Verkiezingsprogramma's 2025 overkieswijzer
50PLUS richt zich in haar verkiezingsprogramma op het beschermen en verbeteren van de positie van ouderen, met nadruk op inkomen, koopkracht, wonen, zorg en veiligheid. De partij pleit voor concrete maatregelen zoals het behouden van de AOW, een dertiende maand voor AOW’ers, betere ouderenzorg en meer woningen voor 50-plussers. Hun visie is dat beleid altijd het belang van huidige en toekomstige generaties ouderen centraal moet stellen.
Beschermen en verbeteren van AOW en pensioen
50PLUS wil de AOW onaantastbaar houden, de koppeling aan het minimumloon behouden en een dertiende maand invoeren voor AOW’ers. Ook pleiten ze voor inspraak bij de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel en indexatie van pensioenen. Dit alles om de koopkracht en bestaanszekerheid van ouderen te waarborgen.
Meer bouwen voor ouderen en aangepaste woonvormen
De partij wil meer woningen bouwen die geschikt zijn voor ouderen, met nadruk op meer-generatiewoningen, hofjeswoningen en aanleunwoningen. Dit moet ouderen in staat stellen langer zelfstandig te wonen en verschillende generaties met elkaar verbinden.
Verbeteren en toegankelijk maken van ouderenzorg
50PLUS streeft naar toegankelijke, waardige en toekomstbestendige zorg voor ouderen, met meer ondersteuning voor mantelzorgers, betere thuiszorg en versterking van eerstelijnszorg. Ze willen ook een Ouderenzorgwet invoeren die ouderen vergelijkbare rechten geeft als andere groepen.
“We pleiten daarom voor het versterken van de eerstelijnszorg, betere ondersteuning van mantelzorgers en structurele investeringen in ouderenzorg en verpleeghuizen.”
“We pleiten voor de invoering van een Ouderenzorgwet, waarin aan ouderen vergelijkbare rechten worden toegekend met de rechten van...”
Veiligheid en digitale weerbaarheid voor ouderen
De partij wil de veiligheid van ouderen verbeteren, zowel fysiek als digitaal, door meer politie op straat, bescherming tegen oplichting en betere digitale toegankelijkheid. Ook pleiten ze voor duidelijke communicatie en alternatieven voor digitale overheidsdiensten.
“Veiligheid op straat en in het internetverkeer.”
“Bescherming tegen oplichting en bedrog.”
“Betere toegankelijkheid van online overheidsdiensten, zoals belastingaangifte en zorginformatie, met duidelijke uitleg.”
“Overheidsdiensten en facilitaire bedrijven bieden ouderen en gehandicapten die moeite hebben met digitale formulieren, een papieren alternatief.”
Belastingvoordelen en afschaffen leeftijdsdiscriminatie
50PLUS wil af van specifieke belastingen voor ouderen, de schenk- en erfbelasting afschaffen en leeftijdsdiscriminatie tegengaan. Ze pleiten voor een belastingstelsel zonder leeftijdsdiscriminatie en behoud van hypotheekrenteaftrek.
BVNL benadrukt in haar programma het belang van maximale keuzevrijheid voor burgers op uiteenlopende terreinen, zoals pensioenen, zorg, onderwijs en democratische besluitvorming. De partij verzet zich tegen overheidsdwang en pleit voor bindende referenda, individuele autonomie en het recht om zelf keuzes te maken, bijvoorbeeld in het pensioenstelsel en bij medische beslissingen. BVNL’s kernvisie is dat de overheid een minimale, dienstbare rol moet spelen en dat mensen zelf aan het roer staan van hun leven.
Keuzevrijheid in pensioenen
BVNL vindt dat deelnemers volledige keuzevrijheid moeten hebben in het pensioenstelsel, waaronder het recht om in het oude stelsel te blijven, zelf een pensioenuitvoerder te kiezen en invloed uit te oefenen op het beleggingsbeleid. Dit standpunt adresseert het probleem van gebrek aan zeggenschap en transparantie in het huidige systeem en sluit aan bij hun bredere visie op individuele autonomie.
“Iedereen krijgt de keuze om in het oude stelsel te blijven. Dit kan via de zogenaamde ‘pensioenbewaarder’ (artikel 124a PW) eenvoudig worden gerealiseerd.”
“Deelnemers krijgen het recht om zelf hun pensioenuitvoerder te kiezen.”
“Deelnemers kunnen zelf invloed uitoefenen op hun beleggingsbeleid.”
Bindend referendum invoeren
BVNL wil burgers meer directe invloed geven op politieke besluiten door het invoeren van een bindend referendum. Dit voorstel is bedoeld om de democratie te versterken en de afstand tussen politiek en burger te verkleinen, zodat mensen buiten verkiezingen om hun stem kunnen laten horen.
Individuele autonomie bij medische keuzes
BVNL stelt dat keuzes over het eigen lichaam, zoals vaccinatie, medische behandelingen en levensbeëindiging, altijd bij het individu moeten liggen en dat de overheid zich hier niet mee mag bemoeien. Dit standpunt is een uitwerking van hun kernwaarde van individuele vrijheid en minimale overheidsbemoeienis.
“Er vindt geen enkele vorm van (vaccinatie-)dwang of drang plaats, iedereen beslist zelf over zijn of haar eigen lichaam.”
“Vaccinatie of andere medische handelingen zijn altijd de exclusieve keuze van het individu en de overheid mag hier op geen enkele manier dwang of drang op uitoefenen.”
“Of het nu gaat om vaccinatie, medische behandelingen, seksuele voorkeur, levensovertuiging, of levensbeëindiging: deze keuzes behoren toe aan de mens zelf. De overheid heeft zich hierbuiten te houden.”
Vrije keuze in onderwijs en minder overheidsinvloed
BVNL wil dat ouders en scholen samen de regie krijgen over het onderwijs, met minder invloed van de staat. Dit betekent meer keuzevrijheid in onderwijsvormen en inhoud, en het terugdringen van politieke en ideologische sturing.
“Scholen en ouders krijgen samen de regie over de invulling van het onderwijs. De invloed van de Staat wordt drastisch teruggedrongen.”
“Het hele onderwijs, van basisschool tot en met universiteit, wordt gevrijwaard van politiek-ideologische vorming van welke stroming of richting dan ook.”
Keuzevrijheid in zorg via persoonsgebonden budget
BVNL wil alle zorg aanbieden via een Persoonsgebonden Budget (PGB) in plaats van zorg in natura, zodat zorgbehoevenden maximale regie hebben over hun eigen zorgtraject. Dit vermindert bureaucratie en sluit aan bij hun streven naar individuele autonomie.
“Zorg in natura wordt afgeschaft en alle zorg gaat worden aangeboden via een Persoonsgebonden Budget (PGB). Dit geeft zorgbehoevenden regie over hun zorgtraject, vermindert bureaucratie en sluit aan bij het streven van BVNL naar minder overheidsbemoeienis en meer individuele autonomie.”
De VVD benadrukt in haar verkiezingsprogramma het belang van duidelijke keuzes en transparante informatie, zodat kiezers en burgers goed geïnformeerde beslissingen kunnen nemen. De partij wil dat mensen meer regie krijgen over hun eigen leven, onder andere door het toegankelijk maken van informatie en het stimuleren van individuele keuzevrijheid, zonder dat de overheid te veel stuurt. Concrete voorstellen zijn onder meer het verplichten van zorgaanbieders om kwaliteitsinformatie te delen en het behouden van het systeem van evenredige vertegenwoordiging in de politiek.
Transparante informatie voor geïnformeerde keuzes
De VVD vindt dat burgers en patiënten recht hebben op toegankelijke en betrouwbare informatie, zodat zij weloverwogen keuzes kunnen maken, bijvoorbeeld in de zorg. Dit draagt bij aan meer regie voor het individu en een beter functionerende samenleving.
“Patiënten hebben recht op beschikbare informatie over kwaliteit van zorg en de lengte van wachtlijsten. We verplichten zorgaanbieders daarom om kwaliteitsinformatie en informatie over wachtlijsten toegankelijk te maken voor onderzoeksinstellingen, toezichthouders en financiers.”
“Dit doen we onder meer met hulp van betrouwbare en goed begrijpelijke informatie, zoals via thuisarts.nl.”
Vrijheid en regie bij individuele keuzes
De VVD wil dat mensen zoveel mogelijk hun eigen keuzes kunnen maken, zonder onnodige overheidsbemoeienis. De partij ziet het als haar taak om ruimte te geven aan persoonlijke vrijheid, mits dit niet ten koste gaat van anderen.
Evenredige vertegenwoordiging en stabiel bestuur
De VVD kiest voor het behouden van het huidige systeem van evenredige vertegenwoordiging, zodat elke stem telt en kiezers daadwerkelijk invloed hebben op de samenstelling van de Tweede Kamer. Tegelijkertijd wil de partij versnippering tegengaan door een kiesdrempel.
JA21 benadrukt in haar programma het belang van individuele keuzevrijheid, transparantie en zeggenschap voor burgers, wat aansluit bij het idee van een "kieswijzer" als hulpmiddel voor geïnformeerde keuzes. De partij pleit voor meer directe democratie, eenvoudige en begrijpelijke regelgeving, en het recht van burgers om hun eigen leven en omgeving vorm te geven. Concrete voorstellen zijn onder meer het invoeren van referenda, het vereenvoudigen van het belastingstelsel en het waarborgen van transparante informatievoorziening.
Meer zeggenschap en directe democratie voor burgers
JA21 wil dat burgers meer invloed krijgen op beleid en wetgeving, onder andere door het organiseren van referenda over belangrijke onderwerpen. Dit standpunt is relevant voor "kieswijzer" omdat het kiezers direct betrekt bij besluitvorming en hun keuzes centraal stelt.
“Meer zeggenschap van burgers over hun eigen leefomgeving door te focussen op decentralisatie en referenda over onder meer het migratiebeleid, de bevolkingsgroei en de natuur in Nederland te organiseren.”
Eenvoudige, transparante regelgeving en keuzevrijheid
JA21 vindt dat burgers hun eigen keuzes moeten kunnen maken zonder betutteling van de overheid. Ze pleiten voor begrijpelijke regels en het terugdringen van complexe regelgeving, zodat kiezers weten waar ze aan toe zijn en hun keuzes daadwerkelijk effect hebben.
Transparante informatievoorziening en recht op inspraak
De partij wil dat burgers goed geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten, en dat de overheid transparant is in haar communicatie. Dit ondersteunt het idee dat kiezers weloverwogen keuzes kunnen maken.
“Een handboek Vrijheid en verantwoordelijkheid uitreiken als Nederlanders 18 jaar worden, met daarin de rechten en plichten van het burgerschap in Nederland.”
“JA21 neemt de Nederlandse kiezer serieus. Nederlanders weten over het algemeen zelf uitstekend wat goed is voor hun leven, voor hun gezinnen en voor de verdere gemeenschappen waar zij deel van uitmaken.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) pleit voor het versterken van de democratie door meer burgerzeggenschap en het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd. Ze willen referenda opnieuw invoeren, burgerparticipatie toegankelijker maken en jongeren eerder betrekken bij politieke besluitvorming. Hun visie is gericht op een inclusieve, participatieve democratie waarin burgers daadwerkelijk invloed hebben op belangrijke besluiten.
Raadgevend en bindend referendum invoeren
De PvdD wil het raadgevend referendum herinvoeren bij belangrijke besluiten en daarnaast een correctief bindend referendum mogelijk maken bij verstrekkende besluiten. Ze benadrukken het belang van beraadslaging en prefereren meerkeuze-referenda boven simpele voor/tegen-keuzes om polarisatie te voorkomen.
“Het raadgevend referendum wordt heringevoerd en krijgt een plaats bij belangrijke besluiten. Omdat beraadslaging en overleg essentieel zijn voor een gezonde democratie, wordt per geval bekeken welke vorm van burgerparticipatie het meest geschikt is, zoals een burgerberaad, internetconsultatie of een meerkeuze-referendum (preferendum).”
“We voeren een correctief bindend referendum in bij verstrekkende besluiten die bijvoorbeeld onze democratie kunnen aantasten, zoals handelsverdragen.”
Kiesgerechtigde leeftijd verlagen naar 16 jaar
De partij wil jongeren meer invloed geven op politieke keuzes door de kiesgerechtigde leeftijd te verlagen naar 16 jaar. Dit vereist aanpassing van de Grondwet en de Kieswet en wordt gemotiveerd door het belang van jongeren bij toekomstige politieke beslissingen.
“De politiek maakt keuzes die een grote impact hebben op de toekomst van jongeren. De kiesgerechtigde leeftijd wordt daarom verlaagd naar 16 jaar en daarvoor worden de Grondwet en de Kieswet aangepast.”
Toegankelijke en laagdrempelige burgerparticipatie
De PvdD streeft naar meer en betere burgerparticipatie door het opzetten van toegankelijke platforms en het stimuleren van inspraak. Ze willen burgers actief betrekken bij politieke processen en de drempel om politiek actief te worden verlagen.
“Er komt een platform dat burgerparticipatie op laagdrempelige manier toegankelijk maakt, met uitleg over hoe je politiek actief kan worden, met een agenda van politieke bijeenkomsten, een vacaturebank voor politieke nieuwelingen en oproepen voor bijvoorbeeld burgerfora.”
“Vroegtijdige openbare inspraak voor burgers en anderen wordt gestimuleerd en gefaciliteerd.”
BBB benadrukt het belang van transparantie, financiële onderbouwing en het gebruik van objectieve cijfers bij het beoordelen van verkiezingsprogramma’s, zoals via de CPB-doorrekening. Tegelijkertijd is BBB kritisch over de beperkingen van modellen als basis voor een kieswijzer en pleit voor meer aandacht voor maatschappelijke waarde en uitvoerbaarheid. Hun visie is dat kiezers niet alleen op cijfers moeten vertrouwen, maar ook op de bredere impact en haalbaarheid van beleid.
Transparantie en CPB-doorrekening als basis voor kieswijzer
BBB vindt het belangrijk dat verkiezingsprogramma’s worden doorgerekend door het CPB om kiezers inzicht te geven in de financiële houdbaarheid van plannen. Ze zien dit als een instrument voor transparantie en verantwoording richting de kiezer.
“Wij geloven in de kracht van cijfers, transparantie en financiële onderbouwing. Tegelijkertijd erkennen we dat de CPBmodellen op onderdelen tekortschieten: ze zijn vaak te abstract, houden onvoldoende rekening met uitvoerbaarheid en missen het zicht op bredere maatschappelijke opbrengsten. Maar juist daarom is het belangrijk dat we laten zien: onze plannen houden ook binnen de officiële reken regels stand.”
“De doorrekening van verkiezingsprogramma’s door het CPB is waardevol, maar niet zaligmakend.”
Kritiek op beperkingen van kieswijzers en modellen
BBB waarschuwt dat kieswijzers en CPB-doorrekeningen niet het volledige verhaal vertellen, omdat ze maatschappelijke waarde, uitvoerbaarheid en regionale impact vaak buiten beschouwing laten. Ze pleiten voor betere modellen die recht doen aan deze aspecten.
“Het CPB werkt met gestileerde modellen die lang niet alle effecten in beeld brengen.”
“De CPBdoorrekening is een nuttig instrument, maar geen oordeel over de waarde van een verkiezings programma. Het is boekhoudkunde, geen toekomstvisie. De maatschappelijke waarde van beleid, het draagvlak in de regio, de menselijke maat of de lange termijndoelen die BBB stelt, blijven groten deels buiten beschouwing.”
De ChristenUnie benadrukt het belang van een transparant en eerlijk kiesstelsel waarin ook kleine groepen vertegenwoordigd blijven. Ze zijn tegen het invoeren van een kiesdrempel of districtenstelsel, omdat dit de diversiteit en inspraak van minderheden zou beperken. Interne democratie binnen partijen en betrokkenheid van burgers zijn voor de ChristenUnie essentieel voor een gezonde democratie.
Geen kiesdrempel of districtenstelsel invoeren
De ChristenUnie verzet zich tegen het invoeren van een kiesdrempel of districtenstelsel, omdat dit de vertegenwoordiging van kleinere groepen in de samenleving belemmert. Ze vinden dat de kracht van de samenleving afhangt van de ruimte die meerderheden aan minderheden geven, en willen dat het kiesstelsel toegankelijk blijft voor diverse stemmen.
“We voeren geen districtenstelsel of kiesdrempel in. In een districtenstelsel gaat het meer over poppetjes en minder over inhoud. Een kiesdrempel en districtenstelsel zorgen er bovendien voor dat het moeilijker wordt voor kleinere groepen in de samenleving om een eigen politieke inbreng te hebben.”
“Wij geloven dat je de kracht van een samenleving kunt afmeten aan de ruimte die meerderheden geven aan minderheden.”
Verplichte interne democratie bij politieke partijen
De ChristenUnie vindt het belangrijk dat politieke partijen leden hebben en intern democratisch georganiseerd zijn. Dit moet de betrokkenheid van burgers bij de politiek vergroten en de legitimiteit van partijen versterken.
“Interne partijdemocratie wordt een eis voor politieke partijen. Politieke partijen moeten leden hebben.”
FVD is kritisch over de traditionele rol van de kieswijzer en het CPB-doorrekenen van verkiezingsprogramma’s, omdat deze volgens de partij te veel binnen bestaande beleidskaders blijven en fundamentele koerswijzigingen uitsluiten. FVD pleit voor een kieswijzer die ruimte biedt aan radicale alternatieven en visie, niet alleen aan financieel-technische haalbaarheid binnen het huidige systeem. Hun kernvisie is dat kiezers moeten kunnen kiezen voor wezenlijke verandering, niet slechts voor variaties binnen het bestaande beleid.
Kritiek op CPB-doorrekening als basis voor kieswijzers
FVD stelt dat de huidige doorrekeningssystematiek van het CPB, die vaak als basis dient voor kieswijzers, te beperkt is omdat alleen voorstellen binnen bestaande beleidskaders worden meegenomen. Hierdoor worden fundamentele alternatieven uitgesloten en krijgen kiezers geen volledig beeld van de keuzemogelijkheden. FVD vindt dat politiek moet gaan over visie en koers, niet alleen over korte termijn financiële haalbaarheid.
“Met de huidige doorrekeningssystematiek is echter iets grondig mis. Want het Centraal Planbureau wil enkel voorstellen in overweging nemen die binnen de huidige beleidskaders vallen.”
“Het is een vorm van huishoudkunde die nuttig kan zijn wanneer je de kwartaalbegroting opstelt - maar die we niet moeten verwarren met de visie, de hoofdrichting die we als land op willen.”
“Als dat soort vragen buiten de reikwijdte van het CPB vallen - wat héb je dan aan een ‘doorrekening’?”
BIJ1 benadrukt in haar verkiezingsprogramma het belang van toegankelijke en begrijpelijke informatie voor kiezers, onder andere door overheidsinformatie standaard toegankelijk te maken. De partij zet zich in voor inclusie, zelfbeschikking en het actief betrekken van burgers bij politieke besluitvorming. Concrete voorstellen zijn onder meer het toegankelijk maken van overheidsinformatie in begrijpelijke taal en braille, en het organiseren van landelijke gespreksrondes en inspraaksessies voor nieuwe wetten.
Overheidsinformatie standaard toegankelijk maken
BIJ1 vindt dat alle kiezers toegang moeten hebben tot begrijpelijke en toegankelijke informatie van de overheid, zodat iedereen goed geïnformeerd keuzes kan maken. Dit is essentieel voor een eerlijke en inclusieve democratie, waarin ook mensen met een beperking volwaardig kunnen deelnemen aan het politieke proces.
“Informatie van de overheid wordt standaard toegankelijk gemaakt, in begrijpelijke taal en beschikbaar in braille.”
Burgers actief betrekken bij politieke besluitvorming
De partij wil dat burgers niet alleen geïnformeerd worden, maar ook daadwerkelijk invloed hebben op politieke keuzes. Door landelijke gespreksrondes en inspraaksessies krijgen kiezers een centrale, bindende rol bij grote politieke vraagstukken, wat de democratische legitimiteit versterkt.
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
De SGP benadrukt het belang van transparantie en objectiviteit bij het beoordelen van verkiezingsprogramma’s, onder andere door voorstellen met financiële gevolgen te laten doorrekenen door het Centraal Planbureau en deze resultaten openbaar te maken. Hiermee wil de partij kiezers voorzien van heldere, feitelijke informatie om een weloverwogen keuze te maken. De SGP koppelt haar visie op kieswijzers aan het belang van financiële degelijkheid en inzichtelijkheid voor de kiezer.
Financiële voorstellen laten doorrekenen door het CPB
De SGP vindt het belangrijk dat kiezers objectieve en transparante informatie krijgen over de financiële gevolgen van partijvoorstellen. Daarom laat de partij haar plannen doorrekenen door het Centraal Planbureau (CPB) en publiceert de resultaten, zodat kiezers op basis van feiten hun keuze kunnen maken. Dit sluit aan bij het doel van kieswijzers: kiezers helpen bij het vergelijken van partijstandpunten op basis van betrouwbare informatie.
“Onze voorstellen die financiële gevolgen hebben, doorgerekend door het Centraal Planbureau. De resultaten hiervan vindt u in de publicatie ‘Keuzes in Kaart 2027-2030’. Deze publicatie verschijnt op 10 oktober 2025.”
“Veel keuzes in dit verkiezingsprogramma hebben gevolgen voor de staatsschuld, voor de koopkracht, voor de werkgelegenheid en voor andere zaken. Om dit goed in beeld te krijgen, worden onze voorstellen die financiële gevolgen hebben, doorgerekend door het Centraal Planbureau.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma