Verkiezingsprogramma's 2025 overmarktwerking
BVNL kiest radicaal voor meer marktwerking en minder overheidsbemoeienis in vrijwel alle sectoren, met als doel het ondernemerschap te stimuleren en bureaucratie te verminderen. De partij wil deregulering, privatisering en het terugdringen van regels, vooral op de woningmarkt, arbeidsmarkt, pensioenen, zorg en digitale economie. Belangrijkste voorstellen zijn het liberaliseren van de woningmarkt, het afschaffen van beperkende wetgeving en het bevorderen van zelfregulering en concurrentie.
Woningmarkt liberaliseren en overheid terugtrekken
BVNL ziet overheidsingrijpen als oorzaak van verstoringen op de woningmarkt en pleit voor volledige liberalisering en deregulering. De partij wil dat de overheid zich terugtrekt, zodat vraag en aanbod de prijs bepalen en het woningtekort wordt opgelost door marktwerking.
“De overheid trekt zich terug uit de woningmarkt.”
“De Wet betaalbare huur wordt afgeschaft.”
“De Wet goed verhuurderschap wordt afgeschaft omdat het geen positieve effecten heeft en alleen maar leidt tot meer bureaucratie.”
“Contracten worden weer vrij en tijdelijke huurovereenkomsten worden weer toegestaan.”
“Corporaties bouwen sociale huurwoningen. De markt de overige sectoren.”
“BVNL wil het woningtekort oplossen. Dit kan door de immigratie te stoppen en de woningmarkt te liberaliseren en te dereguleren, zodat er meer woningen kunnen worden bijgebouwd.”
Deregulering en minder regels in economie, arbeidsmarkt en pensioenen
BVNL beschouwt overheidsregels als belemmering voor ondernemerschap en economische groei. De partij wil minder regels, lagere belastingen en meer contractvrijheid, zodat marktwerking optimaal kan functioneren.
“BVNL wil inzetten op deregulering. De overheid grossiert in zinloze regels en wetten en dat moet fors verminderen. Met name de woningmarkt, de arbeidsmarkt, de pensioensector en de zorg moeten worden gedereguleerd.”
“Minder overheidsbemoeienis en minder vergunningsplichten.”
“Het ontslagrecht moet worden versoepeld.”
“Het maximumaantal tijdelijke arbeidsovereenkomsten dat een werknemer en werkgever met elkaar mogen aangaan, wordt onbeperkt. Contractvrijheid is essentieel.”
“Structurele hervormingen. BVNL wil afschaffing van de sectorale indeling. De huidige sectorale indeling van pensioenfondsen is achterhaald en leidt tot onduidelijke werkingssfeerbepalingen.”
Marktwerking en zelfregulering in digitale economie en cybersecurity
BVNL wil marktwerking en zelfregulering stimuleren in de digitale economie, waarbij technologie en concurrentie worden ingezet om transparantie, privacy en veiligheid te waarborgen, in plaats van extra bureaucratie.
“Met toenemende cyberdreigingen zoals ransomware biedt BVNL een visie op digitale weerbaarheid via marktwerking, zelfregulering en technologieën zoals blockchain, zonder bureaucratie.”
Vrijemarkteconomie als uitgangspunt voor beleid
BVNL kiest principieel voor een vrijemarkteconomie met zo min mogelijk overheidsinterventie, lage belastingen en structurele hervormingen. De partij ziet marktwerking als motor voor innovatie, groei en welvaart.
“Belang Van Nederland kiest voor een ondernemersvriendelijke koers die gestoeld is op vrijemarkteconomie, sober fiscaal beleid, lage belastingen en structurele hervormingen.”
“Het doel is om zoveel mogelijk bottom-up te regelen. Dus vanuit de gemeente, dan de provincie en als het niet anders kan nationaal, maar bij voorkeur via de vrije markt.”
BIJ1 verwerpt marktwerking in essentiële sectoren en wil deze volledig in publieke handen brengen, omdat marktwerking volgens hen leidt tot ongelijkheid, uitbuiting en onbetaalbaarheid. Ze pleiten voor het nationaliseren van onder andere zorg, wonen, energie en openbaar vervoer, en willen democratische zeggenschap en collectief eigendom centraal stellen. Hun visie is dat basisvoorzieningen niet aan de markt overgelaten mogen worden, maar collectief en sociaal georganiseerd moeten zijn.
Essentiële sectoren nationaliseren en marktwerking afschaffen
BIJ1 wil marktwerking in belangrijke sectoren zoals zorg, wonen, energie en openbaar vervoer volledig afschaffen en deze sectoren nationaliseren. Ze stellen dat concurrentie en marktwerking niet in het voordeel van de burger zijn, maar juist leiden tot hogere prijzen, uitbuiting en onzekerheid. Door deze sectoren in publieke handen te brengen, willen ze betaalbaarheid, toegankelijkheid en democratische controle waarborgen.
“Concurrentie is niet in het voordeel van de burger. De belangrijke sectoren van de economie komen daarom volledig in publieke handen. Zoals banken, energiebedrijven, netbeheerders, het onderwijs, de zorg en het ov.”
“Concurrentie, organisatiebelangen en het aanbestedingscircus worden verbannen uit het zorgdomein.”
“Vervolgens werken wij aan concurrentie in het ov afschaffen door ov-bedrijven volledig te nationaliseren: de NS fuseert met alle andere personenvervoerders op het spoor en ProRail samen tot één overheidsdienst...”
“De ‘vrije’ huursector schaffen we af. Alle huurwoningen vallen onder een bindend en algemeen puntensysteem dat de maximale huur bepaalt op basis van de kwaliteit van een woning.”
“De grondmarkt die de woningbouw gegijzeld houdt wordt afgeschaft. Grondspeculatie wordt onmogelijk gemaakt...”
Collectief eigendom en democratische zeggenschap in plaats van marktwerking
BIJ1 wil de macht van private bedrijven en aandeelhouders in essentiële sectoren doorbreken en vervangen door collectief eigendom en democratische zeggenschap van werknemers en bewoners. Ze stellen dat marktwerking leidt tot winstmaximalisatie en uitbuiting, terwijl collectief beheer zorgt voor eerlijkere verdeling en meer invloed voor betrokkenen.
“In elke sector maken de werkende mensen keuzes over de productie, verkoop, lonen en prijzen. Niet de aandeelhouders en managers, maar de werkende mensen aan de knoppen.”
“Nieuwe woningbouw mag voortaan alleen nog plaatsvinden op publieke grond. Die grond blijft permanent in collectief eigendom en wordt beheerd onder democratische controle van bewoners en lokale volkshuisvestingsorganisaties.”
“Het nationaal bouwbedrijf werkt zonder winstoogmerk en blijft permanent in publieke handen, met democratische zeggenschap van bewoners en huurdersorganisaties.”
Marktwaarde en winstmotief vervangen door sociale behoefte
BIJ1 wil af van het marktdenken waarbij marktwaarde en winstmotief leidend zijn, en stelt sociale behoefte en noodzaak centraal bij het organiseren van basisvoorzieningen. Ze willen dat de overheid bepaalt wat, waar en voor wie er gebouwd of geleverd wordt, in plaats van commerciële partijen.
De SP is uitgesproken tegen marktwerking in publieke sectoren en basisvoorzieningen, en wil deze terreinen weer onder collectieve, publieke regie brengen. De partij pleit voor het beëindigen van privatiseringen, het terugdringen van marktwerking in zorg, energie, onderwijs en afvalverwerking, en het versterken van overheidsregulering en zeggenschap. Hun kernvisie is dat marktwerking leidt tot hogere kosten, ongelijkheid en verlies van democratische controle, terwijl collectieve organisatie zorgt voor betaalbaarheid, kwaliteit en rechtvaardigheid.
Publieke basisvoorzieningen uit de markt halen
De SP wil essentiële diensten zoals zorg, energie, openbaar vervoer, onderwijs en afvalverwerking niet overlaten aan marktwerking, maar collectief organiseren. Ze stellen dat marktwerking leidt tot hogere kosten, lagere kwaliteit en verlies van zeggenschap, en dat publieke regie noodzakelijk is voor betaalbaarheid en betrouwbaarheid.
“Goede zorg, trotse volkshuisvesting, openbaar vervoer, collectieve energievoorziening, verheffend onderwijs, post en pakketbezorging; dit zijn zaken die we samen beter, goedkoper en betrouwbaarder kunnen organiseren dan met marktwerking waarbij vooral winst voor enkelen wordt nagestreefd.”
“Door de markt uit de zorg te halen kunnen we de behoeften van mensen weer centraal zetten.”
“Wij stoppen met marktwerking in de warmtesector: energie is een basisbehoefte, geen verdienmodel.”
“Afvalinzameling en verwerking is een maatschappelijke taak, die wat ons betreft niet overgelaten kan worden aan de markt.”
Stoppen met privatiseringen en marktlogica
De SP verwerpt verdere privatiseringen en wil waar nodig zeggenschap terugpakken over geprivatiseerde sectoren. Ze zien privatisering en marktlogica als oorzaak van onzekerheid, hogere prijzen en verminderde schokbestendigheid van de economie.
“We accepteren daarom geen privatiseringen. Die maken op de lange termijn de veiligheid en leveringszekerheid van cruciale producten en diensten onzeker, waardoor de schokbestendigheid van onze economie onder druk komt te staan. Waar nodig pakken we zeggenschap weer terug.”
“Wij stoppen met deze doorgeschoten marktlogica. Onderwijs is geen exportproduct, maar een publieke taak.”
Prijsregulering en beperking marktmacht
De SP wil de prijzen van basisproducten reguleren en de macht van grote bedrijven en monopolies inperken. Ze stellen dat marktwerking leidt tot prijsopdrijving en misbruik van marktmacht, en pleiten voor maximale prijzen en een sterke toezichthouder.
“We gaan de prijzen van basisproducten, zoals gezond eten, medicijnen, energie en internet, controleren, reguleren en blokkeren.”
“Er moet een eerlijk speelveld zijn, met ruimte voor innovatieve en nieuwe bedrijven. Op dit moment zorgt steeds verdere concentratie van marktmacht in handen van een paar grote spelers en digitale platforms ervoor dat innovatie wordt tegengehouden, de prijzen worden opgedreven en de keuzevrijheid beknot wordt voor consumenten en voor het mkb.”
Collectieve organisatie verlaagt kosten en vergroot zeggenschap
De SP stelt dat collectieve organisatie van voorzieningen goedkoper is en meer zeggenschap oplevert dan marktwerking, omdat winst voor aandeelhouders niet langer centraal staat.
“Door de markt terug te dringen en publieke voorzieningen collectief te organiseren vergroten we de zeggenschap en verlagen we de kosten. Omdat winst voor aandeelhouders niet meer nodig is, kunnen we zaken als woningbouw, zorg, openbaar vervoer, onderwijs, energievoorziening, internet en klimaatinvesteringen goedkoper organiseren.”
FVD pleit voor minder overheidsbemoeienis en meer ruimte voor marktwerking, vooral door het terugdringen van regels, lasten en overheidsinterventie in sectoren als ondernemen, wonen en landbouw. Ze willen dat ondernemers, huur- en woningmarktpartijen, en boeren meer vrijheid krijgen om te concurreren en te innoveren, met minder regulering en meer gelijk speelveld. Hun visie is dat marktwerking leidt tot meer economische groei, betaalbaarheid en innovatie, mits de overheid zich terugtrekt en concurrentie eerlijk blijft.
Minder overheidsbemoeienis, meer ruimte voor ondernemers
FVD ziet marktwerking als essentieel voor economische groei en innovatie, en wil daarom de regeldruk en overheidsinterventie voor ondernemers, MKB’ers en ZZP’ers fors verminderen. Ze stellen dat ondernemers geen probleem zijn dat gereguleerd moet worden, maar juist de motor van de samenleving, en dat hun succes centraal moet staan.
“Dat betekent minder bemoeienis van de overheid en meer vertrouwen in de eigen kracht van ondernemers. MKB’ers en ZZP’ers zijn geen probleem dat gereguleerd moet worden, maar de motor van onze samenleving die juist gestimuleerd hoort te worden.”
“Onze visie is helder: het moet weer aantrekkelijk en haalbaar worden om ondernemer te zijn.”
Meer marktwerking op de woningmarkt
FVD wil de woningmarkt minder afhankelijk maken van de overheid en marktwerking versterken door het aandeel sociale huur te verkleinen en private partijen meer ruimte te geven. Ze stellen dat minder overheidsdwang en meer marktwerking het aanbod en de betaalbaarheid vergroten.
Eerlijk speelveld en concurrentie voor boeren
FVD wil dat Nederlandse boeren niet strenger worden gereguleerd dan hun buitenlandse concurrenten, zodat eerlijke concurrentie en marktwerking mogelijk blijven. Ze verzetten zich tegen extra regels en onteigening, en willen exportvrijheid zonder EU-beperkingen.
Lokale concurrentie tussen gemeenten
FVD wil gemeenten meer beleidsvrijheid geven, ook op het gebied van belastingen, zodat zij onderling kunnen concurreren om bedrijven en gezinnen aan te trekken. Dit moet marktwerking en maatwerk op lokaal niveau stimuleren.
“We geven gemeenten de vrijheid om eigen beleid te voeren, inclusief op gebied van belastingen, zodat lokaal maatwerk mogelijk wordt en gemeenten onderling gaan concurreren op de vestiging van bedrijven en gezinnen.”
Bevorderen van concurrentie en tegengaan van monopolies (Big Tech)
FVD wil wetgeving die concurrentie bevordert en monopolies doorbreekt, met name op het gebied van Big Tech, zodat burgers alternatieven hebben en marktwerking behouden blijft.
“We zorgen voor wetgeving en voorwaarden die concurrentie bevorderen, zodat burgers alternatieven hebben en monopolies worden doorbroken.”
NSC is kritisch over doorgeschoten marktwerking en wil markten eerlijker maken waar deze faalt, met meer overheidsingrijpen bij structurele problemen. Ze pleiten voor versterking van toezicht, het doorbreken van marktdominantie, het invoeren van maximumprijzen bij gebrekkige concurrentie en het beschermen van publieke belangen tegen private equity. De partij wil marktwerking vooral begrenzen waar deze leidt tot hogere prijzen, minder keuze of maatschappelijke schade.
Sterker toezicht en ingrijpen bij marktfalen
NSC vindt dat marktwerking in essentiële sectoren vaak faalt, wat leidt tot hogere prijzen en minder keuze voor consumenten. Ze willen dat de overheid en toezichthouder ACM actiever ingrijpen, met meer bevoegdheden om overnames en marktdominantie te voorkomen, en waar nodig maximumprijzen in te voeren.
“De toezichthouder (ACM) moet actiever en effectiever kunnen optreden. Ook overnames die nu onder de radar blijven, zoals grote bedrijven die kleine concurrenten opslokken, moeten beoordeeld kunnen worden. In sectoren met structureel marktfalen zoals de spaarmarkt en ICT-diensten in de zorg krijgt de ACM meer sturingsmiddelen om in te grijpen voordat het te laat is.”
“We voeren maximumprijzen in voor sectoren waar gebrekkige concurrentie leidt tot buitensporige prijsstijgingen en waar de ACM niet effectief kan ingrijpen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de kinderopvang en dierenartsen, waar private equity de prijzen fors heeft opgedreven.”
Doorbreken marktdominantie en bevorderen concurrentie
NSC wil marktdominantie van grote spelers, zoals banken en merkfabrikanten, doorbreken om marktwerking eerlijker te maken. Ze stellen voor om de markt toegankelijker te maken voor nieuwe partijen en koppelverkoop te verbieden.
“De Nederlandse spaarmarkt wordt gedomineerd door een klein aantal banken die de spaarrente laag en tarieven hooghouden. Deze marktdominantie moet worden doorbroken. De ACM krijgt de bevoegdheid om op te treden tegen koppelverkoop van betaal- en spaarrekeningen. We maken de markt toegankelijker voor nieuwe partijen.”
“Grote merkfabrikanten zoals Lay’s en Nutella drijven de prijzen op met inkooprestricties en landgerichte etiketten, waardoor deze producten in Nederland duurder zijn dan in omliggende landen. We pakken deze prijsopdrijving aan door deze beperkingen te verbieden en deze barrières voor grensoverschrijdende handel actief weg te nemen.”
Publieke belangen beschermen tegen private equity
NSC signaleert dat marktwerking door private equity in sectoren als zorg en kinderopvang leidt tot prijsopdrijving en verlies van maatschappelijke verankering. Ze willen eigendomstoetsen, toezicht en fiscale prikkels aanscherpen om publieke functies te beschermen.
“We onderzoeken de invloed van private equity en buitenlandse ketens in eerstelijnszorg, kinderopvang en dierenartsenpraktijken. Op basis van dit onderzoek scherpen we eigendomstoetsen, toezichtregels en fiscale prikkels aan om publieke functies maatschappelijk verankerd te houden.”
Marktwerking begrenzen in essentiële sectoren
NSC vindt dat marktwerking niet overal past, zeker niet waar publieke belangen in het geding zijn. Ze willen bijvoorbeeld de kinderopvangtoeslag vervangen door directe financiering en het vaste contract weer de norm maken.
“We bouwen de kinderopvangtoeslag af en vervangen die door directe financiering van kinderopvanginstellingen.”
“Dat betekent dat normale dienstverbanden de norm worden. Uitzendarbeid is uitsluitend om ‘piekte en ziekte’ op te vangen en zelfstandigen krijgen duidelijkheid over de kaders waarbinnen zij kunnen ondernemen.”
BBB is kritisch over doorgeschoten marktwerking en pleit voor meer maatwerk, bescherming van lokale ondernemers en het tegengaan van oneerlijke concurrentie. De partij wil dat regelgeving en lasten eerlijker verdeeld worden, zodat kleine bedrijven niet de dupe worden van beleid dat vooral op grote spelers is gericht. BBB kiest voor een economie waarin ondernemerschap wordt gewaardeerd en de overheid ondersteunt in plaats van hindert.
Bescherming van lokale ondernemers tegen oneerlijke marktwerking
BBB vindt dat marktwerking niet ten koste mag gaan van kleine ondernemers en lokale bedrijven. De partij wil dat regelgeving proportioneel wordt toegepast en dat kleine bedrijven niet dezelfde lasten dragen als grote multinationals. Dit moet voorkomen dat marktwerking leidt tot oneerlijke concurrentie en het verdwijnen van lokale bedrijvigheid.
“Een stop op onzinnige regels voor kleine ondernemers. Richtlijnen moeten proportioneel vertaald worden in Nederlandse regelgeving: wat voor Shell geldt, mag niet ook voor de slager op de hoek gelden.”
“Bescherming tegen onevenredige lasten. BBB verzet zich tegen eenzijdige lastenverzwaring vanuit OESO of EUafspraken die het mkb disproportioneel raken.”
Hervorming aanbestedingsbeleid voor eerlijkere markttoegang
BBB wil het aanbestedingsbeleid hervormen zodat mkb-bedrijven eerlijke en haalbare toegang krijgen tot overheidsopdrachten. Hiermee wil de partij voorkomen dat marktwerking vooral grote bedrijven bevoordeelt en kleine ondernemers buitensluit.
“Door hervorming van het aanbestedingsbeleid krijgen mkb bedrijven eerlijke én haalbare toegang tot overheidsopdrachten, met nadruk op praktische uitvoerbaarheid en maatschappelijke waarde.”
Ruimte voor maatwerk en regionale economische kracht
BBB verzet zich tegen uniforme marktwerking vanuit de Randstad en pleit voor meer regionale slagkracht. De partij wil dat economische kansen in alle regio’s worden benut en dat marktwerking niet leidt tot achterstelling van plattelands- en grensgebieden.
“Dat vraagt om minder Haagse uniformiteit en meer regionale slagkracht.”
“Het economisch beleid van de rijksoverheid richt zich nog te vaak op de Randstad en een paar grote kennisclusters. Daardoor blijven andere delen van Nederland met name grensregio’s en plattelandsgebieden achter, terwijl daar volop economische kansen liggen.”
GroenLinks-PvdA is kritisch over marktwerking in publieke sectoren zoals zorg en onderwijs, en wil doorgeschoten marktwerking terugdringen ten gunste van samenwerking en publieke waarden. Ze stellen voor om marktwerking in de zorg te beperken, commercialisering in het onderwijs te stoppen, en winstbejag in deze sectoren aan banden te leggen. Hun kernvisie is dat publieke belangen en samenwerking boven concurrentie en winstmaximalisatie moeten staan.
Marktwerking in de zorg beperken
GroenLinks-PvdA vindt dat marktwerking in de zorg leidt tot bureaucratie, hogere kosten en minder focus op preventie en samenwerking. Ze willen de doorgeschoten marktwerking aanpakken en het zorgstelsel aanpassen zodat samenwerking en publieke waarden centraal staan.
“Samenwerking in plaats van marktwerking. In de zorg is nog te vaak sprake van concurrentie in plaats van samenwerking. Dat is op termijn niet houdbaar, leidt tot bureaucratie en maakt preventie minder aantrekkelijk. We pakken de doorgeschoten marktwerking aan en passen het zorgstelsel aan”
Winstbejag en commercialisering in de zorg tegengaan
De partij stelt dat winst maken niet het hoofddoel mag zijn in de zorg en wil commerciële prikkels en winsten van bestuurders, aandeelhouders en medisch specialisten beperken. Ze willen het winstverbod aanscherpen en zorggeld binnen de sector houden.
“Niet de markt, maar de mens centraal. Als winst maken de prioriteit is, staat goede zorg altijd op de tweede plek. Doorgeslagen commercialisering in de zorg leidt tot dure medicijnen, onnodige bureaucratie en steeds wisselende gezichten aan het bed. Wij dringen winstbejag terug, zodat zorg weer draait om mensen.”
“Aanscherping winstverbod in de zorg. We strijden tegen commerciële partijen in de zorg voor wie winst het hoofddoel is. We scherpen daarom het winstverbod”
Commercialisering en marktwerking in het onderwijs stoppen
GroenLinks-PvdA wil dat publiek geld in het onderwijs blijft en niet naar commerciële adviesbureaus of concurrentieprikkels gaat. Ze zijn tegen marktwerking en commercialisering in het onderwijs en willen samenwerking tussen scholen stimuleren.
“De commercialisering in het onderwijs moet stoppen. Publiek geld moet naar het onderwijs gaan, en niet naar winsten. We stoppen de steeds groter wordende schil van commerciële onderwijsadviesbureaus waardoor veel onderwijsgeld verloren gaat en leraren uit het onderwijs worden getrokken.”
“We sturen juist aan op samenwerking tussen scholen.”
JA21 wil marktwerking herstellen door overheidsinmenging en verstorende subsidies drastisch te verminderen, zodat concurrentie en innovatie meer ruimte krijgen. De partij pleit voor het terugdringen van regeldruk, het afbouwen van overheidssturing in de economie en het stimuleren van een gelijk speelveld voor bedrijven. Hun visie is dat een vrije markt met minder overheidsbemoeienis leidt tot meer welvaart, innovatie en keuzevrijheid voor burgers en ondernemers.
Drastisch verminderen van overheidsinmenging en subsidies
JA21 ziet overheidssturing en subsidies als verstorend voor marktwerking en innovatie. Door deze drastisch af te bouwen en onnodige regelgeving te schrappen, wil de partij concurrentie bevorderen en mensen meer eigen keuzes laten maken. Dit moet leiden tot een eerlijkere, productievere economie waarin marktwerking centraal staat.
“Drastische afbouw van subsidies die markten verstoren en innovatie belemmeren. Er komt een einde aan het sturen van de economie vanuit de overheid.”
“Marktwerking herstellen door onnodige overheidsinmenging te beëindigen en concurrentie te bevorderen.”
“Regeldruk terugdringen door met de stofkam door huidige wet- en regelgeving te gaan en overbodige regelgeving te schrappen. Voor elke nieuwe regel moet een oude regel verdwijnen.”
“Mensen hun eigen keuzes laten maken door complexe regelgeving te vervangen door eenvoudige, heldere kaders.”
Huurmarkt: Afbouw van regulering naar marktwerking
JA21 wil op termijn de huurmarkt minder reguleren en meer overlaten aan marktwerking, zodat investeringsvertrouwen terugkeert en het aanbod kan groeien. Ze zien overheidsregulering als een belemmering voor een gezonde woningmarkt.
“Op termijn te komen tot een afbouw van de huurregulering naar een huurvorming vanuit de markt, én door een duidelijk en voorspelbaar overheidsbeleid.”
De PVV is kritisch over marktwerking in essentiële sectoren en pleit voor meer overheidsingrijpen om basisbehoeften betaalbaar te houden. Ze willen maximumprijzen op basisproducten, lagere sociale huren, en het weren van private equity uit de zorg. De partij ziet marktwerking als oorzaak van hoge prijzen en ontoegankelijke voorzieningen, en kiest daarom voor regulering en beperking van commerciële belangen.
Maximumprijzen en regulering van basisproducten
De PVV wil de marktwerking op essentiële levensbehoeften beperken door het instellen van maximumprijzen en het schrappen van regels die goedkope alternatieven belemmeren. Dit moet de prijzen voor consumenten verlagen en de invloed van marktmechanismen op basisproducten verminderen.
“Ook willen we op een aantal essentiële basisproducten maximumprijzen instellen. Dit regelen we via de Prijzenwet. Producenten en supermarkten dienen zich hieraan te committeren en de overheid zal daarop toezien.”
“We schrappen ook onnodige regels rondom etiketten, zodat ook goedkopere producten uit het buitenland met een etiket in een andere taal kunnen worden verkocht in Nederlandse winkels tegen een lagere prijs. De prijzen moeten omlaag!”
Weren van private equity en woekerwinsten uit de zorg
De PVV verzet zich tegen marktwerking in de zorg, met name tegen de invloed van private equity en het maken van hoge winsten. Ze willen de zorg weer meer in publieke handen brengen en financiële prikkels voor winstmaximalisatie tegengaan.
“Stoppen met woekerwinsten in de zorg, weren van private equity”
Verlagen van sociale huren door overheidsingrijpen
De PVV vindt dat marktwerking in de woningmarkt heeft geleid tot te hoge huren. Ze willen daarom de sociale huren verlagen en woningcorporaties compenseren via belastingmaatregelen, waarmee ze de marktwerking in deze sector verder beperken.
“De PVV gaat de sociale huren volgend jaar met 10% verlagen. Woningcorporaties compenseren we door voor hen de winstbelasting te schrappen, zodat de bouwopgave niet in gevaar komt.”
“De PVV verlaagt volgend jaar de sociale huren met 10%. Woningcorporaties worden gecompenseerd: door voor hen de winstbelasting te schrappen, komt de bouwopgave niet in gevaar.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) is uitgesproken tegen marktwerking in publieke sectoren zoals zorg, onderwijs en openbaar vervoer, omdat zij vinden dat winstprikkels en concurrentie de kwaliteit en toegankelijkheid van deze basisvoorzieningen ondermijnen. Hun belangrijkste voorstellen zijn het zoveel mogelijk terugdraaien van marktwerking in deze sectoren, het organiseren van publieke voorzieningen in overheidshanden, en het aanpassen van Europese regels die marktwerking afdwingen. De kern van hun visie is dat publieke diensten moeten draaien om het algemeen belang en niet om winst.
Marktwerking uit publieke sectoren halen
De PvdD wil marktwerking in publieke diensten zoals zorg, onderwijs en openbaar vervoer terugdraaien, omdat zij vinden dat marktprikkels leiden tot hogere kosten, druk op personeel en slechtere dienstverlening. Ze pleiten voor publieke voorzieningen die niet afhankelijk zijn van winstprikkels, en willen deze sectoren zoveel mogelijk in overheidshanden brengen.
“Marktwerking hoort niet thuis in de zorg. Het jaagt kosten op, legt druk op zorgverleners en leidt af van waar het echt om zou moeten draaien: goede zorg voor iedereen. We halen marktwerking daarom zo veel als kan uit de zorg en verdelen de kosten eerlijk.”
“We draaien de doorgeslagen marktwerking terug in publieke diensten zoals zorg, onderwijs en openbaar vervoer. Publieke voorzieningen zijn er voor iedereen en horen niet afhankelijk te zijn van winstprikkels.”
“Dat betekent dat we ons inzetten tegen de doorgeslagen marktwerking in zorg, onderwijs en openbaar vervoer.”
“De EU stopt met regels die marktwerking opdringen aan de publieke sector. Publieke diensten blijven wat ons betreft zoveel mogelijk in overheidshanden om het algemeen belang te dienen.”
Publieke voorzieningen uit de markt, in handen van de samenleving
De PvdD vindt dat publieke voorzieningen niet langer aan de markt moeten worden overgelaten, maar in handen van de samenleving moeten komen. Dit is onderdeel van hun bredere visie op een economie die het algemeen belang dient in plaats van winstmaximalisatie.
“Het betekent ook dat we de economie democratiseren, en publieke voorzieningen niet langer overlaten aan de markt maar in handen van de samenleving brengen.”
D66 is kritisch over marktwerking in sectoren waar publieke belangen centraal staan, zoals de zorg, en wil marktwerking daar beperken ten gunste van kwaliteit en samenwerking. Tegelijkertijd pleit D66 voor het tegengaan van te veel marktmacht in andere sectoren om eerlijke concurrentie te waarborgen, waarbij de overheid actief ingrijpt als bedrijven te veel macht krijgen. De partij kiest dus voor een selectieve benadering: marktwerking waar het publieke belang niet in het geding is, maar stevige regulering en correctie waar dat wel zo is.
Marktwerking beperken in de zorg
D66 vindt dat marktwerking en commerciële prikkels in de zorg leiden tot verkeerde prioriteiten, zoals kwantiteit boven kwaliteit. De partij wil dat zorg draait om het belang van de patiënt en niet om financiële prikkels, en pleit daarom voor het verminderen van marktwerking en het stimuleren van samenwerking.
“D66 wil zorg die draait om de patiënt, niet om marktwerking en commercie. Nu loont het voor specialisten te vaak om zoveel mogelijk behandelingen of operaties te doen. Dat is niet gek, omdat ze daar ‘per stuk’ voor betaald worden. Het gevolg is dat kwantiteit boven kwaliteit komt te staan.”
“Door verkeerde prikkels weg te nemen, samenwerking en (digitale) innovatie in de zorg te stimuleren en schotten en fragmentatie in financiering tegen te gaan, zet D66 in op dat wat de patiënt en maatschappij nodig hebben.”
Actief ingrijpen bij te veel marktmacht
D66 ziet te veel marktmacht als schadelijk voor eerlijke concurrentie, innovatie en het publieke belang. De partij wil dat de overheid stevig ingrijpt als bedrijven te veel macht krijgen, om zo hoge prijzen, lage kwaliteit en uitsluiting van nieuwe ondernemers te voorkomen.
“Te veel macht bij één bedrijf zorgt voor hoge prijzen, lage kwaliteit en remt innovatie af. Nieuwe ondernemers worden hierdoor buitengesloten. D66 wil eerlijke concurrentie en grijpt stevig in bij te veel marktmacht.”
“D66 wil dat Europa sneller en harder optreedt tegen bedrijven die hun macht misbruiken, prijzen opdrijven, de samenleving schaden of de regels omzeilen, zoals grote techbedrijven en farmaceuten.”
De VVD ziet marktwerking als essentieel voor economische groei en innovatie, waarbij de overheid vooral een faciliterende en beschermende rol heeft tegen uitbuiting en overregulering. De partij wil onnodige regels schrappen, ondernemers meer ruimte geven en pleit voor een goed vormgegeven vrije markt met eerlijke concurrentie. Concrete voorstellen zijn het verminderen van regeldruk, het gelijktrekken van regels binnen de EU en het beperken van de invloed van de overheid op de markt.
Overheid als marktmeester, niet als marktspeler
De VVD vindt dat de overheid de markt moet beschermen tegen uitbuiting en oneerlijke concurrentie, maar zich verder terughoudend moet opstellen. De vrije markt wordt gezien als superieur aan overheidsingrijpen, mits goed gereguleerd om misstanden te voorkomen. Dit standpunt adresseert het risico van te veel overheidsbemoeienis en benadrukt het belang van concurrentie en ondernemerschap.
“Door de invloedsfeer van de overheid klein te houden geven we ruimte aan de goed vormgegeven vrije markt. De overheid als marktmeester gaat uitbuiting tegen en bevordert concurrentie. Dit is de goed vormgegeven vrije markt die het in de geschiedenis altijd beter wist dan de overheid.”
Minder regels en meer ruimte voor ondernemers
De VVD wil de regeldruk voor ondernemers fors verminderen en pleit voor het schrappen van onnodige regelgeving, vooral waar deze marktwerking belemmert. Dit moet innovatie en ondernemerschap stimuleren en voorkomen dat bedrijven vastlopen in bureaucratie. De partij ziet overregulering als een rem op marktwerking en economische groei.
“We hanteren een meetbare doelstelling om het aantal onnodige regels te verminderen. We beoordelen met meetbare doelen of bestaande regels effectief zijn en herzien regels waar nodig.”
“We werken vaker met meldplichten in plaats van vergunningsplichten en zorgen dat initiatieven van ondernemers en verenigingen niet onnodig vastlopen in een overdaad aan regels.”
Gelijke spelregels en marktwerking binnen de EU
De VVD wil dat Nederland en Europa gezamenlijk optrekken om marktwerking te beschermen tegen verstoringen van buitenaf, zoals staatssteun en protectionisme. Door regels binnen de EU te harmoniseren, wordt een gelijk speelveld gecreëerd dat eerlijke concurrentie bevordert en de positie van Nederlandse ondernemers versterkt.
“Dat betekent in de Europese Unie het gelijktrekken van regels voor ondernemers.”
De ChristenUnie is uitgesproken tegen marktwerking in de zorg en wil deze volledig beëindigen, omdat marktprikkels volgens hen niet passen bij een samenleving waarin mensen naar elkaar omzien. Ze pleiten voor het loslaten van aanbestedingsregels, het afbouwen van privéklinieken en het beperken van concurrentie in de zorg, met als doel betere toegankelijkheid en kwaliteit van zorg boven winst en efficiëntie te stellen.
Einde aan marktwerking in de zorg
De ChristenUnie wil een fundamenteel einde maken aan marktwerking in de zorg, omdat zij vinden dat concurrentie en winstprikkels leiden tot slechtere toegankelijkheid en niet passen bij het sociale karakter van zorg. Ze willen Europese aanbestedingsregels loslaten, concurrentie beperken en winstuitkeringen tegengaan, zodat zorginstellingen zich kunnen richten op kwaliteit en samenwerking in plaats van op financiële prikkels.
“Marktwerking hoort niet thuis in de zorg. Het leidt tot prikkels die niet passen bij een samenleving waarin we omzien naar elkaar.”
“Dit betekent ook dat we de aanbestedingsregels uit Brussel voor de zorg loslaten. Aanbestedingen en concurrentie leiden zelden tot betere zorg.”
“Gespecialiseerde privéklinieken die hoogrenderende inkomsten bij de publieke zorgketen weghouden worden afgebouwd, doordat zorgverzekeraars alleen behandeling in ziekenhuizen vergoeden.”
De SGP is kritisch over ongebreidelde marktwerking en vindt dat de markt niet altijd in staat is om essentiële maatschappelijke behoeften, zoals betaalbare woningen, te vervullen. De partij pleit daarom voor een sterkere regierol van de overheid, vooral op het gebied van volkshuisvesting, en wil dat publieke belangen en sociale waarden leidend zijn boven puur economische motieven. Concrete voorstellen zijn onder meer het herstellen van de verantwoordelijkheid van de overheid voor volkshuisvesting en het aanpassen van het mededingingsbeleid om machtsconcentratie tegen te gaan.
Overheid krijgt regie over volkshuisvesting
De SGP constateert dat de markt tekortschiet in het voorzien van voldoende betaalbare woningen en wil daarom dat de overheid weer de regie neemt over volkshuisvesting. Dit betekent een duidelijke verschuiving van marktwerking naar overheidssturing, met als doel het waarborgen van voldoende en betaalbare woningen voor iedereen.
“De SGP ziet dat de markt helaas niet alles even goed oppakt. Zo is er een groot tekort aan betaalbare (huur)woningen. Volkshuisvesting wordt daarom weer echt een verantwoordelijkheid van de overheid, uiteraard samen en met hulp van alle andere betrokkenen.”
Mededingingsbeleid aanpassen tegen machtsconcentratie
De SGP wil het mededingingsbeleid aanpassen om te voorkomen dat een klein aantal marktpartijen te veel macht krijgt, met name in de landbouw- en voedselketen. Dit is bedoeld om eerlijke concurrentie te waarborgen en boeren een sterkere positie te geven tegenover grote inkooporganisaties.
“Het mededingingsbeleid wordt zo aangepast dat de duizenden agrarische ondernemers eenvoudiger een vuist kunnen maken tegenover het handjevol inkooporganisaties van supermarktketens.”
“Er komt een verbod op misbruik van economische afhankelijkheid voor fatsoenlijke vergoedingen voor kwaliteitseisen en milieukeurmerken.”
50PLUS is kritisch over doorgeschoten marktwerking, vooral waar deze leidt tot sociale of economische problemen, en pleit voor meer regulering en bescherming van kwetsbare groepen. De partij wil marktwerking beperken in sectoren als schulden, incasso en armoedebestrijding, en benadrukt het belang van een sociaal vangnet en publieke voorzieningen boven marktlogica. Concrete voorstellen richten zich op het reguleren van verdienmodellen en het tegengaan van uitwassen van marktwerking.
Marktwerking beperken bij schulden en incasso
50PLUS vindt dat marktwerking in de schuldenindustrie en bij incassobedrijven te vaak leidt tot verergering van armoede en problematische schulden. De partij wil dat het verdienmodel van deze bedrijven wordt gereguleerd, zodat het niet langer in strijd is met armoedebestrijding en sociale rechtvaardigheid.
“Het verdienmodel van deurwaarders en incassobedrijven moet passen bij armoedebestrijding en mag schulden niet verder in de hand werken.”
Sociaal vangnet boven marktwerking
De partij benadrukt dat bestaanszekerheid een grondrecht is en dat het sociaal stelsel moet beschermen, ondersteunen en motiveren, in plaats van uitsluiten of straffen zoals soms het gevolg is van marktwerking. 50PLUS stelt dat marktwerking niet leidend mag zijn in het sociaal beleid, zeker niet voor kwetsbare groepen zoals ouderen.
“Bestaanszekerheid is een grondrecht en geen gunst. Ons sociaal vangnet hoort veiligheid te bieden, waardigheid en eerlijkheid.”
Het CDA is kritisch over doorgeschoten marktwerking, vooral in publieke sectoren zoals zorg en onderwijs, en pleit voor meer regie van de overheid en samenwerking met maatschappelijke partners. Ze willen marktwerking beperken waar deze leidt tot ongewenste effecten, en kiezen voor meer publieke sturing en sociale innovatie in essentiële sectoren. Concrete voorstellen zijn het stimuleren van vast dienstverband in de (semi-)publieke sector en het verduidelijken van de positie van zelfstandigen.
Minder marktwerking in (semi-)publieke sectoren
Het CDA vindt dat marktwerking in sectoren als zorg en onderwijs te ver is doorgeschoten en wil de nadruk leggen op goed werkgeverschap, zekerheid voor werknemers en sociale innovatie. Ze willen mensen in dienst houden in deze sectoren en ontmoedigen de overstap naar zzp-schap, waarmee ze marktwerking en flexibilisering terugdringen ten gunste van publieke waarden.
“We willen stimuleren dat mensen in dienst blijven in (semi-)publieke sectoren zoals zorg en onderwijs, in plaats van over te stappen naar het zzp’erschap. Daarom willen we goed werkgeverschap door sociale innovatie.”
Overheidsplicht boven marktlogica
Het CDA benadrukt dat de overheid de regie moet terugpakken waar marktwerking niet tot gewenste maatschappelijke uitkomsten leidt. Ze verwerpen het idee dat 'de markt alles oplost' en kiezen voor een samenleving waarin publieke belangen voorop staan.
“En geloven we dat de markt alles oplost, of dat de overheid voor alles verantwoordelijk is. Het CDA kiest voor de samenleving.”
Volt is kritisch over marktwerking in sectoren waar publieke belangen en maatschappelijke waarden centraal staan, zoals cultuur en geneesmiddelen. Ze willen marktwerking beperken of reguleren waar deze leidt tot oneerlijke concurrentie, onbetaalbaarheid of ondermijning van publieke doelen, en pleiten voor meer publieke regie en bescherming van kwetsbare groepen.
Marktwerking in de culturele sector beperken
Volt erkent dat marktwerking in de culturele sector toeneemt en dat dit de positie van individuele makers onder druk zet. Ze willen makers ondersteunen zodat zij beter kunnen omgaan met de zakelijke aspecten die door marktwerking ontstaan, en pleiten voor subsidies gericht op persoonlijke begeleiding.
“Volt helpt individuele cultuurmakers om zich staande te houden in een sector waarin marktwerking een steeds grotere rol speelt. Subsidies worden besteed aan persoonlijke begeleiding en ontwikkeling van makers, zodat zij beter kunnen omgaan met de zakelijke kant van hun creatieve”
Publieke regie op geneesmiddelen en lifesciences
Volt wil voorkomen dat marktwerking in de geneesmiddelensector leidt tot privatisering van publieke investeringen en onbetaalbare medicijnen. Ze richten een publiek loket op om markttoegang te begeleiden en publieke belangen te waarborgen.
“Volt richt een publiek loket op dat lifesciencesondernemers en academische instellingen ondersteunt bij markttoegang tot de EU, inclusief EMA-dossierbegeleiding en financiering van registratieprocedures. Dit loket richt zich op bedrijven en instituten die publieke belangen centraal stellen: ontwikkelde medicijnen en therapieën blijven zo in handen van Nederlandse of Europese publieke instellingen en worden zo betaalbaar.”
DENK is kritisch over marktwerking, vooral in de zorg, en wil deze beperken om publieke belangen te beschermen. De partij pleit voor meer overheidsregie, het aan banden leggen van commerciële motieven en het vergroten van transparantie en toezicht. Hun belangrijkste voorstellen zijn het beperken van marktwerking in de zorg, het wettelijk beperken van winsten van zorgverzekeraars en het versterken van de rol van de overheid als marktmeester.
Marktwerking in de zorg beperken
DENK vindt dat marktwerking in de zorg leidt tot ongewenste commerciële prikkels en het wegvloeien van zorggeld naar winsten en marketing, in plaats van naar patiëntenzorg. De partij wil daarom de marktwerking in de zorg beperken door meer marktmeesterschap, strengere transparantie, het aan banden leggen van winsten en bonussen, en het inzetten van reserves voor premieverlagingen. Dit moet ervoor zorgen dat zorggeld daadwerkelijk aan zorg wordt besteed en publieke belangen worden gewaarborgd.
“We gaan de marktwerking in de zorg beperken met meer marktmeesterschap. Door verplichte transparantie maken we inzichtelijk hoe het geld van zorgverzekeraars wordt besteed. We leggen de winsten van zorgverzekeraars wettelijk aan banden, gaan bonussen voor bestuurders tegen en willen dat reserves meer ingezet worden voor premieverlagingen. Door marketing en commercie aan banden te leggen blijft zorggeld beschikbaar voor de zorg en gaan we selectie door zorgverzekeraars tegen.”