Verkiezingsprogramma's 2025 overrechtsstaat EU
FVD stelt dat de Nederlandse rechtsstaat wordt ondermijnd door de invloed van de EU en internationale verdragen, waardoor nationale democratie en soevereiniteit in het gedrang komen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het schrappen van de artikelen 93 en 94 van de Grondwet om internationale verdragen ondergeschikt te maken aan nationale wetgeving, het verlaten van de EU (NEXIT), en het herstellen van parlementaire controle over wetgeving. De kern van hun visie is dat Nederland weer volledig zelf moet kunnen beslissen over zijn wetten, grenzen en beleid, zonder inmenging van supranationale instanties.
Schrappen van artikelen 93 en 94 Grondwet: nationale wet boven internationaal recht
FVD wil dat internationale verdragen niet langer automatisch boven nationale wetgeving staan, omdat dit volgens hen de democratische controle ondermijnt en de Nederlandse rechtsstaat afhankelijk maakt van internationale en EU-regels. Door het monistische stelsel om te zetten naar een dualistisch stelsel, krijgt het parlement weer de volledige controle over welke verdragen gelden.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van de Grondwet, en zetten daarmee het monistisch stelsel om in een dualistisch stelsel, zoals in Duitsland en de Verenigde Staten.”
“Internationale verdragen werken niet zomaar door in onze nationale rechtsorde, maar moeten eerst door ons parlement worden omgezet in nationale wetgeving.”
Uittreden uit de EU (NEXIT) en herstel van soevereiniteit
FVD ziet de EU als een bedreiging voor de Nederlandse rechtsstaat en democratie, omdat Brussel steeds meer nationale bevoegdheden overneemt. Zij pleiten daarom voor een ordentelijke uittreding uit de EU, waarna Nederland zich kan aansluiten bij een vrijhandelszone zonder politieke unie.
“Forum voor Democratie wil dat Nederland zelf zijn eigen regels kan maken, zijn eigen grenzen kan beschermen en zijn eigen allianties kan sluiten. De Europese Unie maakt dat alles onmogelijk. Daarom streven we naar een intelligente uittreding uit de Europese Unie, waarna we ons aansluiten bij de Europese Vrijhandelsassociatie, net als Zwitserland, Noorwegen en IJsland.”
“We verlaten de Europese Unie op een ordentelijke manier, zodat Nederland weer volledige controle krijgt over zijn wetten, grenzen en beleid.”
Geen nieuwe soevereiniteitsoverdracht aan de EU
Zolang Nederland nog lid is van de EU, wil FVD geen enkele verdere overdracht van bevoegdheden naar Brussel toestaan. Dit om te voorkomen dat de nationale rechtsstaat verder wordt uitgehold door supranationale regelgeving.
“Zolang Nederland nog lid is van de EU, accepteren we geen enkele nieuwe overdracht van bevoegdheden naar Brussel.”
Stoppen van rechterlijke toetsing aan internationale verdragen
FVD vindt dat rechters geen nationale wetten mogen toetsen aan internationale verdragen, omdat dit de democratische besluitvorming ondermijnt en politieke macht bij de rechterlijke macht legt in plaats van bij het parlement.
Internationale verdragen opzeggen die beleidsvrijheid beperken
FVD wil internationale verdragen opzeggen die volgens hen de Nederlandse beleidsvrijheid en soevereiniteit beperken, zoals het VN-vluchtelingenverdrag.
“We zeggen internationale verdragen op die onze beleidsvrijheid inperken, zoals het VN-vluchtelingenverdrag dat ons dwingt tot het opnemen van migranten.”
De PVV verzet zich fel tegen de invloed van de EU op de Nederlandse rechtsstaat en pleit voor maximale nationale soevereiniteit. Ze willen EU-regels en verdragen die volgens hen de Nederlandse autonomie beperken, opzeggen of negeren, en streven naar een opt-out op asiel en immigratie via het inzetten van vetorechten. De partij ziet de EU als een bedreiging voor de Nederlandse rechtsorde en wil bevoegdheden terughalen uit Brussel.
Vetorecht inzetten voor opt-out op asiel en immigratie
De PVV vindt dat Nederland te veel macht heeft overgedragen aan de EU, waardoor de nationale rechtsstaat wordt ondermijnd. Ze willen het vetorecht actief gebruiken om een opt-out op asiel en immigratie af te dwingen en zo de Nederlandse rechtsorde te beschermen tegen Brusselse inmenging.
“In Brussel zullen we door het inzetten van veto’s of het weigeren van de te hoge Nederlandse bijdrage aan de EU-begroting een opt-out op asiel en immigratie afdwingen.”
“Onze vetorechten behouden we, herstellen we in ere én zetten we in: Nederland moet al het mogelijke vetoën, waaronder de EU-begroting, om zo een opt-out op asiel en immigratie en soepeler natuur- en stikstofbeleid te dwingen en de EU van binnenuit op de schop te nemen.”
“Opt-out op asiel en immigratie bij de EU afdwingen met inzet vetorecht”
Opzeggen of negeren van internationale verdragen en EU-regels
De PVV wil verdragen en regels die volgens hen de Nederlandse rechtsstaat beperken, opzeggen of negeren, inclusief fundamentele mensenrechtenverdragen. Ze stellen dat Nederland niet langer het "braafste jongetje van de EU" moet zijn en verwijzen naar andere landen die rechterlijke uitspraken negeren.
“Ook leggen we vast dat asielzoekers niet meer tegen een afgewezen asielaanvraag kunnen procederen.”
“Ook gaan we alle verdragen die ons dwarsbomen – zoals het VN-Vluchtelingenverdrag, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Europees Verdrag inzake Nationaliteit – opzeggen.”
“Buurland België negeert rechterlijke uitspraken in asielzaken. België is al meer dan 10.000 keer veroordeeld voor het niet-opvangen van alleenstaande mannelijke asielzoekers, maar wordt beloond...”
Tegen verdere EU-integratie en uitbreiding, bevoegdheden terughalen
De PVV ziet de EU als een bedreiging voor de nationale rechtsstaat en wil geen verdere integratie of uitbreiding. Ze willen bevoegdheden en geld terughalen uit Brussel en zijn tegen een "Europese superstaat".
“Wij willen sterke bilaterale en economische banden met andere landen; samenwerken is prima. Waar wij fel tegen zijn, is een geopolitieke Europese Unie, een Europese superstaat.”
“Niet nóg meer miljarden en bevoegdheden overhevelen naar Brussel, maar juist terughalen”
“Geen EU-uitbreiding; alle toetredingsonderhandelingen verbreken”
BIJ1 wil de Europese Unie hervormen tot een democratischer, socialer en rechtvaardiger unie, waarbij de rechtsstaat wordt versterkt door meer democratische controle, bescherming van mensenrechten en het tegengaan van neoliberale en repressieve tendensen. Ze pleiten voor een grotere rol voor het Europees Parlement, meer bescherming van kwetsbare groepen, en het beëindigen van grensgeweld en mensenrechtenschendingen binnen de EU. Hun visie is gericht op een EU die werkt voor mensen en planeet, niet voor multinationals of machtige staten.
EU democratischer en socialer maken
BIJ1 vindt dat de EU te veel wordt gedomineerd door neoliberale en imperialistische belangen en wil de rechtsstaat versterken door meer democratische controle, transparantie en sociale rechten. Ze willen het Europees Parlement meer macht geven, sociale minimumrechten in de hele EU invoeren, en lobbyen door multinationals verbieden.
“De EU wordt veel democratischer. Het Europees Parlement krijgt een belangrijkere rol bij het maken van wetten en regels. De Europese Raad, Raad van de Europese Unie, de Europese Commissie en andere vormen van onderhandelingen worden transparant.”
“Er komen sociale wetten om een bestaansminimum in de hele EU mogelijk te maken.”
“Lobbyen door multinationals en industrieën verbieden we.”
Bescherming van mensenrechten en kwetsbare groepen in de EU
BIJ1 wil dat Nederland zich binnen de EU inzet voor het versterken van gelijke rechten en bescherming van kwetsbare groepen, zoals mensen met een migratieachtergrond, vluchtelingen, staatlozen, LHBTQIA+ personen, en Roma en Sinti. Dit is volgens hen essentieel voor een rechtvaardige rechtsstaat op Europees niveau.
“Nederland zet zich in om radicaal gelijke rechten in Europa sterker te maken. Meer geld en menskracht zetten we in om de rechten van onder andere mensen met een migratieachtergrond, mensen op de vlucht, mensen zonder nationaliteit en officiële identiteit (staatlozen), LHBTQIA+ mensen en Roma en Sinti te beschermen.”
Einde aan grensgeweld en mensenrechtenschendingen door de EU
BIJ1 stelt dat de huidige EU-praktijken aan de buitengrenzen en het functioneren van Frontex in strijd zijn met mensenrechten en de rechtsstaat. Ze willen dat Nederland zich verzet tegen deze praktijken, de Europese Commissie aanklaagt voor het niet handhaven van mensenrechten, en pleiten voor de afschaffing van Frontex.
“Nederland draagt niet langer bij aan Europees grensgeweld. Het betaalt niet mee aan grenspolitie, wapens of hekken, detentie of quasi-detentie faciliteiten: binnen de EU en wereldwijd.”
“Nederland klaagt de Europese Commissie aan voor het niet handhaven van mensenrechten en pleit voor afschaffing van Frontex.”
Verzet tegen neoliberale EU-wetgeving die democratische ruimte beperkt
BIJ1 verzet zich tegen EU-wetten die liberalisering en marktwerking afdwingen en zo de democratische ruimte van lidstaten beperken. Ze willen dat lidstaten vrij zijn om hun economie sociaal en democratisch te organiseren, zonder inmenging namens de belangen van de superrijken.
“We kaarten alle Europese wetten en regels aan die zorgen voor liberalisering en die de ruimte voor democratisch ingrijpen van de overheid in de economie beperkt.”
“Lidstaten moeten vrij zijn om hun economie radicaal eerlijk, klimaatrechtvaardig en democratisch te organiseren Zonder ingrepen van Brussel namens belangen van de kleine groep superrijken.”
De VVD benadrukt het belang van een sterke rechtsstaat binnen de EU en wil dat Nederland een voortrekkersrol speelt bij het handhaven van rechtsstatelijke principes. De partij pleit voor strikte handhaving van het rechtsstaatmechanisme, sancties voor landen die de rechtsstaat ondermijnen, en het koppelen van EU-subsidies aan naleving van rechtsstatelijke waarden. Uitbreiding van de EU mag alleen plaatsvinden als kandidaat-lidstaten voldoen aan de Kopenhagen-criteria op het gebied van democratie en rechtsstaat.
Strikte handhaving van het rechtsstaatmechanisme in de EU
De VVD ziet het waarborgen van de rechtsstaat als essentieel om de EU te beschermen tegen ondermijning van binnenuit en buitenlandse beïnvloeding. Nederland moet hierin een leidende rol nemen, en landen die de rechtsstaat schenden moeten worden aangepakt, onder meer door het korten op subsidies en het vereenvoudigen van sanctieprocedures.
“De VVD steunt daarom een strikte handhaving van het rechtsstaatmechanisme in de EU en wil dat Nederland daarin een voortrekkersrol blijft spelen.”
“Europese landen die afglijden op het gebied van de rechtsstaat zijn een makkelijk doelwit voor Chinese en Russische beïnvloeding.”
“Ook willen we dat Hongarije harder wordt gekort op Europese subsidies zolang het land de rechtsstaat ondermijnt en banden onderhoudt met Poetin. Daarnaast moet Nederland zich inzetten voor vereenvoudiging van de artikel 7 procedure, waardoor landen die zich niet houden aan de afspraken het stemrecht in de Raad kan worden ontnomen.”
EU-uitbreiding alleen bij naleving rechtsstaat en Kopenhagen-criteria
De VVD stelt duidelijke voorwaarden aan EU-uitbreiding: kandidaat-lidstaten moeten aantoonbaar voldoen aan de eisen op het gebied van democratie en rechtsstaat. Landen die deze principes ondermijnen, zoals Turkije en Servië, mogen geen lid worden of moeten gevolgen ondervinden in hun toetredingsproces.
“Turkije zal geen lid van de EU worden zolang het land niet voldoet aan de voorwaarden van de Unie op het gebied van democratie en de rechtsstaat.”
“De VVD zal het nooit accepteren dat landen zoals Servië van twee walletjes eten, of dat een oogje wordt dichtgeknepen voor de Kopenhagen-criteria.”
“Als kandidaat-lidstaten als Servië sancties ondermijnen, moet dat gevolgen hebben voor hun toetredingsproces.”
EU-subsidies en stemrecht koppelen aan naleving rechtsstaat
De VVD wil dat EU-gelden niet terechtkomen bij landen of regimes die de rechtsstaat ondermijnen of corrupt zijn. Het stemrecht in de Raad moet kunnen worden ontnomen aan landen die zich niet aan de afspraken houden.
“Europees belastinggeld mag niet bijdragen aan corruptie, terechtkomen bij corrupte of autoritaire regimes of daaraan verwante oligarchen.”
“Daarnaast moet Nederland zich inzetten voor vereenvoudiging van de artikel 7 procedure, waardoor landen die zich niet houden aan de afspraken het stemrecht in de Raad kan worden ontnomen.”
JA21 wil dat de Europese Unie zich strikt beperkt tot economische samenwerking en de soevereiniteit van lidstaten respecteert, waarbij de rechtsstaat nationaal wordt beschermd tegen verdere machtsoverdracht aan de EU. Hun belangrijkste voorstellen zijn het behouden van het vetorecht, het blokkeren van verdere overdracht van bevoegdheden, en het waarborgen van parlementaire zeggenschap over EU-besluiten.
Behoud nationale soevereiniteit en vetorecht binnen de EU
JA21 ziet de uitbreiding van EU-macht als een bedreiging voor de nationale rechtsstaat en wil voorkomen dat Nederland verdere soevereiniteit verliest aan Brusselse instituties. Het vetorecht en het subsidiariteitsbeginsel zijn volgens JA21 essentieel om de nationale rechtsorde te beschermen tegen ongewenste inmenging en machtsoverdracht.
“Behoud van het vetorecht van lidstaten in de Europese Raad.”
“Geen enkele stap richting een federaal Europa, en dus ook geen verdragswijzigingen die tot verdere overdracht van bevoegdheden leiden. Er moet juist ruimte ontstaan om bevoegdheden terug te geven aan lidstaten.”
“JA21 staat voor een Europese Unie die trouw blijft aan het subsidiariteitsbeginsel.”
Parlementaire zeggenschap over EU-besluiten versterken
JA21 wil dat de nationale volksvertegenwoordiging meer grip krijgt op Europese regelgeving die impact heeft op Nederland. Dit moet voorkomen dat Europese besluiten zonder voldoende democratische controle worden aangenomen, wat volgens JA21 de nationale rechtsstaat ondermijnt.
Blokkeren van EU-toetreding tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)
JA21 wil voorkomen dat de EU als geheel toetreedt tot het EVRM, om te waarborgen dat nationale democratische beslissingen en de nationale rechtsstaat niet verder worden ingeperkt door internationale rechtsorganen.
“Toetreding van de EU tot het EVRM blokkeren.”
De SGP wil dat de EU zich strikt beperkt tot haar kerntaken en de nationale soevereiniteit en klassieke vrijheden van lidstaten respecteert, waarbij de rechtsstaat en democratische controle centraal staan. Nieuwe EU-lidstaten moeten streng worden getoetst op rechtstatelijke eisen, en Nederland mag geen concessies doen aan deze normen. De SGP pleit voor meer nationale zeggenschap, minder EU-bevoegdheden en een kritische houding tegenover verdere politieke integratie.
EU moet nationale soevereiniteit en klassieke vrijheden respecteren
De SGP vindt dat de EU haar rol als dienstverlener aan de lidstaten moet hernemen en zich niet mag ontwikkelen tot een steeds hechter wordende politieke unie. De partij benadrukt het belang van nationale soevereiniteit, klassieke christelijke rechten en vrijheden, en verzet zich tegen het opleggen van progressieve of seculiere normen aan lidstaten.
“De SGP wil dat de EU in deze tijd van geopolitieke spanningen teruggaat naar haar kerntaken en Bijbelse kernwaarden. De EU moet ten dienste staan van de lidstaten. Klassiek christelijke rechten en vrijheden moeten worden gewaarborgd. Binnen de EU blijft ruimte voor verschil. Landen worden niet in een progressief en seculier keurslijf geperst.”
“De EU houdt zich zuiver aan de geldende verdragsbepalingen. De term ‘steeds hechter wordende Unie’ wordt geschrapt.”
Strenge rechtstatelijke toetsing bij EU-toetreding
De SGP stelt dat nieuwe EU-lidstaten alleen mogen toetreden als zij strikt voldoen aan rechtstatelijke en financiële eisen. Nederland mag hierop geen concessies doen, om de kwaliteit van de rechtsstaat binnen de EU te waarborgen.
“Het toelaten van nieuwe lidstaten wordt scherp getoetst aan de rechtstatelijke eisen (Kopenhagencriteria), de financiële eisen en de draagkracht van de EU. Nederland doet hier geen concessies aan.”
Lidstaten leidend in wetgeving, niet de Europese Commissie
De SGP wil dat de democratische controle en het primaat van de nationale parlementen worden versterkt, zodat niet de Europese Commissie maar de lidstaten leidend zijn in het wetgevingsproces. Dit moet de rechtsstatelijke legitimiteit en democratische controle binnen de EU verbeteren.
“Lidstaten moeten leidend worden in het wetgevingsproces, niet langer de Europese Commissie.”
Geen uitbreiding EU-bevoegdheden op gevoelige terreinen
De SGP verzet zich tegen uitbreiding van EU-bevoegdheden op terreinen als abortusbeleid en gezamenlijke schulden, omdat dit de nationale rechtsstaat en soevereiniteit ondermijnt.
Volt wil de rechtsstaat binnen de EU versterken door Europese normen en handhaving te verbeteren, burgers direct toegang te geven tot Europese rechtspraak en financiële sancties te verbinden aan schendingen van rechtsstatelijke principes. Ze pleiten voor een federale EU met een Europese grondwet, afschaffing van het vetorecht en meer bevoegdheden voor Europese instituties om fundamentele waarden en democratie te waarborgen.
Directe toegang tot Europese rechtspraak voor burgers
Volt wil dat burgers nationale wetten die in strijd zijn met EU-verdragen rechtstreeks kunnen aanvechten bij het Hof van Justitie van de EU. Dit moet de bescherming van de rechtsstaat en fundamentele vrijheden versterken, vooral als nationale instanties tekortschieten.
“Daarom geven we burgers het recht om nationale wetten rechtstreeks aan te vechten bij het Hof van Justitie van de EU. We zorgen hierbij voor de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen. Het Hof krijgt de bevoegdheid om nationale wetten nietig te verklaren als zij in strijd zijn met de Europese verdragen. Zo versterken we de bescherming van de rechtsstaat, de democratie en van fundamentele vrijheden, ook als nationale instanties daarin tekortschieten.”
Automatische sancties en rechtsstaat-voorwaardelijkheid bij EU-subsidies
Volt koppelt de uitbetaling van EU-subsidies aan het respecteren van de rechtsstaat, democratie en grondrechten. Bij ernstige schendingen worden subsidies automatisch ingehouden, en het Europees Openbaar Ministerie krijgt meer bevoegdheden om dit te handhaven.
“Europese subsidies worden automatisch ingehouden bij ernstige schendingen van de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten door nationale regeringen. Dit geldt voor alle EU-fondsen - waaronder ook landbouw-, cohesie- en herstelfondsen - via een versterkte en permanente rechtsstaat-voorwaardelijkheid. Het Europees Openbaar Ministerie (EPPO) wordt uitgebouwd tot een volwaardige Europese aanklager met bevoegdheid over alle EU-uitgaven.”
Afschaffen vetorecht en versterken Europese democratische instituties
Volt wil het vetorecht afschaffen en het Europees Parlement meer macht geven, zodat één lidstaat niet langer het gezamenlijke belang kan blokkeren. Dit moet de EU slagvaardiger en rechtsstatelijker maken.
“Het Europees Parlement krijgt het recht om wetsvoorstellen te doen en het vetorecht verdwijnt. Zo kan één leider niet langer het gezamenlijk belang blokkeren. We beschermen onze gezamenlijke waarden in alle EU-lidstaten...”
“Volt gaat het vetorecht (ook wel: het unanimiteitsvereiste) afschaffen.”
Europese grondwet en toetreding tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
Volt pleit voor een Europese grondwet die rechten en democratie in heel Europa beschermt, en voor spoedige toetreding van de EU tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
“Daarom komt er een Europese grondwet die onze rechten en democratie in heel Europa beschermt.”
“Volt zet zich in Europees verband in voor spoedige toetreding van de EU tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.”
50PLUS is kritisch over de rol en omvang van de Europese Unie en pleit voor beperking van haar taken en uitgaven, maar doet geen expliciete uitspraken over de bescherming of versterking van de rechtsstaat binnen de EU. Hun concrete voorstellen richten zich vooral op het beperken van EU-bemoeienis, het aanpakken van verspilling en het normaliseren van het monetaire beleid, zonder directe verwijzingen naar rechtsstatelijke principes of handhaving daarvan in de EU.
Takenpakket en uitgaven EU beperken
50PLUS wil dat de EU zich minder met nationale zaken bemoeit en haar taken en uitgaven inperkt. Dit standpunt is ingegeven door zorgen over verspilling, bureaucratie en het risico dat Nederland financieel opdraait voor zwakkere eurolanden. De partij koppelt dit echter niet expliciet aan de rechtsstaat, maar aan efficiëntie en nationale soevereiniteit.
“Het takenpakket van de EU wordt beperkt.”
“De verspilling in de EU wordt aangepakt.”
“De luxe arbeidsvoorwaarden van EU-ambtenaren worden versoberd, het Europese ambtenarenapparaat gemoderniseerd en verkleind.”
“Het monetaire beleid van de ECB wordt genormaliseerd om te voorkomen dat Nederland met zijn lage staatsschuld wordt meegezogen in een pijnlijke schuldsanering van zwakkere eurolanden.”
Geen nationale regels bovenop EU-afspraken
50PLUS wil dat Nederland geen strengere regels invoert dan op Europees niveau is afgesproken, om zo een gelijk speelveld te behouden. Dit raakt aan het functioneren van de EU, maar niet direct aan de rechtsstaat in de zin van democratische of juridische waarborgen.
“Dezelfde regels voor iedereen binnen Europa. Dus geen nationale CO2-heffingen en geen extra regels bovenop de Europese afspraken.”
BVNL wil de Nederlandse soevereiniteit herstellen en de invloed van de EU op nationale wetgeving en beleid fors beperken. Zij pleiten voor een bindend referendum over het EU-lidmaatschap, het stopzetten van soevereiniteitsoverdracht, en het recht op opt-ins en opt-outs binnen de EU. De partij ziet de rechtsstaat vooral als een nationale aangelegenheid en wil dat Nederland zijn eigen koers kan varen als EU-regels of -beleid indruisen tegen het Nederlandse belang.
Stoppen met overdracht van soevereiniteit aan de EU
BVNL vindt dat Nederland niet langer zeggenschap moet overdragen aan de EU en wil terug naar een model van economische samenwerking zonder politieke integratie. De partij ziet de overdracht van bevoegdheden als een bedreiging voor de nationale rechtsstaat en democratie.
“We moeten stoppen met het overhevelen van zeggenschap naar ongekozen supranationale organen zoals de WHO, de EU, de VN en de NAVO. De EU moet worden omgevormd tot een confederatie van samenwerkende landen, zoals de Europese Economische Gemeenschap (EEG) oorspronkelijk bedoeld was.”
“Maar de overdracht van soevereiniteit naar de EU moet stoppen en we moeten de mogelijkheid krijgen tot opt-ins en opt-outs.”
Bindend referendum over EU-lidmaatschap
BVNL wil dat Nederlanders via een bindend referendum kunnen beslissen over het EU-lidmaatschap, waarmee zij het primaat van de nationale rechtsstaat boven EU-wetgeving willen waarborgen.
“Een bindend referendum over het EU-lidmaatschap.”
Nederland bepaalt eigen koers bij botsing met EU-regels
Als EU-regels of beleid het Nederlandse belang schaden, wil BVNL dat Nederland zelfstandig kan afwijken en zijn eigen rechtsstatelijke koers kan varen.
“Daar waar het Nederlands belang haaks staat op Brusselse regelgeving zullen wij Brussel informeren dat Nederland zijn eigen soevereine koers vaart.”
EU-wetgeving alleen bij voldoende nationale zeggenschap
BVNL stelt dat Nederland het EU-lidmaatschap moet heroverwegen als het geen zeggenschap krijgt over cruciale beleidsterreinen zoals asiel en stikstof, waarmee zij de nationale rechtsstaat willen beschermen tegen ongewenste EU-inmenging.
“Indien Nederland niet meer zeggenschap krijgt over het asielbeleid en het stikstofbeleid dan kunnen we het EU-lidmaatschap verruilen voor een associatieverdrag.”
GroenLinks-PvdA ziet de rechtsstaat als het fundament van de Europese Unie en pleit voor strenge handhaving van democratische waarden binnen de EU. Ze willen sancties tegen lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, het opschorten van stemrecht en subsidies, en stellen duidelijke voorwaarden aan EU-uitbreiding en begrotingsuitgaven om onrechtstatelijke regeringen te weren.
Sancties tegen lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen
GroenLinks-PvdA wil dat de EU krachtig optreedt tegen lidstaten die democratie en rechtsstaat schenden, door sancties, het opschorten van stemrecht en het bevriezen van subsidies. Dit moet voorkomen dat landen als Hongarije en Polen de EU van binnenuit ondermijnen en de gezamenlijke waarden verzwakken.
“Lidstaten die democratie en rechtsstaat ondermijnen, kunnen dus rekenen op sancties. Nederland moet zich blijven aansluiten bij rechtszaken die de Europese Commissie tegen zulke lidstaten aanspant, zoals bij de Hongaarse anti-lhbti-wet. Het moet makkelijker worden om het stemrecht van lidstaten op te schorten en subsidies te bevriezen. We steunen zulke stappen tegen het Hongarije van Orbán.”
“Als lidstaten de democratie niet respecteren, trekken we hun financiering en stemrecht in.”
Strenge voorwaarden voor EU-uitbreiding en begroting
De partij stelt dat kandidaat-lidstaten en ontvangers van EU-geld moeten voldoen aan strikte eisen op het gebied van rechtsstaat en democratie. Financiële steun en toetreding zijn alleen mogelijk als deze waarden worden gerespecteerd; anders volgen consequenties.
“Kandidaat-lidstaten moeten voor toetreding voldoen aan de gebruikelijke voorwaarden, in het bijzonder op het gebied van mensenrechten, democratie en rechtsstaat... Kandidaat-lidstaten die een stap terugzetten in de bescherming van democratie, rechtsstaat, mensenrechten en buitenlandbeleid, zoals Servië en Georgië, moeten daarvan de consequenties ondervinden.”
“We hanteren daarbij altijd begrotingsregels die zorgen voor efficiënte besteding van geld, corruptie voorkomen en geld niet uitkeren aan onrechtstatelijke regeringen.”
Democratische rechtsstaat als fundament van de EU
GroenLinks-PvdA benadrukt dat alleen democratische rechtsstaten thuishoren in de EU en dat de rechtsstaat het fundament is van Europese samenwerking. Dit vormt de basis voor hun pleidooi om antidemocratische lidstaten te weren en de EU te hervormen.
“De EU is sterker en rijker door de verschillen binnen en tussen lidstaten, met in alle gevallen de democratische rechtsstaat als fundament. In de EU is alleen plaats voor democratieën.”
De SP vindt dat de rechtsstaat en democratische controle binnen de EU versterkt moeten worden, met meer nadruk op mensenrechten en sociale rechten in plaats van economische belangen. Ze willen dat de EU toetreedt tot mensenrechtenverdragen, uitbreiding streng toetst, en nationale soevereiniteit en democratie centraal stelt. Concrete voorstellen zijn onder meer het verankeren van mensenrechten in EU-beleid, het behouden van vetorecht voor lidstaten, en het wijzigen van Europese verdragen om de macht van het kapitaal te beperken.
EU moet toetreden tot mensenrechtenverdragen
De SP wil dat de EU mensenrechten en sociale rechten stevig verankert door formeel toe te treden tot internationale verdragen. Dit moet de rechtsstaat binnen de EU versterken en voorkomen dat economische belangen boven fundamentele rechten gaan.
“De EU moet daarom toetreden tot het Europees Mensenrechtenverdrag en het Europees Sociaal Handvest, zodat sociale rechten en mensenrechten stevig worden verankerd in het Europese beleid.”
Strenge eisen en terughoudendheid bij EU-uitbreiding
De SP vindt dat uitbreiding van de EU alleen mag als landen volledig voldoen aan de rechtsstatelijke eisen (Kopenhagencriteria), zonder versoepeling. Dit moet voorkomen dat landen toetreden die de rechtsstaat niet respecteren.
“De eisen voor nieuwe lidstaten (Kopenhagencriteria) worden niet versoepeld. Daarnaast moet een uitbreiding met nieuwe lidstaten in een referendum aan de bevolking worden voorgelegd.”
Nationale soevereiniteit en democratie centraal, geen federaal Europa
De SP wil dat nationale democratieën en soevereiniteit leidend blijven binnen de EU, en verzet zich tegen verdere machtsoverdracht naar Europese instellingen. Dit moet de democratische controle en rechtsstatelijkheid waarborgen.
“Wij geloven in Europese samenwerking waarbij soevereiniteit van de lidstaten behouden blijft. De nationale democratieën blijven bij ons centraal staan.”
“De SP is voor Europese samenwerking, maar tegen een federaal Europa. Het vetorecht van landen blijft behouden, ook in de buitenlandraad.”
Europese verdragen wijzigen voor meer democratie en rechten
De SP wil de Europese verdragen wijzigen zodat de rechten en vrijheden van mensen centraal komen te staan, en de macht van het kapitaal wordt ingeperkt. Dit moet de EU democratischer en socialer maken.
“De EU is nu onvoldoende democratisch en werkt vooral in het belang van het kapitaal. Daarom wil de SP een wijziging van de Europese verdragen. De Europese Commissie wordt verkleind en moet bevoegdheden afstaan aan het Europees Parlement en de lidstaten. De rechten en vrijheden van mensen komen centraal te staan en de beklemmende verplichtingen om kapitaal vrij baan te geven worden opgeheven.”
BBB verzet zich tegen verdere politieke integratie van de EU en wil dat de Europese Unie zich beperkt tot praktische samenwerking, met respect voor nationale soevereiniteit en de rechtsstaat. De partij pleit voor strikte naleving van EU-waarden en mensenrechten, behoud van het vetorecht, en geen verdere overdracht van Nederlandse bevoegdheden aan Brussel. BBB wil dat lidstaten die de rechtsstaat of mensenrechten schenden, daarop worden aangesproken, maar verzet zich tegen een federaal Europa.
Geen verdere politieke integratie, nationale soevereiniteit beschermen
BBB vindt dat de EU zich moet beperken tot praktische samenwerking en dat nationale soevereiniteit en bevoegdheden niet verder mogen worden overgedragen aan Brussel. Dit standpunt is ingegeven door zorgen over ondermijning van de nationale rechtsstaat en democratische zeggenschap.
“Geen federaal Europa. Geen verdere overdracht van Nederlandse bevoegdheden en soevereiniteit aan Brussel.”
“In plaats van steeds verdergaande politieke eenwording die de nationale soevereiniteit ondermijnt, dient de EU zich te richten op praktische samenwerking zonder bureaucratie op terreinen waarop de lidstaten elkaar kunnen vinden en nodig hebben.”
Strikte naleving van EU-waarden en aanspreken op schendingen
BBB erkent het belang van gedeelde waarden en mensenrechten binnen de EU en vindt dat lidstaten die deze rechten schenden, daarop moeten worden aangesproken. Dit is direct gerelateerd aan het functioneren van de rechtsstaat binnen de EU.
“Tegelijk houdt samenwerking respect in voor waarden en mensenrechten die breed zijn aanvaard in de gehele EU. Lidstaten die deze rechten met voeten treden, worden hierop aangesproken.”
Behoud vetorecht en geen Europees leger
Om nationale controle en rechtsstatelijkheid te waarborgen, wil BBB het vetorecht behouden op buitenlands beleid en geen stappen richting een Europees leger zetten. Dit voorkomt dat Nederland wordt overruled op essentiële rechtsstatelijke en soevereine besluiten.
“Vetorecht behouden. BBB wil het vetorecht niet afschaffen inzake buitenlands beleid en er komt geen Europees leger.”
De Partij voor de Dieren vindt dat de EU een actieve rol moet spelen in het waarborgen van de rechtsstaat, democratie en grondrechten in alle lidstaten. Ze pleiten voor het koppelen van EU-subsidies aan naleving van deze waarden, het instellen van bindend toezicht en sancties bij schendingen, en het beschermen van onafhankelijke rechtspraak en vrije media. De partij wil dat landen die de rechtsstaat ondermijnen, geen EU-geld meer ontvangen.
EU-subsidies koppelen aan naleving rechtsstaat
De PvdD wil dat EU-lidstaten alleen EU-subsidies ontvangen als zij de rechtsstaat, democratie, vrije media en mensenrechten respecteren. Dit moet landen ontmoedigen om grondrechten te schenden en de EU in staat stellen om effectief op te treden tegen ondermijning van de rechtsstaat.
“De EU zet zich in voor de versterking van de rechtsstaat en democratie, vrije media en mensenrechten. Zulke grondrechten dienen in alle EU-landen gewaarborgd te zijn. Landen die hieraan tornen kunnen niet langer rekenen op EU-subsidies.”
Bindend toezicht en sancties op rechtsstaat EU
De partij pleit voor een bindend mechanisme om toezicht te houden op de staat van de rechtsstaat en democratie in EU-lidstaten, inclusief jaarlijkse rapportages en sancties bij schendingen zoals corruptie of mensenrechtenschendingen.
“Er komt een bindend mechanisme om toezicht te houden en jaarlijks verslag uit te brengen over de staat van democratie en eerbiediging van de rechtsstaat in de EU-lidstaten.”
“We steunen bestraffing van corruptie en mensenrechtenschendingen met Europese sancties.”
EU beschermt grondrechten: democratie, rechtspraak, vrije pers
De PvdD vindt dat de EU zich moet inzetten voor het beschermen van democratie, onafhankelijke rechtspraak en vrije journalistiek, maar dat andere beleidsterreinen nationaal moeten blijven.
“Daarnaast is het essentieel dat de EU opkomt voor grondrechten als democratie, onafhankelijke rechtspraak en vrije journalistiek.”
Het CDA ziet de Europese Unie als een waarden- en rechtsgemeenschap waarin bescherming van de rechtsstaat, democratie en mensenrechten centraal staat. Het CDA wil dat de EU strenger optreedt tegen lidstaten die de rechtsstaat schenden, onder meer door het korten op EU-fondsen, het intrekken van stemrecht en als uiterste sanctie verplichte uittreding. Toetreding tot de EU blijft volgens het CDA alleen mogelijk voor landen die voldoen aan de eisen van democratie en rechtsstaat.
Strenge sancties tegen lidstaten die de rechtsstaat schenden
Het CDA vindt dat de EU krachtig moet optreden tegen lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, omdat dit de kern van de Europese samenwerking raakt. Door financiële en politieke sancties te verbinden aan het respecteren van de rechtsstaat, wil het CDA de integriteit van de EU waarborgen en voorkomen dat fundamentele waarden worden uitgehold.
“Lidstaten die de rechtsstaat beschadigen of vernielen, korten we op EU-fondsen of verliezen hun stemrecht in EU-raden. Verplichte uittreding is de ultieme sanctie.”
Toetreding tot de EU alleen bij naleving rechtsstaat
Het CDA stelt als harde voorwaarde dat landen die lid willen worden van de EU moeten voldoen aan eisen op het gebied van democratie, rechtsstaat en burgerschap. Hiermee wil het CDA voorkomen dat nieuwe lidstaten de fundamentele waarden van de Unie ondermijnen.
“Landen die lid willen worden van de EU zullen aan onze voorwaarden van democratie, rechtsstaat en burgerschap moeten voldoen.”
EU bevordert rechtsstaat ook buiten haar grenzen
Het CDA vindt dat de EU niet alleen intern, maar ook extern de rechtsstaat actief moet bevorderen, vooral in buurlanden. Dit is volgens het CDA van belang voor stabiliteit, veiligheid en het beschermen van mensenrechten in de regio.
“We willen dat Europa ook buiten haar grenzen veiligheid, mensenrechten, democratie, solidariteit en de rechtsstaat bevordert.”
De ChristenUnie vindt het essentieel dat de EU actief de rechtsstaat beschermt binnen Europa, onder meer door financiële en juridische instrumenten in te zetten en strengere sancties mogelijk te maken bij schendingen. Ze koppelen EU-financiering aan naleving van de rechtsstaat en willen toetreding tot de EU afhankelijk maken van het respecteren van rechtsstatelijke en democratische waarden.
EU-financiering en sancties koppelen aan rechtsstaat
De ChristenUnie wil dat de EU landen financieel en juridisch onder druk kan zetten om de rechtsstaat te beschermen. Ze pleiten voor het sneller kunnen opleggen van sancties bij ernstige schendingen en voorwaardelijkheid van EU-fondsen aan naleving van de rechtsstaat.
“De EU heeft politieke, juridische en financiële instrumenten nodig om de rechtsstaat in Europa te beschermen. Nederland trekt hierin op met gelijkgestemde landen en steunt voorwaardelijkheid van financiële fondsen om de rechtsstaat te beschermen. Bij ernstige bedreiging van de rechtsstaat of ernstige corruptie moet de Europese Raad niet slechts unaniem maar ook met een vier vijfde meerderheid beslissen dat een land in aanmerking komt voor stevige sancties. We streven naar een versnelde procedure voor inbreukprocedures wanneer het de rechtsstaat betreft.”
Toetreding tot de EU alleen bij respect voor rechtsstaat
Nieuwe lidstaten mogen alleen toetreden als ze voldoen aan strikte eisen op het gebied van rechtsstaat, democratie en mensenrechten. De ChristenUnie wil dat deze criteria leidend zijn en toetredingsonderhandelingen worden gestaakt als landen hier niet aan voldoen.
“Nieuwe landen die toetreden tot de Europese Unie voldoen aan de eisen die bij onze waardengemeenschap horen. Daarbij heeft de ChristenUnie in het bijzonder oog voor de criteria voor de rechtsstaat, democratie en het borgen van mensenrechten.”
Europese waarden als fundament
De ChristenUnie benadrukt dat de EU is gebaseerd op rechtsstaat, mensenrechten en democratie, en dat deze waarden centraal moeten blijven staan in het Europese beleid.
“Vanuit hun christelijk geloof hebben de grondleggers de Europese Unie gebaseerd op menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid voor de wet, de rechtsstaat en mensenrechten.”
D66 vindt dat de Europese Unie een sterke democratische rechtsstaat moet zijn, waarin lidstaten die de rechtsstaat of fundamentele vrijheden schenden, hun rechten en toegang tot EU-gelden verliezen. D66 pleit voor diepgaande Europese integratie, meer federale besluitvorming en het versterken van de rechtsstaat als voorwaarde voor deelname en invloed binnen de EU.
Lidstaten die de rechtsstaat schenden, verliezen rechten
D66 wil dat landen die de democratische rechtsstaat of fundamentele vrijheden niet respecteren, zoals Hongarije, hun stemrecht en toegang tot EU-gelden verliezen en uitgesloten worden van belangrijke EU-posities. Dit moet voorkomen dat autocratische regeringen de EU van binnenuit ondermijnen.
“Een regering die de democratische rechtsstaat of de vrijheid en gelijkheid van mensen niet respecteert, zoals de regering-Orbán in Hongarije, verliest stemrecht en recht op Europees geld. Ook kan zo’n land geen voorzitter van de Raad van de Europese Unie worden.”
Meer federale besluitvorming en bescherming van de rechtsstaat
D66 pleit voor diepgaande Europese integratie en federalisering, zodat de EU als geheel sterker kan optreden tegen schendingen van de rechtsstaat en democratische waarden. Dit betekent ook het afschaffen van het vetorecht, zodat individuele landen de EU niet kunnen blokkeren bij het handhaven van rechtsstatelijke principes.
NSC vindt dat de EU de rechtsstaat in alle lidstaten streng moet handhaven en landen die deze ondermijnen financieel moet straffen of zelfs uit de EU kunnen zetten. Ze pleiten voor een ‘rechtsstaatslot’ op EU-gelden en willen dat structurele schenders van de rechtsstaat hun lidmaatschap kunnen verliezen. Uitbreiding van de EU mag alleen als nieuwe landen volledig voldoen aan de rechtsstatelijke criteria.
Geen EU-gelden voor landen die rechtsstaat ondermijnen
NSC wil dat EU-lidstaten die fundamentele rechtsstatelijke principes schenden, zoals Hongarije en Slowakije, geen toegang meer krijgen tot EU-gelden. Dit moet landen dwingen hun rechtsstaat te respecteren en voorkomt dat EU-middelen indirect bijdragen aan autoritaire tendensen.
“Steeds meer EU-lidstaten, zoals Hongarije en Slowakije, ondermijnen fundamentele rechtsstatelijke principes. Daarom moet de EU een ‘rechtsstaatslot’ invoeren: landen die hun rechtsstaat afbreken krijgen geen EU-gelden meer.”
Uitzetting uit de EU bij stelselmatige ondermijning rechtsstaat
Naast financiële sancties wil NSC dat het mogelijk wordt om lidstaten die structureel de rechtsstaat ondermijnen of langdurig niet voldoen aan de toelatingscriteria, uit de EU te zetten. Dit is bedoeld als ultiem middel om de integriteit van de EU als rechtsgemeenschap te waarborgen.
“Daarnaast moet het mogelijk worden om lidstaten die stelselmatig de rechtsstaat ondermijnen of langdurig niet voldoen aan de toelatingscriteria, uit de EU te zetten.”
Geen concessies aan rechtsstaat bij EU-uitbreiding
NSC stelt dat uitbreiding van de EU alleen mogelijk is als nieuwe landen volledig voldoen aan de Kopenhagen-criteria, waaronder waarborgen op het gebied van democratie, rechtsstaat en corruptiebestrijding. Dit voorkomt dat landen met zwakke rechtsstatelijke normen toetreden.
“Uitbreiding van de EU is op termijn mogelijk, maar we doen geen concessies aan de toepassing van de Kopenhagen-criteria (waarborgen op het gebied van democratie, rechtsstaat en geen corruptie).”
DENK erkent het belang van de rechtsstaat binnen de EU en pleit voor strengere handhaving van rechtsstatelijke normen bij EU-lidstaten. Tegelijkertijd wil DENK de democratische controle binnen de EU versterken en de nationale soevereiniteit behouden, met concrete voorstellen voor hervorming en toezicht.
Strengere handhaving van rechtsstaat binnen de EU
DENK vindt dat de EU strenger moet toezien op naleving van rechtsstatelijke afspraken door lidstaten. Dit is nodig om de integriteit van de EU te waarborgen en te voorkomen dat landen zich onttrekken aan fundamentele waarden.
“Wij zijn voor een hervorming van de EU waarbij het democratische gehalte van de EU wordt vergroot en er op het gebied van de rechtsstaat strenger gehandhaafd wordt op de vraag of landen binnen de EU zich gedragen conform de afspraken.”
Meer democratische controle en behoud nationale soevereiniteit
DENK wil dat het nationale parlement meer inspraak krijgt bij EU-regelgeving en dat Nederland zeggenschap houdt over eigen beleid. Dit standpunt is ingegeven door zorgen over verlies van democratische legitimiteit en nationale autonomie binnen de EU.
“Wij hechten aan het borgen van inspraak van ons nationale parlement bij EU regelgeving en hechten aan het behouden van onze soevereine zeggenschap over hoe ons land wordt bestuurd.”