Verkiezingsprogramma's 2025 overstikstof
Het CDA wil Nederland "van het stikstofslot" halen door stikstofreductie te realiseren in alle sectoren, met een sterke focus op innovatie, gebiedsgerichte aanpak en het opnieuw oprichten van een Stikstoffonds. De partij kiest voor emissienormen per bedrijf, stimuleert technologische oplossingen en wil vergunningverlening voor bouw en landbouw weer mogelijk maken. CDA benadrukt het belang van een toekomstperspectief voor boeren, natuurherstel en het legaliseren van PAS-melders, met een evenwichtige mix van wettelijke doelen, monitoring en financiële ondersteuning.
Emissienormen per bedrijf en innovatie stimuleren
Het CDA wil stikstofreductie realiseren door het instellen van emissienormen per bedrijf, waarbij koplopers worden beloond en achterblijvers een grotere opgave krijgen. Innovatie en managementmaatregelen worden gezien als belangrijke middelen om snel reductie te bereiken, en het Stikstoffonds wordt opnieuw opgericht om deze transitie te ondersteunen.
“We sturen op stikstofreductie voor de landbouwsector, en alle overige sectoren, in 2035 (met een tussendoel in 2030). Dit kan door het instellen van een emissienorm per bedrijf. Hiermee belonen we koplopers en ligt er een grotere opgave bij bedrijven die nog meer moeten doen.”
“Via innovaties en managementmaatregelen kan nu al veel reductie worden gerealiseerd en daar moet snel mee worden begonnen. Het Stikstoffonds en de Innovatie- en versterkingswet zijn een voorwaarde voor eerlijk sanctioneringsbeleid.”
“We herstellen het Stikstoffonds, zodat ruime middelen beschikbaar zijn om de noodzakelijke transitie in de agrarische sector en natuurbeheer mogelijk te maken.”
Vergunningverlening en legalisering PAS-melders
Het CDA wil de vergunningverlening voor bouw, infrastructuur en landbouw weer op gang brengen en zet in op het legaliseren van PAS-melders en interimmers. Dit moet gebeuren via een geborgde, wettelijk verankerde aanpak met monitoring en bijsturing waar nodig.
“Nederland moet van het stikstofslot. Voor woningbouw en andere bouwprojecten, infrastructurele projecten en landbouw is het van het grootste belang dat de vergunningverlening weer op gang komt.”
“PAS-melders en interimmers worden zo snel mogelijk gelegaliseerd.”
“We monitoren voortdurend de voortgang op de gestelde doelen en sturen waar nodig bij. We doen wat nodig is.”
Gebiedsgerichte aanpak en natuurherstel
Het CDA kiest voor een gebiedsgerichte aanpak, waarbij provincies een centrale rol krijgen in het realiseren van stikstofreductie en natuurherstel, met aanvullende opgaven voor de meest stikstofgevoelige natuurgebieden. Natuurdoelanalyses en samenwerking met natuurbeheerders zijn hierbij leidend.
“De grootste stikstofgevoelige natuurgebieden krijgen een aanvullende opgave. Hier past de provincie een gebiedsgerichte aanpak toe waarin ook natuurbeheer wordt geborgd.”
“Natuurdoelanalyses worden gebruikt als ecologische analyse ter ondersteuning van provinciale besluitvorming voor natuurbeleid en voor de keuze van maatregelen voor natuurherstel.”
“Er komt een geborgde aanpak voor natuurherstel, in samenwerking met natuurbeheerders. Inclusief bijbehorend budget.”
Wetgeving gericht op emissievermindering, niet alleen op KDW-percentages
Het CDA wil dat wetgeving zich richt op daadwerkelijke emissievermindering in plaats van uitsluitend sturen op het percentage natuur onder de Kritische Depositie Waarde (KDW). Dit moet vergunningverlening vergemakkelijken en innovatie stimuleren.
“Wetgeving (Omgevingswet met daarin de omgevingswaarden, gebaseerd op de KDW’s) moet gericht zijn op emissievermindering in plaats van sturing op een percentage natuurareaal onder de KDW.”
“Het genoemde geborgde pakket leidt tot het kunnen toepassen van een hogere rekenkundige ondergrens, gesteund door de wetenschap, zodat vergunningen kunnen worden verleend voor onder andere bouwprojecten, de aanpak van netcongestie en stikstof verlagende innovaties.”
Financiële ondersteuning en toekomstperspectief voor boeren
Het CDA wil boeren financieel ondersteunen bij de transitie, onder meer via het Stikstoffonds, verruiming van bestaande regelingen en investeringen in innovatie. Het toekomstperspectief van jonge boeren en het beschermen van voedselproductie staan centraal.
“Het stikstoffonds richten we opnieuw op om boeren perspectief te geven en onze voedselproductie van topkwaliteit te beschermen.”
“De regeling groenprojecten en het Investeringsfonds Duurzame Landbouw moeten beide worden verruimd vanuit het Stikstoffonds, zodat zowel bedrijfsovernames als aankoop of het inleggen van eigen bijdragen bij het aangaan van erfpacht voor jonge boeren hier ook onder valt.”
“We investeren in innovatie en natuurherstel uit een goed gevuld stikstoffonds. We bieden de agrarische sector een toekomst en helpen financieel met de transitie.”
De ChristenUnie wil de stikstofuitstoot in Nederland fors verminderen, met als doel natuurherstel en het weer op gang brengen van vergunningverlening voor onder andere woningbouw. Ze kiezen voor een systeem van bindende, bedrijfsspecifieke emissiedoelen in plaats van complexe depositieberekeningen, waarbij alle sectoren naar rato bijdragen. De partij wil minder nadruk op het opkopen van boerenbedrijven en meer op innovatie, managementmaatregelen en extensivering, met een duidelijke stok achter de deur als doelen niet worden gehaald.
Halvering stikstofuitstoot in tien jaar, alle sectoren dragen bij
De ChristenUnie wil de stikstofuitstoot in tien jaar halveren ten opzichte van 2019, waarbij zowel industrie, mobiliteit als landbouw moeten bijdragen. Dit moet natuurherstel mogelijk maken en de vergunningverlening weer op gang brengen.
“De stikstofuitstoot wordt de komende tien jaar gehalveerd ten opzichte van 2019, zowel de uitstoot van stikstofoxiden in de mobiliteit en industrie als ammoniakuitstoot in de landbouw. Alle sectoren dragen naar rato bij.”
“Industrieën met een hoge stikstofuitstoot krijgen, naast klimaatdoelen, bindende stikstofdoelen opgelegd.”
Doelsturing op emissies, niet op depositie
De partij wil af van het sturen op stikstofdepositie (waar stikstof precies neerslaat) en kiest voor directe emissiereductie per sector en bedrijf. Dit moet het beleid eenvoudiger, effectiever en eerlijker maken, en boeren meer handelingsvrijheid geven.
“We stappen af van ingewikkelde berekeningen over waar stikstof precies terechtkomt en richten ons op het verminderen van de daadwerkelijke uitstoot.”
“Het huidige stikstofbeleid is te veel gericht op de neerslag (depositie) van stikstof. Dit levert schijnzekerheid en complexe techniek op zoals het Aerius-model. Daar willen we van af. Om ondernemers aan de slag te laten gaan met stikstofreductie wordt er gestuurd op emissies.”
“Sturen op neerslag van stikstof in de natuur (depositie) is onwerkbaar gebleken. Het herleiden van depositiewaardes naar bedrijven is immers uiterst ingewikkeld en onzeker. Daarom moeten er landelijke, sectorale en uiteindelijk bedrijfsspecifieke emissienormen worden vastgelegd.”
Bedrijfsspecifieke doelen en minder nadruk op opkoop boerenbedrijven
Boeren krijgen bindende, bedrijfsspecifieke emissiedoelen, afgeleid van landelijke en sectorale plafonds. De nadruk verschuift van opkoop naar innovatie, managementmaatregelen en extensivering, met financiële ondersteuning en een stok achter de deur als doelen niet worden gehaald.
“Elk boerenbedrijf krijgt een bindend bedrijfsspecifiek doel dat is afgeleid van de landelijke opgave en sectorale emissieplafonds. Er komt daarmee veel minder nadruk in het beleid op opkoop van boerenbedrijven.”
“De nadruk op emissie- en doelsturing is effectiever, zorgt ervoor dat er minder boerenbedrijven verdwijnen en vergt ook minder belastinggeld.”
“Bij alles wat we doen om uit het stikstofmoeras te komen is 'borgen van de aanpak' het sleutelwoord. Dit houdt in dat op voorhand duidelijk moet zijn dat beleid en maatregelen leiden tot een zekere reductie van schadelijke emissies, en daarmee bijdraagt aan natuurherstel.”
“Dat is dan ook de reden dat bij doelsturing op het boerenerf er altijd een stok achter de deur zal moeten staan, zodat de emissiereductie op voorhand geborgd is.”
“Als een boerenbedrijf in alle redelijkheid te weinig doet om onder zijn emissieplafond uit te komen, dan is op dat moment minder dieren houden de consequentie.”
Onderscheid NOx (industrie/mobiliteit) en NH3 (landbouw) in beleid
De ChristenUnie wil in het stikstofbeleid onderscheid maken tussen stikstofoxiden (NOx) uit industrie/mobiliteit en ammoniak (NH3) uit landbouw, om vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw te versnellen en boeren te beschermen tegen grote spelers.
“In het stikstofbeleid gaan we daarom onderscheid maken tussen stikstofoxiden uit de pijp of uitlaat (NOx) en ammoniak uit dieren (NH3). Op die manier kan vergunningverlening voor bijvoorbeeld woningbouw en de aanleg van elektriciteitsnetten versneld worden.”
“Daarnaast zorgt het onderscheiden van NOx en NH3 in het beleid voor bescherming van boerenbedrijven tegen de jacht naar stikstofruimte door grote spelers als Schiphol en Rijkswaterstaat.”
Legalisering PAS-melders gekoppeld aan natuurherstel
De partij wil PAS-melders (boeren zonder juiste vergunning door overheidsbeleid) legaliseren, maar alleen als dit gepaard gaat met natuurherstel en geborgde emissiereductie.
“We zetten alles op alles om deze groep ondernemers te legaliseren met een natuurvergunning. Zo moeten de provincies gebiedsgericht met voorrang vrijgekomen stikstofruimte ter beschikking stellen aan deze ondernemers. Daarvoor moet wel voldaan worden aan het additionaliteitsvereiste. Legalisering kan daarom niet losstaan van op natuurherstel gerichte maatregelen in combinatie met een geborgd emissiereductieplan.”
Minder focus op stikstof als enige natuurprobleem
De ChristenUnie benadrukt dat stikstof niet het enige probleem voor de natuur is en pleit voor een integrale benadering van natuurherstel, klimaat, water en milieu.
“Soms lijkt het alsof stikstof het enige probleem is voor de natuur. Dat is niet zo. Beleid om Nederland van het slot te krijgen, moet zich daarom niet eenzijdig richten op stikstofreductie maar integraal op natuurherstel en -ontwikkeling in samenhang met klimaat-, water- en milieubeleid.”
NSC erkent de stikstofcrisis als een groot probleem dat Nederland verlamt en wil de stikstofuitstoot significant verminderen, maar keert zich tegen de huidige modelmatige aanpak. Ze pleiten voor een gebiedsgerichte, doelgerichte en sectorbrede reductie van stikstof, met meer ruimte voor boeren om zelf invulling te geven aan de normen en een fundamentele aanpassing van het vergunningenstelsel. NSC wil af van detailsturing via rekenmodellen, onderscheid maken tussen ammoniak en stikstofoxiden, en prioriteit geven aan het legaliseren van PAS-melders.
Minder afhankelijkheid van rekenmodellen en detailsturing
NSC vindt dat de huidige aanpak te veel leunt op rekenmodellen, wat leidt tot onwerkbare situaties voor boeren en andere sectoren. Ze willen af van modelmatige detailsturing en pleiten voor een meer realistische, meetbare en juridisch houdbare benadering.
“Tegelijkertijd willen we stoppen met de aanpak die volledig leunt op rekenmodellen. Activiteiten met de geringste stikstofuitstoot krijgen nu vaak geen vergunning meer vanwege de modelmatige detailsturing in Nederland.”
“We stoppen met de huidige aanpak en opkoop van piekbelasters die gebaseerd is op het neerslagmodel Aerius.”
“We zetten in op een door de wetenschappelijk onderbouwde en juridisch houdbare rekenkundige ondergrens van 1 mol/ha/jaar om de modellenwerkelijkheid aan te pakken en boeren met geringe stikstofuitstoot een toekomst te geven.”
Sectorbrede en gebiedsgerichte reductie van stikstofuitstoot
NSC wil dat alle sectoren bijdragen aan het terugdringen van stikstof, met een gebiedsgerichte aanpak en meer ruimte voor doelsturing. Ze willen de normen voor stikstofdepositie vervangen door reductiedoelen voor uitstoot, met onderscheid tussen ammoniak en stikstofoxiden.
“De stikstofuitstoot moet omlaag door beleid dat zich op alle sectoren richt, een gebiedsgerichte aanpak en meer ruimte bij doelsturing.”
“De uitstoot van stikstof moet significant zijn teruggedrongen in 2035. Alle sectoren – industrie, verkeer, zee- en luchtvaart en landbouw – dragen bij aan die doelstelling en nemen maatregelen.”
“We vervangen de normen voor stikstofdepositie in de wet door reductiedoelen voor stikstofuitstoot, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen uitstoot van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Deze uitstoot wordt gemeten en beperkt bij de bron.”
Meer ruimte en toekomstperspectief voor boeren
NSC wil boeren meer vrijheid geven om zelf te bepalen hoe ze aan de uitstootnormen voldoen, met beloningen voor goede prestaties. Ze zijn tegen gedwongen uitkoop en willen jonge en duurzame boeren ondersteunen met een transitieplan.
“Boeren krijgen meer ruimte om te bepalen hoe zij de uitstootnormen halen, op basis van doelsturing. Boeren die het goed doen, moeten een beloning krijgen.”
“Voor jonge boeren, duurzame boeren en bedrijven moet er een toekomst zijn; zij worden met een transitieplan ondersteund.”
“We zijn tegen gedwongen uitkoop.”
Legalisering van PAS-melders en fundamentele aanpassing vergunningenstelsel
NSC geeft de hoogste prioriteit aan het legaliseren van PAS-melders en interimmers, en wil het natuurvergunningstelsel fundamenteel aanpassen, mede op basis van buitenlandse voorbeelden.
“De legalisering van de PAS-melders en interimmers die al jarenlang in een schrijnende positie verkeren, krijgt de hoogste prioriteit.”
“Om de PAS-melders eindelijk te legaliseren en hen rechtszekerheid te geven, passen we het natuurvergunningstelsel fundamenteel aan. We doen dit mede op basis van de praktijk in naburige EU-landen, in het bijzonder Duitsland en Frankrijk.”
Integrale benadering: stikstof, water, natuur en landbouw samen
NSC wil dat stikstofbeleid niet los wordt gezien van andere opgaven, maar integraal wordt aangepakt met oog voor leefbaarheid en landbouwperspectief.
“In een regionaal gebiedsproces wegen we naast doelen op het gebied van stikstof, water, natuur en klimaat ook de leefbaarheid en het perspectief voor de landbouw mee (integrale benadering).”
BVNL ontkent het bestaan van een stikstofprobleem en wil het huidige stikstofbeleid volledig afschaffen. De partij pleit voor het direct stoppen van alle stikstofmaatregelen, het ontmantelen van het stikstoffonds, en het niet langer uitkopen van boeren. BVNL stelt dat het stikstofbeleid gebaseerd is op foutieve aannames en ondeugdelijke modellen, en ziet geen reden om landbouwgrond op te kopen of productie te beperken.
Stikstofbeleid volledig afschaffen
BVNL beschouwt het stikstofbeleid als een bureaucratisch en ideologisch probleem zonder wetenschappelijke basis. De partij wil per direct stoppen met alle stikstofmaatregelen, het stikstoffonds opheffen, en boeren niet langer uitkopen. Volgens BVNL is er technisch gezien geen stikstofprobleem en moet Nederland stoppen met het lastigvallen van boeren en andere ondernemers.
“Het stikstofbeleid gaat per direct de prullenbak in, zodat boeren weer rustig kunnen boeren en vissers weer gewoon kunnen vissen.”
“Er worden geen boeren meer uitgekocht. Ook niet zogenaamd vrijwillig door de overheid. Er is geen enkele reden om met belastinggeld landbouwgrond te kopen om vervolgens terug te geven aan de natuur.”
“Het stikstoffonds van € 25 miljard wordt ontmanteld.”
“Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
“Stop met het onnodige stikstofbeleid en geef weer vergunningen af.”
Gebruik van het Aerius-model en meetmethoden stoppen
BVNL verwerpt het gebruik van het Aerius-model voor stikstofdepositie, omdat het model volgens de partij ongeschikt en onnauwkeurig is. In plaats daarvan wil BVNL uitsluitend werken met gemeten waarden.
Natura 2000 en natuurkwaliteit relativeren
BVNL stelt dat de staat van de Nederlandse natuur veel beter is dan wordt voorgesteld en dat het aanwijzen van veel Natura 2000-gebieden het probleem onnodig groot maakt. De partij vindt het geen probleem als bepaalde landschappen veranderen door stikstofdepositie.
“Door het benoemen van 162 Natura 2000 gebieden hebben we het onszelf onnodig moeilijk gemaakt.”
“Maar liefst 90% van het natuuroppervlak in Nederland is in uitstekende staat. Bovendien is het voor BVNL geen probleem wanneer zandverstuivingen transformeren tot bos, als gevolg van depositie van stikstofoxiden of ammoniak.”
Einde aan stikstoffonds en parlementaire controle op fondsen
BVNL wil het stikstoffonds en klimaatfonds opheffen en pleit voor volledige parlementaire controle op alle uitgaven, zodat er geen beleid wordt gevoerd zonder financiële dekking.
“Er wordt een einde gemaakt aan het gebruik van fondsen, zoals het stikstoffonds en het klimaatfonds. Alle bedragen moeten via de Rijksbegroting lopen en onderworpen zijn aan parlementaire controle.”
Forum voor Democratie (FVD) ontkent het bestaan van een stikstofprobleem en wil het volledige stikstofbeleid in Nederland schrappen. Zij stellen dat het huidige beleid gebaseerd is op onrealistische modellen en leidt tot onnodige schade aan boeren en het platteland. FVD wil alle stikstofregels, rekenmodellen en fondsen afschaffen en natuurbeleid uitsluitend baseren op feitelijke metingen, zodat boeren en industrie weer vrij kunnen ondernemen.
Volledig schrappen van stikstofbeleid
FVD stelt dat er geen stikstofcrisis is en dat het huidige beleid gebaseerd is op foutieve aannames en modellen. Zij willen het hele stikstofbeleid, inclusief Kritische Depositiewaarden (KDW) en het AERIUS-model, uit de wet halen en vergunningverlening hier niet langer op baseren. Dit moet de druk op boeren wegnemen en het bestaansrecht van de agrarische sector beschermen.
“We vegen het hele stikstofbeleid van tafel en halen de Kritische Depositiewaarden (KDW) uit de wet en uit de vergunningverlening, omdat er geen stikstofcrisis is en boeren gewoon kunnen blijven boeren.”
“Het huidige stikstofbeleid is gebaseerd op computermodellen en aannames die geen verband houden met de werkelijkheid.”
“In de praktijk is er echter geen stikstofprobleem: onze natuur is niet aantoonbaar in gevaar, integendeel.”
“Het stikstofbeleid gaat volledig van tafel. Boeren moeten kunnen blijven boeren, vrij van onzinnige regels en (semi-)gedwongen onteigeningen.”
Afschaffen van rekenmodellen en stikstoffonds
FVD wil het gebruik van rekenmodellen zoals AERIUS beëindigen en het stikstoffonds opheffen. In plaats daarvan moet natuurbeleid uitsluitend gebaseerd worden op empirisch waarneembare gegevens. De vrijgekomen middelen uit het stikstoffonds moeten worden ingezet voor lastenverlichting.
“Met het schrappen van de KDW’s vervalt ook het AERIUS-model, dat niet geschikt is voor het nauwkeurig bepalen van stikstofdepositie en daarom niet langer moet worden gebruikt.”
“We heffen het stikstoffonds van €25 miljard op, zodat deze gelden gebruikt kunnen worden voor lastenverlichting.”
“In plaats van op stikstof-rekenmodellen baseren we natuurbeleid en vergunningverlening uitsluitend op empirisch waarneembare gegevens.”
Legaliseer PAS-melders en gelijk speelveld voor boeren
FVD wil bedrijven die onder het PAS-systeem een melding deden alsnog een permanente vergunning geven en zorgen dat Nederlandse boeren niet strenger worden gereguleerd dan buitenlandse collega’s.
“We geven bedrijven die tussen 2015 en 2019 een melding hebben gedaan in het PAS alsnog permanent een vergunning, zodat ze uit de onzekerheid worden gehaald en weer aan het werk kunnen.”
“We zorgen dat Nederlandse boeren niet strenger gereguleerd worden dan hun collega’s in het buitenland.”
Uitzondering stikstofregels voor haven Rotterdam
FVD wil dat bedrijven in de haven van Rotterdam worden vrijgesteld van stikstofregels, zodat de haven onbeperkt kan uitbreiden.
“We stellen bedrijven in de haven vrij van het Europese CO2-emissiehandelssysteem (ETS) en stikstofregels, zodat de haven onbeperkt kan uitbreiden en floreren.”
De SGP erkent het belang van stikstofreductie, maar verzet zich tegen onhaalbare wettelijke doelen en generieke maatregelen. De partij pleit voor een wettelijk programma met doelgerichte, praktische reductie van stikstofuitstoot, waarbij piekbelasters worden aangepakt en boeren ruimte krijgen voor innovatie. Gedwongen opkoop en het intrekken van vergunningen wijst de SGP af, en ze wil meer aandacht voor gebiedsgerichte, meetbare en eerlijke oplossingen.
Doelgerichte stikstofreductie via wettelijk programma, geen onhaalbare doelen
De SGP wil stikstofuitstoot verlagen met een wettelijk programma dat inzet op haalbare, doelgerichte reductie, in plaats van starre, onrealistische wettelijke doelen. Ze pleiten voor een aanpak die piekbelasters adresseert, innovatie stimuleert en boeren perspectief biedt, zonder de sector op slot te zetten.
“Niet door het vastleggen van onhaalbare doelen in de wet, maar door een wettelijk programma voor geborgde en doelgerichte daling van de stikstofuitstoot.”
“Onderdelen van dit programma zijn een gerichte aanpak van piekbelasters in de industrie, ondersteuning van bedrijven met verouderde stallen zonder opvolger om te stoppen en inzet op emissie reducerende maatregelen op het boerenerf.”
“Deze uitstootbeperkende technieken en methoden worden snel erkend en gestimuleerd, zodat toegewerkt kan worden naar minder vrijblijvende doelsturing. Maar: geen doelsturing zonder goed gevulde gereedschapskist.”
Geen gedwongen opkoop of intrekken van vergunningen
De SGP verzet zich tegen het gedwongen opkopen van boerenbedrijven of het intrekken van correct verleende vergunningen als instrument voor stikstofbeleid. Ze vinden dat dit niet het uitgangspunt van beleid mag zijn en willen bedrijven beschermen die te goeder trouw hebben gehandeld.
Kritiek op modelberekeningen en kritische depositiewaarden
De SGP vindt dat modelberekeningen en kritische depositiewaarden niet leidend mogen zijn vanwege hun schijnnauwkeurigheid. Ze willen dat natuurdoelanalyses realistischer worden en dat de daadwerkelijke invloed van stikstof beter in beeld wordt gebracht.
“Kritische depositiewaarden en modelberekeningen zijn dienend, en niet leidend. Zij mogen vanwege hun huidige schijnnauwkeurigheid geen doorslaggevende rol hebben bij toetsing in het kader van de Habitatrichtlijn.”
“Natuurdoelanalyses worden zo herzien dat zij niet uitgaan van onhaalbare ideaalbeelden en dat zij de relatieve en daadwerkelijke invloed van stikstofdepositie op de ontwikkeling van de natuur veel adequater in beeld brengen.”
Luchtvaart moet evenredig bijdragen aan stikstofreductie
De SGP wil dat de stikstofuitstoot van vliegtuigen die hoger vliegen dan 900 meter niet langer wordt weggerekend, zodat de luchtvaartsector een eerlijke bijdrage levert aan de stikstofaanpak.
“De stikstofuitstoot van vliegtuigen die hoger vliegen dan negenhonderd meter wordt niet weg gerekend, maar meegenomen in de stikstofaanpak, zodat de luchtvaart haar evenredige bijdrage gaat leveren.”
Gebiedsgerichte en meetbare aanpak, geen afrekening op onmeetbare bijdragen
De SGP wil dat individuele bedrijven niet worden afgerekend op onmeetbare depositiebijdragen, maar dat het beleid zich richt op landelijke reductie en gebiedsgerichte, meetbare oplossingen.
“Individuele bedrijven worden niet afgerekend op onmeetbare depositiebijdragen. Daar is het landelijk beleid voor reductie van de stikstofuitstoot voor bedoeld.”
“Verhoging van de rekenkundige ondergrens moet slim en beheerst ingevoerd worden, met vergunningen, zodat de juridische risico’s beperkt worden en geen nieuwe groep ‘PAS-melders’ ontstaat.”
BIJ1 erkent de stikstofcrisis als urgent en verwijt de zittende politiek ernstige vertraging in de aanpak ervan. De partij pleit voor een snelle en drastische halvering van de veestapel, het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling voor boeren, en een transitie naar biologische, agro-ecologische landbouw. Hun visie is gericht op rechtvaardigheid voor zowel natuur als boeren, waarbij de lasten van de transitie eerlijk verdeeld moeten worden.
Drastische en snelle halvering van de veestapel
BIJ1 ziet de omvang van de veestapel als de kern van het stikstofprobleem en wil deze met grote snelheid minstens halveren. Dit wordt gezien als noodzakelijk om de stikstofcrisis op te lossen en ruimte te creëren voor natuurherstel, woningbouw en industrie. De partij benadrukt dat deze maatregel rechtvaardig moet zijn voor boeren, die jarenlang door beleid tot groei zijn aangezet.
Directe, sociaal verantwoorde uitkoopregeling voor boeren
BIJ1 wil dat boeren die getroffen worden door de stikstofmaatregelen direct een sociaal verantwoorde uitkoopregeling krijgen. De partij erkent dat boeren decennialang door politiek beleid zijn gestimuleerd om te groeien en wil daarom rechtvaardigheid waarborgen in de transitie.
“We pleiten voor het direct openstellen van een sociaal verantwoorde uitkoopregeling en rechtvaardigheid voor getroffen boeren.”
“Dit moet echter op een rechtvaardige manier gebeuren. Veel boeren zijn immers door de politiek decennialang gestimuleerd om te groeien, terwijl dit -met oog op de stikstofproblematiek- een onhoudbare beleidsrichting was.”
Transitie naar biologische, agro-ecologische landbouw
Naast het terugdringen van de veestapel wil BIJ1 de landbouw fundamenteel hervormen richting biologische en agro-ecologische systemen. Dit moet bijdragen aan het oplossen van de stikstofproblematiek en het herstellen van biodiversiteit.
Kritiek op politieke vertraging en prioriteit voor natuurherstel
BIJ1 uit scherpe kritiek op de huidige politieke aanpak van de stikstofcrisis en benadrukt dat verdere vertraging onacceptabel is vanwege de gevolgen voor natuur, woningbouw en industrie.
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen. Deze vertraging zet Nederland op slot en heeft een grote impact op onze natuur, woningbouw en industrie.”
“Het is onacceptabel dat de zittende politiek de aanpak van de stikstofcrisis blijft vertragen.”
GroenLinks-PvdA wil de stikstofuitstoot fors en afdwingbaar verminderen om natuurherstel mogelijk te maken en het zogeheten "stikstofslot" op woningbouw en andere maatschappelijke projecten op te heffen. De partij kiest voor het gericht uitkopen of hervormen van piekbelasters, het instellen van een stikstofbank, en zo nodig gedwongen maatregelen, met prioriteit voor natuurherstel en maatschappelijke belangen zoals woningbouw en energietransitie.
Gerichte reductie van stikstofuitstoot en uitkoop piekbelasters
GroenLinks-PvdA ziet het verminderen van stikstofuitstoot als noodzakelijk om natuurherstel te realiseren en maatschappelijke stilstand te doorbreken. De partij wil piekbelasters gericht uitkopen, verplaatsen of hervormen, met als uiterste middel gedwongen uitkoop, zodat natuurgebieden kunnen herstellen en projecten als woningbouw weer mogelijk worden.
“Om de natuur te laten herstellen is het als eerste van belang piekbelasters gericht uit te kopen, te verplaatsen, of te begeleiden naar een vorm van landbouw die minder druk legt op de omgeving. Als stok achter de deur zijn we bereid tot gedwongen uitkoop zodat de natuur voldoende kan herstellen en het land van het slot kan.”
“We nemen maatregelen zodat de woningbouw weer vlot getrokken wordt. We maken vergunningverlening voor woningbouw eenvoudiger. De intensieve veehouderij zal meer moeten doen om vervuiling terug te dringen. Daarbij hoort ook een kleinere veestapel, en zo nodig met dwingende maatregelen als stok achter de deur.”
Stikstofbank en prioriteit voor maatschappelijke projecten
De partij stelt een stikstofbank voor, waarin vrijgekomen stikstofruimte wordt beheerd. De overheid krijgt het eerste recht van koop op deze ruimte, zodat projecten met maatschappelijk belang – zoals woningbouw, energietransitie, defensie en infrastructuur – voorrang krijgen bij het benutten van stikstofruimte.
“Vrijgekomen stikstofruimte komt in een stikstofbank waar de overheid eerste recht van koop heeft voor projecten met een maatschappelijk belang zoals woningbouw, de energietransitie, defensie en infrastructuur.”
“We willen als Nederland vooruit. Daarvoor is voldoende stikstofruimte nodig om te bouwen, te investeren en infrastructuur aan te leggen. Om ruimte te creëren is natuurherstel nodig door een zekere en afdwingbare daling van de stikstofuitstoot.”
Prioriteit aan natuurherstel boven economische groei
Natuurherstel krijgt prioriteit boven economische groei, omdat te veel stikstof leidt tot achteruitgang van biodiversiteit, waterkwaliteit en natuur. De partij koppelt het oplossen van het stikstofprobleem direct aan bredere ecologische doelen.
“Naast teveel stikstof, leidt de natuur onder verdroging, teruglopende biodiversiteit, verslechterende waterkwaliteit, versnippering en overexploitatie. We starten een ambitieus programma om onze natuur te herstellen.”
Doorbreken van het stikstofslot voor woningbouw en infrastructuur
Het opheffen van het "stikstofslot" is een expliciet doel, zodat Nederland niet langer stilstaat door te hoge stikstofuitstoot en projecten als woningbouw en infrastructuur weer door kunnen gaan.
“Het land van het stikstofslot. We willen als Nederland vooruit. Daarvoor is voldoende stikstofruimte nodig om te bouwen, te investeren en infrastructuur aan te leggen.”
“Een einde aan het stikstofslot. Ons land mag niet langer stilstaan door te hoge stikstofuitstoot.”
“Het stikstofslot gaat eraf. Daardoor kunnen bedrijven weer vooruit, zie hoofdstuk ‘Natuur en Landbouw’.”
JA21 ziet het stikstofbeleid vooral als een juridisch en bestuurlijk probleem dat economische groei en woningbouw belemmert. De partij wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), pleit voor maatwerk en technologische innovatie, en is fel tegen gedwongen uitkoop van boeren. Vergunningverlening moet versneld worden, onder andere door tijdelijke vrijstellingen voor woningbouw en infrastructuur. JA21 kiest voor pragmatische oplossingen die economische ruimte en rechtszekerheid centraal stellen, en verzet zich tegen wat zij als symboolpolitiek beschouwen.
Af van de kritische depositiewaarde (KDW)
JA21 beschouwt de KDW als een juridisch knelpunt dat leidt tot stilstand in bouw en economie. Door de KDW los te laten, wil de partij meer ruimte creëren voor maatwerk en minder afhankelijkheid van modellen, zodat vergunningverlening weer op gang komt.
“JA21 wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), die wettelijk voorschrijft hoeveel stikstof een natuurgebied aankan zonder dat de natuur er verslechtert.”
“Op deze manier kan er meer ruimte gevonden worden voor maatwerk, zal er minder kans zijn op juridische blokkades en bovenal zal dit ons minder afhankelijk maken van gebrekkige modellen.”
Vergunningverlening versnellen en juridische blokkades verminderen
JA21 wil dat vergunningen sneller worden verleend, onder meer door tijdelijke vrijstellingen voor woningbouw en infrastructuur, en door het stikstofdossier minder juridisch te maken. Dit moet economische stilstand tegengaan en projecten vlot trekken.
Tegen gedwongen uitkoop van boeren, inzet op innovatie en vrijwilligheid
JA21 is fel tegen het gedwongen uitkopen van boeren en ziet dit als kostbaar en ineffectief. In plaats daarvan wil de partij inzetten op technologische innovatie, fiscale regelingen en vrijwillige extensivering of beëindiging, vooral nabij Natura2000-gebieden.
“Het lukraak uitkopen van boeren voor miljarden euro’s is waanzinnig kostbaar en doet feitelijk weinig voor onze natuur. JA21 is en blijft fel gekant tegen de gedwongen uitkoop van agrariërs.”
“Wij kiezen voor een bredere inzet van technologische innovaties, fiscale regelingen die bijdragen aan een solide voedselproducerende sector, gecombineerd met vrijwillige extensivering- en beëindigingsregelingen nabij Natura2000-gebieden.”
Vergunningsprocedures versnellen voor strategische sectoren
JA21 wil dat vergunningsprocedures voor stikstof worden versneld, met prioriteit voor strategische sectoren zoals defensie en industrie, om zo de economie toekomstbestendig te maken.
“Vergunningsprocedures versnellen voor onder andere stikstof en aansluitingen op het energienet. Door hierbij voorrang te geven aan strategische sectoren zoals defensie maken we onze industrie toekomstbestendig.”
Stikstofbeleid herijken op regionaal maatwerk en haalbare natuurdoelen
JA21 wil het stikstofbeleid richten op regionale maatwerkaanpak, agrarisch natuurbeheer, haalbare natuurdoelen en herijking van Natura2000-gebieden, in plaats van generieke landelijke maatregelen.
“Het fundament van eventuele nieuwe plannen dient gericht te zijn op regionale maatwerkaanpak, agrarisch natuurbeheer, haalbare natuurdoelen en de herijking van Natura2000-gebieden.”
Volt erkent het stikstofprobleem als urgent en pleit voor een structurele, rechtvaardige en wetenschappelijk onderbouwde aanpak die zowel natuurherstel als toekomstperspectief voor boeren biedt. Ze willen de stikstofuitstoot fors verminderen door Europese normen strikt te hanteren, maatwerk op gebiedsniveau toe te passen, en instrumenten als de Afrekenbare StoffenBalans in te voeren. Volt onderscheidt tussen verschillende stikstofverbindingen (NOx en NH3) en wil gericht beleid per type uitstoot. Daarnaast willen ze speculatie met stikstofrechten verbieden en boeren ondersteunen bij innovatie, extensivering of stoppen.
Strikte reductie van stikstofuitstoot volgens Europese normen
Volt wil dat Nederland zich zo snel mogelijk houdt aan bestaande Europese richtlijnen voor stikstof en nitraat, en pleit voor structurele oplossingen om de stikstofuitstoot te verlagen. Ze benadrukken het belang van maatwerk op gebiedsniveau en het gebruik van wetenschappelijk onderbouwde instrumenten.
“Stikstofuitstoot vormt een groot probleem in Nederland. Het teveel aan stikstof is schadelijk voor de water- en luchtkwaliteit... De biodiversiteit neemt af, kwetsbare planten verdwijnen en natuurgebieden raken onherstelbaar beschadigd.”
“Volt pleit voor structurele oplossingen. De stikstofuitstoot moet omlaag. De Adviescommissie Stikstofproblematiek heeft concrete instrumenten aangedragen, zoals maatwerk door op gebiedsniveau normen vast te stellen en een de Afrekenbare StoffenBalans in te voeren.”
“Nederland moet zich zo snel mogelijk gaat houden aan bestaande Europese richtlijnen wat betreft stikstof- en nitraatemissies, de Vogel- en de Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Natuurherstelwet.”
Verschil maken tussen NOx en NH3 in beleid
Volt wil dat beleid en metingen onderscheid maken tussen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3), omdat deze stoffen zich anders gedragen en een eigen aanpak vereisen.
“Stikstofverbindingen onderscheiden zich in NOx (stikstofoxiden) en NH3 (ammoniak). Volt wil dat in de maatregelen voor stikstofreductie rekening wordt gehouden met dit onderscheid. Dit omdat beide soorten stoffen zich anders gedragen en een eigen aanpak nodig hebben.”
Verbod op handel in stikstofrechten
Volt wil de handel in stikstofrechten door private partijen verbieden, omdat dit een goed georganiseerde afname van stikstof belemmert en verschillende vormen van stikstof onterecht door elkaar worden vervangen.
“Op dit moment worden stikstofrechten door private partijen opgekocht en doorverkocht aan de hoogste bieders. Volt wil dit verbieden, want het staat een goed georganiseerde afname van stikstof in de weg. Daarnaast worden hierbij verschillende vormen van stikstof door elkaar vervangen, die totaal verschillende effecten hebben op de natuur en verschillen in hoever ze van de bron neerslaan.”
Afbouw kunstmest en krachtvoer via heffingen
Volt wil het gebruik van kunstmest en krachtvoer wettelijk en via belastingmaatregelen afbouwen om de stikstofuitstoot te verminderen.
“Ons doel is om een toekomstbestendige landbouw te creëren waar kunstmest en krachtvoer niet of nauwelijks meer een rol spelen. De afbouw van kunstmest en krachtvoer willen we wettelijk en via belastingmaatregelen realiseren.”
“We stimuleren zuiniger gebruik van kunstmest en krachtvoer door de kostprijs te verhogen, door middel van een kunstmestheffing en krachtvoerheffing. Via deze maatregel wordt de stikstofuitstoot verminderd en worden duurzame producten in de supermarkt aantrekkelijker om te kopen.”
Prioriteit voor natuurherstel rond kwetsbare gebieden
Volt wil een lijst met kwetsbare natuurgebieden die prioriteit krijgen bij stikstofreductie, zodat natuurherstel snel kan plaatsvinden waar dat het hardst nodig is.
“Er komt een lijst met kwetsbare natuurgebieden die prioriteit krijgen bij de vermindering van stikstof daaromheen. In combinatie met de andere maatregelen omtrent stikstof en droogte kan op die manier snel natuurherstel plaatsvinden op de plekken die het als eerste nodig hebben.”
BBB vindt dat het huidige stikstofbeleid te rigide en juridisch verstikkend is, waardoor boeren, bouwers en andere sectoren onnodig worden belemmerd. De partij wil af van de kritische depositiewaarde (KDW) als norm, zet in op innovatie in plaats van krimp, en pleit voor een meer praktische, waarnemingsgerichte benadering van natuurherstel. BBB wil vergunningverlening lostrekken, drempelwaarden invoeren en de nadruk leggen op sociaaleconomische gevolgen en uitvoerbaarheid.
Af van KDW, focus op waarneming en instandhouding
BBB verwerpt de kritische depositiewaarde (KDW) als leidende norm voor stikstof en wil deze vervangen door instandhoudingsdoelstellingen en beoordeling op basis van feitelijke waarneming. Dit moet het vergunningensysteem versoepelen en meer ruimte bieden voor economische ontwikkeling.
“Kritische depositiewaarde (KDW) doelstellingen in de Omgevingswet worden vervangen door instandhoudingsdoelstellingen zoals ze staan in de Natuurherstel Verordening. De staat van de natuur wordt beoordeeld op basis van waarneming zoals ook in landen als Italië gebeurt.”
Vergunningverlening lostrekken met drempelwaarden
BBB wil de vergunningverlening uit het slop trekken door een rekenkundige ondergrens en drempelwaarde in te voeren, zodat kleine emissies niet langer tot stilstand leiden. Dit moet juridische blokkades opheffen en ruimte geven aan PAS-melders en bedrijfsontwikkeling.
“De invoering van een rekenkundige ondergrens van minimaal 1 mol. Dit is een belangrijke eerste stap maar niet genoeg om de vergunningverlening volledig uit het slop te trekken.”
“Invoering van een drempelwaarde. Is de tweede stap. Onder gelijktijdige geborgde emissiereductie. Bij voorkeur in een vorm waarbij het gebruik van AERIUS niet meer nodig is.”
Innovatie boven krimp als oplossing voor stikstof
BBB verzet zich tegen krimp van de veestapel als standaardoplossing en wil in plaats daarvan inzetten op innovatie en nieuwe technieken om stikstofuitstoot te verminderen. Dit biedt boeren perspectief en voorkomt onnodige economische schade.
“In plaats van het verlagen van stikstofuitstoot door krimp, wordt ingezet op innovatie en nieuwe technieken.”
Geen extra nationale doelen boven EU-verplichtingen
BBB wil geen extra nationale stikstof- of natuurdoelen bovenop wat de EU verplicht, om te voorkomen dat Nederland zichzelf onnodig op slot zet.
“Geen nieuwe natuurdoelen. Vernieuwde natuurdoelen worden vastgesteld op basis van wat verplicht is in het kader van de EU-richtlijnen. Geen extra nationale doelen bovenop de EU-doelen en richtlijnen.”
Stikstofregels belemmeren brede maatschappelijke sectoren
BBB benadrukt dat de huidige stikstofwetgeving niet alleen boeren, maar ook woningbouw en defensie ernstig belemmert, en pleit daarom voor een realistischer en urgenter vergunningensysteem.
“De stikstofwetcrisis belemmert niet alleen boeren en woningbouwers, maar ook onze krijgsmacht. Defensie loopt vast op dezelfde stikstofregels als andere sectoren.”
“Nederland moet van het slot, zodat boeren kunnen blijven produceren, bouwprojecten weer kunnen starten en onze defensie kan doorgroeien.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) ziet de stikstofcrisis als een direct gevolg van de veehouderij en een economie die de draagkracht van de natuur overschrijdt. Hun belangrijkste voorstel is een drastische krimp van het aantal dieren in de veehouderij (minstens 75% in twee jaar) en het fors verminderen van stikstofuitstoot in alle sectoren. Technische oplossingen en verplaatsing van stallen worden afgewezen; alleen structurele vermindering van dieren en productie geldt als echte oplossing. De partij koppelt het stikstofprobleem direct aan natuurherstel en het beschermen van biodiversiteit.
Forse krimp veehouderij en structurele reductie stikstofuitstoot
De PvdD stelt dat de veehouderij de motor is achter de stikstofcrisis en pleit voor een snelle, ingrijpende vermindering van het aantal dieren. Ook andere sectoren moeten hun stikstofuitstoot fors terugdringen. Technische lapmiddelen worden afgewezen omdat ze het probleem niet oplossen. Het doel is om natuurgebieden onder de kritische depositiewaarde te brengen en de biodiversiteit te herstellen.
“Het totale aantal dieren dat in de bio-industrie wordt gefokt en gedood, krimpt met minstens 75% in de komende twee jaar.”
“In 2030 zijn 75% van de stikstofgevoelige gebieden onder de kritische depositiewaarde gebracht, met prioriteit voor de meest gevoelige gebieden.”
“De veehouderij is de motor achter de stikstofcrisis en is verantwoordelijk voor 17 procent van de uitstoot van broeikasgassen in Nederland.”
“Het verplaatsen van megastallen en het inzetten van technische lapmiddelen, zoals luchtwassers, zogenaamde emissiearme stalsystemen en koeientoiletten, lossen het stikstofprobleem niet op, zijn peperduur en leiden tot extra dierenleed. Daarom zijn ze voor de Partij voor de Dieren onacceptabel.”
Stikstofuitstoot verminderen in álle sectoren
Naast de veehouderij moeten ook andere sectoren hun stikstofuitstoot fors verminderen. Dit betreft onder andere industrie, luchtvaart, verkeer en energieopwekking. De partij wil een verbod op biomassa, sluiting van vervuilende industrieën en een grotere bijdrage van verkeer aan stikstofreductie.
“Maar ook andere sectoren zullen hun stikstofuitstoot fors moeten verminderen. Zo komt er een verbod op energie-opwek door het verbranden van dierlijke en houtige biomassa, worden de meest vervuilende onderdelen van Tata Steel gesloten, krimpt de Nederlandse luchtvaart, gaat Lelystad Airport niet open, stoppen we met het verbranden van buitenlands afval en gaat ook het verkeer een veel grotere bijdrage leveren.”
Natuurherstel als uitgangspunt: geen versoepeling regels
De PvdD koppelt het stikstofprobleem direct aan natuurherstel en biodiversiteit. Regels voor natuurbescherming worden niet versoepeld voor economische of klimaatmaatregelen; natuurherstel en het halen van de kritische depositiewaarde zijn leidend.
“Door de uitstoot van stikstof verslechtert de natuur. De stikstofneerslag op de meest overbelaste soorten natuur is in 2025 nog niet onder de veilige stikstofgrens (‘de kritische depositiewaarde’) gebracht. Nederland verkeert daardoor in een stikstofcrisis.”
“Regels voor de bescherming van de natuur worden niet versoepeld ten behoeve van klimaatmaatregelen.”
50PLUS is kritisch over het huidige stikstofbeleid en vindt dat slecht doordachte plannen op het gebied van stikstof en natuurbeleid Nederland economisch schaden. De partij wil geen strengere nationale regels dan Europees vereist en pleit voor herziening van Natura 2000-gebieden, met minder focus op kleine natuurgebieden. Hun visie is pragmatisch: Europese afspraken volgen, nationale overregulering tegengaan en het belang van economie en landbouw beschermen.
Geen strengere nationale regels dan Europees vereist
50PLUS vindt dat Nederland niet verder moet gaan dan de Europese stikstofafspraken en hekelt nationale overregulering. Ze zien extra nationale regels als schadelijk voor de economie en pleiten voor een gelijk speelveld binnen Europa.
Herziening Natura 2000-gebieden en minder focus op kleine gebieden
50PLUS wil de indeling van Natura 2000-gebieden herzien, met meer aandacht voor grote, aaneengesloten natuurgebieden en minder "obsessie" met kleine gebieden. Dit is bedoeld om het stikstofbeleid realistischer en werkbaarder te maken.
“Herziening van de indeling van Natura 2000-gebieden. Grote aaneengesloten en grensoverschrijdende natuurgebieden worden bevorderd en er wordt minder obsessief omgegaan met kleine natuurgebieden.”
Kritiek op huidig stikstof- en natuurbeleid vanwege economische schade
De partij stelt dat het huidige stikstofbeleid slecht doordacht is en Nederland economisch schaadt. Ze koppelen de stikstofproblematiek direct aan verlies van economische positie en pleiten voor correctie van bestaande maatregelen.
“Slecht doordachte en slecht uitgevoerde plannen op het terrein van energie, klimaat, stikstof en natuurbeleid, hebben ervoor gezorgd dat Nederland zijn aansluiting bij de economische top van de wereld dreigt kwijt te raken.”
De PVV beschouwt de huidige stikstofregels als het grootste probleem, niet stikstof zelf. Zij willen de stikstofwetgeving versoepelen, Natura 2000-gebieden verkleinen en de kritische depositiewaarden uit de wet halen. Volgens de PVV is het stikstofbeleid overdreven en belemmert het onnodig de landbouw, woningbouw en infrastructuur. Hun kernvoorstel is het direct afschaffen of versoepelen van de bestaande stikstofregels om economische ontwikkeling mogelijk te maken.
Stikstofregels versoepelen en Natura 2000-gebieden verkleinen
De PVV vindt dat de Nederlandse stikstofregels te streng zijn en vooral door Europese regelgeving worden opgedrongen. Zij stellen dat niet stikstof, maar de regels het probleem vormen en willen daarom de regels versoepelen, Natura 2000-gebieden verminderen en de kritische depositiewaarden uit de wet halen. Dit moet ruimte geven aan boeren, woningbouw en infrastructuur.
“We moeten af van alle bangmakerij dat onze natuur door stikstof op omvallen zou staan. Te veel – of juist te weinig – stikstof kan de natuur veranderen, en dat is helemaal niet erg. Het is absurd dat vrijwel het hele landbouw- en natuurbeleid ondergeschikt is gemaakt aan stikstof.”
“Voor de PVV is niet stikstof, maar zijn de stikstofregels hét probleem: Brusselse regels en nationale regels. Landbouw, woningbouw en wegenbouw zitten klem, omdat Nederland veel te veel Natura 2000-gebieden heeft aangewezen én zichzelf veel te strenge stikstofdoelen heeft opgelegd.”
“Wij zijn er helemaal klaar mee. Nederland behoort tot de grootste nettobetalers van de EU! Dus wat ons betreft slaan we in Brussel met de vuist op tafel en eisen we versoepeling van de regels – van de Vogel- en de Habitatrichtlijn tot en met de verplichte emissiereductie. Ook willen we het aantal gebieden met een Natura 2000-status verminderen – of gebieden verkleinen.”
“Tot die tijd verhogen we direct de rekenkundige ondergrens naar minimaal 1 mol en halen we de kritische depositiewaarden uit de wet.”
“PAS-melders gaan we onmiddellijk legaliseren; ze hebben al veel te lang moeten wachten.”
De VVD erkent dat de stikstofproblematiek de Nederlandse economie en bouw ernstig belemmert en wil deze impasse doorbreken met substantiële stikstofreductie, vooral om vergunningverlening weer mogelijk te maken. De partij kiest voor sectorgebonden emissieplafonds in plaats van de huidige focus op neerslagnormen, met een gebiedsgerichte aanpak in overbelaste regio’s. Haalbaarheid en betaalbaarheid staan centraal, waarbij boeren en ondernemers meer ruimte en duidelijkheid moeten krijgen via afrekenbare doelen en minder bureaucratie. Uiteindelijk wil de VVD de feitelijke staat van de natuur leidend maken bij vergunningen, niet de stikstofnormen.
Sectorgebonden emissieplafonds in plaats van neerslagnormen
De VVD wil af van de huidige stikstofwetgeving die uitgaat van modelmatige neerslag op natuurgebieden (KDW-doelen). In plaats daarvan komen er sectorgebonden emissieplafonds met wettelijke tussendoelen, zodat alle sectoren evenredig bijdragen en vergunningverlening weer mogelijk wordt. Dit moet de economie en bouw vlot trekken.
“Substantiële vermindering van de stikstofuitstoot: We willen dat er weer ruimte komt voor vergunningverlening. Dat is het doel, en daarom gaan we zorgen voor concrete en generieke stikstofreductie. We gaan per sector sturen op emissies zodat alle sectoren evenredig bijdragen, bijvoorbeeld met elektrificatie, technische innovatie of extensivering.”
Gebiedsgerichte aanpak in zwaar getroffen regio’s
De VVD wil een gebiedsgerichte aanpak voor regio’s waar de stikstofproblematiek het zwaarst is, zoals De Peel en De Veluwe. Hier moeten regionale analyses en doorrekeningen leiden tot aanvullende emissiereducties en extensivering, met betrokkenheid van lokale partijen.
“Daarnaast is er een gebiedsgerichte aanpak nodig voor alle gebieden die overbelast zijn, met prioriteit voor de gebieden waar de problematiek het zwaarst speelt, zoals bij De Peel en De Veluwe, met regionale betrokkenheid en noodzakelijke keuzes over aanvullende emissiereductie en extensivering.”
Vergunningverlening koppelen aan feitelijke staat van de natuur
De VVD wil af van een eenzijdige focus op stikstofnormen en pleit ervoor om de feitelijke staat van de natuur, vastgesteld via onafhankelijke en langdurige monitoring, leidend te maken bij vergunningverlening. Dit moet ruimte bieden aan economie én natuur.
“En uiteindelijk moeten we af van de eenzijdige focus op stikstof door niet stikstofnormen maar de feitelijke staat van de natuur, vastgesteld op basis van onafhankelijke en langdurige monitoring, leidend te maken bij vergunningverlening, zodat economie én natuur in Nederland weer kunnen bloeien.”
Afrekenbare doelen op bedrijfsniveau voor boeren
Boeren krijgen een reductiedoelstelling op basis van een nationaal stikstofemissieplafond, met afrekenbare normen per hectare of per dier. Ze worden niet meer afgerekend op modelmatige neerslag, maar op gemeten emissies, zodat ze zelf kunnen bepalen hoe ze hun doelen halen.
“Op basis van een nationaal stikstofemissieplafond krijgen landbouwbedrijven een reductiedoelstelling met afrekenbare normen per hectare of per dier. Agrarische ondernemers worden dan niet meer afgerekend op modelmatig berekende neerslag, maar kunnen hun emissies monitoren en krijgen de ruimte om te voldoen aan een heldere doelstelling op een manier die past bij hun bedrijf.”
Vergemakkelijken van vergunningverlening en legalisatie van PAS-melders
De VVD wil de wet- en regelgeving werkbaarder maken, onder meer door het legaliseren van PAS-melders en het mogelijk maken van hogere drempelwaarden voor sectoren met tijdelijke, geringe uitstoot zoals de bouw.
“Zo worden PAS-melders en andere te goeder trouw onvergunden, ondernemers die te goeder trouw hebben gehandeld maar nu zonder vergunning zitten, gelegaliseerd met bijvoorbeeld een juridisch houdbare rekenkundige ondergrens. We willen per sector bekijken of een hogere drempelwaarde mogelijk is – om te beginnen voor de bouw, die slechts tijdelijk een geringe uitstoot veroorzaakt.”
D66 wil de stikstofuitstoot uiterlijk in 2030 halveren en houdt vast aan strikte, juridisch vastgelegde doelen om natuurherstel en bouwprojecten mogelijk te maken. De partij koppelt het stikstofbeleid aan het verbeteren van biodiversiteit, waterkwaliteit en het toekomstperspectief voor de landbouw. D66 kiest voor een gebiedsgerichte aanpak met prioriteit voor kwetsbare natuur, en benadrukt dat de doelen niet worden afgezwakt of uitgesteld.
Halvering stikstofuitstoot in 2030, juridisch vastleggen
D66 blijft vasthouden aan het halveren van de stikstofuitstoot in 2030 en wil deze doelen juridisch borgen. Dit is volgens de partij noodzakelijk om natuurherstel te realiseren, biodiversiteit te verbeteren en de bouw van woningen en andere projecten weer mogelijk te maken. D66 ziet het stikstofprobleem als een structurele crisis die vraagt om duidelijke, niet-vrijblijvende maatregelen.
“D66 blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en het halen van de waterkwaliteitsdoelstellingen uit de Kaderrichtlijn Water in 2027.”
“D66 wil snelle vermindering van de stikstofuitstoot, op basis van een plan met duidelijke doelen, die niet vrijblijvend zijn en die juridisch vastliggen. Zo kunnen we weer vergunningen verlenen.”
Geen verlaging van doelen, prioriteit voor kwetsbare natuur
D66 weigert de stikstofdoelstellingen te verlagen en geeft prioriteit aan de meest kwetsbare natuurgebieden. De partij wil het hoger beroep van de Staat in de Greenpeace-zaak intrekken en benadrukt dat de landbouwdoelen blijven staan. Hiermee positioneert D66 zich als partij die niet zwicht voor druk om de stikstofambities af te zwakken.
“We houden ons aan stikstofdoelstellingen voor 2030. We geven voorrang aan de meest kwetsbare gebieden. Het hoger beroep dat de Staat in de Greenpeace-zaak heeft aangespannen, wordt ingetrokken. De doelstellingen voor de landbouw blijven staan en worden niet verlaagd.”
Gebiedsgerichte aanpak met toekomst voor landbouw
D66 koppelt het halen van stikstof- en waterkwaliteitsdoelen aan een gebiedsgerichte aanpak, waarbij natuurherstel en toekomstperspectief voor de landbouw hand in hand gaan. De partij wil dat deze doelen per gebied worden uitgewerkt, zodat zowel natuur als landbouw kunnen profiteren.
“We herstellen natuur, verbeteren biodiversiteit en halen de doelen voor stikstof en waterkwaliteit. Dat doen we op zo’n manier dat we tegelijkertijd de landbouw toekomst bieden. Deze doelen worden per gebied uitgewerkt.”
De SP wil de stikstofuitstoot stevig terugdringen, maar kiest nadrukkelijk voor een aanpak die boeren niet de dupe maakt. Ze verwerpen technologische schijnoplossingen en richten zich op het verminderen van de intensieve veehouderij, met duidelijke grenzen aan het aantal dieren per hectare. Boeren krijgen steun om over te stappen naar duurzame landbouw die past bij de draagkracht van natuur en milieu.
Stikstofuitstoot stevig verminderen, niet over de rug van boeren
De SP erkent het stikstofprobleem en wil de uitstoot fors terugdringen, maar zonder boeren te slachtofferen. Ze wijzen technologische lapmiddelen af en willen de kern van het probleem – de intensieve veehouderij – aanpakken. Tegelijkertijd bieden ze boeren perspectief door ondersteuning bij de omslag naar duurzame landbouw.
“Minder stikstof, samen met boeren. De SP wil de stikstofuitstoot stevig terugdringen, maar niet over de rug van boeren. Geen schijnoplossingen zoals luchtwassers of technologische trucs die niet werken, maar een aanpak die het echte probleem aanpakt: de doorgeschoten intensieve veehouderij.”
“Tegelijk helpen we boeren om over te stappen naar een duurzame landbouw die past bij de draagkracht van de bodem, de lucht, het water en de natuur.”
“We kiezen voor duidelijke en eerlijke grenzen aan het aantal dieren per hectare. De maximumgrens gaat omlaag, van twee naar 1,5 grootveeeenheid per hectare.”
DENK erkent de noodzaak om de stikstofuitstoot te verminderen om de natuur te beschermen en voldoet aan de bestaande doelen. De partij kiest primair voor vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, maar sluit gedwongen uitkoop als uiterste middel niet uit. Innovatie en vergroening in de landbouw worden ondersteund, met extra aandacht voor strengere regels en investeringen in natuurgebieden.
Handhaving stikstofdoelen en vrijwillige uitkoop landbouw
DENK wil de stikstofuitstoot terugdringen om de natuur te beschermen en houdt vast aan de bestaande reductiedoelen. De partij geeft de voorkeur aan vrijwillige uitkoop van boeren, maar sluit gedwongen uitkoop niet uit als laatste redmiddel. Tegelijkertijd wordt ingezet op innovatie en strengere regels voor vergroening van de landbouw.
“Bewezen en effectieve innovaties in de landbouw die tot vergroening leiden moeten worden ondersteund. Wij staan ook voor strengere regels en meer investeringen in dierwaardigere bedrijven.”