgang blokkeert, en pleit voor een afdwingbare daling van de stikstofuitstoot. Hun belangrijkste voorstellen zijn het gericht uitkopen of hervormen van piekbelasters, het instellen van een stikstofbank voor maatschappelijke projecten, en het verkleinen van de veestapel, desnoods met dwingende maatregelen. De partij koppelt het oplossen van de stikstofcrisis direct aan het vlot trekken van woningbouw, energietransitie en natuurherstel.
Gerichte uitkoop en hervorming van piekbelasters
GroenLinks-PvdA wil piekbelasters gericht uitkopen, verplaatsen of begeleiden naar minder vervuilende landbouw, met gedwongen uitkoop als uiterste middel. Dit moet natuurherstel mogelijk maken en de stikstofruimte vergroten, zodat maatschappelijke projecten weer door kunnen gaan.
“Om de natuur te laten herstellen is het als eerste van belang piekbelasters gericht uit te kopen, te verplaatsen, of te begeleiden naar een vorm van landbouw die minder druk legt op de omgeving. Als stok achter de deur zijn we bereid tot gedwongen uitkoop zodat de natuur voldoende kan herstellen en het land van het slot kan.”
Stikstofbank en prioriteit voor maatschappelijke projecten
De partij stelt een stikstofbank voor, waarin vrijgekomen stikstofruimte wordt beheerd en ingezet voor projecten met maatschappelijk belang zoals woningbouw, energietransitie, defensie en infrastructuur.
“Vrijgekomen stikstofruimte komt in een stikstofbank waar de overheid eerste recht van koop heeft voor projecten met een maatschappelijk belang zoals woningbouw, de energietransitie, defensie en infrastructuur.”
Krimp van de veestapel en grondgebonden landbouw
GroenLinks-PvdA wil de veestapel verkleinen, vooral in sectoren die voor export produceren, en overstappen op grondgebonden landbouw om structureel de stikstofuitstoot te verminderen.
“Dat leidt onvermijdelijk tot een krimp van de veestapel. Sectoren die voor het overgrote deel produceren voor de export, moeten als eerste krimpen.”
Doorbreken van het stikstofslot voor woningbouw en infrastructuur
De partij koppelt het oplossen van de stikstofcrisis direct aan het vlot trekken van woningbouw en infrastructuur, door het nemen van maatregelen die vergunningverlening weer mogelijk maken.
“We nemen maatregelen zodat de woningbouw weer vlot getrokken wordt. We maken vergunningverlening voor woningbouw eenvoudiger. De intensieve veehouderij zal meer moeten doen om vervuiling terug te dringen. Daarbij hoort ook een kleinere veestapel, en zo nodig met dwingende maatregelen als stok achter de deur.”
“We willen als Nederland vooruit. Daarvoor is voldoende stikstofruimte nodig om te bouwen, te investeren en infrastructuur aan te leggen. Om ruimte te creëren is natuurherstel nodig door een zekere en afdwingbare daling van de stikstofuitstoot.”
Prioriteit aan natuurherstel naast stikstofreductie
Naast stikstofreductie erkent GroenLinks-PvdA dat natuurherstel ook andere problemen vereist, zoals verdroging, biodiversiteitsverlies en waterkwaliteit, en pleit voor een ambitieus natuurherstelprogramma.
“Naast teveel stikstof, leidt de natuur onder verdroging, teruglopende biodiversiteit, verslechterende waterkwaliteit, versnippering en overexploitatie. We starten een ambitieus programma om onze natuur te herstellen.”
JA21 beschouwt de stikstofcrisis vooral als een juridisch en bestuurlijk probleem dat economische groei en woningbouw onnodig belemmert. De partij wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), meer ruimte voor maatwerk, en zet in op technologische innovatie en vrijwillige regelingen in plaats van gedwongen uitkoop van boeren. Hun visie draait om pragmatisme, rechtszekerheid en het beperken van symboolpolitiek.
Af van de kritische depositiewaarde (KDW) en meer maatwerk
JA21 ziet de KDW als een onrealistische en juridisch knellende norm die vergunningverlening blokkeert en economische schade veroorzaakt. De partij wil deze norm afschaffen om ruimte te creëren voor maatwerk en minder afhankelijk te zijn van gebrekkige modellen.
“JA21 wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), die wettelijk voorschrijft hoeveel stikstof een natuurgebied aankan zonder dat de natuur er verslechtert. Op deze manier kan er meer ruimte gevonden worden voor maatwerk, zal er minder kans zijn op juridische blokkades en bovenal zal dit ons minder afhankelijk maken van gebrekkige modellen.”
Geen gedwongen uitkoop, maar technologische innovatie en vrijwilligheid
JA21 verzet zich tegen gedwongen uitkoop van boeren en pleit voor technologische innovaties, fiscale regelingen en vrijwillige extensivering of beëindiging, vooral nabij Natura2000-gebieden. De partij vindt gedwongen uitkoop kostbaar en ineffectief voor de natuur.
“JA21 is en blijft fel gekant tegen de gedwongen uitkoop van agrariërs. De weg van pragmatisme biedt daarentegen wel handelingsperspectief. Wij kiezen voor een bredere inzet van technologische innovaties, fiscale regelingen die bijdragen aan een solide voedselproducerende sector, gecombineerd met vrijwillige extensivering- en beëindigingsregelingen nabij Natura2000-gebieden.”
“Het lukraak uitkopen van boeren voor miljarden euro’s is waanzinnig kostbaar en doet feitelijk weinig voor onze natuur.”
Vergunningsprocedures versnellen en juridische blokkades verminderen
JA21 wil vergunningverlening versnellen, onder meer door het schrappen van de KDW en het invoeren van een rekenkundige ondergrens, zodat projecten sneller doorgang kunnen vinden en PAS-melders geholpen worden.
“Tezamen met de invoering van de rekenkundige ondergrens van 1 mol aan het einde van dit jaar, kan in potentie een groot aantal van de Programma Aanpak Stikstof (PAS) melders geholpen worden.”
“Vergunningsprocedures versnellen voor onder andere stikstof en aansluitingen op het energienet. Door hierbij voorrang te geven aan strategische sectoren zoals defensie maken we onze industrie toekomstbestendig.”
Woningbouw en infrastructuur tijdelijk vrijstellen via crisiswet
JA21 wil woningbouw en infrastructuurprojecten als dringend belang aanwijzen en tijdelijk vrijstellen van stikstofregels via een herziening of uitbreiding van de crisis- en herstelwet.
“JA21 pleit voor een herziening of uitbreiding van de crisis- en herstelwet specifiek voor stikstof waarbij woningbouw en infrastructuur als dringend belang projecten worden aangewezen en tijdelijk kunnen worden vrijgesteld.”
De PVV ontkent het bestaan van een stikstofcrisis en ziet de huidige stikstofregels als het echte probleem, niet stikstof zelf. De partij wil Europese en nationale stikstofregels versoepelen, het aantal Natura 2000-gebieden verminderen, de kritische depositiewaarden uit de wet halen en direct bouwen mogelijk maken. Gedwongen uitkoop van boeren is voor de PVV uitgesloten.
Stikstofregels versoepelen en Natura 2000-gebieden verminderen
De PVV stelt dat de stikstofcrisis overdreven is en dat de huidige regelgeving onnodig de landbouw, woningbouw en infrastructuur belemmert. Ze willen Europese en nationale stikstofregels versoepelen, het aantal Natura 2000-gebieden verminderen of verkleinen, en het vetorecht inzetten in Brussel om dit af te dwingen.
“We moeten af van alle bangmakerij dat onze natuur door stikstof op omvallen zou staan. Te veel – of juist te weinig – stikstof kan de natuur veranderen, en dat is helemaal niet erg. Het is absurd dat vrijwel het hele landbouw- en natuurbeleid ondergeschikt is gemaakt aan stikstof.”
“Voor de PVV is niet stikstof, maar zijn de stikstofregels hét probleem: Brusselse regels en nationale regels. Landbouw, woningbouw en wegenbouw zitten klem, omdat Nederland veel te veel Natura 2000-gebieden heeft aangewezen én zichzelf veel te strenge stikstofdoelen heeft opgelegd.”
“Dus wat ons betreft slaan we in Brussel met de vuist op tafel en eisen we versoepeling van de regels – van de Vogel- en de Habitatrichtlijn tot en met de verplichte emissiereductie. Ook willen we het aantal gebieden met een Natura 2000-status verminderen – of gebieden verkleinen.”
“Net als bij ons streven om tot een opt-out voor immigratie en asiel te komen, zetten we hier ons vetorecht in.”
Kritische depositiewaarden uit de wet en bouwen versnellen
De PVV wil de rekenkundige ondergrens voor stikstof verhogen, de kritische depositiewaarden uit de wet halen en PAS-melders legaliseren, zodat woningbouwprojecten direct door kunnen gaan.
“Tot die tijd verhogen we direct de rekenkundige ondergrens naar minimaal 1 mol en halen we de kritische depositiewaarden uit de wet. Wij willen immers als de wiederweerga nieuwe woningen bouwen! PAS-melders gaan we onmiddellijk legaliseren; ze hebben al veel te lang moeten wachten.”
Geen gedwongen uitkoop of onteigening van boeren
De PVV is fel tegen het gedwongen uitkopen of onteigenen van boeren als onderdeel van stikstofbeleid.
“Gedwongen uitkoop of onteigening van boeren is bij ons absoluut een no-go.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) ziet de stikstofcrisis als een direct gevolg van een te grote veehouderij en een economie die de draagkracht van de natuur overschrijdt. Hun belangrijkste voorstel is een drastische krimp van het aantal dieren in de veehouderij (minstens 75% in twee jaar) en het fors terugdringen van stikstofuitstoot in alle sectoren, met prioriteit voor het herstel van stikstofgevoelige natuurgebieden. Technische oplossingen en verplaatsing van het probleem worden afgewezen; structurele vermindering van de veestapel en echte bronaanpak staan centraal.
Forse krimp van de veehouderij en structurele bronaanpak
PvdD stelt dat de veehouderij de motor is achter de stikstofcrisis en pleit voor een radicale vermindering van het aantal dieren, omdat technische oplossingen het probleem niet oplossen. De partij wijst technische lapmiddelen en verplaatsing van stallen af en wil een directe bronaanpak om natuurherstel mogelijk te maken.
“Het totale aantal dieren dat in de bio-industrie wordt gefokt en gedood, krimpt met minstens 75% in de komende twee jaar.”
“De veehouderij is de motor achter de stikstofcrisis en is verantwoordelijk voor 17 procent van de uitstoot van broeikasgassen in Nederland.”
“Het verplaatsen van megastallen en het inzetten van technische lapmiddelen, zoals luchtwassers, zogenaamde emissiearme stalsystemen en koeientoiletten, lossen het stikstofprobleem niet op, zijn peperduur en leiden tot extra dierenleed. Daarom zijn ze voor de Partij voor de Dieren onacceptabel.”
Herstel van stikstofgevoelige natuurgebieden als prioriteit
De partij vindt dat het herstel van natuurgebieden die het zwaarst door stikstof zijn belast absolute prioriteit moet krijgen. Ze willen dat in 2030 driekwart van deze gebieden onder de kritische depositiewaarde wordt gebracht.
“In 2030 zijn 75% van de stikstofgevoelige gebieden onder de kritische depositiewaarde gebracht, met prioriteit voor de meest gevoelige gebieden.”
Stikstofuitstoot fors verminderen in álle sectoren
Naast de veehouderij moeten ook andere sectoren hun stikstofuitstoot fors verminderen. De partij noemt expliciet het sluiten van vervuilende industrieën, het niet openen van Lelystad Airport, het krimpen van de luchtvaart en het stoppen met biomassa en afvalverbranding.
“Maar ook andere sectoren zullen hun stikstofuitstoot fors moeten verminderen. Zo komt er een verbod op energie-opwek door het verbranden van dierlijke en houtige biomassa, worden de meest vervuilende onderdelen van Tata Steel gesloten, krimpt de Nederlandse luchtvaart, gaat Lelystad Airport niet open, stoppen we met het verbranden van buitenlands afval en gaat ook het verkeer een veel grotere bijdrage leveren.”
Economische groei binnen draagkracht van de natuur
PvdD ziet de stikstofcrisis als symptoom van een economie die buiten de ecologische grenzen opereert. Ze pleiten voor een radicale koerswijziging waarbij economische activiteiten binnen de draagkracht van de planeet blijven.
“Nederland verkeert daardoor in een stikstofcrisis. Dit is een gevolg van een economie die ver buiten de draagkracht van de planeet is gegroeid.”
D66 erkent de stikstofcrisis als een structureel probleem dat de natuur, landbouw en bouwsectoren ernstig belemmert. De partij wil juridisch bindende doelen voor een snelle halvering van de stikstofuitstoot in 2030, gekoppeld aan een transitie naar duurzame landbouw en natuurherstel. D66 ziet een gezonde natuur en landbouw als wederzijds versterkend en pleit voor een stabiele koers en perspectief voor boeren.
Juridisch bindende halvering van stikstofuitstoot in 2030
D66 wil de stikstofuitstoot snel en structureel verminderen, met duidelijke, niet-vrijblijvende en juridisch vastgelegde doelen. Dit moet het zogenaamde "stikstofslot" opheffen, zodat bouwen weer mogelijk wordt en de natuur herstelt. De partij blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030.
“D66 wil snelle vermindering van de stikstofuitstoot, op basis van een plan met duidelijke doelen, die niet vrijblijvend zijn en die juridisch vastliggen. Zo kunnen we weer vergunningen verlenen.”
“D66 blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en het halen van de waterkwaliteitsdoelstellingen uit de Kaderrichtlijn Water in 2027.”
Transitie naar duurzame landbouw en natuurherstel
D66 ziet de stikstofcrisis als gevolg van het jarenlang overbelasten van natuur en milieu. De partij wil af van het idee dat landbouw en natuur tegenover elkaar staan, en streeft naar een model waarin een gezonde natuur bijdraagt aan een toekomstbestendige landbouw. Boeren moeten weer perspectief krijgen door een duidelijke en stabiele koers.
“Het idee dat we landbouw en natuur tegen elkaar zouden moeten afwegen, heeft voor beide grote negatieve gevolgen gehad. De natuur is slechter geworden en de landbouwsector is het perspectief op de toekomst verloren. En dat terwijl beide elkaar kunnen versterken.”
“Een duidelijke en stabiele koers geeft boeren weer de basis voor beslissingen over investeringen. We komen nú in actie, zodat boeren snel weer met vertrouwen naar de toekomst kunnen kijken.”
Eiwittransitie als bijdrage aan stikstofreductie
D66 koppelt de eiwittransitie – van dierlijke naar plantaardige eiwitten – expliciet aan het verminderen van het stikstofprobleem. Innovatie en stimulering van alternatieve eiwitbronnen moeten bijdragen aan structurele stikstofreductie.
“We kunnen de eiwittransitie versnellen door grote hoeveelheden al in Nederland geproduceerd plantaardig eiwit een hogere gebruikswaarde te geven. Dat draagt ook bij aan de vermindering van het stikstofprobleem.”
50PLUS is kritisch over het huidige stikstof- en natuurbeleid en vindt dat slecht doordachte plannen Nederland economisch schaden. De partij wil geen strengere nationale regels dan Europees vereist, pleit voor herziening van Natura 2000-gebieden en een landbouwbeleid dat niet strenger is dan dat van buurlanden.
Geen strengere nationale regels dan Europees vereist
50PLUS vindt dat Nederland niet verder moet gaan dan Europese afspraken op het gebied van stikstof en natuur. Ze zijn tegen extra nationale regelgeving en willen dat het beleid gelijkgetrokken wordt met buurlanden om de concurrentiepositie te beschermen.
Herziening van Natura 2000-gebieden
De partij pleit voor een herziening van de indeling van Natura 2000-gebieden, waarmee ze impliciet kritiek uiten op de huidige stikstofaanpak die sterk leunt op deze gebieden.
“Herziening van de indeling van Natura 2000-gebieden.”
Kritiek op huidig stikstof- en natuurbeleid
50PLUS stelt dat het huidige stikstof- en natuurbeleid slecht doordacht en uitgevoerd is, met negatieve gevolgen voor de economie en de energievoorziening.
“Slecht doordachte en slecht uitgevoerde plannen op het terrein van energie, klimaat, stikstof en natuurbeleid, hebben ervoor gezorgd dat Nederland zijn aansluiting bij de economische top van de wereld dreigt kwijt te raken.”
De SP erkent de stikstofcrisis als een urgent probleem dat voortkomt uit de doorgeschoten intensieve veehouderij en pleit voor een stevige reductie van stikstofuitstoot, zonder dat boeren hiervan de dupe worden. De partij wil het aantal dieren per hectare verlagen, technologische schijnoplossingen stoppen en boeren ondersteunen bij de omschakeling naar duurzame, natuurinclusieve landbouw. De kern van hun visie is: minder dieren, meer natuur, en een eerlijke transitie waarbij grote agroconcerns en supermarkten meebetalen.
Minder dieren per hectare, intensieve veehouderij terugdringen
De SP stelt dat de stikstofcrisis vooral wordt veroorzaakt door de intensieve veehouderij en wil het aantal dieren per hectare wettelijk verlagen. Technologische lapmiddelen worden afgewezen; de focus ligt op structurele verandering richting duurzame landbouw, met steun voor boeren die natuurinclusief werken.
“We kiezen voor duidelijke en eerlijke grenzen aan het aantal dieren per hectare. De maximumgrens gaat omlaag, van twee naar 1,5 grootveeeenheid per hectare. Kunstmest en landbouwgif worden afgebouwd, mestvergisting en andere mislukte technologische trucs worden gestopt.”
“De SP wil de stikstofuitstoot stevig terugdringen, maar niet over de rug van boeren. Geen schijnoplossingen zoals luchtwassers of technologische trucs die niet werken, maar een aanpak die het echte probleem aanpakt: de doorgeschoten intensieve veehouderij.”
Eerlijke transitie: grote ketens betalen mee, boeren ondersteund
De SP wil dat niet individuele boeren, maar vooral agroconcerns, supermarkten en banken die van het oude systeem profiteerden, financieel bijdragen aan de omslag. Boeren worden ondersteund bij de overgang naar gezinsbedrijven, kringlooplandbouw en meer biodiversiteit, zodat stikstofreductie haalbaar en eerlijk is.
“Niet de individuele boer, maar de agroconcerns, supermarkten en banken die decennialang hebben verdiend aan schaalvergroting en overproductie, gaan meebetalen aan deze omslag.”
“Stikstofreductie is geen keuze meer, maar noodzaak voor onze natuur, onze gezondheid én voor het voortbestaan van de landbouw. De SP maakt die omslag rechtvaardig: niet minder boeren, maar minder dieren en meer grip op hoe we zorgen voor onze grond, ons voedsel en ons land.”
DENK erkent de noodzaak om de stikstofuitstoot te verminderen om natuur en leefomgeving te beschermen. De partij wil vasthouden aan de bestaande stikstofdoelen, inzet op vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, maar sluit gedwongen uitkoop als uiterste middel niet uit. Innovaties in de landbouw en strengere regels voor dierwaardige bedrijven worden ondersteund.
Handhaving stikstofdoelen en vrijwillige/gedeeltelijk gedwongen uitkoop
DENK vindt het belangrijk om de stikstofuitstoot te verminderen ter bescherming van natuur en leefomgeving. De partij kiest voor handhaving van de bestaande doelen, met als voorkeur vrijwillige uitkoop van boeren, maar sluit gedwongen uitkoop als laatste redmiddel niet uit. Innovaties die vergroening stimuleren en strengere regels voor dierwelzijn krijgen steun.
“Handhaving van de doelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Wij gaan inzetten op vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, waarbij als ultimum remedium gedwongen uitkoop niet door ons wordt uitgesloten. Bewezen en effectieve innovaties in de landbouw die tot vergroening leiden moeten worden ondersteund. Wij staan ook voor strengere regels en meer investeringen in dierwaardigere bedrijven.”