Verkiezingsprogramma's 2025 overrechtsstaat
JA21 wil de rechtsstaat versterken door de machtenscheiding te waarborgen, de rol van rechters te beperken tot hun kerntaken en internationale verdragen te moderniseren zodat nationale democratische besluiten meer ruimte krijgen. De partij pleit voor een transparantere en neutralere rechterlijke macht, minder ruimte voor belangenorganisaties om in het algemeen belang te procederen, en meer nadruk op klassieke vrijheidsrechten en Nederlandse waarden. JA21 ziet een sterke rechtsstaat als essentieel voor veiligheid, vrijheid en vertrouwen in de samenleving.
Machtenscheiding strikt handhaven en rol rechters beperken
JA21 vindt dat rechters zich niet moeten uitspreken over zaken die tot de politiek behoren en wil de machtenscheiding versterken. Dit moet voorkomen dat rechters democratisch vastgesteld beleid doorkruisen, bijvoorbeeld door ruime interpretaties van internationale verdragen of door actiegroepen die in het algemeen belang procederen.
“De machtenscheiding strikt in acht nemen. Dat betekent dat rechters zich niet uitspreken over zaken waar eigenlijk de regering of het parlement over gaan.”
“Gesubsidieerde actiegroepen spannen rechtszaken aan in naam van het ‘algemeen belang’, waarna rechters door ruime interpretaties van internationale verdragen genoodzaakt zijn zich uit te spreken over democratisch vastgesteld beleid.”
“De rechtszaal niet als domein van activisten.”
Moderniseren van internationale verdragen en versterken nationale democratie
JA21 wil internationale verdragen, met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, moderniseren zodat nationale democratische besluiten meer ruimte krijgen en het draagvlak voor de rechtspraak wordt versterkt.
“Internationale verdragen en met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moderniseren, zodat we nationaal genomen democratische beslissingen en het draagvlak voor de rechtspraak versterken.”
“JA21 gaat deze verdragen moderniseren. Hiertoe moet Nederland in 2027 een internationale top organiseren tijdens het Nederlandse voorzitterschap van het Comité van Ministers van de Raad van Europa.”
Beperken procederen in het algemeen belang door belangenorganisaties
JA21 wil dat belangenorganisaties alleen nog namens hun eigen, concrete achterban kunnen procederen en niet meer in het algemeen belang, om zo de rechtsstaat te beschermen tegen te ruime interpretaties en verschuivingen in de taakverdeling tussen de machten.
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
“Belangenorganisaties kunnen alleen in rechte opkomen voor concrete, particuliere groepsbelangen van hun specifieke achterban, en dan alleen als ze representatief zijn conform de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Stoffer/Van der Plas/Eerdmans.”
Neutraliteit en transparantie rechterlijke macht waarborgen
JA21 wil de rechterlijke macht neutraler en transparanter maken, onder andere door een transparante benoemingsprocedure en het uitsluiten van politieke voorkeur als criterium.
“De neutraliteit van de rechterlijke macht waarborgen met een transparante benoemingsprocedure. Politieke voorkeur mag geen voor- of nadelig effect hebben bij toetreding tot het Openbaar Ministerie of de rechterlijke macht.”
Klassieke vrijheidsrechten en democratische rechtstaat centraal in onderwijs
JA21 vindt dat de democratische rechtsstaat en klassieke vrijheidsrechten als vrijheid van meningsuiting en gelijkwaardigheid centraal moeten staan in het onderwijs, om jongeren weerbaar te maken en de kernwaarden van de rechtsstaat te borgen.
“De democratische rechtstaat centraal staan. Deze moeten worden onderwezen, maar vooral ook in het onderwijsprogramma zijn geïncorporeerd en door de schoolleiding en de docent worden gedoceerd.”
“JA21 pleit voor een modernisering van artikel 23 GW waarbij eerbiediging van de waarden van de democratische rechtstaat zoals gelijkwaardigheid, vrijheid van geloof en meningsuiting en afwijzing van discriminatie, antisemitisme en haat wordt gewaarborgd.”
Rechtsstaat versterken als basis voor veiligheid en vrijheid
JA21 ziet een sterke rechtsstaat als voorwaarde voor veiligheid en vrijheid, en wil daarom fors investeren in de strafrechtketen en hard optreden tegen criminaliteit.
“De rechtsstaat moet versterkt worden, criminaliteit moet hard aangepakt worden en onze defensie moet op orde gebracht worden. Veiligheid is immers de belangrijkste voorwaarde voor vrijheid en vertrouwen.”
“Dit betekent fors investeren in de gehele justitieketen, het strenger straffen van zware criminelen en het met hand en tand verdedigen van onze rechtsstaat.”
FVD wil de Nederlandse rechtsstaat hervormen door de invloed van internationale verdragen en rechters sterk te beperken, zodat de democratisch gekozen volksvertegenwoordiging altijd het laatste woord heeft. De partij pleit voor het schrappen van de directe werking van internationaal recht, het onmogelijk maken van toetsing aan verdragen door rechters, en het invoeren van strengere regels voor rechterlijke interpretatie. Zo wil FVD voorkomen dat beleid via de rechter wordt afgedwongen en de democratische controle herstellen.
Nederlandse wet altijd boven internationaal recht
FVD vindt dat internationale verdragen te veel invloed hebben op de Nederlandse rechtsorde en daarmee de democratische controle ondermijnen. Door het schrappen van de artikelen 93 en 94 van de Grondwet wil FVD dat internationale verdragen niet langer automatisch boven nationale wetgeving staan en alleen gelden als het parlement ze omzet in nationale wetgeving.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van de Grondwet, en zetten daarmee het monistisch stelsel om in een dualistisch stelsel, zoals in Duitsland en de Verenigde Staten.”
“We beëindigen de directe werking van internationaal recht in het Nederlandse stelsel, zodat verdragen niet langer automatisch boven onze nationale wetten staan en rechters onze nationale wetten daar ook niet langer aan kunnen ‘toetsen’.”
Rechters mogen niet toetsen aan verdragen of grondrechten
FVD wil voorkomen dat rechters politieke macht naar zich toe trekken door wetten te toetsen aan internationale verdragen of grondrechten. De partij wil het toetsingsverbod van artikel 120 Grondwet handhaven en zich verzetten tegen een constitutioneel hof.
“We behouden artikel 120 van de Grondwet en verzetten ons tegen de oprichting van een constitutioneel hof, zodat rechters nooit wetten aan grondrechten kunnen toetsen en daarmee politieke macht naar zich toe trekken.”
“Toetsing aan verdragen dient onmogelijk te worden - in lijn met het toetsingsverbod van artikel 120 Grondwet.”
Rechterlijke interpretatie beperken tot oorspronkelijke bedoeling wetgever
FVD wil dat rechters de wet alleen uitleggen naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever en niet als een ‘levend instrument’ gebruiken om eigen politieke opvattingen door te drukken. Hiervoor wil de partij een Wet op de Rechtsvinding invoeren.
“We voeren een Wet op de Rechtsvinding in, zodat rechters de wet moeten interpreteren naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever en niet langer eigen politieke opvattingen kunnen doordrukken.”
Beperken van maatschappelijke organisaties in rechtszaken tegen de staat
FVD wil voorkomen dat beleid via de rechter wordt afgedwongen door belangenorganisaties namens het ‘algemeen belang’. De partij stelt voor artikel 3:305a BW aan te passen zodat dit niet meer mogelijk is.
“We maken het onmogelijk dat organisaties namens het ‘algemeen belang’ rechtszaken voeren tegen de staat (zoals in de Urgenda-zaak), zodat beleid niet via de rechter kan worden afgedwongen.”
Democratische controle op benoeming van rechters
FVD wil de benoeming van leden van de Hoge Raad en de Raad van State democratisch controleren via een parlementaire ondervragingscommissie naar Amerikaans model.
“We voeren een parlementaire ondervragingscommissie in, naar Amerikaans model, zodat de benoeming van leden van de Hoge Raad en de Raad van State democratisch gecontroleerd wordt.”
Adviserende rol Raad van State afschaffen
FVD vindt dat de adviserende afdeling van de Raad van State kartelpolitiek ondersteunt en wil deze daarom afschaffen.
“We schaffen de adviserende afdeling van de Raad van State af, zodat deze niet langer karteladviezen kan uitbrengen die democratische besluitvorming ondermijnen.”
Legaliteitsbeginsel invoeren in strafrecht
FVD wil het opportuniteitsbeginsel vervangen door het legaliteitsbeginsel, zodat elk misdrijf in beginsel in behandeling wordt genomen en vervolgd. Dit moet de rechtsstaat versterken door consequenter op te treden tegen misdaad.
GroenLinks-PvdA ziet de rechtsstaat als het fundament van de democratie en wil deze versterken door onafhankelijke rechtspraak, betere rechtsbescherming voor burgers, en meer democratische controle op de overheid. Ze pleiten voor grondwettelijke toetsing, versterking van de sociale advocatuur, en bescherming tegen willekeur en discriminatie. Hun voorstellen richten zich op het waarborgen van gelijke rechten, toegang tot het recht voor iedereen, en het tegengaan van machtsmisbruik door overheid en politiek.
Onafhankelijke rechtspraak versterken
GroenLinks-PvdA wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak vergroten en politieke inmenging beperken. Ze vinden dat rechters vrijheid moeten hebben bij het bepalen van de strafmaat en dat de Raad voor de Rechtspraak een sterkere, onafhankelijke positie moet krijgen.
“We vergroten de onafhankelijkheid van de rechtspraak door de Raad voor de Rechtspraak een eigen begroting te geven. Ook beperken we de invloed van de minister op de benoeming van de presidenten van de gerechten en de leden van de Raad voor de Rechtspraak. We verankeren de positie van de Raad voor de Rechtspraak in de Grondwet.”
“Rechters moeten vrijheid hebben bij het bepalen van de strafmaat. Daarbij stelt de politiek de maximumstraf vast. Met het vastleggen van minimumstraffen of een verbod op een taakstraf gaat de politiek op de stoel van de rechter zitten. Dit is ongepast.”
Toegang tot het recht en rechtsbescherming voor iedereen
De partij wil dat iedereen, ongeacht inkomen, toegang heeft tot het recht. Ze investeren in sociale advocatuur, verlagen proceskosten, en beschermen laagdrempelige juridische voorzieningen.
“Iedereen heeft toegang tot het recht. Ongeacht de dikte van je portemonnee. We investeren in de sociale advocatuur zodat iedereen toegang heeft tot een advocaat. We verlagen de kosten die burgers moeten betalen bij een rechtszaak. We bezuinigen niet op cruciale laagdrempelige voorzieningen waar burgers terechtkunnen voor gratis juridisch advies, zoals het Juridisch Loket.”
Grondwettelijke toetsing invoeren
GroenLinks-PvdA wil dat burgers wetten aan de Grondwet kunnen laten toetsen, zodat hun grondrechten beter beschermd worden. Dit moet een standaardonderdeel van de taak van rechters worden.
“We geven burgers het recht om een wet of de uitvoering van een wet te laten toetsen aan de Grondwet als zij het idee hebben dat hun klassieke of sociale grondrechten worden geschonden. Deze toetsing wordt een standaardonderdeel van de taakuitvoering van rechters.”
Democratische controle en bescherming tegen willekeur
De partij wil de democratische controle op uitvoeringsinstanties versterken en discriminatie en willekeur bij de overheid tegengaan, onder andere door toezicht op algoritmen en het recht op behoorlijk bestuur te verankeren.
“Democratische controle op uitvoeringsinstanties als de Belastingdienst, het UWV, de IND en DUO wordt versterkt, met onafhankelijke klachtencommissies, periodieke burgerpanels en structurele rapportage aan het parlement.”
“We verankeren het recht op behoorlijk bestuur in de Grondwet. Burgers krijgen het recht om bezwaar te maken bij een onafhankelijke instantie, inzage in hun eigen dossier, en duidelijke motivering van besluiten.”
“Willekeur bij de overheid gaan we tegen, inclusief discriminerende algoritmen en systemen.”
Gelijke rechten als kern van de rechtsstaat
Gelijke rechten en bescherming van minderheden zijn volgens GroenLinks-PvdA essentieel voor de rechtsstaat. Ze willen discriminatie bestrijden en gelijke behandeling waarborgen.
“Gelijke rechten zijn een cruciaal onderdeel van de democratische rechtsstaat, zie hoofdstuk ‘Democratie, Rechtsstaat en Gelijke Rechten’.”
“We strijden samen voor gelijke rechten, ongeacht wie je bent, wat je gelooft of van wie je houdt. Zo blijven we samen staan voor rechtvaardigheid, vrijheid en democratie.”
Europese rechtsstaat verdedigen
GroenLinks-PvdA wil dat Nederland zich actief inzet tegen EU-lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, onder meer door sancties en het steunen van rechtszaken.
“De Europese Unie is een waardengemeenschap van democratische rechtsstaten. Die waardengemeenschap verdedigen we met hand en tand. Lidstaten die democratie en rechtsstaat ondermijnen, kunnen dus rekenen op sancties. Nederland moet zich blijven aansluiten bij rechtszaken die de Europese Commissie tegen zulke lidstaten aanspant, zoals bij de Hongaarse anti-lhbti-wet.”
De VVD benadrukt het belang van een sterke, stabiele rechtsstaat als fundament voor vrijheid en veiligheid in Nederland. Ze willen de rechtsstaat beschermen tegen ondermijning door georganiseerde misdaad, bureaucratie en juridisering, en pleiten voor concrete maatregelen zoals het versterken van de rechtspraak, het beperken van constitutionele toetsing, en het waarborgen van toegang tot het recht. De partij stelt dat liberale waarden en effectieve instituties essentieel zijn om de rechtsstaat te behouden.
Bescherming van de democratische rechtsstaat tegen ondermijning
De VVD ziet de rechtsstaat als essentieel voor vrijheid en veiligheid, maar constateert dat deze onder druk staat door georganiseerde misdaad en aanvallen op instituties. Ze willen de fundamenten van de rechtsstaat actief beschermen en investeren in politie, rechtspraak en bescherming van instituties.
“Onze liberale democratie en onze democratische rechtsstaat hebben Nederland tot één van de meest vrije en veilige landen ter wereld gemaakt. Om die vrijheid en veiligheid te behouden, is actieve bescherming van de liberale democratie en de democratische rechtsstaat noodzakelijk.”
“Het is duidelijk: onze vrije en veilige democratische rechtsstaat staat onder druk. Maar onze vrije manier van leven is niet onderhandelbaar.”
“Enkele van de ergste klappen voor onze rechtsstaat zijn de dreigingen richting de hoeders van deze rechtsstaat, zoals burgemeesters, rechters, officieren, journalisten en politici.”
“We beschermen de kracht en onafhankelijkheid van onder andere de rechterlijke macht, journalistiek en toezichthouders. We zorgen dat zij veilig hun werk kunnen doen en dat klokkenluiders beschermd worden.”
Beperken van constitutionele toetsing door rechters
De VVD wil dat belangenafwegingen bij gekozen politici liggen en niet bij rechters. Ze zijn tegen een constitutioneel hof en constitutionele toetsing, om zo de democratische legitimiteit te waarborgen.
“Het is aan de politiek en Raad van State om wetten voor invoering te toetsen op grondwettigheid, we schrappen daarom de plannen voor constitutionele toetsing en het constitutioneel hof. Daarmee leggen we belangenafwegingen neer bij gekozen vertegenwoordigers en niet bij ongekozen rechters.”
Waarborgen van toegang tot het recht en versterken rechtspraak
De VVD wil de toegang tot het recht voor iedereen behouden, investeren in de rechterlijke macht en sociale advocatuur, en de effectiviteit van de strafrechtketen verbeteren. Dit moet de rechtsstaat versterken en straffeloosheid tegengaan.
“We vinden het belangrijk dat de toegang tot het recht gewaarborgd blijft voor iedereen, inclusief de lage- en middeninkomens. Daarom investeren we in de rechterlijke macht en steunen we initiatieven om de sociale advocatuur via de beroepsopleiding aantrekkelijker te maken voor jonge advocaten.”
“Nederland staat al jaren hoog op de internationale lijstjes bij de toegang tot het recht, de kwaliteit van de opsporing en de rechtspraak. Toch zien we in de praktijk grote problemen bij alle organisaties in de strafrechtketen.”
Terugdringen van juridisering en bureaucratie
De VVD wil minder regels, procedures en juridisering, zodat de rechtsstaat niet wordt uitgehold door bureaucratie en mensen niet onnodig tegenover de overheid komen te staan. Ze pleiten voor een overheid die uitgaat van vertrouwen en de menselijke maat.
“Dit leidt ook tot een uitholling van de rechtsstaat. Als VVD blijven we pal voor die rechtsstaat staan. En wijzen we niet met een vinger naar mensen die binnen de regels handelen, maar buiten wat daarmee bedoeld werd of wat maatschappelijk gewenst wordt. Wij wijzen met die vinger naar de regels en naar onszelf, als politici, om met betere regels te komen.”
“Niet elk conflict hoeft te worden opgelost via de rechter. Daarom vinden we het belangrijk dat scherper wordt gekeken of vanuit de overheid echt een juridische procedure moet worden gestart tegen een burger.”
Versterken van burgerschap en kennis van de rechtsstaat
De VVD vindt het belangrijk dat iedereen de normen en waarden van de Nederlandse rechtsstaat kent en ernaar handelt, en wil dit via het onderwijs versterken.
“Iedere leerling en student moet de normen en waarden van de Nederlandse rechtstaat kennen en daarnaar handelen. De inspectie gaat scherper toezicht houden op de burgerschapsopdracht.”
De ChristenUnie ziet de democratische rechtsstaat als fundament van de samenleving, geworteld in christelijke waarden en gericht op bescherming van grondrechten, minderheden en een betrouwbare overheid. Ze pleiten voor versterking van de rechtsstaat door onder meer constitutionele toetsing door rechters mogelijk te maken, bescherming van grondrechten, een weerbaar justitieapparaat, en het waarborgen van persvrijheid. Ook internationaal wil de partij de rechtsstaat actief verdedigen, zowel binnen Europa als wereldwijd.
Constitutionele toetsing door rechters mogelijk maken
De ChristenUnie wil het verbod op constitutionele toetsing afschaffen, zodat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen. Dit moet de rechtsstaat versterken en de bescherming van grondrechten verbeteren.
“Het verbod op constitutionele toetsing wordt afgeschaft zodat rechters wetten ook aan de grondwet kunnen toetsen.”
Bescherming en versterking van klassieke grondrechten
De partij benadrukt het belang van klassieke grondrechten zoals vrijheid van godsdienst, vereniging, onderwijs en meningsuiting, en ziet deze als pijlers van de rechtsstaat die niet mogen worden aangetast, ook niet voor minderheden.
“De vrijheid van godsdienst, vereniging, onderwijs en meningsuiting zijn belangrijke pijlers van de manier waarop we samenleven. Die mogen niet worden aangetast. Deze vrijheden gelden voor iedereen, juist ook voor minderheden.”
Weerbare rechtsstaat en effectief justitieapparaat
De ChristenUnie ziet bedreigingen voor de rechtsstaat van binnenuit (afbrokkeling grondrechten, ondermijning rechtspraak) en van buitenaf (terrorisme, buitenlandse inmenging). Ze pleiten voor een krachtig justitieapparaat, betrouwbare overheid en stabiele rechtshandhaving.
“Dit vraagt om politiek die stevig staat voor grondrechten, een weerbare samenleving, een krachtig en effectief justitieapparaat en scherpe normerende keuzes door de overheid.”
“Het vraagt ook om een gedragen en stabiele rechtshandhaving en rechtspraak waarin zonder aanzien des persoons recht gedaan wordt. De ChristenUnie verdedigt een rechtsstaat die zijn kracht juist bewijst op de kwetsbaarste plekken.”
Persvrijheid en onafhankelijke media waarborgen
De partij onderstreept het belang van onafhankelijke journalistiek en vrije media als waakhonden van de democratische rechtsstaat, en wil persvrijheid en veiligheid van journalisten waarborgen.
Bescherming van de rechtsstaat in Europa
De ChristenUnie wil dat Nederland zich in Europa inzet voor bescherming van de rechtsstaat, onder meer door financiële voorwaarden te koppelen aan naleving en snellere sancties bij schendingen.
“De EU heeft politieke, juridische en financiële instrumenten nodig om de rechtsstaat in Europa te beschermen. Nederland trekt hierin op met gelijkgestemde landen en steunt voorwaardelijkheid van financiële fondsen om de rechtsstaat te beschermen.”
“Bij ernstige bedreiging van de rechtsstaat of ernstige corruptie moet de Europese Raad niet slechts unaniem maar ook met een vier vijfde meerderheid beslissen dat een land in aanmerking komt voor stevige sancties.”
Ethische kaders voor AI ter bescherming van de rechtsstaat
De ChristenUnie ziet de opkomst van kunstmatige intelligentie als een bedreiging voor de rechtsstaat en pleit voor duidelijke ethische kaders en regie van de overheid.
“De opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) is een van de grootste maatschappelijke uitdagingen van onze tijd, met potentieel ontwrichtende gevolgen voor onder andere de rechtsstaat. Daarom vindt de ChristenUnie dat dit duidelijke ethische kaders en regie van de overheid vraagt.”
De Partij voor de Dieren beschouwt de rechtsstaat als fundament van de democratie en pleit voor versterking van onafhankelijke rechtspraak, betere toegang tot het recht en bescherming van grondrechten zoals demonstratievrijheid. Ze willen bezuinigingen op justitie terugdraaien, de Raad voor de Rechtspraak tot Hoog College van Staat maken, en maatschappelijke organisaties en burgers beter in staat stellen overheidshandelen aan te vechten. Hun visie is dat een sterke, toegankelijke rechtsstaat essentieel is om burgers, dieren en natuur te beschermen tegen machtsmisbruik en politieke willekeur.
Onafhankelijke en versterkte rechtspraak
De PvdD wil de onafhankelijke rechtspraak versterken als tegenmacht tegen politiek en uitvoerende macht. Ze pleiten voor het opwaarderen van de Raad voor de Rechtspraak tot Hoog College van Staat en benadrukken het belang van een gezonde afstand tussen politiek en rechterlijke macht.
“Om een gezonde afstand tussen politiek en rechterlijke macht te waarborgen, wordt de Raad voor de Rechtspraak – net als de Raad van State en de Nationale Ombudsman – een Hoog College van Staat.”
“In een gezonde democratische rechtsstaat vormt de onafhankelijke rechtspraak een cruciale tegenmacht voor wetgevende en uitvoerende macht.”
Toegang tot het recht verbeteren
De partij ziet de beperkte toegang tot de rechter als bedreiging van de rechtsstaat en wil deze verbeteren door hogere griffiekosten voor grote bedrijven, meer middelen voor sociale advocatuur en een onafhankelijk Juridisch Loket.
“Toegang tot de rechter is essentieel in een democratische rechtsstaat. Niet alleen burgers, maar ook maatschappelijke organisaties moeten de mogelijkheid hebben om overheidshandelen en het gedrag van bedrijven te laten toetsen door een onafhankelijke rechter.”
“We vergroten de toegang tot het recht. Griffiekosten voor grote bedrijven gaan omhoog, zodat mensen met een laag inkomen juist beter beschermd worden. De sociale advocatuur krijgt structureel voldoende tijd en geld.”
Bescherming van grondrechten en demonstratierecht
De PvdD beschouwt het demonstratierecht, vrijheid van meningsuiting en onafhankelijke rechtspraak als kernvoorwaarden voor de rechtsstaat. Ze verzetten zich tegen inperking van deze rechten en willen dat autoriteiten demonstraties maximaal faciliteren.
“De Partij voor de Dieren staat voor een sterke en weerbare rechtsstaat. Een samenleving waarin je mag zijn wie je bent. Waarin ruimte is voor kritiek en tegenmacht. En waarin burgers, natuur en dieren worden beschermd tegen economische belangen en politieke willekeur.”
“De Partij voor de Dieren verdedigt de democratische rechtsstaat als levend systeem dat burgers beschermt en macht begrenst. Het demonstratierecht, de toegang tot de rechter en een onafhankelijk maatschappelijk middenveld zijn geen obstakels, maar voorwaarden voor een open samenleving.”
“De autoriteiten moeten demonstraties maximaal faciliteren en uitgaan van de vreedzaamheid van demonstranten.”
Weerbaarheid tegen politieke ondermijning
De partij waarschuwt voor structurele ondermijning van de rechtsstaat door politici die wantrouwen zaaien in onafhankelijke instituties en de rechterlijke macht demoniseren. Ze benadrukken het belang van bescherming tegen deze tendensen.
“Populisme, extreemrechtse ondermijning van de rechtsstaat en het systematisch uitstellen van het oplossen van problemen, schaden het vertrouwen in overheid en politiek.”
“Verdachtmakingen aan het adres van journalisten, het verspreiden van des-informatie, het zaaien van wantrouwen in onafhankelijke instituties of maatschappelijke organisaties en het demoniseren van de rechterlijke macht: het zijn geen incidenten meer, het is structureel geworden.”
BIJ1 wil de rechtsstaat radicaal democratiseren en verschuiven van repressie en staatsgeweld naar bescherming van burgerrechten, collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid. Ze pleiten voor sterke bescherming van democratische rechten, afschaffing van repressieve maatregelen, en meer controle op politie en veiligheidsdiensten. Hun visie is een inclusieve, solidaire rechtsstaat waarin veiligheid, gelijkwaardigheid en mensenrechten centraal staan.
Radicale democratisering en bescherming van burgerrechten
BIJ1 vindt dat de huidige rechtsstaat te veel de belangen van machtige groepen dient en te weinig de burgerrechten beschermt. Ze willen een rechtsstaat waarin klokkenluiders, activisten en journalisten beter worden beschermd en waarin democratie dagelijks wordt beleefd, niet alleen tijdens verkiezingen. Dit adresseren ze door te pleiten voor een radicaal gedemocratiseerde rechtsstaat die vrij en veilig is voor iedereen.
“daarom willen wij de rechtsstaat radicaal democratiseren. We willen een rechtsstaat die vrij en veilig is. Een rechtsstaat waarin klokkenluiders, critici, activisten en journalisten goed worden beschermd.”
Van politiecontrole naar controle over de politie
BIJ1 stelt dat de rechtsstaat nu te veel leunt op politie en bestraffing, wat volgens hen juist onveiligheid en ongelijkheid creëert. Ze willen investeren in collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid, met als doel op termijn politie en gevangenissen overbodig te maken. De focus verschuift van repressie naar preventie en herstel.
“Daarom moeten we van politiecontrole naar controle over de politie. We streven ernaar dat collectieve voorzieningen zo goed geregeld zijn en het voorkomen van geweld zo goed werkt, dat de politie en gevangenissen zoals we die nu kennen niet meer hoeven te bestaan.”
“We investeren in collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid: zaken die onze gemeenschappen wél veilig houden.”
Sterke bescherming van demonstratie- en privacyrechten
BIJ1 wil het recht op demonstratie robuust beschermen tegen autoritaire beperkingen en discriminatie. Ze pleiten voor het afschaffen van repressieve verplichtingen zoals ID-plicht, het verbod op gezichtsbedekkende kleding, en standaard cameratoezicht. Privacywaakhonden krijgen meer macht en toezicht op dataverzameling wordt verscherpt.
“Het recht op demonstratie wordt met robuuste wetgeving beschermd tegen de autoritaire heksenjacht door rechtse politici. Autoriteiten mogen in lijn met onze mensenrechten geen beperkingen meer stellen aan demonstraties op grond van onder meer verkeersbelang.”
“Onnodige, repressieve verplichtingen en verboden, zoals de verplichting een ID te kunnen tonen en het verbod op gezichtsbedekkende kleding, worden afgeschaft.”
“Alle dataverzameling door overheid en justitie wordt geminimaliseerd tot het absoluut noodzakelijke, en er komt altijd streng toezicht van privacywaakhonden.”
Klassenjustitie bestrijden en toegankelijke rechtsbijstand
BIJ1 wil klassenjustitie bestrijden door gratis, toegankelijke rechtsbijstand te garanderen en boetes inkomensafhankelijk te maken. Ze willen de afstand tussen burgers en het recht verkleinen via wijkrechtspraak en lokale rechtbanken, en institutioneel racisme binnen het Openbaar Ministerie en rechterlijke macht onderzoeken.
“Klassenjustitie wordt bestreden. Iedereen heeft recht op goede, gratis en toegankelijke rechtsbijstand van sociale advocaten die eerlijk worden betaald. Boetes worden afgestemd op iemands inkomen en vermogen. Er wordt ingezet op wijkrechtspraak en er worden kleine, lokale rechtbanken (kantongerechten) heropend om de afstand tussen mensen en het recht te verkleinen.”
“Er wordt uitgebreider onderzoek gedaan naar institutioneel racisme binnen het Openbaar Ministerie en het rechterlijke apparaat.”
BVNL ziet de rechtsstaat primair als een systeem waarin de overheid dienstbaar is aan de burger, met een kleine, transparante en betrouwbare overheid die fundamentele vrijheden en eigendomsrechten beschermt. De partij benadrukt het belang van een goed functionerend justitieel apparaat voor het handhaven van de rechtsstaat en pleit voor minder wetten en regels, meer individuele verantwoordelijkheid en een sterke bescherming van grondrechten zoals privacy en vrijheid van meningsuiting. Concreet wil BVNL zware criminaliteit harder aanpakken en de overheid beperken tot haar kerntaken als bewaker van rechtsorde en vrijheid.
Kleine, dienstbare overheid als waarborg van de rechtsstaat
BVNL stelt dat een kleine, transparante en terughoudende overheid essentieel is voor het functioneren van de rechtsstaat. De partij ziet de overheid niet als motor van vooruitgang, maar als bewaker van rechtsorde en vrijheid, waarbij de nadruk ligt op individuele rechten en minimale staatsbemoeienis.
“Wij zien de overheid niet als motor van vooruitgang, maar als bewaker van de rechtsorde en vrijheid.”
“De staat moet dienstbaar zijn aan de burger, niet andersom. De overheid moet klein, betrouwbaar, volledig transparant en efficiënt zijn, met een zeer terughoudende rol in het leven van mensen.”
Goed functionerend justitieel apparaat voor handhaving rechtsstaat
BVNL vindt dat de rechtsstaat alleen in stand blijft met een effectief justitieel apparaat. De partij wil zware criminaliteit harder aanpakken, hogere minimumstraffen invoeren en reclassering versterken om de veiligheid en rechtsorde te waarborgen.
Minder wetten en regels, meer individuele vrijheid en verantwoordelijkheid
BVNL koppelt de rechtsstaat aan het terugdringen van overregulering en het vergroten van individuele vrijheid. De partij wil minder wetten, minder regels en meer ruimte voor eigen initiatief, waarbij de overheid zich beperkt tot het noodzakelijke.
“Dat wil zeggen: minder wetten, minder regels, minder ambtenaren – meer vrijheid, meer verantwoordelijkheid, meer Nederland.”
Bescherming van grondrechten als fundament van de rechtsstaat
BVNL benadrukt dat fundamentele rechten zoals privacy en vrijheid van meningsuiting onlosmakelijk verbonden zijn met de rechtsstaat. De partij wil deze rechten expliciet beschermen, ook in het digitale domein.
D66 ziet de versterking van de democratische rechtsstaat als fundament voor vrijheid, gelijkheid en een eerlijke samenleving. Ze willen de rechtsstaat weerbaarder maken door de scheiding der machten te verbeteren, toegang tot recht voor iedereen te garanderen, en internationale rechtsorde consequent te verdedigen. Belangrijke voorstellen zijn het mogelijk maken van toetsing van wetten aan de Grondwet, meer budget voor sociale advocatuur, en het beperken van politieke invloed op de rechterlijke macht.
Toetsing van wetten aan de Grondwet mogelijk maken
D66 wil dat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen om grondrechten beter te beschermen. Dit moet voorkomen dat wetgeving in strijd is met fundamentele rechten en de rechtsstaat versterken.
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
Toegang tot recht en rechtsbijstand voor iedereen
D66 vindt dat iedereen, ongeacht inkomen of positie, toegang moet hebben tot het recht. Ze willen laagdrempelige rechtsbijstand en meer budget voor sociale advocatuur, zodat de rechtsstaat niet alleen voor de rijken werkt.
“In een democratische rechtsstaat moet iedereen recht kunnen halen, ongeacht inkomen of maatschappelijke positie. Dat is nu te vaak niet het geval.”
“Als een gang naar de rechter nodig is, zorgen we voor laagdrempelige en goede rechtsbijstand. Sociale advocatuur krijgt daarom meer budget.”
Striktere scheiding der machten en beperking politieke invloed
D66 wil de rechtsstaat weerbaarder maken door de scheiding tussen politiek, rechterlijke macht en Openbaar Ministerie te versterken. Dit voorkomt oneigenlijke politieke beïnvloeding van het rechtssysteem.
“Een weerbare rechtsstaat heeft een striktere scheiding van machten nodig. We beperken de mogelijkheden van de politiek om de rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie oneigenlijk te beïnvloeden.”
Internationale rechtsorde altijd verdedigen
D66 beschouwt het naleven en verdedigen van het internationaal recht als essentieel voor vrede, veiligheid en welvaart. Ze verwerpen selectief naleven van internationale regels en willen dat Nederland altijd pal staat voor de internationale rechtsorde.
Steun aan democratische rechtsstaat internationaal
D66 wil dat Nederland organisaties steunt die wereldwijd werken aan democratisering, goed bestuur en vrije media, omdat het ondermijnen van de rechtsstaat en democratie internationaal gevolgen heeft.
“Dat beschadigt de rechtsstaat en de democratie. Daarom wil D66 dat Nederland organisaties die werken aan democratisering, goed bestuur en vrije media internationaal blijft steunen, zoals ngo’s, politieke partijen en burgerbewegingen.”
Sancties voor EU-landen die de rechtsstaat schenden
D66 wil dat EU-landen die de rechtsstaat of fundamentele vrijheden niet respecteren, hun stemrecht en recht op EU-geld verliezen. Dit moet de rechtsstaat binnen Europa beschermen.
“Een EU-lidstaat die de rechtsstaat of de vrijheid en gelijkheid van mensen niet respecteert, zoals de regering-Orbán in Hongarije, verliest stemrecht en recht op Europees geld.”
NSC wil de Nederlandse rechtsstaat versterken door de bescherming van grondrechten te verbeteren, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te waarborgen en de toegang tot recht voor burgers te vergroten. Ze pleiten voor constitutionele toetsing door de rechter, een Grondwettelijk Hof, en structurele versterking van de sociale advocatuur. Hun visie is dat niemand boven de wet staat en dat de overheid haar macht strikter moet begrenzen om burgers beter te beschermen.
Constitutionele toetsing en Grondwettelijk Hof
NSC vindt het essentieel dat de rechter wetten aan de Grondwet kan toetsen en wil een Grondwettelijk Hof instellen om grondrechten beter te beschermen. Dit moet voorkomen dat burgers door wetgeving in hun rechten worden geschaad en de rechtsstaat versterken.
“We zijn het enige land in Europa waar de rechter wetten niet kan toetsen aan de Grondwet. Recent is de eerste stap genomen met het wetsvoorstel tot het gedeeltelijk opheffen van het verbod op toetsing aan de Grondwet. De belangrijkste rechten van mensen moeten snel worden beschermd. Ook moet er een Grondwettelijk Hof komen dat als hoeder van de grondrechten van Nederlanders optreedt.”
Structurele versterking van sociale advocatuur en toegang tot recht
NSC wil dat de rechtsstaat toegankelijk is voor iedereen, met een sterke sociale advocatuur en laagdrempelige rechtshulp. Dit moet voorkomen dat kwetsbare burgers buiten spel komen en hun rechten niet kunnen afdwingen.
“De poort naar de rechtsstaat moet open staan voor iedereen. De sociale advocatuur heeft daarin een essentiële rol en daarvoor is op initiatief van Nieuw Sociaal Contract ook structureel meer geld beschikbaar gesteld.”
“Regionale spreiding en daarmee bereikbaarheid van rechtshulp is wezenlijk.”
Onafhankelijke rechterlijke macht en bescherming tegen politieke inmenging
NSC benadrukt het belang van een onafhankelijke rechterlijke macht als fundament van de rechtsstaat en wil extra waarborgen tegen politieke beïnvloeding.
“Een onafhankelijke rechterlijke macht is essentieel voor een weerbare rechtsstaat. In de Grondwet wordt een extra veiligheidsslot opgenomen: belangrijke wetten over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kunnen alleen wijzigen met een 2/3de meerderheid van het parlement.”
Striktere begrenzing van overheidsbevoegdheden en bescherming van burgers
NSC wil dat de overheid haar macht strikter begrenst en burgers beter beschermt tegen onrechtmatig of disproportioneel overheidsoptreden.
“We willen de grondrechten van mensen beter beschermen door overheidsbevoegdheden strakker te begrenzen en door de positie van de burger te versterken.”
Niemand boven de wet, ook overheid en politici
NSC stelt dat niemand, ook niet de overheid of politici, boven de wet mag staan. Ze willen wettelijke aansprakelijkheid voor ambtsmisdrijven en modernisering van relevante wetgeving.
“Niemand mag boven de wet staan. Wie strafbare feiten pleegt – ook namens de overheid – moet daarvoor aansprakelijk zijn. De wet moet dit ondubbelzinnig vastleggen, gelet op de Pikmeer-arresten.”
EU: Rechtsstaat als voorwaarde voor EU-gelden en lidmaatschap
NSC wil dat EU-lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, geen EU-gelden meer ontvangen en uiteindelijk uit de EU kunnen worden gezet.
“Steeds meer EU-lidstaten, zoals Hongarije en Slowakije, ondermijnen fundamentele rechtsstatelijke principes. Daarom moet de EU een ‘rechtsstaatslot’ invoeren: landen die hun rechtsstaat afbreken krijgen geen EU-gelden meer.”
“Daarnaast moet het mogelijk worden om lidstaten die stelselmatig de rechtsstaat ondermijnen of langdurig niet voldoen aan de toelatingscriteria, uit de EU te zetten.”
De SP vindt dat de rechtsstaat toegankelijk, onafhankelijk en gelijkwaardig moet zijn voor iedereen, ongeacht inkomen of achtergrond. Ze willen klassenjustitie en institutionele discriminatie bestrijden, de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken, en de toegang tot het recht verbeteren door onder meer te investeren in sociaal advocaten en tolken. De partij pleit voor structurele hervormingen om de rechtsstaat eerlijker en effectiever te maken.
Toegang tot het recht voor iedereen, bestrijding van klassenjustitie
De SP stelt dat de rechtsstaat pas functioneert als iedereen, ongeacht inkomen of achtergrond, daadwerkelijk toegang heeft tot het recht. Ze willen klassenjustitie en institutionele discriminatie aanpakken door onderzoek, betere juridische hulp en investeringen in sociaal advocaten.
“De rechtsstaat moet iedereen gelijk behandelen in gelijke gevallen. Toch kent Nederland vele vormen van Klassenjustitie.”
“Daarom komt er een groot onderzoek naar klassenjustitie en institutionele discriminatie in onze rechtsstaat en opsporing, om zulke verschillen in behandeling tegen te gaan.”
“We verbeteren de toegang tot het recht, dit is een fundament van onze rechtsstaat. Sociaal advocaten zijn onmisbaar voor mensen die geen dure advocaat kunnen betalen.”
“Daarom investeren we in de sociaal advocatuur. We verhogen de vergoedingen, verlagen de eigen bijdragen en verruimen de inkomensgrenzen.”
Onafhankelijke rechtspraak met eigen begroting
De SP wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken door deze los te koppelen van het ministerie van Justitie en Veiligheid en bestuursrechtspraak volledig onder te brengen bij de gewone rechterlijke macht. Dit moet de scheiding der machten en de onafhankelijkheid van de rechtsstaat waarborgen.
“De rechtsprekende taak wordt weggehaald bij de Raad van State en de bestuursrechtspraak wordt in het geheel ondergebracht bij de gewone rechterlijke macht.”
“De rechtspraak is een onafhankelijke staatsmacht die een eigen aparte begroting verdient die niet langer onderdeel uitmaakt van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.”
Recht op begrijpelijke rechtspraak en essentiële tolken
De SP benadrukt dat zonder goede tolken en vertalers de rechtsstaat niet functioneert voor mensen die de taal niet machtig zijn. Ze willen betere vergoedingen voor tolken en verzetten zich tegen aanbestedingen die de kwaliteit ondermijnen.
DENK ziet de rechtsstaat als fundament voor een rechtvaardige samenleving en pleit voor versterking van rechtsbescherming, gelijke behandeling en het tegengaan van discriminatie. De partij wil investeren in instituties van de rechtsstaat, sociale advocatuur en betaalbare toegang tot de rechter, en stelt strengere handhaving voor binnen de EU op naleving van de rechtsstaat. DENK koppelt de rechtsstaat expliciet aan het bestrijden van discriminatie en het herstellen van vertrouwen tussen overheid en burger.
Investeren in instituties en rechtsbescherming
DENK wil de rechtsstaat versterken door te investeren in sociale advocatuur, betaalbare toegang tot de rechter en het versterken van toezichthouders. Dit moet rechtsbescherming toegankelijker maken en het vertrouwen in de overheid herstellen.
“Wij zetten daarom in op investeringen in de instituties van onze rechtsstaat en op het schrappen van regels waardoor de overheid tegenover de mensen is komen te staan.”
“Er moet structureel geïnvesteerd worden in de sociale advocatuur om de uitstroom van sociaal advocaten tegen te gaan.”
“We maken toegang tot de rechter weer betaalbaar door de kosten die mensen moeten maken voor een rechtszaak te verlagen.”
“Toezichthouders die mensen beschermen worden versterkt. Hieronder vallen in ieder geval de Ombudsman en de Autoriteit Persoonsgegevens.”
Gelijke behandeling en bestrijding van discriminatie als kern van de rechtsstaat
DENK verbindt de rechtsstaat direct aan het uitbannen van discriminatie en het waarborgen van gelijke behandeling voor iedereen. De partij wil discriminatie wettelijk en institutioneel bestrijden en antifascisme expliciet in de Grondwet opnemen.
“Gelijke behandeling van alle Nederlanders wordt leidend in alles wat de overheid doet. Dat is de overheid waar DENK voor staat.”
“Nooit meer is nu: in de Grondwet wordt expliciet opgenomen dat Nederland het fascisme en extreemrechtse politiek afwijst en kiest voor een pluriforme rechtsstaat waarin iedereen gelijkwaardig is.”
Strengere handhaving van de rechtsstaat binnen de EU
DENK wil dat de EU strenger toeziet op de naleving van de rechtsstaat door lidstaten en pleit voor hervormingen die het democratische gehalte van de EU vergroten.
“Wij zijn voor een hervorming van de EU waarbij het democratische gehalte van de EU wordt vergroot en er op het gebied van de rechtsstaat strenger gehandhaafd wordt op de vraag of landen binnen de EU zich gedragen conform de afspraken.”
De SGP ziet de rechtsstaat als stevig geworteld in de christelijke traditie en pleit voor een overheid die klassieke vrijheden beschermt, maar ook duidelijke grenzen stelt aan grondrechten en internationale invloed. Ze willen de Grondwet versterken tegenover internationale verdragen, constitutionele toetsing beperken, en partijverboden alleen bij ernstige bedreiging van de democratische rechtsstaat toestaan.
Grondwet versterken tegenover internationale verdragen
De SGP vindt dat de Nederlandse Grondwet een sterkere positie moet krijgen ten opzichte van internationale regelingen en verdragen, om zo de nationale rechtsstaat te beschermen tegen externe invloeden. Ze zijn kritisch op uitbreiding van verdragen die de handelingsvrijheid van de wetgever beperken en willen zwaardere eisen stellen aan goedkeuring van nieuwe verdragen.
“Onze Grondwet verdient een steviger positie ten opzichte van internationale regelingen en verdragen.”
“Er komen zwaardere vereisten bij goedkeuring van verdragen, zoals een tweederdemeerderheid in Tweede en Eerste Kamer.”
“Nederland streeft ernaar het aantal verdragen te verminderen en sluit zich in beginsel niet aan bij nieuwe verdragen die de vrije handelingsruimte van de wetgever beperken.”
Constitutionele toetsing beperken en constitutioneel hof afwijzen
De SGP verwerpt de invoering van een constitutioneel hof en wil constitutionele toetsing door de rechter beperken, vooral waar het sociale grondrechten betreft. Ze vinden dat partijverboden alleen mogelijk moeten zijn bij daadwerkelijke, ernstige bedreigingen van de democratische rechtsstaat.
“Invoering van een constitutioneel hof is onwenselijk. Constitutionele toetsing door de rechter strekt zich in ieder geval niet uit tot de sociale grondrechten.”
“Een partijverbod wegens opvattingen over bepaalde beginselen van de democratische rechtsstaat is onwenselijk. Alleen bij daadwerkelijke, ernstige bedreigingen van de democratische rechtsstaat zelf, bijvoorbeeld het aanzetten tot gewelddadig omverwerpen, is een verbod toelaatbaar.”
Balans tussen grondrechten, niet eenzijdig fixeren op gelijkheid
De SGP waarschuwt voor een eenzijdige focus op discriminatie en gelijke behandeling, omdat dit andere grondrechten zoals vrijheid van vereniging, meningsuiting en godsdienst kan onderdrukken. Ze pleiten voor een rechtsstaat die beschermt én begrenst, met oog voor de balans tussen verschillende grondrechten.
“Eenzijdige fixatie op discriminatie en gelijke behandeling kan andere grondrechten onder druk zetten, zoals de vrijheid om zich als burgers te verenigen, zich uit te spreken en het geloof te belijden.”
“Onze democratische rechtsstaat moet voortdurend onderhouden worden. Ondermijning en bedreiging van de rechtsorde verdienen een krachtig antwoord. De overheid moet ook zorgen voor een goede balans tussen grondrechten.”
Volt ziet de rechtsstaat als fundament van de democratie en wil deze actief versterken door structurele investeringen, onafhankelijke monitoring en betere rechtsbescherming. Ze pleiten voor een Planbureau voor de Rechtsstaat, een minimumfinanciering voor de rechtspraak, constitutionele toetsing en meer toegankelijkheid tot het recht. Hun voorstellen zijn concreet gericht op het waarborgen van onafhankelijkheid, transparantie en bescherming van grondrechten.
Planbureau voor de Rechtsstaat oprichten
Volt wil een onafhankelijk kennisinstituut dat de staat van de rechtsstaat monitort en beleidsadvies geeft, om zo het parlementair debat te versterken en beleidsblindheid te voorkomen. Dit moet bijdragen aan een weerbare rechtsstaat en voorkomen dat de overheid zelf bijdraagt aan uitholling van de democratische rechtsorde.
“We richten een Planbureau voor de Rechtsstaat op. Waar andere beleidsterreinen onafhankelijke kennisinstituten kennen, heeft onze rechtsstaat die niet. Volt stelt een planbureau voor dat de staat van de rechtsstaat in kaart brengt, beleidsontwikkelingen analyseert en kennis ontwikkelt over rechtsbescherming en institutionele integriteit.”
“De inzichten van dit planbureau versterken het parlementair debat, voeden kabinetsformatie en maken inzichtelijk wat investeren in rechtsbescherming oplevert voor de samenleving.”
Minimumfinanciering en onafhankelijkheid rechtspraak wettelijk vastleggen
Volt wil de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht waarborgen door een wettelijk minimumpercentage van het bbp voor rechtspraak te reserveren en politieke beïnvloeding via de begroting te voorkomen. Dit moet voorkomen dat de rechtsstaat wordt uitgehold door politieke uitruil of bezuinigingen.
“Daarom legt Volt wettelijk een minimumpercentage van het bruto binnenlandse product (bbp) vast voor de financiering van onafhankelijke rechtspraak. Ingrijpen door de politiek mag alleen onder duidelijke voorwaarden en met toezicht door een onafhankelijke instantie, naar Deens voorbeeld.”
“De rechtsstatelijke uitgaven, zoals voor de rechtspraak, toezicht, toegang tot het recht en integriteit, gaan we in samenhang behandelen. Zo borgen we de financiële dekking van de rechtsstaat en versterken we de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.”
Constitutionele toetsing invoeren
Volt wil dat Nederlandse wetgeving aan de Grondwet getoetst kan worden, door het toetsingsverbod uit artikel 120 van de Grondwet te schrappen. Dit moet onrechtmatige situaties corrigeren en de waarde van grondrechten versterken.
“Volt vindt dat Nederlandse wet- en regelgeving aan de Grondwet getoetst moet kunnen worden. Daarom wil Volt dat het toetsingsverbod uit artikel 120 van de Grondwet wordt geschrapt. Zo kunnen onrechtmatige situaties, zoals onrechtmatige registratie van ras of etniciteit, gecorrigeerd worden. Het versterkt bovendien de waarde van grondrechten in de samenleving.”
Toegankelijkheid rechtspraak vergroten
Volt wil het recht toegankelijker maken door wijkrechters, meer sociale advocatuur, lagere proceskosten en het benutten van digitale rechtspraak. Dit moet de drempel tot het recht verlagen en de rechtsstaat voor iedereen bereikbaar maken.
“We maken het recht toegankelijker. Daarvoor is het belangrijk dat het op meer plekken in Nederland mogelijk wordt om naar een wijkrechter te gaan, dat er meer geïnvesteerd wordt in sociale advocatuur en dat we proceskosten verlagen. Bovendien is het belangrijk om te leren van de positieve ervaringen met digitale rechtspraak tijdens de coronapandemie en om de kansen te zien die het biedt als digitale rechtspraak wordt ingebed in de reguliere rechtspraak.”
Onafhankelijkheid benoeming rechters versterken
Volt wil de benoeming van rechters depolitiseren door de minister te verplichten het advies van de Raad voor de rechtspraak te volgen en rechterlijke leden door de rechterlijke macht zelf te laten benoemen.
“Volt stelt voor om de onafhankelijkheid van rechters te versterken door de minister van Veiligheid en Justitie te verplichten het advies van de Raad voor de rechtspraak te volgen bij de voordracht tot benoeming van rechters. Daarnaast moeten de rechterlijke leden van de Raad voortaan worden benoemd vanuit de rechterlijke macht zelf en niet langer door de minister.”
BBB benadrukt het belang van een betrouwbare rechtsstaat waarin burgers kunnen vertrouwen op duidelijke en rechtvaardige regels, en waarin de overheid haar verantwoordelijkheid neemt bij fouten. De partij wil het rechtssysteem versterken, politieke rechtszaken beperken, en het demonstratierecht beschermen binnen de grenzen van orde en veiligheid. BBB pleit voor concrete aanpassingen zoals het beperken van toegang tot de rechter voor niet-belanghebbenden en het voorkomen van juridische onzekerheid door wisselend rechterlijk beleid.
Rechtszekerheid en voorspelbaarheid van het rechtssysteem
BBB vindt dat het vertrouwen in de rechtsstaat wordt ondermijnd door onvoorspelbaar rechterlijk beleid en wil het rechtssysteem, inclusief de Raad van State, versterken om herhaling van affaires zoals de toeslagenaffaire te voorkomen.
“Het kan niet zo zijn dat de hoogste Nederlandse rechter eerst allerlei activiteiten vergunningvrij verklaart, om vijf jaar later te bepalen dat voor diezelfde activiteiten met terugwerkende kracht toch een vergunning nodig is. ... Deze gang van zaken is zeer slecht voor het vertrouwen in de rechtsstaat.”
“Wij onderzoeken hoe we ons eigen rechtssysteem, inclusief de Raad van State kunnen versterken zodat herhaling wordt voorkomen.”
Beperken van politieke rechtszaken en toegang tot de rechter
BBB wil voorkomen dat de rechter democratische besluiten ondermijnt door de toegang tot de rechter te beperken tot direct belanghebbenden, en zo het draagvlak voor de rechtsstaat te beschermen.
“Het ondermijnen van democratische besluiten via de rechter tast het draagvlak en vertrouwen in de democratie aan. BBB wil artikel 3:305a BW wijzigen zodat alleen direct belanghebbenden in recht kunnen opkomen tegen overheidsbesluiten.”
Demonstratierecht binnen grenzen van orde en rechtsstaat
BBB erkent demonstreren als fundamenteel recht, maar stelt duidelijke grenzen om de rechtsstaat en openbare orde te beschermen. Misbruik van het demonstratierecht moet snel worden bestraft.
Integratie vereist aanvaarding van de democratische rechtsstaat
BBB stelt dat succesvolle integratie alleen mogelijk is als nieuwkomers de regels van de democratische rechtsstaat aanvaarden en naleven.
“Aanvaarden van de regels van onze democratische rechtsstaat is wezenlijk. Op de naleving daarvan gaan we strikter toezien.”
Het CDA benadrukt het belang van een sterke, onafhankelijke rechtsstaat als fundament voor vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid in Nederland. Ze willen de rechtsstaat versterken door de onafhankelijkheid van de rechtspraak te vergroten, toegang tot het recht te verbeteren, en hard op te treden tegen organisaties die zich afkeren van de rechtsstaat. Concrete voorstellen zijn onder andere het loskoppelen van de Raad voor de Rechtspraak van politieke invloed, het versterken van de sociale advocatuur, en het bieden van toetsingsmogelijkheden van wetten aan de Grondwet door rechters.
Onafhankelijkheid rechtspraak versterken
Het CDA ziet politieke beïnvloeding als een bedreiging voor de rechtsstaat en wil daarom de benoemingsprocedure, begrotingssystematiek en bevoegdheden rond de rechtspraak aanpassen. Dit moet de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht waarborgen en het vertrouwen van burgers in het rechtssysteem vergroten.
“We nemen maatregelen om de onafhankelijke rechtsstaat te versterken, onder meer door te verkennen of de benoemingsprocedure, begrotingssystematiek, aanwijzings- en vernietigingsbevoegdheden moeten worden aangepast vanwege mogelijke politieke beïnvloeding.”
“De navelstreng tussen de minister van Justitie en Veiligheid en de Raad voor de Rechtspraak moet worden doorgeknipt, omdat de huidige benoemingsprocedure, begrotingssystematiek, aanwijzings- en vernietigingsbevoegdheden te vatbaar zijn voor politieke beïnvloeding.”
Toegang tot het recht en toetsing aan Grondwet
Het CDA wil dat burgers laagdrempelig toegang hebben tot het recht en dat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen, maar blijft tegen een Constitutioneel Hof. Dit moet de bescherming van grondrechten versterken en voorkomen dat burgers onnodig hard worden geraakt door wetgeving of administratieve fouten.
“Toegang tot het recht raakt de kern van onze democratische rechtsstaat. We zetten in op alternatieve vormen van geschilbeslechting waar dat kan (zoals mediation), en zetten in op het voorkomen van doorprocederen. We continueren de extra investering die is gedaan in het versterken van de sociale advocatuur, gedifferentieerde tarieven naar inkomen, en zetten in op duurzame versterking van de sociale advocatuur in lijn van de commissie-Van der Meer II.”
“We willen rechters de mogelijkheid bieden om wetgeving te toetsen aan de Nederlandse Grondwet. Dit stelt rechters in staat om te controleren of wetten de grondrechten van burgers niet schenden. Het CDA is en blijft tegen de instelling van een Constitutioneel Hof.”
Hard optreden tegen ondermijning van de rechtsstaat
Het CDA wil dat de samenleving en rechtsstaat weerbaar zijn tegen extremisme, terrorisme en buitenlandse inmenging. Organisaties die zich afkeren van de Nederlandse rechtsstaat worden hard aangepakt om de integriteit van de rechtsorde te beschermen.
“In die gevallen waarin organisaties zich afkeren van de Nederlandse rechtsstaat, treden we hard op. Samenleving en rechtsstaat moeten weerbaar zijn tegen excessen zoals rechts- en linksextremisme, ultraconservatisme, jihadistisch terrorisme en islamitisch extremisme en statelijke factoren zoals Rusland.”
“Onze rechtsorde staat onder druk wanneer buitenlandse mogendheden via geldstromen, onderwijs en social media invloed proberen uit te oefenen op de meningsvorming en op religieuze en maatschappelijke organisaties in Nederland. Dit heeft gevolgen voor de rechtsstaat,”
De PVV stelt dat de rechtsstaat onder druk staat door internationale verdragen, islamitische invloeden en rechterlijke uitspraken die volgens hen de Nederlandse soevereiniteit en democratie ondermijnen. Ze willen de rechtsstaat versterken door nationale wetgeving en soevereiniteit te herstellen, onder meer door het opzeggen van internationale verdragen en het verbieden van islamitisch onderwijs. De partij koppelt de bescherming van de rechtsstaat expliciet aan het weren van de sharia en het beperken van grondrechten die volgens hen de vrijheid bedreigen.
Opzeggen internationale verdragen en opt-out uit EU-regels
De PVV ziet internationale verdragen en EU-regels als een bedreiging voor de Nederlandse rechtsstaat en wil daarom deze verdragen opzeggen of uitzonderingen afdwingen. Ze stellen dat nationale wetgeving en soevereiniteit voorrang moeten krijgen boven internationale verplichtingen, vooral op het gebied van asiel en immigratie.
“Opzeggen VN-Vluchtelingenverdrag, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, Europees Verdrag inzake Nationaliteit en andere verdragen die ons dwarsbomen”
“In Brussel zullen we door het inzetten van veto’s of het weigeren van de te hoge Nederlandse bijdrage aan de EU-begroting een opt-out op asiel en immigratie afdwingen.”
Verbod op islamitisch onderwijs vanwege onverenigbaarheid met de rechtsstaat
De PVV stelt dat islamitisch onderwijs in strijd is met de kernwaarden van de democratische rechtsstaat, verwijzend naar uitspraken van het Europees Hof. Ze willen daarom islamitisch onderwijs verbieden en stellen dat grondrechten niet bedoeld zijn om antidemocratische ideeën te beschermen.
“Als zelfs het Europees Hof oordeelt dat de sharia onverenigbaar is met de kernwaarden van een democratische rechtsstaat, is het onacceptabel om antidemocratische sharia-ideeën in de hoofden van kinderen te stoppen. Daarom stelt de PVV dat islamitisch onderwijs geen bescherming verdient onder artikel 6 of 23 van onze Grondwet en moet worden verboden.”
“Niet alleen de PVV ziet de sharia als een grote bedreiging voor vrijheid en democratie. Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stelde in de zaak Refah Partisi e.a. vs. Turkije vast dat shariawetgeving volstrekt onverenigbaar is met de fundamentele waarden van een democratische rechtsstaat.”
Grondrechten beperken ter bescherming van de vrijheid
De PVV betoogt dat grondrechten niet absoluut zijn en beperkt mogen worden als ze volgens hen de vrijheid of de rechtsstaat ondermijnen. Dit wordt vooral aangehaald in de context van religieuze en onderwijsrechten.
50PLUS noemt de term "rechtsstaat" niet expliciet in haar verkiezingsprogramma en doet geen directe uitspraken of voorstellen die de kern van de rechtsstaat (zoals onafhankelijke rechtspraak, grondrechten, machtenscheiding) centraal stellen. Wel zijn er enkele voorstellen die raken aan rechtsstatelijke principes, zoals beperking van beroepsprocedures in asielzaken en het handhaven van wetsovertredingen bij demonstraties, maar deze worden vooral vanuit het perspectief van orde, veiligheid en migratiebeleid benaderd.
Beperking van rechtsbescherming in asielprocedures
50PLUS stelt voor om de mogelijkheden voor vervolg- en beroepsprocedures in asielzaken wettelijk te beperken. Dit raakt direct aan het rechtsstatelijk beginsel van toegang tot de rechter en rechtsbescherming voor individuen, maar wordt door 50PLUS gepresenteerd als middel om procedures te versnellen en zekerheid te bieden.
“Vervolg- en beroepsprocedures worden wettelijk beperkt.”
Strenger handhaven bij demonstraties
De partij wil strenger optreden tegen opzettelijke overlast bij demonstraties door wetsovertredingen te handhaven. Dit raakt aan de balans tussen het recht op demonstratie (grondrecht) en de handhaving van openbare orde, een klassiek rechtsstatelijk spanningsveld.
“Handhaven bij wetsovertredingen bij opzettelijke overlast door demonstraties.”