Verkiezingsprogramma's 2025 overrechtstaat
BIJ1 wil de rechtsstaat radicaal democratiseren en menselijker maken, met nadruk op bescherming van burgerrechten, het terugdringen van staatsgeweld en het versterken van collectieve voorzieningen. Ze pleiten voor een rechtssysteem dat niet langer draait om bestraffing en repressie, maar om solidariteit, herstel en het waarborgen van fundamentele rechten voor iedereen. Concreet willen ze onder meer meer controle op politie en justitie, betere bescherming van demonstratierecht, gratis rechtsbijstand, en een nieuwe Grondwet met een Constitutioneel Hof.
Radicale democratisering en bescherming van burgerrechten
BIJ1 wil de rechtsstaat democratischer maken en burgerrechten beter beschermen, vooral tegen staatsgeweld en machtsmisbruik. Ze zien de huidige rechtsstaat als te veel gericht op repressie en belangen van machtige groepen, en pleiten voor een systeem dat solidariteit en veiligheid voor iedereen centraal stelt.
“We willen een rechtsstaat die vrij en veilig is. Een rechtsstaat waarin klokkenluiders, critici, activisten en journalisten goed worden beschermd.”
“Daarom willen wij de rechtsstaat radicaal democratiseren.”
“Een werkende rechtsstaat zorgt dat iedereen vrij en veilig is. Veiligheid gaat over veel meer dan het onderdrukken van criminaliteit en het bestraffen van misdaad.”
“Een werkende rechtsstaat zorgt er ook voor dat burgerrechten worden beschermd tegen dreigingen met staatsgeweld. Daarom moeten we van politiecontrole naar controle over de politie.”
Van repressie en bestraffing naar collectieve voorzieningen en herstel
BIJ1 verwerpt het huidige systeem van bestraffing, geweld en opsluiting, en wil investeren in collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid als fundament van een rechtvaardige rechtsstaat. Ze streven naar een samenleving waarin politie en gevangenissen uiteindelijk overbodig worden.
“Ons huidige systeem is een systeem dat misdaad niet voorkomt, maar eerder creëert met een cultuur van bestraffing, geweld en opsluiting.”
“We investeren in collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid: zaken die onze gemeenschappen wél veilig houden.”
“We streven ernaar dat collectieve voorzieningen zo goed geregeld zijn en het voorkomen van geweld zo goed werkt, dat de politie en gevangenissen zoals we die nu kennen niet meer hoeven te bestaan.”
Nieuwe Grondwet en Constitutioneel Hof
BIJ1 wil een nieuwe, antikoloniale Grondwet en een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan deze Grondwet, om de rechtsstaat te versterken en fundamentele rechten beter te waarborgen.
“Nederland krijgt een nieuwe Grondwet die de bestaande koloniale, kapitalistische Grondwet vervangt. Daarnaast komt er een Constitutioneel Hof, dat Nederlandse wetten toetst aan de nieuwe Grondwet.”
Toegankelijke en eerlijke rechtspraak en rechtsbijstand
BIJ1 wil klassenjustitie bestrijden door gratis en toegankelijke rechtsbijstand te garanderen, boetes inkomensafhankelijk te maken, en rechtspraak dichter bij mensen te brengen via lokale rechtbanken.
“Iedereen heeft recht op goede, gratis en toegankelijke rechtsbijstand van sociale advocaten die eerlijk worden betaald.”
“Boetes worden afgestemd op iemands inkomen en vermogen. Er wordt ingezet op wijkrechtspraak en er worden kleine, lokale rechtbanken (kantongerechten) heropend om de afstand tussen mensen en het recht te verkleinen.”
Sterkere bescherming van demonstratierecht en privacy
BIJ1 wil het recht op demonstratie robuust beschermen tegen beperkingen door autoriteiten, ID-controles beperken, en privacywaarborgen bij dataverzameling en cameratoezicht versterken.
“Het recht op demonstratie wordt met robuuste wetgeving beschermd tegen de autoritaire heksenjacht door rechtse politici. Autoriteiten mogen in lijn met onze mensenrechten geen beperkingen meer stellen aan demonstraties op grond van onder meer verkeersbelang.”
“ID-controles tijdens vreedzame demonstraties mogen niet meer worden uitgevoerd zonder wettige bevoegdheid om een identiteitsbewijs te vorderen.”
“Cameratoezicht wordt niet meer de norm, maar een uitzondering. Het verzamelen van data via privé smart-deurbellen wordt helemaal gestopt.”
“Alle dataverzameling door overheid en justitie wordt geminimaliseerd tot het absoluut noodzakelijke, en er komt altijd streng toezicht van privacywaakhonden.”
De VVD benadrukt het belang van een sterke, liberale rechtsstaat als fundament voor vrijheid, veiligheid en individuele rechten in Nederland. Ze willen de rechtsstaat beschermen tegen ondermijning, investeren in onafhankelijke instituties, en stellen concrete eisen aan nieuwkomers en onderwijs om de rechtsstatelijke waarden te waarborgen. Belangrijke voorstellen zijn onder meer het expliciet eisen van respect voor de rechtsstaat bij integratie, het beschermen van instituties als de rechterlijke macht, en het tegengaan van ondermijning door buitenlandse invloeden.
Bescherming en versterking van de rechtsstaat als fundament
De VVD ziet de rechtsstaat als essentieel voor vrijheid en veiligheid, en stelt dat deze actief beschermd moet worden tegen ondermijning van binnen- en buitenaf. Dit is een kernwaarde die niet onderhandelbaar is en waarvoor concrete maatregelen worden voorgesteld.
“De VVD staat al sinds haar oprichting pal voor het belang van een sterke en stabiele liberale democratie en een sterke en stabiele rechtsstaat.”
“Om die vrijheid en veiligheid te behouden, is actieve bescherming van de liberale democratie en de democratische rechtsstaat noodzakelijk.”
“We staan pal voor de liberaal-democratische rechtstaat, zowel in woord als in daad. Voorstellen die daar tegenin gaan, zullen we niet indienen of steunen.”
“Onze vrije waarden beschermen in onze democratische rechtsstaat”
“Enkele van de ergste klappen voor onze rechtsstaat zijn de dreigingen richting de hoeders van deze rechtsstaat, zoals burgemeesters, rechters, officieren, journalisten en politici.”
Eisen aan nieuwkomers: respect voor de rechtsstaat
De VVD wil dat nieuwkomers expliciet verklaren de Nederlandse rechtsstaat en mensenrechten te respecteren, en sluit orthodoxe religieuze wetten zoals de sharia uit als leidend uitgangspunt. Dit moet worden vastgelegd in de participatieverklaring.
“Wij willen dat nieuwkomers expliciet verklaren dat zij de Nederlandse rechtsstaat en de bijbehorende mensenrechten respecteren. Orthodoxe religieuze wetten, zoals de Sharia, mogen daarbij geen leidend uitgangspunt zijn. Daarom moet dit worden opgenomen in de participatieverklaring.”
Bescherming tegen ondermijning door buitenlandse financiering
De VVD wil transparantie en beperking van buitenlandse financiering van religieuze en maatschappelijke instellingen om ondermijning van de rechtsstaat te voorkomen.
“Religieuze en maatschappelijke instellingen zoals moskeeën en weekendscholen moeten transparant zijn over hun financiering en deze moet worden stopgezet als blijkt dat daarmee onze rechtsstaat wordt ondermijnd.”
“Religieuze organisaties mogen in de toekomst niet voor meer dan 50% financieel afhankelijk zijn van buitenlandse overheden. Zo zorgen we ervoor dat politieke boodschappen...”
Investeren in en beschermen van onafhankelijke instituties
De VVD benadrukt het belang van sterke, onafhankelijke instituties zoals de rechterlijke macht, journalistiek en toezichthouders, en wil deze beschermen tegen bedreigingen en ondermijning.
“We beschermen de kracht en onafhankelijkheid van onder andere de rechterlijke macht, journalistiek en toezichthouders. We zorgen dat zij veilig hun werk kunnen doen en dat klokkenluiders beschermd worden.”
Burgerschapsonderwijs: kennis van de rechtsstaat verplicht
De VVD wil dat alle leerlingen en studenten de normen en waarden van de Nederlandse rechtsstaat kennen en daarnaar handelen, met streng toezicht op scholen.
“Iedere leerling en student moet de normen en waarden van de Nederlandse rechtstaat kennen en daarnaar handelen. De inspectie gaat scherper toezicht houden op de burgerschapsopdracht.”
Toegang tot het recht en bescherming van de rechtspraak
De VVD wil de toegang tot het recht waarborgen, investeren in de rechterlijke macht, en de effectiviteit van de strafrechtketen verhogen om straffeloosheid en ondermijning van de rechtsstaat tegen te gaan.
“Nederland staat al jaren hoog op de internationale lijstjes bij de toegang tot het recht, de kwaliteit van de opsporing en de rechtspraak. Toch zien we in de praktijk grote problemen bij alle organisaties in de strafrechtketen.”
“We vinden het belangrijk dat de toegang tot het recht gewaarborgd blijft voor iedereen, inclusief de lage- en middeninkomens. Daarom investeren we in de rechterlijke macht...”
Europese rechtsstaatmechanisme: Nederland als voortrekker
De VVD wil dat Nederland een voortrekkersrol blijft spelen in de handhaving van het rechtsstaatmechanisme binnen de EU.
“handhaving van het rechtsstaatmechanisme in de EU en wil dat Nederland daarin een voortrekkersrol blijft spelen.”
Uitholling van de rechtsstaat tegengaan door betere regelgeving
De VVD erkent dat overmatige en onduidelijke regelgeving kan leiden tot uitholling van de rechtsstaat en wil daarom regels versimpelen en verbeteren.
“Dit leidt ook tot een uitholling van de rechtsstaat. Als VVD blijven we pal voor die rechtsstaat staan. En wijzen we niet met een vinger naar mensen die binnen de regels handelen, maar buiten wat daarmee bedoeld werd of wat maatschappelijk gewenst wordt. Wij wijzen met die vinger naar de regels en naar onszelf, als politici, om met betere regels te komen.”
De Partij voor de Dieren pleit voor een sterke, toegankelijke en onafhankelijke rechtsstaat waarin grondrechten, toegang tot de rechter en onafhankelijke rechtspraak centraal staan. Ze willen de rechtsstaat beschermen tegen politieke ondermijning, bezuinigingen en inperkingen van burgerrechten, en stellen concrete maatregelen voor zoals het versterken van de rechtspraak, het vergroten van de toegang tot het recht en het beschermen van demonstratievrijheid. Hun visie draait om het waarborgen van tegenmacht, bescherming van minderheden en het faciliteren van maatschappelijke controle op overheid en bedrijven.
Versterken van onafhankelijke rechtspraak en tegenmacht
De PvdD ziet een onafhankelijke rechtspraak als essentieel voor een gezonde rechtsstaat en wil deze versterken als tegenmacht tegen politiek en economische belangen. Ze pleiten voor structurele investeringen en het waarborgen van de toegang tot de rechter voor burgers en maatschappelijke organisaties.
“In een gezonde democratische rechtsstaat vormt de onafhankelijke rechtspraak een cruciale tegenmacht voor wetgevende en uitvoerende macht.”
“Daarom is het noodzakelijk de rechtspraak te versterken. Om een gezonde afstand tussen politiek en rechterlijke macht te waarborgen, wordt de Raad voor de Rechtspraak – net als de Raad van State en de Nationale Ombudsman – een Hoog College van Staat.”
“De toegang tot de rechter staat onder druk. De zittende macht probeert maatschappelijke organisaties het zwijgen op te leggen door hun gang naar de rechter te bemoeilijken, terwijl tegelijk hun slagkracht wordt verzwakt door rigoureuze bezuinigingen.”
“We staan pal voor een sterke rechtsstaat waarin burgers en organisaties zich kunnen verzetten tegen onrecht, machtsmisbruik en vervuiling.”
Vergroten van toegang tot het recht
De partij wil de toegang tot het recht verbeteren, vooral voor mensen met een laag inkomen en maatschappelijke organisaties, door griffiekosten voor grote bedrijven te verhogen en de sociale advocatuur te versterken.
“We vergroten de toegang tot het recht. Griffiekosten voor grote bedrijven gaan omhoog, zodat mensen met een laag inkomen juist beter beschermd worden. De sociale advocatuur krijgt structureel voldoende tijd en geld.”
“Het Juridisch Loket krijgt versneld een onafhankelijke positie en voldoende middelen om mensen laagdrempelig te ondersteunen bij hun rechtshulpvraag.”
Beschermen van grondrechten en demonstratievrijheid
De PvdD benadrukt het belang van grondrechten zoals vrijheid van meningsuiting en demonstratie, en verzet zich tegen pogingen van de overheid om deze rechten in te perken onder het mom van orde of veiligheid.
“De bescherming van de rechten van deze kritische stemmen moet gewaarborgd worden om een gezonde rechtsstaat te onderhouden. Vrijheid van meningsuiting, het recht op vreedzaam protest en onafhankelijke rechtspraak maken samen de democratie mogelijk.”
“De Partij voor de Dieren beschermt, versterkt en koestert dit recht, juist nu het onder druk staat.”
Tegengaan van politieke ondermijning van de rechtsstaat
De partij waarschuwt voor structurele ondermijning van de rechtsstaat door politici en populistische partijen, en benadrukt het belang van het beschermen van onafhankelijke instituties en het tegengaan van verdachtmakingen.
“Onze democratische rechtsstaat kraakt onder druk van ophitspolitiek. Populisme, extreemrechtse ondermijning van de rechtsstaat en het systematisch uitstellen van het oplossen van problemen, schaden het vertrouwen in overheid en politiek.”
“In plaats van bescherming en versterking, zien we dat politieke partijen en bewindspersonen bijdragen aan het ondermijnen ervan. Verdachtmakingen aan het adres van journalisten, het verspreiden van des-informatie, het zaaien van wantrouwen in onafhankelijke instituties of maatschappelijke organisaties en het demoniseren van de rechterlijke macht: het zijn geen incidenten meer, het is structureel geworden.”
Privacy en rechtsbescherming tegen overheid en veiligheidsdiensten
De PvdD wil privacy als grondrecht beschermen en stelt strikte voorwaarden aan het opvragen van gegevens door politie en veiligheidsdiensten, met rechterlijke toetsing als waarborg.
“Alleen wanneer er sprake is van een concrete verdenking die door de rechter wordt getoetst, mogen politie, justitie en inlichtingendiensten gegevens over burgers opvragen bij bedrijven.”
“Opsporing- en veiligheidsdiensten mogen geen digitale apparaten binnendringen zonder dat daar een zwaarwichtige, door de rechter getoetste reden voor is.”
De SP vindt dat de rechtsstaat toegankelijk, gelijk en onafhankelijk moet zijn, zodat iedereen – ongeacht inkomen of achtergrond – zijn recht kan halen. Ze willen klassenjustitie bestrijden, de toegang tot het recht verbeteren via onder meer Huizen van het Recht en sociaal advocaten, en de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken. De partij pleit voor gelijke behandeling, bescherming van grondrechten en een rechtspraak die niet onder politieke invloed staat.
Toegang tot het recht voor iedereen, bestrijding van klassenjustitie
De SP stelt dat de rechtsstaat pas functioneert als iedereen, ongeacht inkomen of achtergrond, toegang heeft tot het recht. Klassenjustitie en institutionele discriminatie worden als fundamentele problemen gezien. Daarom wil de SP investeren in sociaal advocaten, Huizen van het Recht en een sociaal notariaat, en onderzoek naar klassenjustitie.
“In de gehele rechtsstaat zien we dat de toegang tot het recht beperkt wordt door de omvang van je portemonnee. Dat is klassenjustitie en dat vinden wij onacceptabel.”
“We verbeteren de toegang tot het recht, dit is een fundament van onze rechtsstaat. Sociaal advocaten zijn onmisbaar voor mensen die geen dure advocaat kunnen betalen.”
“Met de Huizen van het Recht, een SP-initiatief, willen we laagdrempelig en in de buurt sociale en juridische hulp bieden.”
“De rechtsstaat moet iedereen gelijk behandelen in gelijke gevallen. Toch kent Nederland vele vormen van Klassenjustitie.”
“Daarom komt er een groot onderzoek naar klassenjustitie en institutionele discriminatie in onze rechtsstaat en opsporing, om zulke verschillen in behandeling tegen te gaan.”
Onafhankelijke rechtspraak, los van politieke invloed
De SP vindt dat de rechtspraak een onafhankelijke staatsmacht moet zijn, zonder inmenging van de politiek of het ministerie van Justitie. Bestuursrechtspraak moet volledig onder de gewone rechterlijke macht vallen en de rechtspraak krijgt een eigen begroting.
“De rechtspraak is een onafhankelijke staatsmacht die een eigen aparte begroting verdient die niet langer onderdeel uitmaakt van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.”
“De rechtsprekende taak wordt weggehaald bij de Raad van State en de bestuursrechtspraak wordt in het geheel ondergebracht bij de gewone rechterlijke macht.”
Bescherming en versterking van grondrechten
De SP ziet grondrechten als het fundament van de rechtsstaat en wil deze versterken en beter beschermen. Ze willen dat rechters wetten aan de grondwet mogen toetsen en dat sociale grondrechten afdwingbaar worden.
“De grondrechten in Nederland staan steeds meer onder druk.”
“Het verbod voor rechters om wetten te toetsen aan de grondwet schaffen we af.”
“In de Grondwet staan sociale grondrechten: het recht op een woning, het recht op zorg, het recht op maatschappelijke en culturele ontplooiing en het recht op bestaanszekerheid. Deze rechten worden juridisch afdwingbaar en de overheid krijgt de taak om deze rechten te garanderen.”
Bescherming van het demonstratierecht
De SP beschouwt het demonstratierecht als essentieel voor de democratische rechtsstaat en verzet zich tegen beperkingen hierop. Ze willen dat overheden en politie demonstraties faciliteren en beschermen.
JA21 benadrukt het belang van een sterke, democratische rechtsstaat waarin de machtenscheiding strikt wordt nageleefd en rechters zich niet mengen in politieke besluitvorming. De partij wil de invloed van actiegroepen en internationale verdragen op nationale wetgeving beperken, de neutraliteit van de rechterlijke macht waarborgen, en essentiële rechtsstatelijke waarden centraal stellen in onderwijs en beleid.
Strikte machtenscheiding en beperking rechterlijke invloed
JA21 vindt dat rechters zich niet moeten uitspreken over zaken die tot de regering of het parlement behoren, om de democratische legitimiteit te beschermen. De partij wil het procederen in het ‘algemeen belang’ beperken en de taakverdeling tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht verduidelijken.
“De machtenscheiding strikt in acht nemen. Dat betekent dat rechters zich niet uitspreken over zaken waar eigenlijk de regering of het parlement over gaan.”
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
“Belangenorganisaties kunnen alleen in rechte opkomen voor concrete, particuliere groepsbelangen van hun specifieke achterban, en dan alleen als ze representatief zijn conform de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Stoffer/Van der Plas/Eerdmans.”
Modernisering internationale verdragen en versterking nationale rechtsstaat
JA21 wil internationale verdragen, met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, moderniseren om nationale democratische beslissingen te beschermen en het draagvlak voor de rechtspraak te vergroten.
“Internationale verdragen en met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moderniseren, zodat we nationaal genomen democratische beslissingen en het draagvlak voor de rechtspraak versterken.”
Neutraliteit en transparantie rechterlijke macht
De partij pleit voor een transparante benoemingsprocedure binnen de rechterlijke macht, zodat politieke voorkeur geen rol speelt en de neutraliteit gewaarborgd blijft.
“De neutraliteit van de rechterlijke macht waarborgen met een transparante benoemingsprocedure. Politieke voorkeur mag geen voor- of nadelig effect hebben bij toetreding tot het Openbaar Ministerie of de rechterlijke macht.”
Rechtsstatelijke waarden centraal in onderwijs
JA21 wil dat het onderwijs de waarden van de democratische rechtsstaat, zoals gelijkwaardigheid, vrijheid van meningsuiting en afwijzing van discriminatie, actief onderwijst en waarborgt.
“De democratische rechtstaat centraal staan. Deze moeten worden onderwezen, maar vooral ook in het onderwijsprogramma zijn geïncorporeerd en door de schoolleiding en de docent worden gedoceerd.”
“JA21 pleit voor een modernisering van artikel 23 GW waarbij eerbiediging van de waarden van de democratische rechtstaat zoals gelijkwaardigheid, vrijheid van geloof en meningsuiting en afwijzing van discriminatie, antisemitisme en haat wordt gewaarborgd.”
Investeren in de rechtsstaat en uitvoering van straffen
JA21 wil fors investeren in de strafrechtketen om de rechtsstaat toekomstbestendig te maken en geen concessies te doen aan de uitvoering van straffen die rechters opleggen.
Rechtszaal niet als domein van activisten
De partij verzet zich tegen activisme in de rechtszaal en wil dat deze neutraal blijft, zonder politieke of ideologische beïnvloeding.
“De rechtszaal niet als domein van activisten.”
NSC wil de rechtsstaat versterken door de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te waarborgen, grondrechten beter te beschermen en burgers betere toegang tot het recht te geven. Ze pleiten voor een Grondwettelijk Hof, meer correctiemechanismen voor burgers, en structurele investeringen in sociale advocatuur. De partij benadrukt dat niemand boven de wet mag staan, ook de overheid niet, en wil discriminatie door de overheid expliciet kunnen aanpakken.
Onafhankelijke en weerbare rechterlijke macht
NSC ziet een onafhankelijke rechterlijke macht als essentieel voor een sterke rechtsstaat en wil deze onafhankelijkheid grondwettelijk extra beschermen. Ook moet de scheiding tussen advisering en rechtspraak worden verbeterd.
“Een onafhankelijke rechterlijke macht is essentieel voor een weerbare rechtsstaat. In de Grondwet wordt een extra veiligheidsslot opgenomen: belangrijke wetten over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kunnen alleen wijzigen met een 2/3de meerderheid van het parlement.”
“De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State wordt volledig afgesplitst en verzelfstandigd en ondergebracht bij de rechterlijke macht. Daarmee moet er eindelijk een betere scheiding tussen advisering en rechtspraak komen. Deze verzelfstandiging maakt de rechtsstaat weerbaarder.”
Grondrechten beschermen via toetsing en Grondwettelijk Hof
NSC wil dat grondrechten beter beschermd worden door rechterlijke toetsing aan de Grondwet mogelijk te maken en een Grondwettelijk Hof op te richten. Ook moet een vaste Kamercommissie wetten toetsen aan grondrechten.
“We zijn het enige land in Europa waar de rechter wetten niet kan toetsen aan de Grondwet. Recent is de eerste stap genomen met het wetsvoorstel tot het gedeeltelijk opheffen van het verbod op toetsing aan de Grondwet. De belangrijkste rechten van mensen moeten snel worden beschermd. Ook moet er een Grondwettelijk Hof komen dat als hoeder van de grondrechten van Nederlanders optreedt.”
“De Kamer heeft de grondwettelijke plicht om wetten te toetsen aan de grondrechten. We willen de commissie grondrechten en constitutionele toetsing, die dankzij Nieuw Sociaal Contract is ingesteld, permanent maken.”
Toegankelijkheid van het recht voor burgers
NSC vindt dat de toegang tot de rechtsstaat voor iedereen open moet staan en wil investeren in sociale advocatuur en het wegnemen van drempels voor burgers om hun recht te halen.
“De poort naar de rechtsstaat moet open staan voor iedereen. De sociale advocatuur heeft daarin een essentiële rol en daarvoor is op initiatief van Nieuw Sociaal Contract ook structureel meer geld beschikbaar gesteld.”
Niemand boven de wet, ook de overheid niet
De partij benadrukt dat ook de overheid en politici aansprakelijk moeten zijn voor strafbare feiten, en wil de wetgeving hierover moderniseren.
“Niemand mag boven de wet staan. Wie strafbare feiten pleegt – ook namens de overheid – moet daarvoor aansprakelijk zijn. De wet moet dit ondubbelzinnig vastleggen, gelet op de Pikmeer-arresten.”
Discriminatie door de overheid expliciet aanpakken
NSC wil dat de overheid ook onder de wetgeving voor gelijke behandeling valt, zodat burgers de overheid kunnen aanspreken op discriminatie.
“De uitzondering dat eenzijdig overheidshandelen niet onder de wetgeving over gelijke behandeling valt, heffen we daarom op. Ook de overheid moet aangesproken kunnen worden bij discriminatie.”
Jaarlijks rapport hardheden en correctiemechanismen voor burgers
Om onrecht door wetstoepassing te voorkomen, wil NSC een jaarlijks rapport over hardheden en een laagdrempelige correctiemogelijkheid voor burgers.
Toegankelijkheid van het rechtssysteem en beperking OM-strafbeschikkingen
NSC vindt dat het rechtssysteem toegankelijk moet zijn en is kritisch op het OM dat straffen oplegt zonder rechter. Ze willen deze praktijk beperken.
“Toegankelijkheid van het recht is een cruciale voorwaarde voor een rechtsstaat. Het is onaanvaardbaar dat burgers die een strafbeschikking afwijzen lang moeten wachten op behandeling door de rechter. Dit moet sneller worden behandeld. De inzet van strafbeschikkingen mag niet worden uitgebreid en moet juist worden teruggedrongen.”
Volt ziet de rechtsstaat als fundamenteel voor een eerlijke, democratische samenleving en constateert dat deze onder druk staat. Ze pleiten voor een breed "Rechtsstaatsoffensief", structurele investeringen in rechtsbescherming, versterking van de onafhankelijkheid van de rechtspraak en het oprichten van een Planbureau voor de Rechtsstaat. Hun voorstellen zijn concreet gericht op het waarborgen van rechtsstatelijke waarden, financiële onafhankelijkheid van de rechtspraak en het verbeteren van toezicht en correctie binnen het overheidsbeleid.
Structureel versterken van de rechtsstaat binnen de overheid
Volt stelt dat de rechtsstaat in Nederland onder druk staat en wil met een "Rechtsstaatsoffensief" de overheid, ambtenaren en politici structureel trainen en verantwoordelijk maken voor het beschermen van rechtsstatelijke waarden. Dit moet voorkomen dat de overheid zelf bijdraagt aan de uitholling van de democratische rechtsorde.
“De rechtsstaat staat onder druk, ook in Nederland. Daarom lanceert Volt een Rechtsstaatsoffensief: een nationale agenda die ambtenaren, politici en bestuurders versterkt in hun rol als hoeder van de rechtsstaat.”
“Met reflectie, scholing en duidelijke verantwoordelijkheden wordt structureel gewerkt aan rechtsstatelijk besef en rechtsstatelijke cultuur binnen de overheid.”
Oprichten van een Planbureau voor de Rechtsstaat
Volt wil een onafhankelijk kennisinstituut oprichten dat de staat van de rechtsstaat monitort, beleidsontwikkelingen analyseert en kennis ontwikkelt over rechtsbescherming en institutionele integriteit. Dit moet het parlementair debat versterken en inzicht geven in de maatschappelijke waarde van investeren in de rechtsstaat.
“We richten een Planbureau voor de Rechtsstaat op. Waar andere beleidsterreinen onafhankelijke kennisinstituten kennen, heeft onze rechtsstaat die niet.”
“Volt stelt een planbureau voor dat de staat van de rechtsstaat in kaart brengt, beleidsontwikkelingen analyseert en kennis ontwikkelt over rechtsbescherming en institutionele integriteit.”
Structurele en beschermde financiering van de rechtspraak
Volt wil voorkomen dat politieke beïnvloeding via de begroting de onafhankelijkheid van de rechtspraak aantast. Ze stellen een minimumpercentage van het bbp voor de financiering van onafhankelijke rechtspraak wettelijk vast en willen een apart hoofdstuk over de rechtsstaat in de rijksbegroting.
“Politieke beïnvloeding van de rechtspraak via de portemonnee gaan we voorkomen. Daarom legt Volt wettelijk een minimumpercentage van het bruto binnenlandse product (bbp) vast voor de financiering van onafhankelijke rechtspraak.”
“We voegen een apart hoofdstuk over de rechtsstaat toe aan de rijksbegroting. Investeringen in rechtsbescherming zijn vaak structureel, langdurig en moeilijk te vangen in zichtbare resultaten. Daardoor dreigt de rechtsstaat weggestreept te worden bij politieke uitruil.”
Versterken van de onafhankelijkheid van rechters
Volt wil de benoemingsprocedure van rechters depolitiseren door de minister te verplichten het advies van de Raad voor de rechtspraak te volgen en de rechterlijke leden van de Raad door de rechterlijke macht zelf te laten benoemen.
“Volt stelt voor om de onafhankelijkheid van rechters te versterken door de minister van Veiligheid en Justitie te verplichten het advies van de Raad voor de rechtspraak te volgen bij de voordracht tot benoeming van rechters. Daarnaast moeten de rechterlijke leden van de Raad voortaan worden benoemd vanuit de rechterlijke macht zelf en niet langer door de minister.”
Mogelijkheid tot constitutionele toetsing en afschaffing Eerste Kamer
Volt wil dat Nederlandse wet- en regelgeving aan de Grondwet getoetst kan worden, door het toetsingsverbod uit artikel 120 te schrappen. Bij invoering van constitutionele toetsing wil Volt de Eerste Kamer afschaffen.
“Volt vindt dat Nederlandse wet- en regelgeving aan de Grondwet getoetst moet kunnen worden. Daarom wil Volt dat het toetsingsverbod uit artikel 120 van de Grondwet wordt geschrapt.”
“Op het moment dat de Tweede Kamer wordt uitgebreid en constitutionele toetsing wordt ingevoerd, wil Volt dat de Eerste Kamer wordt afgeschaft.”
Recht op ‘rode kaart’ voor uitvoeringsorganisaties
Volt wil uitvoeringsorganisaties het formele recht geven om beleid dat burgers structureel in de knel brengt te signaleren, zodat het kabinet verplicht wordt te reageren of beleid aan te passen. Dit moet beleidsblindheid voorkomen en de rechtsstaat beschermen waar deze het hardst nodig is.
“We geven uitvoeringsorganisaties het recht om een ‘rode kaart’ te trekken tegen onuitvoerbaar beleid. Als wetgeving burgers structureel in de knel brengt, moeten uitvoeringsorganisaties dit formeel kunnen signaleren. Zo’n rode kaart verplicht het kabinet tot reactie, heroverweging of aanpassing van het beleid.”
De SGP ziet de rechtsstaat als stevig geworteld in de christelijke traditie en pleit voor bescherming van klassieke vrijheden, duidelijke grenzen aan grondrechten en een terughoudende rol voor internationale verdragen en rechterlijke toetsing. Belangrijke voorstellen zijn het beperken van verdragen die de wetgever inperken, het afwijzen van een constitutioneel hof, en het alleen verbieden van partijen bij daadwerkelijke bedreiging van de democratische rechtsstaat. De SGP benadrukt dat de rechtsstaat bescherming én begrenzing moet bieden, met een centrale rol voor de overheid als dienares van God.
Beperken invloed internationale verdragen en rechterlijke toetsing
De SGP wil dat de Nederlandse rechtsstaat en Grondwet voorrang krijgen boven internationale verdragen en dat rechters niet te veel ruimte krijgen om verdragen ruim uit te leggen. Dit moet het primaat van de politiek beschermen en voorkomen dat de wetgevende macht wordt ingeperkt door internationale of rechterlijke interpretaties.
“Onze Grondwet verdient een steviger positie ten opzichte van internationale regelingen en verdragen.”
“Er komen zwaardere vereisten bij goedkeuring van verdragen, zoals een tweederdemeerderheid in Tweede en Eerste Kamer.”
“Nederland streeft ernaar het aantal verdragen te verminderen en sluit zich in beginsel niet aan bij nieuwe verdragen die de vrije handelingsruimte van de wetgever beperken.”
“Invoering van een constitutioneel hof is onwenselijk. Constitutionele toetsing door de rechter strekt zich in ieder geval niet uit tot de sociale grondrechten.”
Alleen partijverbod bij ernstige bedreiging rechtsstaat
De SGP vindt een partijverbod op basis van opvattingen over de democratische rechtsstaat onwenselijk, tenzij er sprake is van daadwerkelijke, ernstige bedreiging van de democratische rechtsstaat zelf, zoals het aanzetten tot gewelddadig omverwerpen.
“Een partijverbod wegens opvattingen over bepaalde beginselen van de democratische rechtsstaat is onwenselijk. Alleen bij daadwerkelijke, ernstige bedreigingen van de democratische rechtsstaat zelf, bijvoorbeeld het aanzetten tot gewelddadig omverwerpen, is een verbod toelaatbaar.”
Balans tussen grondrechten, niet eenzijdig fixeren op discriminatie
De SGP waarschuwt voor een eenzijdige focus op discriminatie en gelijke behandeling, omdat dit andere grondrechten zoals vrijheid van vereniging, meningsuiting en godsdienst kan onderdrukken. De rechtsstaat moet bescherming én begrenzing bieden en een goede balans tussen grondrechten waarborgen.
“Eenzijdige fixatie op discriminatie en gelijke behandeling kan andere grondrechten onder druk zetten, zoals de vrijheid om zich als burgers te verenigen, zich uit te spreken en het geloof te belijden.”
“Een rechtsstaat die beschermt én begrenst. Onze democratische rechtsstaat moet voortdurend onderhouden worden. Ondermijning en bedreiging van de rechtsorde verdienen een krachtig antwoord.”
Strafrecht en gezag overheid/rechter verankeren
De SGP vindt dat het strafrecht helder de grenzen van goed en kwaad moet markeren en dat het gezag van overheid en rechter stevig verankerd moet blijven. Dit draagt bij aan het beschermen van de samenleving en het doen van recht aan slachtoffers.
“Strafrecht dat straft en beschermt. Wie het kwaad straft, beschermt de samenleving en doet recht aan slachtoffers. Wij vinden dat het strafrecht nooit vrijblijvend mag zijn, maar helder de grenzen van goed en kwaad moet markeren.”
“Zo blijft het gezag van overheid en rechter stevig verankerd.”
DENK benadrukt het belang van een sterke, toegankelijke en niet-discriminerende rechtsstaat waarin gelijke behandeling en rechtsbescherming voor iedereen centraal staan. De partij wil investeren in de instituties van de rechtsstaat, discriminatie binnen de overheid en rechtspraak bestrijden, en de toegang tot juridische hulp verbeteren. Concrete voorstellen zijn onder meer het versterken van de sociale advocatuur, het betaalbaar maken van toegang tot de rechter, en het zwaarder bestraffen van discriminatie door ambtenaren.
Investeren in instituties en toegankelijkheid rechtsstaat
DENK vindt dat de overheid moet investeren in de instituties van de rechtsstaat om gelijke behandeling en vertrouwen te waarborgen. De partij wil regels schrappen die de overheid tegenover burgers plaatsen en benadrukt het belang van een menswaardige en niet-discriminerende overheid.
Toegankelijke rechtsbescherming en versterking sociale advocatuur
DENK ziet rechtsbescherming als fundament van de rechtstaat en wil deze toegankelijker maken, onder andere door te investeren in sociale advocatuur en het verlagen van de kosten voor toegang tot de rechter.
“Rechtsbescherming is het fundament van een rechtvaardige samenleving. Wij staan voor toegankelijke rechtsbescherming en willen maatregelen nemen om dit te herstellen.”
“Er moet structureel geïnvesteerd worden in de sociale advocatuur om de uitstroom van sociaal advocaten tegen te gaan.”
“We maken toegang tot de rechter weer betaalbaar door de kosten die mensen moeten maken voor een rechtszaak te verlagen.”
Bestrijden van discriminatie binnen overheid en rechtspraak
DENK wil discriminatie binnen de overheid en de strafrechtketen actief bestrijden, onder meer door zwaardere straffen voor ambtenaren die discrimineren en periodieke doorlichting van de overheid.
“Beroepsmatige discriminatie door ambtenaren moet zwaarder worden bestraft en risicomodellen met afkomstgerelateerde gegevens worden verboden. De overheid licht zichzelf periodiek door op mogelijke discriminatie.”
“We investeren in bewustwording binnen het OM en de rechtspraak om discriminatie binnen de strafrechtketen tegen te gaan.”
Herstel voor slachtoffers van overheidsfalen (Toeslagenaffaire)
DENK vindt dat de rechtsstaat moet zorgen voor volledig herstel voor slachtoffers van overheidsfalen, met name de toeslagenaffaire, door procedures te vereenvoudigen en menselijke ondersteuning te bieden.
“Volledig herstel voor slachtoffers van de toeslagenmisdaad moet centraal komen te staan. Procedures worden simpeler, het personeel wordt uitgebreid en er komt één duidelijk en rechtvaardig schadeproces met vaste bedragen, onafhankelijke beoordeling en menselijke ondersteuning.”
Forum voor Democratie (FVD) wil de Nederlandse rechtstaat hervormen door de macht van internationale verdragen en rechters sterk te beperken en de democratische controle te vergroten. De partij pleit voor het schrappen van de directe werking van internationaal recht, het handhaven van het toetsingsverbod voor rechters, en het invoeren van het legaliteitsbeginsel bij strafvervolging. FVD ziet de rechtstaat vooral als een instrument om nationale soevereiniteit, democratische besluitvorming en strikte handhaving van wetten te waarborgen.
Directe werking van internationale verdragen schrappen
FVD wil dat internationale verdragen niet langer automatisch boven nationale wetgeving staan en dat rechters deze verdragen niet meer mogen toepassen of toetsen. Dit moet de democratische controle herstellen en voorkomen dat beleid via de rechter wordt afgedwongen tegen de wil van het parlement.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“We beëindigen de directe werking van internationaal recht in het Nederlandse stelsel, zodat verdragen niet langer automatisch boven onze nationale wetten staan en rechters onze nationale wetten daar ook niet langer aan kunnen ‘toetsen’.”
“Internationale verdragen werken niet zomaar door in onze nationale rechtsorde, maar moeten eerst door ons parlement worden omgezet in nationale wetgeving.”
Handhaven toetsingsverbod en beperken rechterlijke macht
FVD wil voorkomen dat rechters politieke macht naar zich toe trekken door wetten te toetsen aan grondrechten of verdragen. De partij wil het toetsingsverbod behouden, geen constitutioneel hof oprichten, en benoemingen in de rechterlijke macht democratiseren.
“We behouden artikel 120 van de Grondwet en verzetten ons tegen de oprichting van een constitutioneel hof, zodat rechters nooit wetten aan grondrechten kunnen toetsen en daarmee politieke macht naar zich toe trekken.”
“Rechters dienen wetten uit te leggen naar hun oorspronkelijke bedoeling, niet als een ‘levend instrument’ dat naar eigen inzicht wordt aangepast.”
“We voeren een Wet op de Rechtsvinding in, zodat rechters de wet moeten interpreteren naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever en niet langer eigen politieke opvattingen kunnen doordrukken.”
Invoeren legaliteitsbeginsel bij strafvervolging
FVD wil het opportuniteitsbeginsel vervangen door het legaliteitsbeginsel, zodat het Openbaar Ministerie verplicht is om alle misdrijven te vervolgen, behalve bij zwaarwegende redenen. Dit moet zorgen voor consequente handhaving en een hogere oplossingsgraad van misdrijven.
“We vervangen het opportuniteitsbeginsel door het legaliteitsbeginsel, zodat elk misdrijf in beginsel in behandeling wordt genomen en vervolgd.”
“Forum voor Democratie wil dit aanpassen en overstappen naar het Legaliteitsbeginsel, zoals in Duitsland. Daar moet de politie alle misdrijven in beginsel in behandeling nemen en gaat het OM over tot vervolging, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om dat niet te doen.”
De ChristenUnie ziet de democratische rechtsstaat als fundament van de samenleving, geworteld in christelijke waarden en gericht op bescherming van grondrechten, minderheden en publieke gerechtigheid. Ze pleiten voor versterking van de rechtsstaat door onder andere constitutionele toetsing door rechters mogelijk te maken, een betrouwbare en dienstbare overheid, en bescherming van de rechtsstaat op Europees niveau. Concrete voorstellen zijn onder meer het afschaffen van het verbod op constitutionele toetsing, het versterken van rechtshandhaving en rechtspraak, en het koppelen van EU-fondsen aan naleving van de rechtsstaat.
Constitutionele toetsing door rechters toestaan
De ChristenUnie wil het verbod op constitutionele toetsing afschaffen, zodat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen. Dit moet de bescherming van grondrechten versterken en de rechtsstaat weerbaarder maken tegen aantasting van fundamentele vrijheden.
“Het verbod op constitutionele toetsing wordt afgeschaft zodat rechters wetten ook aan de grondwet kunnen toetsen.”
Overheid als hoeder van publieke gerechtigheid en grondrechten
De partij benadrukt dat de overheid dienstbaar moet zijn aan de samenleving en actief moet waken over grondrechten, mensenrechten en fundamentele waarborgen. Dit vraagt om betrouwbare wetgeving, stabiele rechtshandhaving en rechtspraak die zonder aanzien des persoons recht doet.
“De ChristenUnie wil een overheid die dienstbaar is aan de samenleving en een hoeder van publieke gerechtigheid. ... Dit vraagt een betrouwbare overheid die kwalitatief degelijke wetgeving maakt en daarbij rekenschap geeft van de kaders van grondrechten, mensenrechten en andere fundamentele waarborgen. Het vraagt ook om een gedragen en stabiele rechtshandhaving en rechtspraak waarin zonder aanzien des persoons recht gedaan wordt.”
Bescherming van de rechtsstaat in Europa
De ChristenUnie vindt dat de EU daadkrachtig moet optreden tegen schendingen van de rechtsstaat in lidstaten, onder meer door financiële fondsen afhankelijk te maken van naleving van de rechtsstaat en door snellere sanctieprocedures mogelijk te maken.
“De EU heeft politieke, juridische en financiële instrumenten nodig om de rechtsstaat in Europa te beschermen. Nederland trekt hierin op met gelijkgestemde landen en steunt voorwaardelijkheid van financiële fondsen om de rechtsstaat te beschermen. Bij ernstige bedreiging van de rechtsstaat of ernstige corruptie moet de Europese Raad niet slechts unaniem maar ook met een vier vijfde meerderheid beslissen dat een land in aanmerking komt voor stevige sancties. We streven naar een versnelde procedure voor inbreukprocedures wanneer het de rechtsstaat betreft.”
Weerbaarheid van de rechtsstaat tegen interne en externe bedreigingen
De partij signaleert dat de rechtsstaat onder druk staat door externe (zoals buitenlandse inmenging, terrorisme) en interne bedreigingen (afbrokkelende grondrechten, ondermijning van rechtspraak en media). Ze pleiten voor politiek die stevig staat voor grondrechten en een krachtig justitieapparaat.
“De rechtsstaat en ons vrije democratische bestel staan niet alleen onder druk van (sabotage door) andere landen, maar ook door terroristische dreiging van het jihadisme, criminele ondermijning of extremistische netwerken die onze rechtsorde bedreigen.”
“Naast externe bedreigingen voor onze democratie zien we dat onze klassieke grondrechten dreigen af te brokkelen doordat bijvoorbeeld de vrijheid van onderwijs, de vrijheid van vergadering en het demonstratierecht onder druk staan. Het gezag van de rechtspraak wordt ter discussie gesteld en media gewantrouwd.”
Ethische kaders voor AI ter bescherming van de rechtsstaat
De ChristenUnie erkent de opkomst van kunstmatige intelligentie als een grote uitdaging voor de rechtsstaat en pleit voor duidelijke ethische kaders en regie van de overheid om de rechtsstaat te beschermen tegen ontwrichtende gevolgen.
“De opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) is een van de grootste maatschappelijke uitdagingen van onze tijd, met potentieel ontwrichtende gevolgen voor onder andere de rechtsstaat. Daarom vindt de ChristenUnie dat dit duidelijke ethische kaders en regie van de overheid vraagt.”
Geen overheidstoezicht op informeel onderwijs, tenzij rechtsstaat wordt overtreden
De ChristenUnie is tegen breed overheidstoezicht op informeel onderwijs, tenzij er sprake is van overtreding van de rechtsstaat. Dit waarborgt vrijheid van vereniging en religie, zolang fundamentele rechtsstatelijke normen niet worden geschonden.
“De overheid kan nu al ingrijpen wanneer de regels van de rechtsstaat overtreden worden. Overheidstoezicht op al het informeel onderwijs schiet zijn doel voorbij en staat niet in verhouding tot de mogelijke risico’s.”
D66 ziet de rechtsstaat als fundament voor vrijheid, gelijkheid en democratie, en wil deze versterken door onafhankelijke rechtspraak, betere toegang tot recht en bescherming van grondrechten. Ze pleiten voor constitutionele toetsing door rechters, meer budget voor sociale advocatuur, en een striktere scheiding van machten. Internationaal verdedigt D66 de internationale rechtsorde consequent, zonder selectiviteit.
Constitutionele toetsing en versterking van grondrechten
D66 wil dat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen om grondrechten beter te beschermen en de rechtsstaat te versterken. Dit moet voorkomen dat politieke meerderheden grondrechten kunnen ondermijnen en zorgt voor een eerlijker proces voor iedereen.
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
“Een weerbare rechtsstaat heeft een striktere scheiding van machten nodig. We beperken de mogelijkheden van de politiek om de rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie oneigenlijk te beïnvloeden.”
Toegankelijkheid van recht en sociale advocatuur
D66 vindt dat iedereen, ongeacht inkomen of positie, toegang moet hebben tot het recht. Ze willen juridische hulp laagdrempeliger maken, alternatieve geschiloplossing stimuleren en investeren in sociale advocatuur.
“In een democratische rechtsstaat moet iedereen recht kunnen halen, ongeacht inkomen of maatschappelijke positie. Dat is nu te vaak niet het geval. Mensen in kwetsbare wijken moeten met juridische problemen eenvoudig en dichtbij hulp kunnen krijgen. Daarom stimuleren we andere manieren van conflicten oplossen, zoals mediation.”
“Als een gang naar de rechter nodig is, zorgen we voor laagdrempelige en goede rechtsbijstand. Sociale advocatuur krijgt daarom meer budget.”
Onvoorwaardelijke verdediging van de internationale rechtsorde
D66 beschouwt het internationaal recht als essentieel voor vrede, veiligheid en welvaart, en wijst selectieve naleving af. Ze willen dat Nederland altijd opkomt voor de internationale rechtsorde en mensenrechten.
“Voor D66 is het internationaal recht geen keuzemenu. We verdedigen dat altijd in woord en daad.”
“Democratie, mensenrechten, internationaal recht en internationale solidariteit zijn geen luxe.”
“Als sociaal-liberale partij pleit D66 voor het internationaal recht als richtlijn voor internationaal beleid. We zullen ons altijd uitspreken als het internationaal recht wordt geschonden.”
50PLUS noemt het begrip "rechtstaat" niet expliciet, maar raakt aan enkele kernaspecten ervan, zoals het handhaven van wetten, het beperken van beroepsprocedures en het waarborgen van rechten en plichten bij migratie. Hun belangrijkste concrete voorstellen richten zich op strengere handhaving bij overlast, beperking van asielprocedures en het benadrukken van wederkerigheid in rechten en plichten voor nieuwe Nederlanders. De partij legt de nadruk op orde, veiligheid en duidelijke grenzen binnen het juridische systeem.
Strengere handhaving bij wetsovertredingen en overlast
50PLUS pleit voor een rechtstaat waarin wetsovertredingen, vooral bij opzettelijke overlast door demonstraties, streng worden gehandhaafd. Dit standpunt benadrukt het belang van orde en veiligheid als fundament van de rechtstaat, waarbij overtreders consequent aangepakt moeten worden om het vertrouwen in het systeem te behouden.
“Handhaven bij wetsovertredingen bij opzettelijke overlast door demonstraties.”
Beperking van asielprocedures en rechten bij migratie
De partij wil de rechtstaat versterken door het beperken van beroeps- en vervolgprocedures in asielzaken en het stellen van duidelijke voorwaarden aan het verkrijgen van rechten, zoals het beheersen van de Nederlandse taal. Dit moet misbruik van het systeem tegengaan en de uitvoerbaarheid van het recht waarborgen.
Uitsluiting van opvang en asiel bij definitieve afwijzing of crimineel gedrag
50PLUS stelt dat mensen zonder recht op asiel geen opvang meer krijgen en dat overlastgevende asielzoekers hun recht op asiel verspelen. Dit standpunt onderstreept het belang van duidelijke grenzen en consequenties binnen de rechtstaat, waarbij rechten vervallen bij misbruik of crimineel gedrag.
Het CDA benadrukt het belang van een sterke, onafhankelijke rechtsstaat als fundament voor democratie, vrijheid en rechtvaardigheid. Ze willen de toegang tot het recht verbeteren, de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken, en buitenlandse inmenging en parallelle samenlevingen tegengaan. Concrete voorstellen zijn onder meer het versterken van de sociale advocatuur, het mogelijk maken van toetsing aan de Grondwet door rechters (maar geen Constitutioneel Hof), en het aanpassen van benoemingsprocedures om politieke beïnvloeding te beperken.
Toegang tot het recht en versterking sociale advocatuur
Het CDA vindt dat toegang tot het recht essentieel is voor de rechtsstaat en wil alternatieve geschilbeslechting stimuleren en de sociale advocatuur structureel versterken. Dit moet voorkomen dat kwetsbare burgers buiten spel komen en zorgt voor een rechtvaardige behandeling van iedereen.
“Toegang tot het recht raakt de kern van onze democratische rechtsstaat. We zetten in op alternatieve vormen van geschilbeslechting waar dat kan (zoals mediation), en zetten in op het voorkomen van doorprocederen. We continueren de extra investering die is gedaan in het versterken van de sociale advocatuur, gedifferentieerde tarieven naar inkomen, en zetten in op duurzame versterking van de sociale advocatuur in lijn van de commissie-Van der Meer II.”
Onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken
Het CDA wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak vergroten door benoemingsprocedures, begrotingssystematiek en aanwijzingsbevoegdheden minder vatbaar te maken voor politieke beïnvloeding. Dit moet de rechtsstaat beschermen tegen willekeur en politieke druk.
“We nemen maatregelen om de onafhankelijke rechtsstaat te versterken, onder meer door te verkennen of de benoemingsprocedure, begrotingssystematiek, aanwijzings- en vernietigingsbevoegdheden moeten worden aangepast vanwege mogelijke politieke beïnvloeding.”
“Rechtspraak moet worden doorgeknipt, omdat de huidige benoemingsprocedure, begrotingssystematiek, aanwijzings- en vernietigingsbevoegdheden te vatbaar zijn voor politieke beïnvloeding.”
Toetsing van wetgeving aan de Grondwet door rechters (geen Constitutioneel Hof)
Het CDA wil dat rechters wetten kunnen toetsen aan de Nederlandse Grondwet om de grondrechten van burgers beter te beschermen, maar blijft tegen de oprichting van een Constitutioneel Hof.
“We willen rechters de mogelijkheid bieden om wetgeving te toetsen aan de Nederlandse Grondwet. Dit stelt rechters in staat om te controleren of wetten de grondrechten van burgers niet schenden. Het CDA is en blijft tegen de instelling van een Constitutioneel Hof.”
Tegengaan van buitenlandse inmenging en parallelle samenlevingen
Het CDA ziet buitenlandse inmenging en het ontstaan van parallelle samenlevingen als bedreigingen voor de rechtsstaat. Ze willen buitenlandse financiering van maatschappelijke en religieuze organisaties verbieden en optreden tegen extremisme.
“Onze rechtsorde staat onder druk wanneer buitenlandse mogendheden via geldstromen, onderwijs en social media invloed proberen uit te oefenen op de meningsvorming en op religieuze en maatschappelijke organisaties in Nederland. Dit heeft gevolgen voor de rechtsstaat...”
“In die gevallen waarin organisaties zich afkeren van de Nederlandse rechtsstaat, treden we hard op. Samenleving en rechtsstaat moeten weerbaar zijn tegen excessen zoals rechts- en linksextremisme, ultraconservatisme, jihadistisch terrorisme en islamitisch extremisme en statelijke factoren zoals Rusland.”
GroenLinks-PvdA ziet de rechtsstaat als het fundament van de democratie en wil deze versterken door onafhankelijke rechtspraak, betere toegang tot het recht en bescherming van grondrechten. Ze pleiten voor structurele investeringen in de rechtspraak, grondwettelijke toetsing door rechters, en het tegengaan van willekeur en discriminatie door de overheid. Hun visie draait om een dienstbare overheid die burgers beschermt en gelijke rechten waarborgt.
Onafhankelijke rechtspraak versterken
GroenLinks-PvdA wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak vergroten en politieke invloed beperken. Dit moet voorkomen dat de politiek op de stoel van de rechter gaat zitten en waarborgen dat rechters hun werk vrij kunnen doen.
“Rechters moeten vrijheid hebben bij het bepalen van de strafmaat. Daarbij stelt de politiek de maximumstraf vast. Met het vastleggen van minimumstraffen of een verbod op een taakstraf gaat de politiek op de stoel van de rechter zitten. Dit is ongepast.”
“We vergroten de onafhankelijkheid van de rechtspraak door de Raad voor de Rechtspraak een eigen begroting te geven. Ook beperken we de invloed van de minister op de benoeming van de presidenten van de gerechten en de leden van de Raad voor de Rechtspraak. We verankeren de positie van de Raad voor de Rechtspraak in de Grondwet.”
Toegang tot het recht voor iedereen
De partij vindt dat iedereen, ongeacht inkomen, toegang moet hebben tot juridische hulp en rechtspraak. Ze willen investeren in sociale advocatuur, kosten verlagen en laagdrempelige voorzieningen behouden.
“Iedereen heeft toegang tot het recht. Ongeacht de dikte van je portemonnee. We investeren in de sociale advocatuur zodat iedereen toegang heeft tot een advocaat. We verlagen de kosten die burgers moeten betalen bij een rechtszaak. We bezuinigen niet op cruciale laagdrempelige voorzieningen waar burgers terechtkunnen voor gratis juridisch advies, zoals het Juridisch Loket.”
Grondwettelijke toetsing door rechters
GroenLinks-PvdA wil dat burgers wetten aan de Grondwet kunnen laten toetsen als zij menen dat hun grondrechten worden geschonden. Dit moet een standaardonderdeel van het werk van rechters worden.
“We geven burgers het recht om een wet of de uitvoering van een wet te laten toetsen aan de Grondwet als zij het idee hebben dat hun klassieke of sociale grondrechten worden geschonden. Deze toetsing wordt een standaardonderdeel van de taakuitvoering van rechters.”
Tegengaan van willekeur en discriminatie door de overheid
De partij wil een dienstbare overheid die burgers beschermt tegen willekeur, machtsmisbruik en discriminerende algoritmen. Ze benadrukken het belang van gelijke rechten en transparantie.
“Willekeur bij de overheid gaan we tegen, inclusief discriminerende algoritmen en systemen. En we strijden samen voor gelijke rechten, ongeacht wie je bent, wat je gelooft of van wie je houdt.”
Europese rechtsstaat verdedigen
GroenLinks-PvdA vindt dat de EU een waardengemeenschap van democratische rechtsstaten moet blijven en dat lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, gesanctioneerd moeten worden.
“De Europese Unie is een waardengemeenschap van democratische rechtsstaten. Die waardengemeenschap verdedigen we met hand en tand. Lidstaten die democratie en rechtsstaat ondermijnen, kunnen dus rekenen op sancties.”
De PVV stelt de bescherming van de Nederlandse rechtsstaat centraal, maar koppelt dit sterk aan het uitsluiten van de sharia en het beperken van grondrechten voor specifieke groepen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het verbieden van islamitisch onderwijs, het beperken van islamitische uitingen, en het afschaffen van bepaalde rechtsstatelijke waarborgen zoals het beklagrecht voor gevangenen en het opportuniteitsbeginsel bij zware misdrijven. De kern van hun visie is dat de rechtsstaat vooral moet dienen ter bescherming van Nederlandse waarden en veiligheid, ook als dat betekent dat klassieke rechtsstatelijke principes worden ingeperkt.
Verbod op sharia en islamitisch onderwijs als bescherming van de rechtsstaat
De PVV ziet de sharia als een fundamentele bedreiging voor de democratische rechtsstaat en wil daarom islamitisch onderwijs verbieden. Zij stellen dat grondrechten niet onbeperkt zijn en dat bescherming van de rechtsstaat inhoudt dat antidemocratische ideeën geen ruimte krijgen, zelfs als dat betekent dat grondwettelijke vrijheden worden ingeperkt.
“Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stelde in de zaak Refah Partisi e.a. vs. Turkije vast dat shariawetgeving volstrekt onverenigbaar is met de fundamentele waarden van een democratische rechtsstaat.”
“Als zelfs het Europees Hof oordeelt dat de sharia onverenigbaar is met de kernwaarden van een democratische rechtsstaat, is het onacceptabel om antidemocratische sharia-ideeën in de hoofden van kinderen te stoppen. Daarom stelt de PVV dat islamitisch onderwijs geen bescherming verdient onder artikel 6 of 23 van onze Grondwet en moet worden verboden.”
Inperking van klassieke rechtsstatelijke waarborgen
De PVV wil verschillende klassieke rechtsstatelijke waarborgen afschaffen of beperken, zoals het beklagrecht voor gevangenen en het opportuniteitsbeginsel bij zware misdrijven. Dit wordt gemotiveerd vanuit het idee van strengere handhaving en het vergroten van de veiligheid, ook als dat ten koste gaat van individuele rechtsbescherming.
Beperken van bezwaar- en beroepsmogelijkheden bij woningbouw
De PVV wil de mogelijkheden voor bezwaar en beroep tegen bouwvergunningen beperken, waarmee zij een klassiek rechtsstatelijk principe (toegang tot de rechter) ondergeschikt maken aan het belang van woningbouw.
“Daarom beperken we tijdelijk de mogelijkheden voor bezwaar en beroep tegen bouwvergunningen waar het omgevingsplan al onherroepelijk vastligt.”
BBB ziet de rechtsstaat als fundament voor vertrouwen in overheid en samenleving, maar constateert dat deze onder druk staat door wisselvallige rechtspraak, politieke rechtszaken en falend overheidsoptreden. De partij wil de rechtsstaat versterken door het beperken van politieke rechtszaken, het verbeteren van het rechtssysteem (inclusief de Raad van State), en het strikt handhaven van democratische regels en orde. BBB pleit voor duidelijke grenzen aan demonstratierecht en het afdwingen van naleving van de democratische rechtsstaat bij integratie.
Beperken politieke rechtszaken en versterken rechtssysteem
BBB vindt dat de rechtsstaat wordt ondermijnd door wisselvallige rechtspraak en politieke rechtszaken die democratische besluiten frustreren. De partij wil het rechtssysteem, inclusief de Raad van State, versterken en het mogelijk maken dat alleen direct belanghebbenden bezwaar kunnen maken tegen overheidsbesluiten.
“Deze gang van zaken is zeer slecht voor het vertrouwen in de rechtsstaat. En het is niet de eerste keer dat de Raad van State onvoldoende werkt als het juridische slot op de deur, zie bijvoorbeeld de toeslagenaffaire. Wij onderzoeken hoe we ons eigen rechtssysteem, inclusief de Raad van State kunnen versterken zodat herhaling wordt voorkomen.”
“De afweging van belangen bij politieke besluitvorming hoort primair bij de volksvertegenwoordiging. Het ondermijnen van democratische besluiten via de rechter tast het draagvlak en vertrouwen in de democratie aan. BBB wil artikel 3:305a BW wijzigen zodat alleen direct belanghebbenden in recht kunnen opkomen tegen overheidsbesluiten.”
Striktere handhaving van de democratische rechtsstaat bij integratie
BBB ziet het accepteren en naleven van de regels van de democratische rechtsstaat als essentieel voor integratie. De partij wil hier strikter op toezien om parallelle gemeenschappen en radicalisering te voorkomen.
“Aanvaarden van de regels van onze democratische rechtsstaat is wezenlijk. Op de naleving daarvan gaan we strikter toezien.”
Demonstratierecht binnen grenzen van de rechtsstaat
BBB erkent demonstreren als fundamenteel recht, maar stelt dat dit nooit mag ontaarden in chaos of onveiligheid. Demonstraties moeten ordelijk verlopen, met respect voor de rechtsstaat en anderen; misbruik van het demonstratierecht wordt streng bestraft.
“Demonstreren is een fundamenteel recht in onze democratie, maar dat recht mag nooit ontaarden in chaos of onveiligheid. Protesten moeten ordelijk verlopen, binnen duidelijke grenzen en met respect voor de rechtsstaat én voor anderen.”
BVNL ziet de rechtsstaat primair als een systeem waarin de overheid dienstbaar is aan de burger, met een kleine, transparante en terughoudende overheid die de rechtsorde en vrijheid bewaakt. Hun belangrijkste concrete voorstellen zijn het versterken van het justitieel apparaat om de rechtsstaat te waarborgen en het baseren van wetgeving, rechtspraak en bestuur op neutrale, niet-religieuze principes. De kern van hun visie is klassiek-liberaal: maximale individuele vrijheid, minimale staatsbemoeienis, en een betrouwbare, neutrale overheid.
Overheid als bewaker van rechtsorde en vrijheid
BVNL beschouwt de overheid niet als motor van vooruitgang, maar als hoeder van de rechtsorde en individuele vrijheid. Dit betekent minder wetten en regels, en een kleine, transparante overheid die zich terughoudend opstelt in het leven van burgers. De rechtsstaat wordt zo beschermd door beperking van overheidsmacht en het waarborgen van individuele rechten.
“Wij zien de overheid niet als motor van vooruitgang, maar als bewaker van de rechtsorde en vrijheid.”
Justitieel apparaat als fundament van de rechtsstaat
BVNL stelt dat een goed functionerend justitieel apparaat essentieel is voor het in stand houden van de rechtsstaat. Zij pleiten voor een hardere aanpak van zware criminaliteit, hogere minimumstraffen en meer bevoegdheden voor reclassering, om zo de veiligheid en het vertrouwen in de rechtsstaat te versterken.
“De rechtsstaat wordt in stand gehouden door een goed functionerend justitieel apparaat.”
Wetgeving, rechtspraak en bestuur gebaseerd op neutrale principes
BVNL wil dat wetgeving, rechtspraak en bestuur worden gebaseerd op neutrale, niet-religieuze principes, om zo de rechtsstaat te waarborgen en belangenverstrengeling of religieuze beïnvloeding te voorkomen.
“Wetgeving, rechtspraak en bestuur worden gebaseerd op neutrale, niet-religieuze principes.”