Verkiezingsprogramma's 2025 overliberalisme
BVNL positioneert zich als een klassiek-liberale partij die individuele vrijheid, minimale overheidsbemoeienis en economische vrijheid centraal stelt. De partij pleit voor een kleine, dienstbare overheid, deregulering, lage belastingen en maximale keuzevrijheid voor burgers, met een duidelijke nadruk op ondernemersvrijheid en persoonlijke verantwoordelijkheid. Hun visie is economisch rechts, cultureel conservatief en geworteld in het gedachtegoed van de Oostenrijkse School.
Kleine, dienstbare overheid en minimale staatsinterventie
BVNL wil een overheid die zich terugtrekt uit het persoonlijke leven van burgers en zich beperkt tot het waarborgen van rechtsorde en vrijheid. De partij ziet de overheid niet als motor van vooruitgang, maar als bewaker van individuele rechten, en streeft naar minder regels, minder ambtenaren en meer vrijheid.
“De staat moet dienstbaar zijn aan de burger, niet andersom. De overheid moet klein, betrouwbaar, volledig transparant en efficiënt zijn, met een zeer terughoudende rol in het leven van mensen.”
“Wij geloven niet in een overheid die alles voor de burger bepaalt, maar in burgers die zelf aan het roer staan.”
“Klassiek liberalisme. Belang Van Nederland staat voor een radicaal eenvoudige waarheid: de overheid is er voor de burger – niet andersom. Dat wil zeggen: minder wetten, minder regels, minder ambtenaren – meer vrijheid, meer verantwoordelijkheid, meer Nederland.”
Vrije markt, ondernemersvrijheid en lage belastingen
BVNL kiest expliciet voor een vrije markteconomie met zo min mogelijk staatsinterventie, lage belastingen en het belonen van ambitie en succes. De partij is economisch rechts en geïnspireerd door de Oostenrijkse School, waarbij ondernemersvrijheid en eigendomsrechten centraal staan.
“Belang Van Nederland staat voor een kleine overheid, een vrije markt met zo min mogelijk staatsinterventie en het behoud van het goede uit de rijke Nederlandse traditie. Onze visie is geworteld in de Oostenrijkse School van de economie, waarin ondernemersvrijheid, eigendomsrechten en individuele verantwoordelijkheid centraal staan.”
“Belang Van Nederland kiest voor een ondernemersvriendelijke koers die gestoeld is op vrijemarkteconomie, sober fiscaal beleid, lage belastingen en structurele hervormingen.”
“Geen geldcreatie zonder waarde, geen subsidies voor falend beleid en als compensatie voor inactiviteit en geen belasting op ambitie. BVNL kiest voor echte economie, niet voor nepbanen en het rondpompen van geld.”
Maximale individuele keuzevrijheid, ook medisch-ethisch
BVNL stelt de vrijheid van het individu centraal, ook op medisch-ethisch gebied. Keuzes over het eigen lichaam, medische behandelingen en levensstijl behoren toe aan het individu, zonder overheidsdwang.
“Of het nu gaat om vaccinatie, medische behandelingen, seksuele voorkeur, levensovertuiging, of levensbeëindiging: deze keuzes behoren toe aan de mens zelf. De overheid heeft zich hierbuiten te houden.”
“Medisch-ethische keuzes horen bij het individu, niet bij de Staat. Belang Van Nederland verwerpt iedere vorm van overheidsdwang als het gaat om beslissingen over het eigen lichaam.”
Deregulering en terugdringen van regels
BVNL wil fors inzetten op deregulering, met name op terreinen als woningmarkt, arbeidsmarkt, pensioenen en zorg, om de vrije marktwerking te herstellen en individuele vrijheid te vergroten.
“BVNL wil inzetten op deregulering. De overheid grossiert in zinloze regels en wetten en dat moet fors verminderen. Met name de woningmarkt, de arbeidsmarkt, de pensioensector en de zorg moeten worden gedereguleerd.”
“Regels vanuit de overheid moeten zo simpel mogelijk zijn. De overheid moet betrouwbaar en stabiel zijn en zaken voor de lange termijn veiligstellen, zodat mensen en bedrijven daar op kunnen vertrouwen.”
Soevereiniteit en afwijzing van supranationale dwang
BVNL koppelt haar liberale visie aan nationale soevereiniteit en verzet zich tegen het overhevelen van zeggenschap naar supranationale organisaties, om de eigen vrijheid en zelfbeschikking te waarborgen.
“BVNL wil dat Nederland weer soeverein wordt. We moeten stoppen met het overhevelen van zeggenschap naar ongekozen supranationale organen zoals de WHO, de EU, de VN en de NAVO.”
“Daar waar het Nederlands belang haaks staat op Brusselse regelgeving zullen wij Brussel informeren dat Nederland zijn eigen soevereine koers vaart.”
De VVD positioneert zich als hoeder van het liberalisme, waarbij individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en gelijkwaardigheid centraal staan. De partij koppelt deze waarden aan concrete voorstellen zoals het beschermen van liberale verworvenheden (zoals LHBTIQ+-rechten en abortus), het moderniseren van artikel 23 (vrijheid van onderwijs), en het beperken van religieuze en autocratische invloeden die deze vrijheden bedreigen. De VVD benadrukt dat vrijheid niet vrijblijvend is, maar gepaard gaat met wederkerigheid en integratie in de liberale samenleving.
Liberale kernwaarden als fundament van beleid
De VVD stelt dat liberale waarden als vrijheid, verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, gelijkwaardigheid en sociale rechtvaardigheid de basis vormen van hun visie en beleid. Deze waarden zijn volgens de partij niet onderhandelbaar en noodzakelijk om de vrijheid van het individu te beschermen en de samenleving toekomstbestendig te maken.
“De liberale waarden die daaraan ten grondslag liggen, zijn voor ons dan ook niet onderhandelbaar. Vrijheid, verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, gelijkwaardigheid en sociale rechtvaardigheid vormen de rotsvaste bouwstenen van onze maatschappij.”
“Gestoeld op de kernwaarden die ons liberaal maken: vrijheid, verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, sociale rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid.”
Beschermen en versterken van liberale verworvenheden
De VVD wil actief liberale verworvenheden zoals gelijke rechten voor LHBTIQ+-personen en abortuszorg beschermen tegen conservatieve en radicale invloeden. Dit wordt gekoppeld aan het onderwijs en het tegengaan van religieuze dogma’s die deze vrijheden ondermijnen.
“Nederland kent een sterke liberale traditie. Die traditie koesteren en beschermen we. Want hoewel verworvenheden als het huwelijk tussen mensen van gelijk geslacht of abortuszorg vanzelfsprekend lijken, staan deze liberale waarden onder druk.”
“We trekken een grens als de vrijheid van geweten, religie of lichamelijke integriteit wordt bedreigd. Dan kijken we niet weg, maar treden hard op.”
“We buigen niet voor kwalijke ideologieën en religieuze dogma’s die de emancipatie van LHBTIQ+’ers en vrouwen honderd jaar terug in de tijd duwen.”
Moderniseren van artikel 23: vrijheid van onderwijs ondergeschikt aan gelijkheid
De VVD wil de vrijheid van onderwijs moderniseren zodat deze niet langer het gelijkheidsbeginsel ondermijnt. Dit betekent onder meer een acceptatieplicht voor leerlingen en het afschaffen van identiteitsverklaringen in het bijzonder onderwijs.
“Daarom passen we artikel 23 aan, zodat de vrijheid van onderwijs niet langer het gelijkheidsbeginsel ondermijnt. De vrijheid van onderwijs mag nooit een vrijbrief vormen voor uitsluiting. Er komt een acceptatieplicht van leerlingen in het bijzonder onderwijs. Identiteitsverklaringen schaffen we af.”
Integratieplicht en verdediging van liberale samenleving
De VVD koppelt het recht op vrijheid aan de plicht tot integratie en het onderschrijven van liberale waarden. Mensen die zich beroepen op cultuur of religie om anderen uit te sluiten of te onderdrukken, worden actief tegengewerkt.
“In een liberale samenleving ook de verantwoordelijkheid om die kansen te pakken en je aan te passen aan onze normen en waarden.”
“We maken heldere afspraken over integratie: die is niet vrijblijvend, maar een plicht.”
“Wie onze waarden structureel afwijst, of zich zelfs tegen onze samenleving keert, heeft hier geen toekomst.”
Vrijheid betekent wederkerigheid en geen vrijblijvendheid
De VVD benadrukt dat vrijheid altijd gepaard gaat met verantwoordelijkheid en wederkerigheid. Vrijheid is geen vrijbrief voor asociaal gedrag of het ondermijnen van de samenleving.
“Vrijheid betekent daarbij zeker geen vrijblijvendheid. Wederkerigheid is de basis van een vrije samenleving.”
“We kiezen daarom voor een land van wetten en waarden; niet van wegkijkers en weglopers. Dat doen we niet om mensen buiten te sluiten, maar om onze persoonlijke vrijheid te beschermen.”
JA21 positioneert zich als een conservatief-liberale partij die inzet op individuele vrijheid, een kleinere overheid en het herstel van zeggenschap voor burgers. Hun liberalisme uit zich vooral in het bevorderen van economische vrijheid, het terugdringen van overheidsbemoeienis en het beschermen van klassieke vrijheidsrechten zoals de vrijheid van meningsuiting. Concrete voorstellen zijn onder meer deregulering, het stimuleren van ondernemerschap, en het waarborgen van autonomie en verantwoordelijkheid voor burgers.
Kleiner overheid en meer individuele vrijheid
JA21 pleit voor een overheid die zich terugtrekt tot kerntaken en burgers en ondernemers meer ruimte geeft om eigen keuzes te maken. Dit sluit aan bij klassiek-liberale principes van individuele autonomie en minimale staatsbemoeienis.
“Als brede conservatief-liberale partij staan wij uniek in het politieke veld. Wij kiezen voor een kleinere overheid, grootse plannen en een open blik, zonder de menselijke maat en ons gemeenschapsgevoel uit het oog te verliezen.”
“De overheid moet zich niet langer opstellen als een regelfabriek die de levens van mensen tot in detail vormgeeft. De overheid moet de eigen burgers weer gaan vertrouwen, en de publieke sector moet kleiner en dienstbaarder worden.”
“Een faciliterende overheid die zoveel mogelijk ruimte en vrijheid geeft aan werknemers, ondernemers en gemeenschappen.”
Economische vrijheid en deregulering
JA21 wil economische vrijheid bevorderen door het verminderen van regeldruk, het terugdringen van subsidies die markten verstoren, en het stimuleren van ondernemerschap. Dit is een kernpunt van economisch liberalisme.
“Drastische afbouw van subsidies die markten verstoren en innovatie belemmeren. Er komt een einde aan het sturen van de economie vanuit de overheid.”
“Regeldruk terugdringen door met de stofkam door huidige wet- en regelgeving te gaan en overbodige regelgeving te schrappen. Voor elke nieuwe regel moet een oude regel verdwijnen.”
“Marktwerking herstellen door onnodige overheidsinmenging te beëindigen en concurrentie te bevorderen.”
“Rigoureuze deregulering van beperkende EU-wetgeving die onze ondernemers en industrie al te lang vastzet. Alleen zo herstellen we de concurrentiekracht van Nederland en geven we ondernemerschap weer de ruimte.”
Bescherming van klassieke vrijheidsrechten
JA21 benadrukt het belang van klassieke vrijheidsrechten, zoals vrijheid van meningsuiting en autonomie, als fundament van hun liberale visie. Ze willen deze rechten actief beschermen tegen zowel overheidsinmenging als maatschappelijke druk.
“Een betrokken overheid die de Nederlandse normen en waarden uitdraagt en de klassieke vrijheidsrechten als de vrijheid van meningsuiting met hand en tand verdedigt.”
“Nederlanders zijn vrij om hun eigen regels te bepalen en hun eigen keuzes te maken. JA21 wil dus meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op ons grensbeleid.”
“Heldere, uitvoerbare wetgeving met de autonomie van Nederlanders als uitgangspunt.”
Volt positioneert zich als een partij die klassieke liberale waarden als vrijheid, gelijkheid en zelfbeschikking centraal stelt, maar deze expliciet verbindt aan solidariteit en inclusiviteit. Hun concrete voorstellen richten zich op het waarborgen van individuele rechten, zoals lichamelijke autonomie en privacy, en het versterken van democratische instituties om vrijheid en gelijke kansen voor iedereen te garanderen. Volt’s visie op liberalisme is sociaal en progressief: individuele vrijheden zijn onlosmakelijk verbonden met gelijke behandeling en bescherming van minderheden.
Vrijheid en zelfbeschikking als fundamenteel recht
Volt benadrukt het recht op individuele vrijheid en zelfbeschikking, met bijzondere aandacht voor lichamelijke autonomie, abortus, euthanasie en bescherming tegen dwang. Dit sluit aan bij het liberale principe dat het individu soeverein is over het eigen lichaam en leven, en dat de overheid deze vrijheid actief moet beschermen.
“Volt verankert het recht op lichamelijke autonomie als fundamenteel grondrecht in de Grondwet. Volt pleit voor opname van dat recht in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Handvest van de Grondrechten van de EU. Op deze manier verzekert Volt dat iedereen vrij kan beslissen over het eigen lichaam, waaronder het recht op abortus, anticonceptie, genderbevestigende zorg en bescherming tegen medische of seksuele dwang.”
“Mensen met een vrijwillige en weloverwogen, blijvende stervenswens kunnen legaal en onder begeleiding toegang krijgen tot euthanasie. Hulp bij vrijwillige en weloverwogen euthanasie hoort niet thuis in ons Wetboek van Strafrecht.”
“We willen vrije toegang tot abortus. Daarbij wordt duidelijke en toegankelijke educatie hierover, voor alle leeftijden, als cruciaal gezien. Abortus gaat uit het Wetboek van Strafrecht.”
Vrijheid, gelijkheid en solidariteit als kernwaarden
Volt koppelt liberale kernwaarden aan solidariteit en inclusiviteit, en ziet deze als basis voor een sterke democratie. De partij positioneert zich expliciet tegen autoritarisme en polarisatie, en kiest voor verbinding en bescherming van minderheden.
“Vrijheid, gelijkheid en solidariteit vormen de kern van onze democratie. Maar die waarden staan wereldwijd onder druk. Ook in Nederland en de Europese Unie (EU).”
“Waar andere partijen kiezen voor verdeeldheid, kiezen wij voor verbinding.”
Bescherming van privacy en individuele rechten in de digitale wereld
Volt verbindt het liberale recht op privacy aan moderne technologie en digitale rechten. De partij wil dat burgers controle houden over hun data en privacy, en dat technologische ontwikkelingen niet ten koste gaan van individuele vrijheden.
“Burgers hebben altijd inzicht in wie hun gegevens bekijken en waarvoor. Privacy by design is het uitgangspunt bij ieder nieuw systeem.”
Democratische instituties versterken ter bescherming van vrijheid
Volt ziet een sterke, transparante en inclusieve democratie als voorwaarde voor het waarborgen van liberale vrijheden. Ze pleiten voor het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd, het invoeren van burgerberaden, en het beschermen van het demonstratierecht.
“We verlagen de leeftijd dat je mag stemmen naar zestien jaar. We voeren een Derde Kamer in: een jongerenberaad dat wetten beoordeelt en de politiek adviseert.”
“Daarom beschermen we het recht op demonstratie en zorgen we dat overheid, technologie en media samenwerken aan een democratie die werkt voor iedereen.”
Gelijke behandeling en bestrijding van discriminatie
Volt verbindt het liberale gelijkheidsbeginsel aan een actieve bestrijding van discriminatie en racisme, en wil gelijke rechten voor iedereen wettelijk en praktisch waarborgen.
DENK positioneert zich duidelijk tegen het klassieke liberalisme, met een sterke nadruk op sociale zekerheid, collectieve voorzieningen en bescherming van kwetsbare groepen. De partij pleit voor een actieve overheid die ongelijkheid tegengaat, religieuze vrijheid waarborgt en marktwerking in publieke sectoren beperkt. Concrete voorstellen zijn onder meer het versterken van het sociale stelsel, het behouden van arbeidsbescherming, en het waarborgen van religieuze rechten.
Behoud van sociale zekerheid en bescherming tegen marktwerking
DENK verzet zich tegen de liberale nadruk op marktwerking en individuele verantwoordelijkheid, en kiest voor een stevig sociaal vangnet en collectieve voorzieningen. De partij wil zekerheden op de arbeidsmarkt behouden, uitkeringen koppelen aan het minimumloon en marktwerking in publieke sectoren terugdringen. Dit standpunt adresseert het probleem van groeiende ongelijkheid en onzekerheid door liberalisering.
“Wij willen dat zekerheden op de arbeidsmarkt voor werknemers behouden blijven. Dat betekent dat wij ons uitspreken tegen een vermindering van de ontslagbescherming en dat wij behoud willen van de WW duur.”
“Wij staan voor een stevig sociaal stelsel. Werkloosheidsuitkeringen en bijstandsuitkeringen zullen voldoende stijgen met de prijzen om de koopkracht van mensen op peil te houden. De koppeling met het minimumloon blijft bestaan.”
Actieve rol van de overheid en beperking van individuele marktlogica
DENK pleit voor een overheid die actief ingrijpt in de samenleving, in tegenstelling tot het liberale ideaal van een terugtredende staat. De partij wil investeren in publieke diensten, ongelijkheid bestrijden en de overheid als hoeder van sociale rechtvaardigheid positioneren. Dit is een duidelijke afwijzing van het neoliberale beleid van de afgelopen decennia.
Waarborgen van religieuze vrijheid en bescherming tegen liberale secularisering
DENK verzet zich tegen liberale secularisering door religieuze rechten en instellingen actief te beschermen. De partij wil religieuze instellingen minder reguleren, religieus onderwijs behouden en religieuze feestdagen wettelijk erkennen. Dit standpunt adresseert het probleem van marginalisering van religieuze minderheden onder een seculier-liberale benadering.
“Religieuze instellingen worden met vertrouwen benaderd. Knellende regels die de maatschappelijke activiteiten van religieuze instellingen belemmeren worden afgeschaft en de overheidsbemoeizucht bij religieuze instellingen verdwijnt.”
“Volledig behoud van bijzonder en religieus onderwijs. DENK verdedigt zonder voorbehoud het recht op religieus en bijzonder onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet blijft onaangetast.”
Kritiek op liberale individuele keuzevrijheid in ethische kwesties
DENK stelt grenzen aan liberale individuele keuzevrijheid op het gebied van ethische vraagstukken zoals abortus, euthanasie en transgenderzorg voor minderjarigen. De partij kiest voor meer bescherming van kwetsbare groepen en maatschappelijke waarden boven absolute individuele autonomie.
“Wij zijn daarom geen voorstander van puberteitsremmers, hormonale of chirurgische behandelingen bij minderjarigen die toegepast worden in het kader van geslachtsverandering.”
“Wij willen geen verruiming van de mogelijkheden voor euthanasie. Wij willen inzetten op meer maatregelen om de wens tot het beëindigen van het leven te voorkomen, bijvoorbeeld door de aanpak van depressie en eenzaamheid.”
“Bij abortus moeten wij recht doen aan de gezondheid en de autonomie van de vrouw én aan de rechten van het ongeboren leven. Dat betekent dat wij de voorwaarden rond abortus zo inrichten dat deze twee uitgangspunten leidend zijn.”
NSC keert zich expliciet tegen het neoliberalisme en de individualisering die daarmee samenhangt, en pleit voor een samenleving waarin gemeenschapszin, solidariteit en bescherming van de zwakkeren centraal staan. De partij wil af van het primaat van eigenbelang en marktwerking, en kiest voor een overheid die actief bestaanszekerheid, sociale samenhang en gedeelde waarden waarborgt. Concreet betekent dit onder meer het aanpakken van marktmacht, het herstellen van vaste contracten als norm, en het bevorderen van collectieve verantwoordelijkheid.
Afwijzing van neoliberalisme en individualisering
NSC positioneert zich duidelijk tegen het neoliberalisme, dat zij associëren met een te grote nadruk op eigenbelang, marktwerking en het ieder-voor-zich denken. In plaats daarvan benadrukken ze het belang van gemeenschap, solidariteit en een actieve, beschermende overheid. Dit standpunt adresseert de negatieve gevolgen van doorgeschoten liberalisme, zoals groeiende onzekerheid, ongelijkheid en afnemend vertrouwen in de samenleving.
“We keren ons af van het neoliberalisme, waarin het eigenbelang centraal staat en de sterksten alles krijgen.”
“Ook moet individualisering niet langer de norm zijn. In een samenleving waarbij het ieder-voor-zich is, verdwijnt wederzijds begrip en neemt het vertrouwen in de ander af. Dat willen we keren.”
“Het neoliberale beleid heeft mensen de laatste tientallen jaren onvoldoende beschermd. De onzekerheden van Nederlanders zijn steeds verder opgestapeld: onbetaalbare woningen, stijgende kosten voor levensonderhoud, flexibele arbeidscontracten en onzekere pensioenen. Mensen zijn voor hun eerste levensbehoeften overgeleverd aan de onvoorspelbaarheid van de markt.”
Herwaardering van gemeenschap en collectieve waarden
NSC stelt het belang van gemeenschap, gedeelde waarden en onderlinge verantwoordelijkheid centraal als tegenwicht voor het liberale individualisme. De partij wil dat burgers niet alleen vrijheid genieten, maar ook verantwoordelijkheid nemen voor het grotere geheel. Dit is een duidelijke breuk met het klassieke liberale mensbeeld van het autonome individu.
“Wie deel uitmaakt van onze samenleving, deelt niet alleen in de vrijheid, maar draagt ook verantwoordelijkheid.”
“Bijdragen aan het grote geheel is niet vrijblijvend, maar noodzakelijk voor een stabiel en sociaal Nederland.”
“Nederland moet een land zijn van gedeelde waarden en gemeenschapszin.”
Marktwerking begrenzen en bestaanszekerheid versterken
NSC wil de negatieve gevolgen van doorgeschoten marktwerking terugdringen en de overheid een actievere rol geven in het waarborgen van bestaanszekerheid. Dit betekent onder meer het eerlijker maken van markten, het herstellen van vaste contracten als norm, en het beschermen van burgers tegen de grillen van de markt.
FVD positioneert zich als een partij die individuele vrijheid, zelfredzaamheid en minimale overheidsbemoeienis centraal stelt, wat aansluit bij klassiek-liberale principes. Hun belangrijkste voorstellen zijn het terugdringen van overheidsregulering, het vergroten van keuzevrijheid in onderwijs en zorg, het afschaffen van betuttelende maatregelen, en het waarborgen van vrijheid van meningsuiting. De kern van hun visie is dat burgers zoveel mogelijk hun eigen leven moeten kunnen inrichten zonder overheidsdwang of collectieve ideologie.
Minder overheidsbemoeienis en meer individuele vrijheid
FVD wil dat de overheid zich minder bemoeit met het dagelijks leven van burgers en dat mensen meer vrijheid krijgen om hun eigen keuzes te maken. Dit sluit aan bij het liberale ideaal van individuele autonomie en een kleine overheid.
“Voor ons is de mens in beginsel zelfredzaam. ... Laat de mensen dus veel meer vrij, is ons devies.”
“We trekken steun voor het Preventieakkoord in, zodat mensen zelf kunnen beslissen hoe zij willen leven. Dit betekent onder meer dat horecaondernemers en sportkantines de vrijheid terugkrijgen om hun eigen rookbeleid zelf te bepalen en de overheid zich niet bemoeit met persoonlijke keuzes.”
Keuzevrijheid en autonomie in onderwijs en zorg
FVD benadrukt het belang van keuzevrijheid en autonomie voor scholen, ouders en zorgverleners, wat aansluit bij het liberale principe van vrijheid van onderwijs en zelfbeschikking in de zorg.
“Daarnaast staat keuzevrijheid centraal. Artikel 23 van de Grondwet moet behouden blijven, zodat bijzonder onderwijs de eigen identiteit kan bewaken en eigen aannamebeleid mag voeren.”
“Geef scholen en onderwijzers weer de controle over het curriculum terug. Artsen en patiënten moeten zélf onderling afspraken kunnen maken zonder minutieuze tussenkomst van zorgverzekeraars.”
Vrijheid van meningsuiting en anti-censuur
FVD ziet vrijheid van meningsuiting als essentieel en wil overheids- en private censuur tegengaan, wat een klassiek-liberaal kernpunt is.
“We voeren een wet in die bepaalt dat Big Tech-bedrijven alleen strafbare uitingen mogen modereren, zodat legale meningen nooit worden verwijderd of onzichtbaar worden gemaakt.”
“We verbieden de overheid om een ‘Ministerie van Waarheid’ in te richten en te bepalen wat ‘desinformatie’ is.”
Decentralisatie en lokale autonomie
FVD pleit voor meer autonomie voor gemeenten en het terugdringen van schaalvergroting, zodat burgers meer invloed hebben op hun directe leefomgeving. Dit sluit aan bij het liberale idee van macht zo dicht mogelijk bij het individu.
“We geven gemeenten de vrijheid om eigen beleid te voeren, inclusief op gebied van belastingen, zodat lokaal maatwerk mogelijk wordt en gemeenten onderling gaan concurreren op de vestiging van bedrijven en gezinnen.”
“We hanteren een gezonde scepsis ten aanzien van schaalvergrotingen en fusies bij scholen, zorginstellingen, ziekenhuizen en politiebureaus en sturen waar mogelijk aan op schaalverkleining.”
GroenLinks-PvdA positioneert zich duidelijk als tegenstander van het klassieke liberalisme dat individuele vrijheid en marktwerking centraal stelt, en kiest in plaats daarvan voor een sterke, sociale en beschermende overheid. Hun visie benadrukt het belang van een democratische rechtsstaat die minderheden beschermt, publieke voorzieningen in eigen hand houdt, en het algemeen belang boven winst stelt. Concrete voorstellen zijn onder meer het versterken van democratische controle, het tegengaan van marktwerking in publieke sectoren, en het waarborgen van gelijke rechten en toegang tot het recht voor iedereen.
Sterke overheid beschermt tegen uitwassen van liberalisme
GroenLinks-PvdA bekritiseert het liberale idee van een minimale overheid en marktwerking, en stelt dat dit leidt tot ongelijkheid, willekeur en het ondermijnen van de rechtsstaat. Ze pleiten voor een overheid die actief beschermt, controleert en publieke belangen vooropstelt, juist als reactie op de negatieve gevolgen van doorgeschoten liberalisme.
“De overheid moet weer naast mensen gaan staan – met vertrouwen, in plaats van controle, en publieke voorzieningen in eigen hand houden.”
“Publiek belang boven winst. In de zorg, het onderwijs, de kinderopvang en het openbaar vervoer moet het algemeen belang voorop staan, niet de winst voor investeerders. We strijden tegen commerciële investeerders en private equity die de huisartsenzorg, welzijnswerk en de kinderopvang overnemen...”
“Maar de afgelopen jaren regeerde het eigenbelang. Als we durven te kiezen voor solidariteit, kunnen we weer samen vooruit.”
Democratische rechtsstaat als tegenwicht tegen liberale meerderheidswil
De partij waarschuwt voor het gevaar van een democratie die alleen de wil van de meerderheid volgt, zoals vaak in liberale systemen, en benadrukt het belang van bescherming van minderheden en mensenrechten. Ze willen de democratische rechtsstaat versterken om uitwassen van liberalisme, zoals het ondermijnen van rechten en sociale bescherming, te voorkomen.
“Die democratie steeds vaker uitleggen als enkel de wil van de meerderheid, terwijl het beschermen van minderheden en mensenrechten juist een onmisbaar onderdeel zijn van democratie.”
“GroenLinks PvdA gelooft dat we alleen vrij kunnen zijn met een sterke democratische rechtsstaat.”
“De rechtsstaat is het fundament van onze democratie. Ze beschermt mensen tegen willekeur, discriminatie en machtsmisbruik, en waarborgt vrijheid en gelijke rechten. Maar dat fundament staat onder druk.”
Gelijke toegang tot recht en publieke voorzieningen, niet afhankelijk van markt of inkomen
In tegenstelling tot het liberale principe van individuele verantwoordelijkheid en marktwerking, stelt GroenLinks-PvdA dat toegang tot recht en publieke voorzieningen universeel en onafhankelijk van inkomen moet zijn. Ze willen investeren in sociale advocatuur, publieke voorzieningen en het tegengaan van privatisering.
“Iedereen heeft toegang tot het recht. Ongeacht de dikte van je portemonnee. We investeren in de sociale advocatuur zodat iedereen toegang heeft tot een advocaat.”
“We bezuinigen niet op cruciale laagdrempelige voorzieningen waar burgers terechtkunnen voor gratis juridisch advies, zoals het Juridisch Loket.”
D66 positioneert zich als sociaal-liberaal en stelt dat echte vrijheid pas bestaat als iedereen gelijke kansen heeft om vrij te zijn. Hun liberalisme draait om het versterken van de liberale rechtsstaat, individuele autonomie, bescherming van grondrechten en het vergroten van invloed en keuzevrijheid voor burgers. Concreet vertaalt dit zich in voorstellen zoals het versterken van de rechtsstaat, het waarborgen van zelfbeschikking, en het vergroten van democratische participatie.
Vrijheid als gelijke kansen voor iedereen
D66 ziet vrijheid niet als een gegeven, maar als iets dat pas echt bestaat als iedereen daadwerkelijk de mogelijkheden heeft om vrij te zijn. Dit sociaal-liberale uitgangspunt betekent dat de overheid actief moet zorgen voor gelijke kansen en bescherming van kwetsbaren, zodat vrijheid niet alleen voor de bevoorrechten geldt.
“Wij zijn sociaal-liberalen. Dat betekent voor ons dat vrijheid pas echt bestaat als iedereen de kansen en mogelijkheden heeft om ook echt vrij te zijn.”
Versterken van de liberale rechtsstaat
D66 beschouwt de liberale rechtsstaat als fundament voor vrijheid, veiligheid en vooruitgang. Ze willen deze versterken door grondrechten beter te beschermen, de macht te controleren en de scheiding der machten te waarborgen. Dit is een reactie op bedreigingen van binnen- en buitenaf en sluit aan bij hun liberale kernwaarden.
Zelfbeschikking en individuele autonomie
D66 koppelt liberalisme aan het recht op zelfbeschikking, vooral op medisch-ethisch gebied. Ze pleiten voor maximale autonomie over het eigen lichaam en leven, en willen dat de overheid mensen ondersteunt bij het maken van hun eigen keuzes.
“Ook op medisch-ethische thema’s laat D66 haar diepste waarden spreken: vrijheid van het individu en het recht op zelfbeschikking.”
“D66 staat voor een samenleving waarin ieder mens het recht heeft om zelf te beslissen over het begin en het einde van het leven, over vruchtbaarheidsbehandelingen en ouderschap, over identiteit en medische behandelingen.”
Meer invloed en participatie voor burgers
D66 wil het liberale principe van individuele invloed versterken door burgers meer directe en continue zeggenschap te geven over politieke besluiten. Dit moet de democratie versterken en het vertrouwen in de politiek vergroten.
De SGP verzet zich expliciet tegen radicaal liberalisme, dat volgens hen leidt tot het marginaliseren van de christelijke traditie en het doordrijven van individuele zelfbeschikking, vooral op thema’s als gender en levenseinde. De partij pleit voor het beschermen van klassieke christelijke waarden en vrijheden, en waarschuwt voor een overheid die onder invloed van seculier-liberale ideologieën haar neutraliteit verliest. Concreet wil de SGP dat de overheid niet eenzijdig de liberale agenda volgt, maar ruimte biedt aan religieuze overtuigingen in het publieke domein.
Verzet tegen radicaal liberalisme en seculier-liberale druk
De SGP ziet radicaal liberalisme als een bedreiging voor de christelijke traditie en publieke ruimte, met name waar het gaat om het beperken van religieuze uitingen en het doordrijven van individuele rechten. De partij waarschuwt voor een overheid die actief liberale en woke-ideologieën uitdraagt, en pleit voor het beschermen van religieuze vrijheid en klassieke waarden.
“Aan de ene kant is dat de inzet van radicale liberalen die vrijheid prediken, maar die de Bijbel het zwijgen willen opleggen in de publieke ruimte.”
“Ook is sprake van een sterk ideologische druk om steeds radicaler de individuele zelfbeschikking door te voeren, zoals bij genderidentiteit en het zelfgekozen levenseinde.”
“De overheid moet alert zijn op radicalisering in zowel de seculier-liberale als de islamitische beweging.”
Klassieke vrijheden beschermen tegen eenzijdig liberalisme
De SGP benadrukt het belang van het beschermen van klassieke vrijheden zoals godsdienst, meningsuiting en onderwijs, en waarschuwt dat een eenzijdige focus op liberale gelijkheidsidealen andere grondrechten kan ondermijnen. De partij pleit voor een overheid die niet alleen liberale waarden volgt, maar ook ruimte biedt aan religieuze en traditionele opvattingen.
“Eenzijdige fixatie op discriminatie en gelijke behandeling kan andere grondrechten onder druk zetten, zoals de vrijheid om zich als burgers te verenigen, zich uit te spreken en het geloof te belijden.”
“Onze rechtsstaat en democratie zijn stevig geworteld in de christelijke cultuur en geschiedenis van Europa.”
Burgerschapsonderwijs niet alleen vanuit liberale kernwaarden
De SGP wil dat in het burgerschapsonderwijs niet alleen de liberale kernwaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit centraal staan, maar ook christelijke deugden als geloof, hoop en liefde. Hiermee verzet de partij zich tegen een uitsluitend liberale invulling van burgerschapsvorming.
“In het burgerschapsonderwijs moeten bij de uitwerking van de wettelijke kernwaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit ook de deugden geloof, hoop en liefde aan bod komen.”
De SP verwerpt het liberalisme, en in het bijzonder het neoliberalisme, als leidend principe voor economie en overheid. Ze pleiten voor het terugdringen van marktwerking, het versterken van publieke voorzieningen en democratische controle, en het herstellen van de menselijke maat in beleid. Hun belangrijkste voorstellen zijn het beëindigen van neoliberaal beleid in de EU en Nederland, het democratiseren van bedrijven, en het verkleinen en dienstbaar maken van de overheid.
Afwijzing van neoliberaal beleid en marktwerking
De SP ziet neoliberaal beleid als oorzaak van groeiende ongelijkheid, uitholling van publieke voorzieningen en verlies van democratische controle. Ze willen af van een Europa en Nederland dat werkt voor het kapitaal, en pleiten voor een sociale unie en een dienstbare overheid.
“De EU is van een Europees vredesproject verworden tot een neoliberaal instrument van het bedrijfsleven. De SP wil af van een Europa dat werkt voor het kapitaal en naar een sociale unie.”
“Decennia aan neoliberaal beleid heeft de overheid groter, inefficiënter en duurder gemaakt. We zetten in op een overheid die werkelijk successen boekt voor mensen, en minder in de papieren werkelijkheid leeft.”
Democratisering van economie en bedrijven
De SP wil de macht van aandeelhouders en grote bedrijven beperken en democratische zeggenschap van werknemers vergroten, als tegenwicht tegen het liberale model van aandeelhouderskapitalisme.
“We democratiseren bedrijven. Als eerste stap richting democratische bedrijven stellen we vast dat in het bestuur van een bedrijf altijd ten minste één bestuurder moet zitten die is verkozen door de werknemers die aan hen verantwoording moet afleggen.”
Dienstbare en kleinere overheid, geen New Public Management
De SP verwerpt het liberale New Public Management-denken en wil een kleinere, dienstbare overheid die mensen dient in plaats van protocollen en marktwerking.
“De overheid is geen bedrijf, maar is er voor de bevolking. Zo voelt het voor mensen vaak niet. Decennia aan neoliberaal beleid heeft de overheid groter, inefficiënter en duurder gemaakt.”
“Daarom stoppen we met het New Public Managementdenken en geven vertrouwen aan vakmensen. Met minder managers en minder controledrang geven we ambtenaren de ruimte om hun werk te doen.”
Kritiek op neoliberale economische modellen
De SP wil alternatieven voor neoliberale economische modellen en rekensystemen, en pleit voor een bredere blik op maatschappelijke gevolgen van beleid.
“Daarom zetten wij in op alternatieven voor de neoliberale modellen van het CPB en alternatieve rekenbureaus die met een kritische blik kijken naar economische, financiële en maatschappelijke gevolgen van beleid.”
BBB profileert zich niet als uitgesproken liberaal, maar benadrukt individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en een beperkte, dienstbare overheid die vertrouwen stelt in burgers en ondernemers. De partij pleit voor minder bureaucratie, meer ruimte voor ondernemerschap en burgerzeggenschap, en bescherming van klassieke vrijheden zoals meningsuiting en onderwijs. Concrete voorstellen zijn het terugdringen van overregulering, het versterken van burgerparticipatie en het waarborgen van vrijheid van meningsuiting en onderwijs.
Minder bureaucratie en meer ruimte voor ondernemerschap
BBB wil de overheid terugdringen tot kerntaken en pleit voor minder regels, minder papieren verplichtingen en meer vertrouwen in ondernemers en burgers. Dit sluit aan bij klassiek-liberale waarden van individuele vrijheid en een kleine overheid, maar wordt vooral praktisch en regionaal ingevuld.
“We willen minder tijdverspilling aan papieren verplichtingen, minder angst voor boetes en meer ruimte voor gezond verstand. Vooral het midden en kleinbedrijf lijdt onder regels en bureaucratie. Ondernemers moeten kunnen doen waar ze goed in zijn: werken, maken, zorgen, bouwen.”
“Een overheid die uitgaat van eenvoud en redelijkheid, in plaats van wantrouwen en overregulering.”
Vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid beschermen
BBB benadrukt het belang van vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid, en wil dat universiteiten plekken zijn waar open debat mogelijk is. Dit sluit aan bij liberale kernwaarden, maar wordt gepresenteerd als bescherming tegen een 'monocultuur' en ideologische druk.
“Universiteiten horen plekken te zijn waar studenten en docenten zich veilig voelen om te spreken, te twijfelen en van mening te verschillen. Wetenschap bloeit niet in een monocultuur, maar in een klimaat van openheid en debat.”
Meer burgerzeggenschap en regionale invloed
De partij wil dat burgers meer invloed krijgen op hun eigen leefomgeving en dat de overheid actief aanvullende vormen van burgerparticipatie zoekt. Dit is verwant aan liberale ideeën over zelfbeschikking en decentrale macht.
“Inwoners dienen meer zeggenschap te krijgen over hun eigen leefomgeving. Mensen weten zelf het beste wat daar speelt en waar behoefte aan is. Geef mensen invloed op wat er in hun eigen omgeving gebeurt en betrek ze daarom vanaf het begin bij plannen.”
Vrijheid van onderwijs waarborgen
BBB staat pal voor de vrijheid van onderwijs, een klassiek-liberale waarde, maar stelt grenzen aan deze vrijheid als het gaat om antidemocratische of haatdragende denkbeelden.
“BBB staat pal voor de vrijheid van onderwijs, zoals vastgelegd in artikel 23 van de Grondwet. Scholen mogen niet de ruimte krijgen om antidemocratische of haatdragende denkbeelden te verspreiden.”
De PVV positioneert zich expliciet tegen het links-liberale gedachtegoed, dat zij verantwoordelijk houdt voor maatschappelijke problemen zoals immigratie, onderwijsvernieuwingen en "woke"-invloeden. De partij pleit voor het terugdringen van links-liberale en seksuele indoctrinatie in het onderwijs en het beëindigen van het decennialange links-liberale beleid, met concrete voorstellen zoals het verbieden van genderonderwijs en het herstellen van traditionele normen en waarden.
Afwijzen van links-liberalisme en links-liberale invloed
De PVV wijst het links-liberalisme af en beschouwt het als oorzaak van maatschappelijke problemen, zoals immigratie, onderwijsvernieuwingen en identiteitsbeleid. De partij positioneert zichzelf als tegenstander van deze ideologie en wil deze invloed terugdringen in beleid en onderwijs.
“De PVV komt in democratisch verzet. Tegen azc’s, tegen de massa-immigratie en islamisering, tegen overlast en criminaliteit – en tegen het decennialange links-liberale beleid dat de erbarmelijke staat van ons land heeft veroorzaakt.”
“In het onderwijs hoort links-liberale seksuele indoctrinatie niet thuis.”
“Geen links-liberale seksuele indoctrinatie via het onderwijs”
Stoppen met links-liberale en seksuele indoctrinatie in onderwijs
De PVV wil een einde maken aan onderwijs over gender, klimaat en andere onderwerpen die zij als links-liberale of seksuele indoctrinatie bestempelt. De partij pleit voor een terugkeer naar traditionele basisvaardigheden en het schrappen van programma’s als de Week van de Lentekriebels.
BIJ1 verwerpt het neoliberale en kapitalistische liberalisme dat marktwerking en economische liberalisering centraal stelt, en pleit voor meer democratische controle over economie en samenleving. Ze willen Europese wetten tegen liberalisering terugdraaien en economische macht democratiseren, zodat collectieve belangen en solidariteit boven marktwerking en winstmaximalisatie komen te staan.
Verzet tegen economische liberalisering en marktwerking
BIJ1 is kritisch op het liberale beleid dat marktwerking en liberalisering in de economie vooropstelt, omdat dit volgens hen de democratische invloed van burgers en overheden beperkt en de belangen van de superrijken dient. Ze willen dat overheden vrij zijn om hun economie sociaal, klimaatrechtvaardig en democratisch te organiseren, zonder inmenging van Europese regels die marktwerking afdwingen.
“We kaarten alle Europese wetten en regels aan die zorgen voor liberalisering en die de ruimte voor democratisch ingrijpen van de overheid in de economie beperkt. In samenwerking met andere radicaal linkse politieke partijen en sociale bewegingen in Europa.”
“Deze kapitalistische dwangmiddelen verwerpen we en schaffen we af. Lidstaten moeten vrij zijn om hun economie radicaal eerlijk, klimaatrechtvaardig en democratisch te organiseren Zonder ingrepen van Brussel namens belangen van de kleine groep superrijken.”
Democratisering van economische macht
BIJ1 stelt dat economische macht niet bij een kleine elite of grote bedrijven moet liggen, maar bij de samenleving als geheel. Ze willen dat burgers collectief beslissen over productie, handel, investeringen en arbeidsvoorwaarden, als alternatief voor het liberale model waarin economische macht geconcentreerd is.
“We bepalen met zijn allen over productie, handel, investeringen en arbeidsvoorwaarden in plaats van de economische macht die focust op een kleine groep allerrijksten.”
Het CDA positioneert zich duidelijk als tegenhanger van het individualistische liberalisme en benadrukt het belang van gemeenschap, solidariteit en gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het programma wijst het geloof af dat de markt of het individu alles kan oplossen en kiest expliciet voor het ‘wij’ boven het ‘ik’. Concrete voorstellen richten zich op het versterken van maatschappelijke verbanden, het beperken van overmatige regelgeving en het bevorderen van actief burgerschap.
Afwijzing van individualistisch liberalisme en marktdenken
Het CDA verzet zich tegen het liberale idee dat individuele belangen en marktwerking centraal moeten staan, en pleit in plaats daarvan voor een samenleving waarin het collectief en onderlinge verantwoordelijkheid leidend zijn. Dit standpunt adresseert de maatschappelijke gevolgen van doorgeschoten individualisme en marktdenken, en benadrukt het belang van sociale cohesie en gemeenschapszin als fundament voor beleid.
“In de samenleving staat steeds meer het ‘ik’ centraal. Kiezen we voor ons eigen belang, boven dat van de samenleving. Verwachten we compensatie als we iets oppakken of bij tegenslag. En geloven we dat de markt alles oplost, of dat de overheid voor alles verantwoordelijk is. Het CDA kiest voor de samenleving. Zonder het ‘wij’ van de gemeenschap kan het ‘ik’ niet bestaan.”
Voorrang voor gemeenschapswaarden boven liberale vrijheidsidealen
Het CDA stelt dat vrijheid, solidariteit, naastenliefde en rechtvaardigheid de kern vormen van de samenleving, en dat deze waarden actief moeten worden uitgedragen en voorgeleefd. Hiermee positioneert het CDA zich tegenover een eenzijdig liberaal vrijheidsbegrip, door te benadrukken dat vrijheid altijd in balans moet zijn met verantwoordelijkheid voor elkaar en het collectief.
“Een rechtsstaat is meer dan alleen regels en wetten. Het gaat om wat deze regels en wetten uitdrukken: een waardengemeenschap is gebouwd op principes als vrijheid, solidariteit, naastenliefde en rechtvaardigheid.”
Minder regels, meer ruimte voor maatschappelijke initiatieven
Het CDA keert zich tegen de liberale reflex van steeds meer regelgeving en verantwoordingsdruk, en pleit voor vertrouwen in burgers en maatschappelijke organisaties. Dit standpunt adresseert de negatieve effecten van bureaucratie en benadrukt het belang van ruimte voor verenigingen, vrijwilligers en lokale initiatieven als tegenwicht tegen een te individualistische of technocratische benadering.
“We stoppen met de gedachte dat meer regels altijd leiden tot het maken van minder fouten. Onevenredige verantwoordingsdruk zorgt voor maatschappelijke schade, tast de beroepseer van mensen aan en dooft het plezier van vrijwilligers uit. Het CDA vertrouwt op vitale verenigingen.”
De ChristenUnie keert zich expliciet tegen het liberale idee van onbegrensde individuele vrijheid en marktwerking, en pleit voor duidelijke normen en overheidsregie om kwetsbaren te beschermen. Zij benadrukken dat vrijheid zonder grenzen leidt tot uitbuiting en verslaving, en stellen dat de overheid actief grenzen moet stellen om een werkelijk vrije en rechtvaardige samenleving te waarborgen.
Grenzen stellen aan ongebreideld liberalisme
De ChristenUnie verwerpt het liberale mensbeeld waarin de individuele vrijheid en de zelfregulerende markt centraal staan. Zij zien in het liberalisme een oorzaak van maatschappelijke problemen zoals verslaving, uitbuiting en criminaliteit, en pleiten daarom voor normerende overheidsmaatregelen. Dit standpunt adresseert het probleem dat volgens de partij kwetsbare mensen onvoldoende beschermd worden door een te liberaal beleid.
“Dat de mens zelf het beste weet wat goed voor hem is, zichzelf altijd in de hand heeft en in vrijheid de juiste keuzes maakt, is een mythe. Dat geldt ook voor de illusie dat de markt zichzelf altijd zo ordent dat kwetsbare mensen worden beschermd.”
“Achter deze vrijheidsfaçade gaat echter een wereld van eenzame verslaving, uitbuiting en criminaliteit schuil. De ChristenUnie staat voor een werkelijk vrij leven en strijdt daarom tegen deze schaduwkanten van ongebreidelde vrijheid. De overheid moet duidelijke normen stellen omdat het bijdraagt aan een veilig land en gezonde jongeren.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma