Verkiezingsprogramma's 2025 overpvv en referenda
FVD pleit voor het invoeren van bindende referenda naar Zwitsers model, zodat burgers direct kunnen beslissen over belangrijke kwesties en de macht van de politieke elite wordt doorbroken. Ze willen referenda als structureel democratisch instrument inzetten, niet als incidenteel middel, en koppelen dit aan het streven naar meer directe democratie en gekozen bestuurders. FVD onderscheidt zich door te pleiten voor bindende referenda die de politiek niet kan negeren, met als doel de afstand tussen burger en politiek te verkleinen.
Bindende referenda naar Zwitsers model invoeren
FVD wil dat burgers via bindende referenda rechtstreeks invloed krijgen op belangrijke politieke besluiten, omdat zij vinden dat de huidige representatieve democratie te veel door een kleine elite wordt bepaald. Dit moet de democratie versterken, de band tussen burger en bestuur herstellen en zorgen dat de stem van de bevolking daadwerkelijk doorslaggevend is.
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat burgers direct zélf kunnen beslissen over belangrijke kwesties.”
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat u direct zelf kunt beslissen over belangrijke kwesties.”
“Wij willen: » Bindende referenda naar Zwitsers model We voeren bindende referenda in, zodat burgers zich rechtstreeks kunnen uitspreken over belangrijke politieke besluiten.”
Referenda als structureel democratisch instrument
FVD ziet referenda niet als eenmalig of incidenteel middel, maar als een structureel onderdeel van het democratisch proces. Ze benadrukken dat referenda de discussie minder over personen en meer over de inhoud laten gaan, en dat de politiek niet om de uitslag heen kan.
“Referenda, naar Zwitsers model, geven burgers de mogelijkheid zich direct uit te spreken over belangrijke onderwerpen en besluiten te nemen waar de politiek niet omheen kan. Bovendien biedt een referendum de kans om de discussie minder te laten gaan over personen en meer over de zaak.”
Mogelijkheid tot recall-referenda voor falende bestuurders
Naast beleidsreferenda wil FVD ook dat burgers via referenda bestuurders tussentijds kunnen ontslaan (recall), om zo de macht van bestuurders verder te onderwerpen aan directe democratische controle.
“We maken het mogelijk dat burgers, met voldoende steunbetuigingen, een referendum afdwingen om falende bestuurders zoals Burgemeesters of Commissarissen van de Koning tussentijds te ontslaan.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) wil de democratie versterken door het herinvoeren van het raadgevend referendum en het invoeren van een correctief bindend referendum bij ingrijpende besluiten. Ze geven de voorkeur aan meerkeuze-referenda (preferenda) en burgerberaden om complexe onderwerpen genuanceerd te behandelen en populistische ophitsing te voorkomen.
Herinvoering raadgevend referendum en invoering bindend referendum
De PvdD pleit voor het herinvoeren van het raadgevend referendum en het invoeren van een correctief bindend referendum bij belangrijke of verstrekkende besluiten. Ze willen dat alleen onderwerpen van maatschappelijk belang in aanmerking komen, met duidelijke criteria om populisme en simplificatie van complexe kwesties tegen te gaan.
“Het raadgevend referendum wordt heringevoerd en krijgt een plaats bij belangrijke besluiten. Omdat beraadslaging en overleg essentieel zijn voor een gezonde democratie, wordt per geval bekeken welke vorm van burgerparticipatie het meest geschikt is, zoals een burgerberaad, internetconsultatie of een meerkeuze-referendum (preferendum).”
“We voeren een correctief bindend referendum in bij verstrekkende besluiten die bijvoorbeeld onze democratie kunnen aantasten, zoals handelsverdragen.”
“Het terugbrengen van complexe vraagstukken tot een simpele voor/tegen-keuze maakt referenda namelijk kwetsbaar voor ophitspolitiek. Daarom heeft een preferendum de voorkeur. Als er toch een klassiek raadgevend referendum wordt gehouden, gebeurt dat pas na een goed gefaciliteerd burgeroverleg.”
Voorkeur voor preferenda en burgerberaden boven klassieke referenda
De partij benadrukt het belang van beraadslaging en genuanceerde keuzes via preferenda en burgerberaden, om te voorkomen dat referenda worden misbruikt voor populistische doeleinden en om het draagvlak en de kwaliteit van besluitvorming te vergroten.
“Het terugbrengen van complexe vraagstukken tot een simpele voor/tegen-keuze maakt referenda namelijk kwetsbaar voor ophitspolitiek. Daarom heeft een preferendum de voorkeur.”
“Er worden meer burgerberaden ingevoerd, waarin door loting geselecteerde dwarsdoorsneden van de Nederlandse bevolking serieus gaan meepraten en meebeslissen over belangrijke nationale kwesties, als aanvulling op en verrijking van de huidige parlementaire democratie. We koppelen verdiepende burgerberaden met bredere vormen van inspraak zoals inwonersraadplegingen of referenda.”
DENK uit stevige kritiek op de PVV en het huidige kabinet, dat zij als extreemrechts en discriminerend bestempelen, en positioneert zichzelf als tegenkracht tegen deze politiek. Over referenda doet DENK geen concrete voorstellen of uitspraken in het programma; het accent ligt op andere vormen van democratische inspraak, zoals het direct kiezen van burgemeesters. De partij benadrukt het belang van bescherming van minderheden en het tegengaan van normalisatie van extreemrechtse ideeën.
Afwijzing van PVV/extreemrechts in de regering
DENK stelt dat de PVV en haar gedachtegoed een gevaar vormen voor gelijke rechten en de positie van minderheden in Nederland. De partij profileert zich als het belangrijkste schild tegen de invloed van de PVV en soortgelijke partijen in de regering, en roept op tot een duidelijke afwijzing van hun beleid.
“De Nederlandse politiek heeft met het extreemrechtse kabinet een dieptepunt bereikt. Het gif van uitsluiting is doorgedrongen tot de macht. Mensen met racistische ideeën kwamen in de regering.”
“De politieke partijen die deze regering mogelijk hebben gemaakt hebben een gevaarlijke weg geopend van de normalisatie van het fascistische gedachtegoed van Wilders.”
“De bestrijding van discriminatie en de strijd tegen extreemrechts is waarom wij zijn opgericht.”
“Wij zijn als samenleving aan zet om ervoor te zorgen dat haat niet meer in het centrum van de macht kan komen: Nooit meer is nu!”
De SP positioneert zich fel tegen de PVV en pleit voor een sociaal Nederland, waarbij zij zich duidelijk afzet tegen het beleid van de PVV. Op het gebied van referenda is de SP uitgesproken voorstander van bindende referenda op meerdere niveaus en wil zij belangrijke Europese besluiten, zoals verdragswijzigingen en uitbreiding van de EU, altijd aan de bevolking voorleggen via een referendum.
Duidelijke afwijzing van PVV-beleid
De SP presenteert zichzelf als tegenpool van de PVV en wijst het beleid van de PVV expliciet af, waarbij zij de PVV associeert met asociale politiek en het recht van de sterksten.
“Wordt het weer ieder voorzich en het recht van de sterksten met VVD en PVV? ... Óf maken we Nederland sociaal?”
Bindend correctief referendum op alle niveaus
De SP wil de democratie versterken door burgers meer directe zeggenschap te geven via bindende referenda, zodat de bevolking politieke besluiten kan terugdraaien als die tegen de wil van het volk ingaan. Dit moet gelden op nationaal, provinciaal en lokaal niveau.
“Er komt een bindend correctief referendum. Met een bindend correctief referendum krijgen we zeggenschap over wat ons allemaal aangaat. De bevolking krijgt het recht om de politiek terug te fluiten op het moment dat zij besluiten nemen tegen de wil van de mensen. ... Er komt een bindend correctief referendum op nationaal, provinciaal en lokaal niveau.”
Referenda over Europese verdragen en uitbreiding
De SP vindt dat grote Europese besluiten, zoals verdragswijzigingen of uitbreiding van de EU met nieuwe lidstaten, altijd via een referendum aan de Nederlandse bevolking moeten worden voorgelegd.
BVNL pleit voor het invoeren van bindende referenda, zodat burgers direct invloed kunnen uitoefenen op belangrijke politieke besluiten, waaronder het EU-lidmaatschap. De partij ziet referenda als essentieel om de democratie te versterken en de macht terug te geven aan de inwoners van Nederland.
Bindend referendum invoeren
BVNL wil dat burgers zich via bindende referenda kunnen uitspreken over specifieke onderwerpen, omdat zij vinden dat de democratie weer bij de inwoners moet liggen en niet alleen bij politici. Dit voorstel wordt gepresenteerd als een manier om de politiek dichter bij de mensen te brengen en directe inspraak te bevorderen.
Bindend referendum over EU-lidmaatschap
Specifiek wil BVNL een bindend referendum over het EU-lidmaatschap, omdat zij vinden dat de overdracht van soevereiniteit aan de EU moet stoppen en Nederland meer zeggenschap moet krijgen over eigen beleid. Dit referendum wordt gezien als een middel om de soevereiniteit van Nederland te waarborgen.
“Een bindend referendum over het EU-lidmaatschap. Economische samenwerking binnen een Europese Economische Gemeenschap (EEG) is prima en vrijhandel is een groot goed. Maar de overdracht van soevereiniteit naar de EU moet stoppen en we moeten de mogelijkheid krijgen tot opt-ins en opt-outs.”
Het CDA spreekt zich in het verkiezingsprogramma niet expliciet uit over de PVV of over referenda. Het programma richt zich op het versterken van de representatieve democratie, onder andere door interne partijdemocratie te eisen en een mogelijke verhoging van de kiesdrempel te onderzoeken. Concrete voorstellen over referenda of directe democratie ontbreken volledig.
Versterken representatieve democratie, geen referenda
Het CDA wil de democratie weerbaarder maken door eisen te stellen aan interne partijdemocratie en overweegt een hogere kiesdrempel, maar noemt nergens referenda als instrument. Hiermee kiest het CDA duidelijk voor versterking van de parlementaire democratie en niet voor meer directe democratie.
“We willen een nieuwe wet op de politieke partijen. Interne partijdemocratie versterkt betrokkenheid van burgers en moedigt aan tot meedoen. Daarom wordt interne partijdemocratie een eis voor politieke partijen.”
“We onderzoeken of een verhoogde kiesdrempel kan bijdragen aan de weerbaarheid van de democratie.”
Afwijzing populistische politiek, geen samenwerking met PVV genoemd
Het CDA uit kritiek op populistische politiek en politieke experimenten, maar noemt de PVV niet expliciet. Er wordt afstand genomen van populisme, zonder concrete uitspraken over samenwerking met de PVV.
“De afgelopen jaren hebben laten zien dat politieke experimenten en meebuigen met populistische politiek vooral nog meer chaos en spektakel opleveren. Maar de oplossingen en resultaten blijven uit.”
JA21 pleit voor het invoeren van het correctief bindend referendum om burgers meer directe invloed te geven op belangrijke dossiers zoals asiel, bevolkingsgroei en natuur. De partij ziet referenda als een middel om het vertrouwen in de politiek te herstellen en de kloof tussen burger en overheid te verkleinen. Over de PVV worden in het programma geen standpunten of verwijzingen gevonden.
Invoering van het correctief bindend referendum
JA21 wil dat burgers via referenda directe zeggenschap krijgen over grote maatschappelijke vraagstukken, met als doel het democratisch tekort te verkleinen en het vertrouwen in de politiek te vergroten. Dit instrument moet snel worden ingevoerd en actief worden ingezet op thema’s waar burgers meer invloed wensen, zoals migratie en natuurbeleid.
“Daarnaast dient deze minister zorg te dragen voor de snelst mogelijke invoering van het correctief bindend referendum. Vervolgens moet hij zorgen voor de organisatie van referenda over dossiers die al jaren om meer invloed van burgers vragen, zoals asiel, bevolkingsgroei, en de manier waarop wij omgaan met natuur in ons land.”
“JA21 wil dus meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op ons grensbeleid.”
“Meer zeggenschap van burgers over hun eigen leefomgeving door te focussen op decentralisatie en referenda over onder meer het migratiebeleid, de bevolkingsgroei en de natuur in Nederland te organiseren.”
De VVD is uitgesproken tegenstander van referenda en kiest ervoor om besluiten te laten nemen door gekozen volksvertegenwoordigers in plaats van via directe democratie. Over de PVV wordt in het verkiezingsprogramma geen standpunt ingenomen; de partij wordt niet genoemd of besproken. De VVD wil de representatieve democratie versterken door een beperkte kiesdrempel en het uitsluiten van referenda.
Tegenstander van referenda
De VVD verwerpt het instrument van referenda omdat zij vinden dat belangenafwegingen thuishoren bij gekozen politici en niet via directe volksraadplegingen. Dit moet bijdragen aan bestuurlijke stabiliteit en een inhoudelijker debat in de Tweede Kamer.
Beperkte kiesdrempel voor minder versnippering
De VVD wil een beperkte kiesdrempel van 2% invoeren om versnippering tegen te gaan, maar handhaaft het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Dit voorstel is bedoeld om de effectiviteit van het parlementaire debat te vergroten, niet om directe democratie te stimuleren.
“We zijn voor een beperkte kiesdrempel van 2% omdat dit leidt tot minder versnippering en daarmee meer tijd voor inhoudelijk debat in de Tweede Kamer. We handhaven het huidige systeem van evenredige vertegenwoordiging, zodat elke stem gehoord wordt.”
Volt is tegen het invoeren van een bindend correctief referendum, omdat zij vinden dat complexe wetgeving niet gereduceerd kan worden tot een simpele ja/nee-vraag en dat dit de verantwoordelijkheid van volksvertegenwoordigers ondermijnt. In plaats daarvan pleit Volt voor meer burgerparticipatie via permanente burgerberaden, zodat inwoners vroeg in het wetgevingsproces kunnen meepraten. Over de PVV wordt in de relevante fragmenten niet concreet gesproken.
Tegen bindend correctief referendum
Volt wijst het bindend correctief referendum af, omdat dit volgens hen zorgvuldig ingevoerde wetgeving reduceert tot een simplistische keuze en de rol van volksvertegenwoordigers verzwakt. Ze zien het risico op meer verdeeldheid en willen in plaats daarvan inwoners vroegtijdig betrekken bij wetgeving via burgerberaden.
“Volt is tegen een bindend correctief referendum, waarmee nieuwe wetten achteraf kunnen worden teruggedraaid. Wij vinden dat je zorgvuldig ingevoerde wetgeving niet kunt vervangen door een ja/nee-vraag. Dit vergroot de verdeeldheid en het ontslaat volksvertegenwoordigers van hun verantwoordelijkheid om samen tot goede wetten te komen.”
“Volt vindt het belangrijk dat inwoners al vroeg in het wetgevingsproces kunnen meepraten met de overheid en zo hun inbreng en steun kunnen geven aan nieuwe wetten.”
Meer burgerparticipatie via permanente burgerberaden
Volt wil burgerberaden structureel inzetten als alternatief voor referenda. Zij stellen een permanent burgerberaad voor dat onderwerpen kan agenderen en toeziet op de opvolging van aanbevelingen, zodat inwoners daadwerkelijk invloed hebben op beleid.
“We richten het allereerste, nationale, permanente burgerberaad ter wereld op. Dit instituut is verantwoordelijk voor het organiseren van burgerberaden in Nederland. Een groep ingelote inwoners kan dan - al dan niet in samenspraak met de politiek - burgerberaden agenderen over onderwerpen die hen na aan het hart liggen, zoals zorg, het klimaat of pensioenen. De aanbevelingen uit individuele burgerberaden worden door de politiek serieus meegenomen in de besluitvorming. Het permanente burgerberaad ziet daarop toe.”
BBB noemt in haar verkiezingsprogramma geen enkele keer de PVV en doet geen concrete voorstellen voor landelijke referenda. Wel benadrukt de partij het belang van burgerparticipatie en meer zeggenschap voor inwoners over hun leefomgeving, maar zonder expliciet het instrument van referenda te noemen of te bepleiten.
Meer burgerzeggenschap en participatie (geen referenda)
BBB wil dat inwoners meer invloed krijgen op hun eigen leefomgeving en dat de overheid actief zoekt naar aanvullende vormen van burgerparticipatie. Dit wordt echter niet uitgewerkt in de vorm van landelijke referenda of bindende volksraadplegingen; het blijft bij algemene termen over inspraak en betrokkenheid.
“Mensen moeten ook na de verkiezingen invloed kunnen uitoefenen, zoals door inspraak, advies of het delen van hun ervaring. Mensen moeten een zwaarwegende stem hebben over ontwikkelingen in hun eigen omgeving. De overheid moet dan ook actief zoeken naar aanvullende vormen van burgerparticipatie.”
“Inwoners dienen meer zeggenschap te krijgen over hun eigen leefomgeving. Mensen weten zelf het beste wat daar speelt en waar behoefte aan is. Geef mensen invloed op wat er in hun eigen omgeving gebeurt en betrek ze daarom vanaf het begin bij plannen.”
BIJ1 pleit voor een versterking van de democratie door meer directe burgerinspraak en bindende raadplegingen bij grote politieke vraagstukken, maar noemt referenda niet expliciet. Over de PVV wordt in de aangeleverde fragmenten niets concreets gezegd. De partij wil vooral overlegdemocratie en burgerfora stimuleren als alternatief voor traditionele representatieve besluitvorming.
Meer directe burgerinspraak bij wetgeving
BIJ1 wil burgers een centrale, bindende rol geven bij het maken van nieuwe wetten en regels, vooral bij grote politieke kwesties. Dit gebeurt via landelijke gespreksrondes en inspraaksessies, waarmee de partij inzet op een overlegdemocratie in plaats van klassieke referenda.
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
Stimuleren van lokale directe democratie
Naast landelijke inspraak wil BIJ1 lokale vormen van directe democratie bevorderen, zoals wijkraden, burgerfora en burgerberaden, om zo de betrokkenheid van burgers bij besluitvorming te vergroten.
“het stimuleren van lokale vormen van directe democratie, zoals wijkraden, burgerfora en burgerberaden.”
De ChristenUnie wijst referenda expliciet af en benadrukt het belang van de representatieve democratie, waarbij gekozen volksvertegenwoordigers namens de burgers besluiten nemen. Over de PVV wordt in het programma niet concreet gesproken; het programma richt zich op het beschermen van minderheden en het waarborgen van democratische waarden, zonder specifieke verwijzing naar de PVV.
Referenda bieden schijninvloed en horen niet thuis
De ChristenUnie verwerpt het instrument van referenda omdat deze volgens de partij slechts een schijn van invloed geven aan burgers en de representatieve democratie ondermijnen. Zij vinden dat de Tweede Kamer als gekozen volksvertegenwoordiging het mandaat van de kiezer moet uitvoeren, zonder dat dit via referenda wordt doorkruist.
NSC is voorstander van het invoeren van een correctief wetgevingsreferendum als aanvulling op de representatieve democratie, zowel op nationaal als lokaal niveau. Zij zien referenda als een manier om burgers meer directe invloed te geven op wetgeving, maar altijd aanvullend op het bestaande parlementaire systeem. Over de PVV wordt in het programma geen standpunt ingenomen.
Invoering correctief wetgevingsreferendum nationaal
NSC wil een correctief wetgevingsreferendum invoeren waarmee burgers kunnen beslissen of een door het parlement aangenomen wet wel of niet van kracht wordt. Dit referendum is bedoeld als aanvulling op de representatieve democratie, niet als vervanging.
“We steunen de invoering van een correctief wetgevingsreferendum. We beschouwen zo’n referendum als een aanvulling op de representatieve democratie. Het referendum wordt ingezet om de vraag te beantwoorden of een door het parlement aangenomen wet wel of niet van kracht moet worden.”
Bindend correctief referendum op lokaal niveau
Naast het nationale niveau wil NSC ook op lokaal niveau burgers meer directe inspraak geven via een bindend correctief referendum. Dit moet de betrokkenheid van burgers bij gemeentelijke en provinciale besluiten vergroten.
“Ook moet er voldoende inspraak zijn voor burgers, bijvoorbeeld via een bindend correctief referendum op lokaal niveau.”
De PVV pleit voor meer directe democratie door het invoeren van bindende referenda en het vergroten van burgerinspraak via landelijke en lokale referenda. Zij verwerpen burgerberaden als ineffectief en willen dat burgers daadwerkelijk invloed krijgen op politieke besluiten. Het belangrijkste concrete voorstel is steun voor een bindend correctief referendum en het mogelijk maken van laagdrempelige referenda.
Bindend correctief referendum invoeren
De PVV wil dat burgers direct invloed kunnen uitoefenen op wetgeving door middel van een bindend correctief referendum. Dit wordt gezien als een manier om de kloof tussen burger en politiek te verkleinen en echte inspraak te realiseren, in tegenstelling tot niet-bindende burgerberaden.
“Wij willen échte directe democratie – geen onzinnige, nietszeggende burgerberaden. Wij steunen de nu in het parlement voorliggende Grondwetswijziging voor een bindend correctief referendum.”
Meer landelijke en lokale referenda mogelijk maken
Naast het bindend correctief referendum wil de PVV dat burgers op laagdrempelige wijze via landelijke én lokale referenda inspraak krijgen. Dit moet de representatie van burgers versterken en hen meer zeggenschap geven over belangrijke besluiten.
“Daarnaast willen we zoveel mogelijk inspraak via laagdrempelige landelijke én lokale referenda.”
50PLUS spreekt zich in het verkiezingsprogramma niet uit over de PVV en noemt deze partij nergens expliciet. Wel pleit 50PLUS voor meer directe democratie en burgerinspraak, waaronder het houden van referenda. Het belangrijkste concrete voorstel is het bevorderen van directe democratie als middel om burgers meer invloed te geven op het bestuur.
Meer directe democratie en referenda
50PLUS wil de invloed van burgers op het bestuur vergroten door directe democratie te bevorderen, waaronder het houden van referenda. Dit standpunt komt voort uit de wens om burgers meer inspraak te geven in belangrijke maatschappelijke en politieke besluiten, mede als reactie op het gevoel van afstand tussen burger en politiek.
“Verder is meer inspraak van de burger van groot belang; wij pleiten voor directe democratie.”
D66 wil de democratie versterken door burgers meer directe invloed te geven, onder andere via het mogelijk maken van referenda om wetgeving te stoppen. Over de PVV wordt in het verkiezingsprogramma niet concreet gesproken; de partij richt zich op het vergroten van burgerparticipatie en transparantie in het algemeen.
Referenda mogelijk maken om wetgeving te stoppen
D66 vindt dat burgers te weinig directe invloed hebben op politieke besluiten en wil daarom referenda invoeren waarmee wetgeving kan worden tegengehouden. Dit moet de democratie versterken en het vertrouwen van burgers in het politieke proces vergroten.
“We maken referenda mogelijk om wetgeving te stoppen.”
GroenLinks-PvdA is voorstander van het correctief referendum als middel om burgers directe invloed te geven op landelijk beleid. Over de PVV wordt in de geselecteerde fragmenten geen concreet standpunt ingenomen; de partij richt zich op het versterken van de democratische rechtsstaat en het betrekken van burgers bij besluitvorming.
Invoering van het correctief referendum
GroenLinks-PvdA wil burgers meer directe invloed geven op het nationale beleid door het correctief referendum mogelijk te maken. Dit past in hun bredere visie op het versterken van de democratie en het verlagen van drempels voor burgerparticipatie.
“Het correctief referendum stelt burgers daarnaast in staat invloed uit te oefenen op landelijk beleid.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma