Verkiezingsprogramma's 2025 overmacht van overheid
De PVV wil de macht van de overheid beperken waar het gaat om bemoeienis met het dagelijks leven van burgers, maar juist versterken waar het gaat om nationale soevereiniteit, handhaving en directe democratie. Ze pleiten voor minder macht voor ongekozen bestuurders, Brussel en bureaucratie, en meer directe invloed van burgers, met concrete voorstellen als het bindend referendum, gekozen burgemeesters en het terughalen van bevoegdheden uit de EU. Tegelijkertijd wil de PVV de overheid meer macht geven om snel in te grijpen bij woningbouw, veiligheid en het tegengaan van activisme.
Meer directe democratie en burgerinvloed
De PVV wil de macht van de overheid decentraliseren door burgers meer directe zeggenschap te geven via referenda en gekozen bestuurders. Dit moet de invloed van ongekozen elites en bureaucraten verminderen en de burger centraal stellen.
“Bindend correctief referendum invoeren; laagdrempelige landelijke en lokale referenda”
“Gekozen burgemeesters”
“Eerste Kamer afschaffen”
“Want wie is eigenlijk de baas in dit land? Niet al die middelmatige politici die elkaar naar de mond praten, uw problemen negeren en continu de verkeerde besluiten nemen. Ook niet de ongekozen bureaucraten in Brussel met hun riante salarissen. Nee, ú bent de baas en ú hebt het voor het zeggen.”
Macht terughalen van de EU en internationale instituties
De PVV wil de macht van de nationale overheid versterken ten opzichte van de Europese Unie en internationale organisaties, door bevoegdheden en geld terug te halen naar Nederland en vetorechten actief te gebruiken.
“Wij willen sterke bilaterale en economische banden met andere landen; samenwerken is prima. Waar wij fel tegen zijn, is een geopolitieke Europese Unie, een Europese superstaat. Nederland behoort tot de grootste nettobetalers, maar wat krijgen we ervoor terug: een Unie die steeds meer macht naar zich toetrekt en ons alles tot in de puntjes dicteert.”
“Niet nóg meer miljarden en bevoegdheden overhevelen naar Brussel, maar juist terughalen”
“Vetorechten behouden, in ere herstellen én inzetten voor een opt-out op asiel en immigratie!”
Overheidsmacht vergroten bij handhaving en veiligheid
De PVV wil de macht van de overheid uitbreiden op het gebied van handhaving, veiligheid en het beperken van activisme, door bevoegdheden van bestuurders te vergroten en bezwaarprocedures te beperken.
“Burgemeesters die weigeren om de orde te handhaven, worden door de minister van Binnenlandse Zaken oneervol ontslagen.”
“Ordeverstorende demonstraties, zoals het blokkeren van infrastructuur, worden verboden. Klimaatactivisten die de snelweg blokkeren, worden direct opgepakt, vastgezet en gestraft.”
“Kortere en snellere vergunningverlening en procedures; tijdelijk beperken van de mogelijkheden tot bezwaar en beroep tegen woningbouw waar een omgevingsplan vastligt”
“Ingrijpen door de Rijksoverheid bij vastgelopen woningprojecten; provincies en gemeenten die niet voldoende bouwen of meewerken, worden aangepakt”
Bureaucratie en ambtenarenapparaat inperken
De PVV wil de macht van de ambtelijke bureaucratie beperken door het aantal ambtenaren te verminderen en benoemingen te depolitiseren.
“Verder zetten we het mes in het uitdijende ambtenarenapparaat. Het aantal rijksambtenaren is van 100.000 fte (in 2012) doorgegroeid naar 150.000. Dat kan met zoveel minder.”
“Algemene Bestuursdienst afschaffen, de RvS wordt ontdaan van politieke benoemingen”
“Bij werving en selectie van (top)ambtenaren telt alleen de inhoudelijke geschiktheid en niet geslacht, huidskleur en/of herkomst”
BVNL wil de macht van de overheid drastisch beperken en teruggeven aan burgers, met een kleine, transparante en dienstbare staat als uitgangspunt. Ze pleiten voor minder regels, minder ambtenaren, maximale individuele vrijheid en het tegengaan van overheidsdwang en -controle, vooral op het gebied van privacy, digitalisering en persoonlijke keuzes. Concrete voorstellen zijn onder meer het schrappen van overbodige regels, het saneren van het ambtenarenapparaat, het waarborgen van privacy en het verbieden van digitale censuur.
Macht van de overheid beperken en teruggeven aan burgers
BVNL ziet de overheid vooral als bewaker van de rechtsorde en vrijheid, niet als motor van vooruitgang. De partij wil de macht van de staat minimaliseren en zoveel mogelijk beslissingen bij burgers en lokale gemeenschappen leggen. Dit standpunt is een reactie op wat zij zien als betutteling, bureaucratie en onnodige staatsinterventie.
“Dit doen we door een groot deel van de macht weg te halen bij de Staat en weer terug te leggen bij de mensen. Bureaucraten mogen niet de inrichting van Nederland bepalen, dat kunnen de mensen heel goed zelf.”
“Wij geloven niet in een overheid die alles voor de burger bepaalt, maar in burgers die zelf aan het roer staan. Niet alleen, maar in hun eigen gemeenschap waarbij de macht zo dicht mogelijk bij de mensen zelf ligt.”
“De overheid moet klein, betrouwbaar, volledig transparant en efficiënt zijn, met een zeer terughoudende rol in het leven van mensen.”
“Belang Van Nederland staat voor een kleine overheid, een vrije markt met zo min mogelijk staatsinterventie...”
Schrappen van regels, saneren van ambtenaren en deregulering
BVNL wil het overheidsapparaat fors verkleinen, onnodige regels schrappen en dereguleren, met als doel de macht van de overheid te beperken en de invloed op het dagelijks leven van burgers te minimaliseren.
“Het overheidsapparaat wordt gesaneerd en 30% van de Rijksambtenaren moet zo spoedig mogelijk afvloeien. Er komt een onmiddellijke aannamestop.”
“BVNL wil inzetten op deregulering. De overheid grossiert in zinloze regels en wetten en dat moet fors verminderen.”
“Zinloze, overbodige regels of regels die niet worden gehandhaafd moeten worden geschrapt...”
Privacy beschermen en digitale staatsmacht inperken
BVNL verzet zich tegen digitale staatscontrole, censuur en het verzamelen van persoonsgegevens door de overheid. Ze willen privacy waarborgen en overheidsinvloed op digitale communicatie en meningsuiting minimaliseren.
“De overheid mag geen digitale censuur plegen.”
“De overheid mag geen contacten onderhouden met en invloed uitoefenen op social media en techbedrijven over het dwarszitten van Nederlanders met afwijkende meningen en over welke opvattingen als ‘desinformatie’ moeten worden aangemerkt.”
“De overheid stopt met ongeremde informatieverzameling over burgers en het samenstellen van profielen van burgers...”
“Wij hechten grote waarde aan privacy voor de burger, ook ten opzichte van de overheid.”
Geen overheidsdwang bij persoonlijke keuzes
BVNL vindt dat de overheid zich niet mag bemoeien met persoonlijke, medisch-ethische of levensbeschouwelijke keuzes van burgers. Dit is een principiële grens aan de macht van de overheid.
“Medisch-ethische keuzes horen bij het individu, niet bij de Staat. Belang Van Nederland verwerpt iedere vorm van overheidsdwang als het gaat om beslissingen over het eigen lichaam.”
“Of het nu gaat om vaccinatie, medische behandelingen, seksuele voorkeur, levensovertuiging, of levensbeëindiging: deze keuzes behoren toe aan de mens zelf. De overheid heeft zich hierbuiten te houden.”
FVD wil de macht van de overheid sterk beperken, decentraliseren en transparanter maken, met meer directe invloed voor burgers en minder invloed van internationale verdragen en supranationale organisaties. Ze pleiten voor bindende referenda, het afschaffen van bestuurslagen en technocratische organen, en het terugdringen van bureaucratie en regelgeving. Hun kernvisie is een kleinere, dienstbare overheid die zich minder bemoeit met het dagelijks leven en nationale soevereiniteit vooropstelt.
Macht terug naar burgers via referenda en gekozen bestuurders
FVD wil de macht van de overheid teruggeven aan de bevolking door bindende referenda in te voeren en bestuurders direct te laten kiezen. Dit moet de democratische legitimiteit vergroten en de invloed van een kleine bestuurlijke elite verminderen.
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat burgers direct zélf kunnen beslissen over belangrijke kwesties. Burgemeesters en andere publieke functionarissen worden niet langer aangesteld, maar rechtstreeks gekozen door de bevolking.”
“Macht terug naar de bevolking. Forum voor Democratie wil een Nederland waar de stem van de burger echt telt. We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat u direct zelf kunt beslissen over belangrijke kwesties. Burgemeesters en andere bestuurders worden niet langer benoemd door een kleine kring, maar rechtstreeks gekozen.”
Nationale soevereiniteit boven internationale verdragen
FVD wil dat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen staat en pleit voor het schrappen van bepalingen die internationale invloed mogelijk maken. Dit moet voorkomen dat internationale afspraken de nationale beleidsvrijheid en democratische keuzes beperken.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“We beëindigen de directe werking van internationaal recht in het Nederlandse stelsel, zodat verdragen niet langer automatisch boven nationale wetgeving gaan.”
“We zeggen internationale verdragen op die onze beleidsvrijheid inperken, zoals het VN-vluchtelingenverdrag dat ons dwingt tot het opnemen van migranten.”
Afschaffen van bestuurslagen en technocratische organen
FVD wil ondemocratische bestuurslagen en technocratische adviesorganen afschaffen om de macht van de overheid te verkleinen en terug te brengen naar democratisch gekozen vertegenwoordigers. Dit moet de invloed van een kleine bestuurlijke elite en lobbygroepen verminderen.
Decentralisatie en meer autonomie voor gemeenten
FVD pleit voor meer beleidsvrijheid voor gemeenten en het terugdraaien van schaalvergroting, zodat lokale overheden meer zeggenschap krijgen en burgers meer grip houden op hun directe omgeving.
“We geven gemeenten de vrijheid om eigen beleid te voeren, inclusief op gebied van belastingen, zodat lokaal maatwerk mogelijk wordt en gemeenten beter kunnen inspelen op de wensen van hun inwoners.”
“We hanteren een gezonde scepsis ten aanzien van schaalvergrotingen en fusies bij scholen, zorginstellingen, ziekenhuizen en politiebureaus en sturen waar mogelijk aan op schaalverkleining.”
Kleinere overheid en minder bureaucratie
FVD wil de omvang van de overheid structureel verkleinen en de regeldruk verminderen, zodat de overheid minder invloed heeft op het dagelijks leven van burgers en ondernemers.
Transparantie en beperking van belangenverstrengeling
FVD streeft naar meer transparantie in overheidsbesluiten en wil belangenverstrengeling met supranationale organisaties verbieden, zodat de overheid dienstbaarder en controleerbaarder wordt.
“We verbieden bewindspersonen om functies te vervullen in ondemocratische supranationale organisaties zoals het World Economic Forum zodat belangenverstrengeling wordt tegengegaan.”
“Internationale afspraken en besprekingen komen onder het bereik van de Wet Open Overheid, zodat we inzicht krijgen in wat in achterkamertjes ver weg wordt bedisseld.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) wil de macht van de overheid begrenzen en democratiseren door transparantie, rechtsbescherming en privacy centraal te stellen. Ze pleiten voor strikte controle op overheidsmacht, betere bescherming van burgerrechten, en het terugdringen van overheidsinmenging in het privéleven, vooral op het gebied van digitale surveillance en besluitvorming. Concrete voorstellen zijn onder meer het versterken van de rechtsstaat, het waarborgen van privacy, en het vergroten van democratische controle en burgerparticipatie.
Striktere controle en transparantie op overheidsmacht
De PvdD wil dat de overheid transparanter en beter controleerbaar wordt, zodat machtsmisbruik en inperking van burgerrechten worden voorkomen. Ze benadrukken het belang van onafhankelijke rechtspraak, openbaarheid van informatie en het tegengaan van politieke beïnvloeding.
“De overheid is transparant over de totstandkoming van beleid. Burgers krijgen duidelijke en betrouwbare informatie van overheidsdiensten en bedrijven die publiek geld uitgeven. Het informatierecht van volksvertegenwoordigers wordt strikt nageleefd.”
“De Wet gemeenschappelijke regelingen wordt aangepast om het amendements- en budgetrecht van volksvertegenwoordigers beter te waarborgen.”
“Er komt een sterkere en openbare controle op het functioneren van de veiligheidsdiensten.”
“Op alle niveaus van bestuur en volksvertegenwoordiging komt een openbaar lobbyregister.”
Bescherming van burgerrechten tegen overheidsmacht
De partij stelt dat de overheid te vaak grondrechten schendt onder het mom van veiligheid of orde. Ze willen dat privacy, demonstratierecht en toegang tot de rechter beter worden beschermd tegen overheidsinmenging.
“De overheid maakt gretig gebruik van de mogelijkheden die er zijn om burgers te controleren onder het mom van veiligheidsmaatregelen en efficiëntie. We moeten hier juist zeer terughoudend mee omgaan.”
“Alleen wanneer er sprake is van een concrete verdenking die door de rechter wordt getoetst, mogen politie, justitie en inlichtingendiensten gegevens over burgers opvragen bij bedrijven.”
“Opsporing- en veiligheidsdiensten mogen geen digitale apparaten binnendringen zonder dat daar een zwaarwichtige, door de rechter getoetste reden voor is.”
“In plaats van dit fundamentele recht te beschermen, probeert de overheid het in te perken onder het mom van openbare orde of nationale veiligheid. Vreedzame demonstranten worden gevolgd, bespied in chatgroepen en geconfronteerd met onnodige beperkingen.”
Versterking van de rechtsstaat en onafhankelijke rechtspraak
De PvdD ziet een sterke, onafhankelijke rechtspraak als essentieel tegen machtsmisbruik door de overheid. Ze willen dat burgers en maatschappelijke organisaties toegang houden tot de rechter om overheidshandelen te kunnen toetsen.
“We staan pal voor een sterke rechtsstaat waarin burgers en organisaties zich kunnen verzetten tegen onrecht, machtsmisbruik en vervuiling.”
“Niet alleen burgers, maar ook maatschappelijke organisaties moeten de mogelijkheid hebben om overheidshandelen en het gedrag van bedrijven te laten toetsen door een onafhankelijke rechter.”
“De Raad voor de Rechtspraak – net als de Raad van State en de Nationale Ombudsman – wordt een Hoog College van Staat.”
Meer burgerparticipatie en democratische controle
De partij wil de macht van de overheid democratiseren door burgers structureel te betrekken bij besluitvorming en volksvertegenwoordigers beter te informeren en te verbinden met de samenleving.
“Burgerparticipatie is een manier om systematisch kennis te nemen van de zorgen, waarden en ideeën van inwoners en deze een structurele plaats te geven in besluitvorming.”
“We streven naar een democratie waarin volksvertegenwoordigers geïnformeerde keuzes maken in verbinding met burgers.”
BBB vindt dat de overheid bescheiden en dienstbaar moet zijn, met minder centrale macht en meer vertrouwen in burgers en regio’s. Ze pleiten voor het beperken van bureaucratie, het herstellen van overheidsfouten, het vergroten van burgerzeggenschap en het terugdringen van overregulering. Concrete voorstellen zijn onder meer apparaatskortingen, regionale toetsing van beleid, open overheid, en het schrappen van overbodige regels.
Overheidsmacht beperken en bescheidenheid tonen
BBB stelt dat de overheid haar macht moet beperken en bescheiden moet opereren, omdat overheidsingrijpen diep kan ingrijpen in het leven van mensen. Ze willen minder bureaucratie, minder regels en meer focus op kerntaken.
“De overheid past bescheidenheid. Niet als zwaktebod, maar vanuit het besef dat de overheid op zichzelf niet bestaat zij is samengesteld uit belangen, ambtenaren en politieke overtuigingen. En omdat de overheid via wetgeving en uitvoering diep kan ingrijpen in het leven van mensen, is terug...”
“Een dienstbare overheid begint bij eenvoud, slagkracht en focus op kerntaken. BBB stelt een structurele bezuiniging (apparaatskorting) voor op ministeries met uitzondering van Defensie, Infrastructuur en Waterstaat en Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.”
“De groei van beleidsmedewerkers, managementlagen en externe inhuur heeft geleid tot bureaucratisering zonder betere dienstverlening. Door het rijk te dwingen tot herprioritering en digitalisering, verbeteren we de uitvoerbaarheid én besparen we structureel honderden miljoenen, zo niet vele miljarden euro’s. Minder regels, meer resultaat.”
Herstel van vertrouwen door verantwoordelijkheid en fouten herstellen
BBB vindt dat de overheid haar macht moet gebruiken om verantwoordelijkheid te nemen en fouten ruimhartig te herstellen, vooral na grote schandalen zoals de toeslagenaffaire en mijnbouwschade.
“Burgers moeten kunnen vertrouwen op een overheid die verantwoordelijkheid neemt en die fouten herstelt. Net zoals de overheid moet kunnen vertrouwen op de goede wil van haar burgers.”
“Wie door toedoen van de overheid in de problemen is gekomen, moet zo snel en menswaardig mogelijk worden geholpen, gecompenseerd en waar nodig volledig schadeloos gesteld. Geen eindeloos getouwtrek, maar doen wat nodig is om vertrouwen te herstellen.”
Meer burgerzeggenschap en regionale invloed
BBB wil de centrale macht van de overheid verkleinen door burgers meer zeggenschap te geven over hun leefomgeving en beleid regionaal te toetsen, zodat beleid aansluit bij lokale behoeften in plaats van centraal opgelegd wordt.
“We streven naar een overheid die dichtbij bestuurt. Dat is een overheid die beseft dat democratie méér is dan alleen een stem uitbrengen. Mensen moeten ook na de verkiezingen invloed kunnen uitoefenen, zoals door inspraak, advies of het delen van hun ervaring.”
“Invloed op de eigen leefomgeving. Inwoners dienen meer zeggenschap te krijgen over hun eigen leefomgeving. Mensen weten zelf het beste wat daar speelt en waar behoefte aan is.”
“BBB streeft naar een overheid die er is voor de burgers en niet andersom. Vertrouwen van burgers in de overheid is cruciaal. Dat vertrouwen groeit als burgers zichzelf herkennen in beleid, taal en bestuurders.”
“Alle beleid dient een regiotoets te ondergaan die de gevolgen van beleid en de uitvoering daarvan voor regio’s en het platteland in beeld brengt.”
Minder overregulering en betutteling
BBB wil de macht van de overheid beperken door minder regels, minder overheidsbemoeienis en meer ruimte voor gezond verstand, vooral voor burgers en ondernemers.
“We willen minder tijdverspilling aan papieren verplichtingen, minder angst voor boetes en meer ruimte voor gezond verstand. Vooral het midden en kleinbedrijf lijdt onder regels en bureaucratie.”
“BBB is geen voorstander van betuttelend beleid. Geen suikertaks, geen vleesbelasting, geen overheidsinmenging op ons bord of in ons keukenkastje. Mensen kunnen zelf verstandige keuzes maken. Vrijheid gaat hand in hand met verantwoordelijkheid.”
Transparantie en open overheid
BBB wil de macht van de overheid controleren door transparantie te vergroten en burgers inzicht te geven in besluitvorming, maar waarschuwt ook voor misbruik van openbaarheid.
“Open overheid. Burgers moeten kunnen begrijpen waarom besluiten worden genomen. Daarvoor is een eerlijke en transparante overheid nodig. De Wet open overheid (Woo) is een belangrijk instrument om informatie te verkrijgen.”
BIJ1 wil de macht van de overheid decentraliseren, democratiseren en beperken waar deze repressief of ondoorzichtig is. Ze pleiten voor meer zeggenschap voor burgers en lokale overheden, strenge controle op overheidsmacht (vooral politie en surveillance), en het versterken van burgerrechten en privacy. Hun voorstellen zijn concreet gericht op het vergroten van democratische controle, het beperken van repressieve bevoegdheden, en het waarborgen van transparantie en inspraak.
Meer macht en zeggenschap naar lokale overheden en burgers
BIJ1 vindt dat de centrale overheid te veel macht heeft en te ver van de burger afstaat. Ze willen meer macht en middelen naar gemeenten en burgers, zodat beleid beter aansluit bij lokale behoeften en burgers meer directe invloed krijgen op beslissingen.
“Gemeenten krijgen meer zeggenschap over en geld voor het dagelijks bestuur. Gemeenten staan namelijk veel dichter bij de burgers, voor wie ze wetten en regels maken en uitvoeren.”
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
“De eilandsraden meer macht te geven in het vormen van lokaal beleid.”
Inperken en democratisch controleren van repressieve overheidsmacht (politie, surveillance, geheime diensten)
BIJ1 wil de macht van repressieve overheidsorganen zoals politie, surveillance en geheime diensten fors beperken en onder strenge democratische controle plaatsen. Ze zien deze macht als potentieel schadelijk voor burgerrechten en privacy, en willen deze daarom transparanter en minder ingrijpend maken.
“De grootschalige controle en surveillance bij demonstraties – zoals de standaard inzet van camera’s – in de publieke ruimte stopt onmiddellijk en er komt nieuw beleid waarin de privacy van de burger centraal staat.”
“Alle dataverzameling door overheid en justitie wordt geminimaliseerd tot het absoluut noodzakelijke, en er komt altijd streng toezicht van privacywaakhonden.”
“Hun bevoegdheden worden ingeperkt, en gegevensverstrekking aan buitenlandse geheime diensten wordt aan banden gelegd.”
“Van politiecontrole naar controle over de politie.”
Directe democratie en bindende burgerinspraak
BIJ1 wil de macht van de overheid meer direct onder controle van burgers brengen door bindende vormen van directe democratie, zoals burgerfora, wijkraden en bindende raadplegingen bij grote politieke kwesties.
Macht van overheid beperken bij repressie en discriminatie
BIJ1 wil dat de overheid haar macht niet gebruikt voor repressie, discriminatie of het beperken van burgerrechten. Ze willen wettelijke waarborgen tegen misbruik van overheidsmacht, vooral bij demonstraties, identificatieplicht en privacy.
“Het beleid over demonstraties verandert van repressie naar facilitatie; alleen in zeer uitzonderlijke gevallen kan de burgemeester ingrijpen, met uitgebreide verantwoording en toetsing aan het demonstratierecht nadien.”
“Onnodige, repressieve verplichtingen en verboden, zoals de verplichting een ID te kunnen tonen en het verbod op gezichtsbedekkende kleding, worden afgeschaft.”
“Cameratoezicht wordt niet meer de norm, maar een uitzondering.”
DENK pleit voor een overheid die haar macht inzet om burgers eerlijk, menswaardig en zonder discriminatie te behandelen, met nadruk op rechtsbescherming, transparantie en herstel van vertrouwen. Ze willen de macht van de overheid begrenzen door strengere waarborgen tegen machtsmisbruik, discriminatie en ondoorzichtige besluitvorming, en stellen concrete maatregelen voor zoals een algoritmewet, zwaardere straffen voor discriminerende ambtenaren, en meer inspraak en controle op de overheid. De kern van hun visie is dat de overheid dienstbaar, controleerbaar en rechtvaardig moet zijn, waarbij de menselijke maat centraal staat.
Strengere waarborgen tegen machtsmisbruik en discriminatie
DENK wil de macht van de overheid beperken door wettelijke waarborgen in te bouwen tegen machtsmisbruik, discriminatie en ondoorzichtige besluitvorming. Dit doen ze door transparantie, onafhankelijke controle en strengere straffen voor discriminerend overheidsoptreden te eisen. Het doel is het vertrouwen van burgers te herstellen en te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt.
“De overheid moet opnieuw uitgaan van vertrouwen in mensen. Er moet een grondige toetsing komen op de gevolgen die nieuwe wetsvoorstellen op mensen hebben. De menselijke maat wordt verplicht ingebouwd in wetgeving en harde regels die mensen benadelen worden afgeschaft.”
“Beroepsmatige discriminatie door ambtenaren moet zwaarder worden bestraft en risicomodellen met afkomstgerelateerde gegevens worden verboden. De overheid licht zichzelf periodiek door op mogelijke discriminatie.”
“De Autoriteit tegen Discriminatie en Racisme (AR)... krijgt iets wat nu ontbreekt: échte macht, een onafhankelijk budget en ruime bevoegdheden.”
“Volledige doorlichting van de overheid. Alle overheidsinstanties worden grondig doorgelicht op discriminerend beleid en discriminerende algoritmes.”
“Er komt een algoritmewet. In deze wet worden waarborgen voor mensenrechten bij algoritmen verplicht. Het gebruik van afkomstgerelateerde kenmerken in algoritmen en risicoprofielen wordt verboden.”
Meer transparantie en controle op overheidsmacht
DENK wil de macht van de overheid transparanter en beter controleerbaar maken door wettelijke verplichtingen tot uitleg van besluiten, het instellen van een Constitutioneel Hof, en het uitbreiden van de Tweede Kamer. Hiermee willen ze voorkomen dat de overheid haar macht ondoorzichtig of onbeheersbaar uitoefent.
“De overheid wordt wettelijk verplicht om besluiten over mensen beter uit te leggen en begrijpelijk te maken. Bij ieder besluit wordt het vermeld indien er een risicomodel is toegepast.”
“Er komt een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan de Grondwet.”
“De Tweede Kamer wordt uitgebreid naar 250 zetels om de overheid beter te kunnen controleren.”
“Er komt een verplicht lobbyregister voor de regering. Er komt meer toezicht op de draaideurconstructie en oud bewindspersonen krijgen een volledig lobbyverbod.”
Herstel van vertrouwen en rechtsbescherming na machtsmisbruik
DENK erkent dat overheidsmacht in het verleden tot ernstige misstanden heeft geleid (zoals de toeslagenaffaire) en wil daarom herstel, vereenvoudiging van procedures en onafhankelijke beoordeling voor slachtoffers. Dit moet voorkomen dat de overheid haar macht opnieuw misbruikt en het vertrouwen van burgers herstellen.
“Volledig herstel voor slachtoffers van de toeslagenmisdaad moet centraal komen te staan. Procedures worden simpeler, het personeel wordt uitgebreid en er komt één duidelijk en rechtvaardig schadeproces met vaste bedragen, onafhankelijke beoordeling en menselijke ondersteuning.”
“Wij zullen blijven staan voor het helpen van de slachtoffers van de toeslagenmisdaad. De overheid moet er alles aan doen om een nieuwe toeslagenmisdaad te voorkomen.”
Beperking van overheidsbemoeienis bij religieuze instellingen
DENK wil de macht van de overheid beperken waar het gaat om religieuze instellingen, door overheidsbemoeienis en knellende regels af te schaffen. Dit moet de vrijheid van religieuze gemeenschappen beschermen tegen overheidsmacht.
“Knellende regels die de maatschappelijke activiteiten van religieuze instellingen belemmeren worden afgeschaft en de overheidsbemoeizucht bij religieuze instellingen verdwijnt.”
Volt wil de macht van de overheid transparanter, deskundiger en beter controleerbaar maken, met meer tegenmacht en bescherming van burgers tegen overheidsfalen. Ze pleiten voor versterking van de uitvoerende macht, meer openbaarheid van ambtelijke adviezen, een ‘noodrem’ voor uitvoeringsorganisaties, en striktere regels rond lobby en belangenverstrengeling. Hun visie draait om een overheid die haar macht verantwoord uitoefent, met meer interne expertise, minder afhankelijkheid van externen, en structurele waarborgen voor rechtsstatelijkheid en democratische controle.
Uitvoerende macht versterken en interne tegenspraak borgen
Volt wil dat uitvoeringsorganisaties meer invloed krijgen op beleid en dat zij kunnen ingrijpen bij onuitvoerbaar of schadelijk beleid. Dit moet voorkomen dat de overheid haar macht op een ondoelmatige of schadelijke manier gebruikt, en burgers beter beschermen tegen overheidsfalen.
“Volt wil de positie van de uitvoerende macht versterken. Politici, beleidsmakers en uitvoerders moeten samen zorgen voor goede publieke dienstverlening. Dat vraagt om gelijkwaardige samenwerking, waarbij ieder vanuit de eigen rol bijdraagt aan beleid én uitvoering.”
“Volt wil dat uitvoerders kunnen ingrijpen als beleid in strijd is met goed bestuur. Daarom pleiten we voor een ‘noodrem’ die door professionals binnen uitvoeringsorganisaties kan worden ingezet.”
“We geven uitvoeringsorganisaties het recht om een ‘rode kaart’ te trekken tegen onuitvoerbaar beleid. Als wetgeving burgers structureel in de knel brengt, moeten uitvoeringsorganisaties dit formeel kunnen signaleren. Zo’n rode kaart verplicht het kabinet tot reactie, heroverweging of aanpassing van het beleid.”
Transparantie en controle op overheidsmacht vergroten
Volt wil de macht van de overheid transparanter maken door het openbaar maken van ambtelijke adviezen, een verplicht lobbyregister, strengere lobbyregels en verplichte openbaarmaking van financiële belangen van bewindspersonen. Dit moet belangenverstrengeling en ongecontroleerde machtsuitoefening tegengaan.
“Ook pleit Volt voor het openbaar maken van ambtelijke adviezen. Zo wordt zichtbaar wanneer de regering hiervan afwijkt. Dit helpt de Tweede Kamer en de media hun controlerende taak beter uit te voeren.”
“We voeren een verplicht lobbyregister in, naar Iers model... Daarom willen we dat er eindelijk een verplicht en onafhankelijk register komt, waarin lobbyactiviteiten, betrokken partijen, relevante beleidstrajecten en gespreksonderwerpen inzichtelijk worden gemaakt en openbaar doorzoekbaar zijn.”
“We scherpen het lobbyverbod voor politieke topfuncties verder aan... Volt wil het verbod uitbreiden en beter handhaafbaar maken, zodat belangenverstrengeling structureel wordt voorkomen.”
“Bewindspersonen worden wettelijk verplicht hun financiële belangen openbaar te maken - inclusief eigendommen, aandelen, leningen en inkomsten uit nevenfuncties. Deze gegevens worden door een onafhankelijke instantie voorafgaand aan de benoeming, en vervolgens jaarlijks, gecontroleerd.”
Minder afhankelijkheid van externe partijen, meer interne expertise
Volt vindt dat de overheid te veel macht uit handen geeft aan externe consultants en leveranciers, wat de controle en deskundigheid ondermijnt. Ze willen dat de overheid meer zelf doet en interne expertise opbouwt, zodat de macht van de overheid verantwoord en deskundig wordt uitgeoefend.
“De overheid leunt te veel op extern advies. Afhankelijkheid van externe inhuur, zoals consultants, ondermijnt de ambtelijke expertise en maakt de overheid kwetsbaar. Volt bepleit dat het principe ‘zelf doen, tenzij’ leidend wordt.”
“Interne expertise binnen de overheid moet haar afhankelijkheid van leveranciers en vitale bedrijven verminderen. De overheid kan het gebruik van open source en open standaarden mogelijk maken en stimuleren.”
Structurele waarborgen voor rechtsstatelijkheid en democratische controle
Volt wil structurele mechanismen om te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt of de rechtsstaat uitholt. Ze pleiten voor een Planbureau voor de Rechtsstaat, scholing van ambtenaren in rechtsstatelijk besef, en automatische opslag van communicatie van bewindspersonen.
“We richten een Planbureau voor de Rechtsstaat op. Waar andere beleidsterreinen onafhankelijke kennisinstituten kennen, heeft onze rechtsstaat die niet.”
“Met reflectie, scholing en duidelijke verantwoordelijkheden wordt structureel gewerkt aan rechtsstatelijk besef en rechtsstatelijke cultuur binnen de overheid. Zo zorgen we ervoor dat de overheid zelf niet bijdraagt aan de uitholling van de democratische rechtsorde.”
“Gesprekken en andere communicatie van bewindspersonen op overheidsapparaten (telefoons en computers) moeten automatisch worden opgeslagen. Chatverkeer moet makkelijk doorzoekbaar zijn, op basis van Europese (strikte) privacystandaarden en andere wettelijke belangen.”
De VVD wil de macht van de overheid beperken door deze kleiner, effectiever en klantgerichter te maken, met minder regels en bureaucratie. De partij pleit voor het terugdringen van overheidsbemoeienis, het verminderen van het aantal ambtenaren en het schrappen van onnodige regelgeving, zodat burgers en ondernemers meer vrijheid en verantwoordelijkheid krijgen. De kern van hun visie is dat de overheid moet werken voor de samenleving, niet andersom, en zich moet beperken tot haar kerntaken.
Overheid kleiner en effectiever maken
De VVD vindt dat de overheid te veel macht en invloed heeft gekregen, wat leidt tot bureaucratie, vertraging en een verstikkende regeldruk. Ze willen de overheid fundamenteel verkleinen en effectiever maken, zodat deze zich richt op kerntaken en burgers meer ruimte krijgen.
“Onze overheid moet kleiner, effectiever en moderner. Met de hoogste standaarden. Met wetten en regels die werken voor Nederland. Alleen daarmee kunnen we als land weer boven onszelf uitstijgen. Topprioriteit moet zijn dat de overheid mensen weer meer ademruimte gaat geven.”
“We dammen het aantal ambtenaren flink in en bezuinigen op de ongekende hoeveelheid overhead.”
“We stoppen automatische uitdijing van de overheid met een opschoonwet.”
“Met de operatie effectieve overheid zorgen we ervoor dat er flink minder ambtenaren nodig zijn.”
Minder regels en bureaucratie, meer vertrouwen in burgers
De VVD stelt dat de macht van de overheid zich uit in een overdaad aan regels en procedures, waardoor burgers en ondernemers worden beperkt. Door regels te schrappen en uit te gaan van vertrouwen in mensen, wil de partij de samenleving meer vrijheid geven en de macht van de overheid terugdringen.
“De overheid moet klantgericht zijn en ten dienste staan van mensen, niet ten dienste van regels. Als we uitgaan van vertrouwen in mensen, dan kunnen we toe met minder regels, rapportages, procedures, etcetera; dat geeft de samenleving meer ademruimte.”
“Zo zorgen we dat de overheid werkt voor de samenleving, in plaats van andersom. Door regels te schrappen, zelf goed bereikbaar te zijn en zelf snel te leveren, laat de overheid aan de samenleving zien dat zij mensen in de basis gewoon vertrouwt, in plaats van wantrouwt.”
“Met de Wet op regeldruk- en complexiteitsvermindering verplichten we alle departementen om per kabinetsperiode aantoonbaar wet- en regelgeving te schrappen of te versimpelen.”
Overheid beperkt tot kerntaken, geen geluksmachine
De VVD vindt dat de overheid zich moet beperken tot haar kerntaken en niet moet proberen het leven van burgers te sturen of geluk te garanderen. Individuele vrijheid en eigen verantwoordelijkheid staan centraal.
Ingrijpen bij doorgeschoten macht decentrale overheden
De VVD wil ook de macht van gemeenten beperken als zij doorschieten in regeldrift, om te voorkomen dat ondernemers en burgers onnodig worden beperkt door lokale regelgeving.
“Wij grijpen daarom in als gemeenten doorschieten in hun regeldrift. Dat kan door met gemeenten standaarden te ontwikkelen voor lage regeldruk, net zoals bij armoederegelingen gebeurt.”
Minder transparantie als middel tegen bureaucratie
De VVD wil de reikwijdte van de Wet open overheid beperken om onnodige regel- en lastendruk voor overheden en uitvoeringsorganisaties te verminderen, waarmee ze impliciet de macht van transparantie-instrumenten inperken ten gunste van efficiëntie.
“Om vele ambtenaren niet onnodig aan het werk te houden beperken we de reikwijdte van de Wet open overheid, die is doorgeslagen.”
JA21 wil de macht van de overheid beperken tot kerntaken, bureaucratie en regeldruk fors terugdringen, en burgers meer directe zeggenschap geven over beleid. De partij pleit voor een kleinere, efficiëntere overheid, decentralisatie, en het versterken van democratische controle via referenda. Hun visie draait om het herstellen van vertrouwen door de overheid dienstbaar te maken aan burgers in plaats van andersom.
Overheid beperken tot kerntaken en afslanken
JA21 vindt dat de overheid zich moet beperken tot essentiële taken zoals veiligheid en publieke voorzieningen, en zich niet moet bemoeien met details van het dagelijks leven. Bureaucratie en onnodige overheidsstructuren moeten worden afgebouwd om de overheid kleiner, goedkoper en efficiënter te maken.
“De overheid moet zich niet langer opstellen als een regelfabriek die de levens van mensen tot in detail vormgeeft. De overheid moet de eigen burgers weer gaan vertrouwen, en de publieke sector moet kleiner en dienstbaarder worden.”
“De minister dient regels, instanties en het woud aan ongekozen adviesraden en overheidsorganen kritisch tegen het licht te houden, zodat onnodige overheidsstructuren kunnen worden afgebouwd of samengevoegd.”
“Lagere lasten en een kleine overheid. We willen de hoge collectieve lastendruk verlagen en het aantal ambtenaren structureel terugbrengen.”
Meer zeggenschap en directe invloed voor burgers
JA21 wil burgers meer directe invloed geven op beleid via referenda en decentralisatie. De partij stelt dat hogere overheden alleen taken moeten uitvoeren als lagere overheden dat niet kunnen, en wil het correctief bindend referendum invoeren om de macht van burgers te vergroten.
“Het subsidiariteitsbeginsel, dat stelt dat een hogere overheid alleen taken op zich neemt als een lagere overheid daartoe niet in staat is, moet zo veel mogelijk nageleefd worden.”
“Daarnaast dient deze minister zorg te dragen voor de snelst mogelijke invoering van het correctief bindend referendum.”
“Meer zeggenschap van burgers over hun eigen leefomgeving door te focussen op decentralisatie en referenda over onder meer het migratiebeleid, de bevolkingsgroei en de natuur in Nederland te organiseren.”
Minder regeldruk en bureaucratie
JA21 wil de regeldruk drastisch verminderen door voor elke nieuwe regel een oude te schrappen en bestaande wet- en regelgeving te vereenvoudigen. De overheid moet faciliteren in plaats van belemmeren, zodat mensen en bedrijven meer vrijheid krijgen.
“Regeldruk terugdringen door met de stofkam door huidige wet- en regelgeving te gaan en overbodige regelgeving te schrappen. Voor elke nieuwe regel moet een oude regel verdwijnen.”
“Minder regeldruk door een minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie aan te stellen die met een harde reductiedoelstelling een einde maakt aan de toenemende regeldruk en met de stofkam door bestaande wet- en regelgeving gaat.”
Strikte scheiding der machten en beperking rechterlijke invloed
JA21 wil de machtenscheiding strikt bewaken en voorkomen dat rechters of belangenorganisaties via het ‘algemeen belang’ democratisch beleid kunnen doorkruisen. De partij ziet rechterlijke inmenging in politieke besluiten als een bedreiging voor democratische controle.
“De machtenscheiding strikt in acht nemen. Dat betekent dat rechters zich niet uitspreken over zaken waar eigenlijk de regering of het parlement over gaan.”
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
NSC wil de macht van de overheid strikter begrenzen, transparanter maken en beter controleren, met meer bescherming voor burgers tegen overheidsmacht. Ze pleiten voor constitutionele toetsing, versterking van tegenmacht, meer zeggenschap voor burgers, en duidelijke correctiemechanismen bij overheidsfouten. Concrete voorstellen zijn onder meer het instellen van een Grondwettelijk Hof, het opheffen van uitzonderingen op discriminatieverboden voor de overheid, en het verbeteren van digitale en juridische bescherming van burgers.
Grondwettelijk Hof en constitutionele toetsing invoeren
NSC vindt dat de macht van de overheid beter moet worden begrensd door onafhankelijke toetsing aan de Grondwet, zodat burgers beter beschermd zijn tegen overheidsmacht. Nederland is nu het enige land in Europa waar de rechter wetten niet aan de Grondwet mag toetsen; NSC wil dit veranderen en een Grondwettelijk Hof instellen.
“We zijn het enige land in Europa waar de rechter wetten niet kan toetsen aan de Grondwet. ... Ook moet er een Grondwettelijk Hof komen dat als hoeder van de grondrechten van Nederlanders optreedt.”
Overheidsbevoegdheden strakker begrenzen en burgerpositie versterken
NSC wil dat overheidsbevoegdheden duidelijker worden afgebakend en dat burgers meer mogelijkheden krijgen om zich te verweren tegen overheidsmacht. Dit moet voorkomen dat burgers onnodig hard worden geraakt door wetgeving of uitvoering.
“Nieuw Sociaal Contract pleit voor een nieuwe de relatie tussen overheid en burgers. Daarbij hoort ook een duidelijke overheidsbevoegdheden strakker te begrenzen en door de positie van de burger te versterken.”
Jaarlijks rapport hardheden en correctiemechanismen voor burgers
Om de macht van de overheid te corrigeren als die burgers onterecht treft, wil NSC een jaarlijks rapport over hardheden en een laagdrempelige correctiemogelijkheid voor burgers in bestuursrechtelijke procedures.
Opheffen uitzondering discriminatieverbod voor overheid
NSC wil dat de overheid niet langer wordt uitgezonderd van het discriminatieverbod, zodat burgers zich ook tegen discriminerend overheidshandelen kunnen verweren.
“De uitzondering dat eenzijdig overheidshandelen niet onder de wetgeving over gelijke behandeling valt, heffen we daarom op. Ook de overheid moet aangesproken kunnen worden bij discriminatie.”
Meer zeggenschap en tegenmacht voor burgers
NSC vindt dat burgers meer directe invloed moeten krijgen op overheidsbesluiten en dat tegenmacht tegen de overheid versterkt moet worden, onder andere door toegang tot rechtshulp en sociale advocatuur.
“We geven meer zeggenschap aan burgers en herstellen de tegenmacht.”
“De poort naar de rechtsstaat moet open staan voor iedereen. De sociale advocatuur heeft daarin een essentiële rol en daarvoor is op initiatief van Nieuw Sociaal Contract ook structureel meer geld beschikbaar gesteld.”
Striktere controle op digitale macht van de overheid
NSC wil dat de overheid transparanter en zorgvuldiger omgaat met digitale gegevens van burgers, met meer zeggenschap voor burgers over hun data en strengere regels voor algoritmen en gegevensdeling.
“De overheid moet zorgvuldiger met privacygevoelige gegevens van burgers omgaan. Het uitgangspunt wordt dat deze slechts eenmaal worden opgeslagen (het ‘once only’-principe) naar Ests voorbeeld.”
“We komen met een verplichte wetenschappelijke standaard voor het gebruik van modellen, rekeninstrumenten en algoritmen door de overheid. Deze standaard moet openbaar en navolgbaar zijn.”
“Burgers moeten onderling vertrouwelijk kunnen communiceren zonder vrees voor massasurveillance vanuit de overheid. De overheid mag geen chatcontrole invoeren waarbij achterdeurtjes in communicatiediensten ingebouwd worden om end-to-end-encryptie te omzeilen.”
De SP wil de macht van de overheid dienstbaar, transparant en controleerbaar maken, met meer zeggenschap voor burgers en minder bureaucratie. Ze pleiten voor een kleinere, menselijke overheid die grondrechten garandeert, fouten ruimhartig herstelt en digitale macht beperkt. Belangrijke voorstellen zijn het bindend correctief referendum, het recht op menselijke behandeling door de overheid, en het afschaffen van automatische, algoritmische besluitvorming.
Dienstbare en menselijke overheid, minder bureaucratie
De SP wil een overheid die mensen dient in plaats van protocollen, met minder managementlagen en meer vertrouwen in vakmensen. De overheid moet benaderbaar zijn, met direct menselijk contact en maatwerk, en niet langer wantrouwend of afstandelijk opereren.
“Een dienstbare overheid is een kleinere overheid. De overheid moet mensen dienen en geen protocollen. Overbodige managementlagen maken de overheid ingewikkelder en duurder, tegelijkertijd loopt de uitvoering vast.”
“De overheid is altijd een mens. In het contact met je overheid krijg je het recht om een mens te spreken over jouw zaak en word je nooit overgeleverd aan een digitaal systeem of algoritmische besluitvorming.”
“Van wantrouwende overheid naar overheid van ons allen. De overheid moet een bondgenoot van mensen worden in plaats van wantrouwende controleur.”
Transparantie, controle en burgerlijke zeggenschap
De SP wil dat de overheid transparant is, actief documenten openbaar maakt en burgers meer directe invloed geeft op beleid via referenda en inspraak. Ze willen dat burgers de overheid kunnen controleren en dat beleid altijd aan de grondwet getoetst kan worden.
“De overheid is altijd transparant. Besluitvorming en beleid moeten transparant zijn. Alle overheden maken hun documenten actief openbaar tenzij er een uitzonderlijke reden is om het geheim te houden.”
“Er komt een bindend correctief referendum. Met een bindend correctief referendum krijgen we zeggenschap over wat ons allemaal aangaat.”
“Onze grondwet moet gerespecteerd worden. Bestaand en nieuw beleid moet voldoen aan onze grondwet, daarom moeten rechters hierop kunnen toetsen. Het verbod voor rechters om wetten te toetsen aan de grondwet schaffen we af.”
Grondrechten afdwingbaar maken en overheid aansprakelijk stellen
De SP wil dat sociale grondrechten juridisch afdwingbaar worden en dat de overheid verplicht is deze te garanderen. Als de overheid schade veroorzaakt, moet die ruimhartig worden vergoed zonder eindeloze procedures.
Digitale macht van overheid beperken en menselijke maat waarborgen
De SP wil voorkomen dat digitale systemen en algoritmes de macht van de overheid vergroten ten koste van burgers. Besluiten mogen nooit volledig geautomatiseerd zijn en burgers moeten altijd inzicht hebben in de gebruikte gegevens.
“Bij beslissingen die impact hebben op iemands leven, bijvoorbeeld bij de aanvraag voor een uitkering, blijven altijd mensen betrokken. We staan niet toe dat dergelijke beslissingen volledig geautomatiseerd worden via algoritmes.”
Overheidsmacht begrenzen via onafhankelijke rechtspraak
De SP wil dat de rechtspraak volledig onafhankelijk is van de uitvoerende macht, met een eigen begroting en zonder inmenging van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
“De rechtspraak is een onafhankelijke staatsmacht die een eigen aparte begroting verdient die niet langer onderdeel uitmaakt van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.”
Het CDA erkent dat de macht van de overheid begrensd moet worden door wetten en rechtsstatelijke principes, en pleit voor een betrouwbare overheid die haar basistaken serieus neemt, ruimte geeft aan decentrale overheden en de menselijke maat centraal stelt. Ze willen de overheid effectiever en kleiner maken door minder regels, meer autonomie voor gemeenten, en duidelijke waarborgen tegen willekeur. Concrete voorstellen zijn onder andere het vereenvoudigen van regelgeving, het versterken van de rechtsstaat en het expliciet beperken van de overheidsmacht via wetgeving.
Macht van de overheid begrenzen door rechtsstaat en wetgeving
Het CDA benadrukt dat de macht van de overheid moet worden ingeperkt door wetten en een sterke rechtsstaat, zodat burgers beschermd zijn tegen willekeur en de overheid niet te veel macht krijgt. Dit is een fundamenteel uitgangspunt om vertrouwen in de overheid te herstellen en democratische waarden te waarborgen.
“Wetten perken de macht van de overheid in en geven burgers rechten en plichten. Onze onafhankelijke rechtsspraak waakt ervoor dat de staat handelt volgens de wet en niet willekeurig besluiten neemt.”
Meer autonomie en ruimte voor decentrale overheden
Het CDA vindt dat gemeenten, provincies en waterschappen meer eigen verantwoordelijkheid en autonomie moeten krijgen, zodat de macht van de centrale overheid wordt beperkt en beleid beter aansluit bij lokale behoeften. Dit voorkomt centralisatie van macht en versterkt de menselijke maat.
“We koesteren onze bestuursverdeling met een eigen rol voor gemeenten, provincies en waterschappen. Dit zijn de overheden die het dichtst bij mensen staan.”
“Dat vergt meer ruimte in de regelgeving om lokaal te doen wat lokaal nodig is, een lagere verantwoordingslast, en meer ruimte voor de menselijke maat in beleid.”
“Gemeenten, provincies en waterschappen zijn niet alleen uitvoerders van Haagse plannen, maar ook zelfstandige overheden met hun eigen legitimiteit.”
Minder regels, kleinere overheid en menselijke maat
Het CDA wil de macht van de overheid beperken door minder regels, het verkleinen van de overheid en het centraal stellen van de menselijke maat. Dit moet voorkomen dat de overheid te veel grip krijgt op het dagelijks leven van burgers en ondernemers.
“Er komt een programma ‘vereenvoudiging van regelgeving’. Doelstelling is een lagere uitvoeringslast voor uitvoerders, burgers en ondernemingen.”
“Een effectievere overheid is zo ook een kleinere overheid.”
“De uitvoering is vaak het eerste gezicht van de overheid. De menselijke maat is essentieel.”
Overheidsmacht controleren via onafhankelijke rechtspraak
Het CDA onderstreept het belang van een onafhankelijke rechtspraak als controle op de macht van de overheid, zodat burgers beschermd zijn tegen machtsmisbruik en willekeur.
“Onze onafhankelijke rechtsspraak waakt ervoor dat de staat handelt volgens de wet en niet willekeurig besluiten neemt.”
Overheidsmacht beperken door tijdelijke wetgeving en horizonbepalingen
Het CDA wil voorkomen dat tijdelijke machtsuitbreidingen van de overheid permanent worden door horizonbepalingen in nieuwe wetgeving op te nemen, zodat wetten automatisch vervallen als ze niet meer nodig zijn.
“Bij nieuwe wetgeving gelden voortaan horizonbepalingen, zodat wetten die een tijdelijk probleem adresseren na verloop van tijd vanzelf vervallen.”
De ChristenUnie wil de macht van de overheid dienstbaar, transparant en begrensd inzetten: de overheid moet burgers en regio’s ondersteunen in plaats van domineren, en haar eigen complexiteit en regeldruk verminderen. Ze pleit voor meer vertrouwen en ruimte voor gemeenten, minder bureaucratie, en duidelijke normstelling waar het publieke belang dat vereist. Tegelijkertijd moet de overheid haar gezag inzetten om grondrechten te beschermen en publieke gerechtigheid te waarborgen.
Meer ruimte en vertrouwen voor gemeenten
De ChristenUnie vindt dat de centrale overheid te veel macht naar zich toe heeft getrokken en gemeenten onvoldoende ruimte en middelen geeft. Gemeenten moeten als ‘eerste overheid’ meer autonomie en voldoende budget krijgen om hun taken goed uit te voeren, zodat de overheid dichter bij de burger staat.
“De Rijksoverheid moet recht doen aan gemeenten als eerste overheid. Van alle overheden krijgen burgers vaak het meest te maken met de eigen gemeente, van de wieg tot het graf. Het Rijk geeft gemeenten daarom ruimte, vertrouwen en voldoende geld om hun werk te kunnen doen.”
“De Rijksoverheid stopt met het overhevelen van taken aan gemeenten zonder toereikend budget en herstelt waar dit de afgelopen jaren is misgegaan: geen taken zonder knaken.”
Minder regeldruk en bureaucratie
De partij stelt dat de macht van de overheid te vaak resulteert in overmatige regeldruk, waardoor burgers en organisaties worden belast en vervreemding ontstaat. De overheid moet haar macht beperken door regels te schrappen, processen te vereenvoudigen en jaarlijks bureaucratie te verminderen.
“Door deze overregulering komen overheden tegenover burgers te staan. De ChristenUnie ziet liever een dienstbare overheid die burgers en organisaties helpt bij het zelf dragen van verantwoordelijkheden, in plaats van onnodige regeldruk.”
“Bij alle bestaande (beleids)regels wegen we af of ze nodig zijn, of ze bijdragen aan het beoogde doel en wat het kost (in euro’s en moeite) om ze uit te voeren. Alle regels die deze toets niet doorstaan, worden afgeschaft.”
“De overheid gaat haar eigen complexiteit te lijf door elk jaar opnieuw vereenvoudigingen door te voeren. Minder regels, meer zekerheid.”
Overheid als hoeder van publieke gerechtigheid en grondrechten
De ChristenUnie ziet de overheid als een gezagsdrager die haar macht moet inzetten om publieke gerechtigheid te waarborgen en grondrechten te beschermen, vooral voor kwetsbare groepen. De macht van de overheid moet begrensd zijn door rechtsstatelijke kaders en transparantie.
“De ChristenUnie wil een overheid die dienstbaar is aan de samenleving en een hoeder van publieke gerechtigheid. De overheid draagt een hoog gezag. We geloven dat ze door God is gegeven tot welzijn van mensen en de opdracht heeft zich in te zetten voor recht...”
“Dit vraagt een betrouwbare overheid die kwalitatief degelijke wetgeving maakt en daarbij rekenschap geeft van de kaders van grondrechten, mensenrechten en andere fundamentele waarborgen.”
Duidelijke normstelling waar publieke belangen in het geding zijn
De partij stelt dat de overheid haar macht moet gebruiken om duidelijke normen te stellen, vooral waar ongebreidelde vrijheid leidt tot schade aan kwetsbaren of publieke belangen. De overheid moet niet alles vrijlaten, maar grenzen stellen waar nodig.
D66 wil de macht van de overheid versterken waar deze is verzwakt, maar tegelijk beter controleren en menselijker maken. Ze pleiten voor een deskundige, transparante overheid met meer eigen kennis, minder externe inhuur, en sterkere waarborgen tegen machtsmisbruik. Belangrijke voorstellen zijn het terughalen van kennis naar de overheid, het versterken van toezicht en controle op de macht, en het vergroten van de invloed van burgers op besluitvorming.
Sterkere, deskundige overheid met minder externe macht
D66 constateert dat de overheid te veel macht heeft uitbesteed aan consultants en wil deze macht terughalen door kennis en uitvoeringskracht binnen de overheid te versterken. Dit moet leiden tot een overheid die grote problemen beter kan oplossen en minder afhankelijk is van externe partijen.
Sterke controle op de macht en bescherming tegen machtsmisbruik
D66 wil de macht van de overheid en andere machthebbers beter controleren door onafhankelijke toezichthouders te versterken en transparantie te vergroten. Dit beschermt burgers tegen willekeur en zorgt dat de overheid zich aan de regels houdt.
“Sterke waakhonden van de macht beschermen mensen en kwetsbare belangen, zoals de natuur, tegen onrecht en willekeur. Deze toezichthouders, Rijksinspecties en rechters zorgen dat iedereen zich aan de regels houdt, óók de overheid en machtige bedrijven.”
“We versterken de controle op de macht. Dat houdt bestuurders scherp en zorgt voor betere besluiten.”
Meer invloed en bescherming voor burgers tegenover de overheid
D66 wil dat burgers meer directe invloed krijgen op de overheid en dat hun rechten beter beschermd worden, onder andere door het mogelijk maken van referenda, het uitbreiden van het parlement, en het versterken van de rechtsstaat.
“We maken referenda mogelijk om wetgeving te stoppen. Ook organiseren we vaker burgerfora om mensen zelf aan het woord te laten over de grote thema’s in ons land.”
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
“Een weerbare rechtsstaat heeft een striktere scheiding van machten nodig. We beperken de mogelijkheden van de politiek om de rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie oneigenlijk te beïnvloeden.”
De SGP pleit voor een overheid die haar macht begrenst, zich dienstbaar opstelt en klassieke vrijheden beschermt. Ze wil minder overheidsbemoeienis, minder regels en meer ruimte voor samenleving, parlement en lagere overheden. Concreet stelt de SGP voor om verdragen die de handelingsvrijheid van de wetgever beperken te vermijden, het aantal regels fors te verminderen en het parlementaire budgetrecht te versterken.
Minder macht voor overheid via minder regels en verdragen
De SGP vindt dat de overheid haar macht moet beperken door minder regels op te leggen en zich terughoudend op te stellen bij internationale verdragen die de nationale wetgever beperken. Dit moet de handelingsvrijheid van de politiek en samenleving vergroten en bureaucratie verminderen.
“Nederland streeft ernaar het aantal verdragen te verminderen en sluit zich in beginsel niet aan bij nieuwe verdragen die de vrije handelingsruimte van de wetgever beperken.”
“Er komt een uitgebreide regelschrap-operatie waarbij zeker een kwart van de regels verdwijnt.”
“Het leeuwendeel van de regeldruk komt uit de Brusselse beleidstorens. Bij de EU wordt aangedrongen op het aanpakken van onwerkbare regels en ambities, bijvoorbeeld ten aanzien van de Green Deal en Europese Natuurherstelverordening.”
Overheid moet haar grenzen kennen en kerntaken respecteren
De SGP benadrukt dat de overheid niet alles moet willen regelen, zich moet beperken tot kerntaken en ruimte moet geven aan burgers en maatschappelijke organisaties. Dit voorkomt machtsconcentratie en versterkt het vertrouwen in de overheid.
“We staan voor een betrouwbaar bestuur. Voor een overheid die haar grenzen kent, zich niet laat afleiden van haar kerntaken, zich dienstbaar opstelt, ruimte geeft aan de samenleving, maar wel het kwade beteugelt.”
“Het is hoog tijd dat de overheid een meer bescheiden rol vervult. De overheid moet actiever zijn om het stelsel te bewaken en de juiste randvoorwaarden te scheppen, maar minder in detail de inrichting van het onderwijs bepalen.”
Parlementaire controle op overheidsmacht versterken
De SGP wil de macht van de overheid beter controleren door het parlement meer invloed te geven op uitgaven en verdragen. Dit voorkomt dat de uitvoerende macht te dominant wordt.
GroenLinks-PvdA wil de macht van de overheid beter controleren, menselijker maken en beschermen tegen willekeur en discriminatie. Ze pleiten voor meer democratische controle, transparantie, en bescherming van burgers tegen misbruik van overheidsmacht, onder andere door onafhankelijke klachtencommissies, verbod op discriminerende algoritmen, en het recht op behoorlijk bestuur. Hun visie is dat de overheid dienstbaar moet zijn aan mensen, met sterke waarborgen tegen machtsmisbruik en meer directe inspraak en bescherming voor burgers.
Meer democratische controle op uitvoeringsinstanties
GroenLinks-PvdA wil de macht van uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst, UWV, IND en DUO beter controleren door onafhankelijke klachtencommissies, burgerpanels en structurele rapportage aan het parlement. Dit moet willekeur en machtsmisbruik tegengaan en de overheid dienstbaarder maken aan burgers.
“Democratische controle op uitvoeringsinstanties als de Belastingdienst, het UWV, de IND en DUO wordt versterkt, met onafhankelijke klachtencommissies, periodieke burgerpanels en structurele rapportage aan het parlement.”
Verbod op discriminerende algoritmen en systemen
De partij wil de macht van de overheid beperken door het gebruik van discriminerende algoritmen en risicoprofielen te verbieden, en door streng toezicht op het gebruik van data en technologie. Dit voorkomt dat burgers slachtoffer worden van ondoorzichtige en oneerlijke overheidsbesluiten.
“De inzet van risicoprofielen op basis van afkomst, inkomen of postcode — zoals bij de Toeslagenaffaire — wordt verboden. Transparantie en uitlegbaarheid worden wettelijk verplicht bij iedere vorm van geautomatiseerde beoordeling.”
“We verbeteren het toezicht op hoe de overheid data gebruikt en privacy beschermt. Bestaande toezichthouders, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, krijgen meer bevoegdheden, expertise en middelen om algoritmen en systemen te controleren op transparantie, uitlegbaarheid, proportionaliteit en discriminatie.”
Recht op behoorlijk bestuur verankeren
GroenLinks-PvdA wil het recht op behoorlijk bestuur in de Grondwet vastleggen, zodat burgers beter beschermd zijn tegen willekeur en onrechtvaardige besluiten van de overheid. Dit versterkt de rechtspositie van burgers tegenover de macht van de overheid.
“We verankeren het recht op behoorlijk bestuur in de Grondwet. Burgers krijgen het recht om bezwaar te maken bij een onafhankelijke instantie, inzage in hun eigen dossier, en duidelijke motivering van besluiten.”
Menselijk contact en niet-digitale alternatieven verplicht stellen
Om te voorkomen dat de overheid te afstandelijk en onpersoonlijk wordt, wil de partij menselijk contact verplicht stellen en altijd een niet-digitaal alternatief bieden voor overheidsdiensten. Dit beperkt de macht van digitale systemen en waarborgt toegankelijkheid.
“We leggen vast dat menselijk contact nooit helemaal mag worden vervangen door chatrobots, online formulieren of telefoonbandjes. Voor alle overheidszaken die burgers digitaal kunnen regelen, moet een volwaardig niet-digitaal alternatief bestaan.”
Onafhankelijk toezicht en bescherming van klokkenluiders versterken
GroenLinks-PvdA wil de macht van de overheid controleren door toezichthouders meer onafhankelijkheid en middelen te geven, en klokkenluiders beter te beschermen. Dit moet misstanden binnen de overheid sneller aan het licht brengen en aanpakken.
“Toezichthouders krijgen een sterkere, wettelijk verankerde positie om onafhankelijk te opereren. We versterken het Huis voor Klokkenluiders zodat melders van misstanden altijd beschermd zijn.”
50PLUS is kritisch over de groei en inefficiëntie van de overheid en pleit voor het terugdringen van bureaucratie, overbodige regelgeving en verspilling. Ze willen de macht van de overheid effectiever en transparanter maken door alle overheidsuitgaven kritisch te onderzoeken en te besparen op inefficiënte bestedingen. Tegelijkertijd benadrukken ze het belang van toegankelijke en begrijpelijke overheidsdiensten, vooral voor ouderen.
Terugdringen van bureaucratie en inefficiëntie
50PLUS signaleert dat de overheid te groot en log is geworden, met te veel ambtenaren en een gebrek aan grip op fraude en verspilling. Ze willen de macht van de overheid beperken door kritisch te kijken naar uitgaven en effectiviteit, en zo de overheid efficiënter en minder bureaucratisch te maken.
“Ons bestuurlijk systeem dreigt op meerdere fronten volledig vast te lopen in bureaucratie, overbodige regelgeving en complexiteit. Wij pleiten daarom voor een breed consolidatiepakket voor de Rijksbegroting, waarbij alle overheidsuitgaven van alle ministeries onder de loep worden genomen.”
“Een topteam ambtenaren en ondernemers onderzoekt alle overheidsuitgaven van alle ministeries op effectiviteit met als doel ten minste 10 miljard euro aan fraude, verspilling en ondoelmatigheden op te sporen aan de uitgavenkant van de collectieve sector.”
Toegankelijke en begrijpelijke overheidsdiensten
50PLUS vindt dat de macht van de overheid gepaard moet gaan met toegankelijkheid en transparantie, vooral richting ouderen en digibeten. Ze willen dat overheidsdiensten begrijpelijk, bereikbaar en inclusief blijven, zodat niemand wordt buitengesloten door digitalisering.
“Betere toegankelijkheid van online overheidsdiensten, zoals belastingaangifte en zorginformatie, met duidelijke uitleg.”
“Overheidsdiensten en facilitaire bedrijven bieden ouderen en gehandicapten die moeite hebben met digitale formulieren, een papieren alternatief.”
“Alle digitale communicatie van overheden dient te voldoen aan begrijpelijke taal (B1) en toegankelijkheidsrichtlijnen.”