Verkiezingsprogramma's 2025 overkan je mij de grote verschillen geven tussen ja21 en cda?
JA21 onderscheidt zich van het CDA door een veel rechtsere, meer soevereinistische koers: minder EU, veel strengere migratiebeperking, meer directe democratie (referenda), en een uitgesproken afwijzing van linkse identiteitspolitiek en overheidsbetutteling. JA21 wil scherpe grenzen aan migratie, minder Europese inmenging, meer zeggenschap voor burgers via referenda, en een faciliterende in plaats van sturende overheid. Hun beleid is concreet op het gebied van migratie, EU, cultuur, landbouw, en onderwijs, en wijkt daarmee significant af van het gematigde, compromisgerichte CDA.
Strenge beperking migratie en afdwingen integratie
JA21 kiest voor een harde lijn op migratie, met scherpe grenzen en verplichte integratie, terwijl het CDA traditioneel een gematigder, meer pragmatische koers vaart en integratie als tweerichtingsverkeer ziet.
“Migratie moet sterk beperkt worden, en migranten die Nederland wel opneemt moeten integreren. JA21 wil dus scherpe grenzen stellen aan migratie, hiermee ruimte creëren op de woningmarkt, de Nederlandse cultuur beschermen, en wil integratie afdwingen.”
“Verscherpt toezicht op islamitisch onderwijs.”
Minder EU, meer nationale soevereiniteit
JA21 is uitgesproken kritisch op de EU en wil bevoegdheden terughalen, waar het CDA de EU als noodzakelijk samenwerkingsverband ziet en zelden pleit voor minder EU.
“JA21 wil dus meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op ons grensbeleid.”
“Rigoureuze deregulering van beperkende EU-wetgeving die onze ondernemers en industrie al te lang vastzet. Alleen zo herstellen we de concurrentiekracht van Nederland en geven we ondernemerschap weer de ruimte.”
Meer directe democratie en referenda
JA21 wil burgers directer betrekken bij beleid via bindende referenda, terwijl het CDA traditioneel parlementaire democratie en representatie centraal stelt.
“JA21 wil invloed teruggeven aan de Nederlandse burger... JA21 wil dus meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op ons grensbeleid.”
“Daarnaast dient deze minister zorg te dragen voor de snelst mogelijke invoering van het correctief bindend referendum. Vervolgens moet hij zorgen voor de organisatie van referenda over dossiers die al jaren om meer invloed van burgers vragen, zoals asiel, bevolkingsgroei, en de manier waarop wij omgaan met natuur in ons land.”
Afwijzing identiteitspolitiek en diversiteitsbeleid
JA21 verzet zich expliciet tegen diversiteits- en inclusietrainingen, beleid tegen institutioneel racisme en herstelbetalingen slavernijverleden, waar het CDA deze thema’s (in gematigde vorm) wel omarmt.
“Een einde aan de doorgeslagen en geldverslindende diversiteits- en inclusietrainingen bij de overheid.”
“Stoppen met het verdacht maken van onze instituties: geen beleid gericht op het tegengaan van ‘institutioneel racisme’.”
“Niet overgaan tot herstelbetalingen voor het Nederlandse slavernijverleden.”
Faciliterende, niet sturende overheid
JA21 wil een overheid die faciliteert en niet stuurt, met minder betutteling en bureaucratie, terwijl het CDA vaker kiest voor een actieve, sturende overheid in het sociaal domein.
Kritiek op klimaat- en stikstofbeleid, bescherming boeren
JA21 verzet zich tegen gedwongen uitkoop van boeren en ‘symboolpolitiek’ rond stikstof, waar het CDA (hoewel kritisch op details) het stikstofprobleem erkent en inzet op samenwerking en innovatie.
Onderwijs: nadruk op Nederlandse waarden, minder ideologie
JA21 wil minder ideologische beïnvloeding in onderwijs en cultuur, en meer nadruk op Nederlandse waarden en tradities, waar het CDA traditioneel meer ruimte laat voor diversiteit en religieus onderwijs.
“Aandacht in het onderwijs voor essentiële Nederlandse waarden en vrijheden, zoals de vrijheid van meningsuiting en gelijkwaardigheid tussen man en vrouw.”
“JA21 staat open voor een debat of in het huidige tijdsgewricht artikel 23 van de Grondwet met betrekking tot islamitisch onderwijs nog gehandhaafd kan blijven.”
“Wat betreft JA21 moet de rol van de NPO worden teruggebracht tot twee publieke zenders... Ledenomroepen worden afgeschaft.”
BVNL positioneert zich als een klassiek-liberale, economisch rechtse en cultureel conservatieve partij die sterk inzet op individuele vrijheid, een kleine overheid, nationale soevereiniteit en ondernemersvrijheid. In vergelijking met JA21 en CDA onderscheidt BVNL zich vooral door haar radicale pleidooi voor het fors verkleinen van de overheid, het afschaffen van het huidige klimaatbeleid, het invoeren van een vlaktaks, en het terugdringen van Europese invloed. De partij is uitgesproken tegen supranationale inmenging en voor directe democratie via bindende referenda.
Radicaal verkleinen van de overheid en bureaucratie
BVNL wil de overheid veel kleiner maken dan JA21 en CDA, met een forse reductie van uitgaven, minder ambtenaren en het schrappen van tal van overheidsfuncties. Dit gaat verder dan de gebruikelijke roep om minder bureaucratie bij JA21 en CDA.
“BVNL stelt zich ten doel om binnen twee regeerperiodes de rijksoverheidsuitgaven met ten minste 35% te verminderen, primair door het schrappen van subsidies, adviesorganen, overheidsreclame, klimaatbeleid, internationale hulp en niet-kerntaken.”
“Belang Van Nederland staat voor een kleine overheid, een vrije markt met zo min mogelijk staatsinterventie...”
Volledige afschaffing van klimaatbeleid en subsidies
Waar JA21 en CDA doorgaans pleiten voor aanpassing of matiging van het klimaatbeleid, wil BVNL het hele klimaatbeleid en bijbehorende subsidies schrappen.
“BVNL wil dat het 'stikstofprobleem' van tafel gaat. Technisch gezien is er geen stikstofprobleem en we moeten stoppen met het lastigvallen van boeren, vissers en andere ondernemers op grond van een zelf gecreëerd bureaucratisch probleem.”
Nationale soevereiniteit en euroscepsis
BVNL is veel uitgesprokener dan JA21 en CDA in haar streven naar nationale soevereiniteit, het beperken van EU-invloed en het terugdraaien van supranationale macht.
“We moeten stoppen met het overhevelen van zeggenschap naar ongekozen supranationale organen zoals de WHO, de EU, de VN en de NAVO.”
“De EU moet worden omgevormd tot een confederatie van samenwerkende landen, zoals de Europese Economische Gemeenschap (EEG) oorspronkelijk bedoeld was.”
“Daar waar het Nederlands belang haaks staat op Brusselse regelgeving zullen wij Brussel informeren dat Nederland zijn eigen soevereine koers vaart.”
Invoering van een vlaktaks en afschaffing toeslagen
BVNL wil een radicaal eenvoudiger belastingstelsel met een vlaktaks en het afschaffen van vrijwel alle andere belastingen en toeslagen, wat veel verder gaat dan de voorstellen van JA21 en CDA.
“BVNL wil een vlaktaks invoeren van 25% op arbeidsinkomen, winst uit onderneming en winst uit vermogen, met een belastingvrije voet van €20.000,-. Tegelijkertijd worden alle andere belastingen en toeslagen afgeschaft.”
Directe democratie via bindend referendum
BVNL pleit voor het invoeren van een bindend referendum, waarmee burgers direct invloed krijgen op beleid, een punt waar JA21 soms voor pleit maar CDA doorgaans tegen is.
Strikte scheiding tussen staat en religie
BVNL is expliciet voor een seculiere staat en het weren van religieuze invloeden uit het overheidsbeleid, wat verder gaat dan de standpunten van CDA (christendemocratisch) en JA21.
Medisch-ethisch: individuele keuzevrijheid
BVNL is uitgesproken medisch-ethisch progressief en stelt individuele keuzevrijheid centraal, in tegenstelling tot het meer behoudende CDA.
“het nu gaat om vaccinatie, medische behandelingen, seksuele voorkeur, levensovertuiging, of levensbeëindiging: deze keuzes behoren toe aan de mens zelf. De overheid heeft zich hierbuiten te houden.”
“Vaccinatie of andere medische handelingen zijn altijd de exclusieve keuze van het individu en de overheid mag hier op geen enkele manier dwang of drang op uitoefenen.”
Het BBB-programma zelf geeft geen directe vergelijking tussen JA21 en CDA, maar benadrukt vooral haar eigen onderscheidende koers: sterk regionaal gericht, nuchter financieel beleid, en een focus op bestaanszekerheid en leefbaarheid buiten de Randstad. BBB positioneert zich als een partij die afstand neemt van Haagse uniformiteit en inzet op regionale kracht, met concrete voorstellen voor decentralisatie, financiële degelijkheid en het tegengaan van nationale koppen op Europees beleid. De kern van hun visie is een dienstbare overheid die dichtbij de burger staat, met beleid dat uitgaat van gezond verstand en brede welvaart.
Sterke focus op regionale belangen en decentralisatie
BBB onderscheidt zich door haar nadruk op regionale zeggenschap, het belang van provincies en het tegengaan van beleid dat alleen op de Randstad is gericht. Dit is een duidelijk verschil met CDA (meer nationaal georiënteerd) en JA21 (meer nationaal-conservatief, minder uitgesproken regionaal).
“BBB laat de stem van de provincie weerklinken in Den Haag. Daarmee is BBB de regiopartij bij uitstek.”
“Het economisch beleid van de rijksoverheid richt zich nog te vaak op de Randstad en een paar grote kennisclusters. Daardoor blijven andere delen van Nederland met name grensregio’s en plattelandsgebieden achter, terwijl daar volop economische kansen liggen.”
“We stappen, als het aan BBB ligt, uit de Haagse bubbel om de regionale verbinding te zoeken.”
Geen nationale koppen op Europees beleid
BBB is kritisch op het toevoegen van extra nationale regels bovenop Europees beleid, met name op klimaatgebied. Dit onderscheidt hen van CDA (vaak constructief pro-Europees) en JA21 (Eurosceptisch, maar minder specifiek over 'nationale koppen').
“Het afschaffen van nationale koppen op Europees klimaatbeleid (zoals extra CO₂heffing).”
Nuchter financieel beleid gericht op brede welvaart
BBB kiest voor een financieel beleid dat niet alleen op spreadsheet-efficiëntie is gericht, maar op brede welvaart en welzijn, met een focus op bestaanszekerheid en het tegengaan van inefficiënte uitgaven. Dit is een andere insteek dan de vaak technocratische benadering van CDA en de meer liberale insteek van JA21.
“De financiële koers van Nederland moet weer gericht zijn op brede welvaart en op welzijn, niet op spreadsheet-efficiëntie alleen.”
“We versterken de inkomstenbasis met een eerlijker belastingstelsel en verminderen de afhankelijkheid van inefficiënte toeslagen.”
Structurele bezuinigingen op overheid, uitzondering voor kerntaken
BBB wil structureel bezuinigen op ministeries en overheidsorganisaties, behalve op Defensie, Infrastructuur, Waterstaat en Volkshuisvesting. Dit is concreter en selectiever dan het algemene bezuinigingsdiscours van CDA of JA21.
“BBB stelt een structurele bezuiniging (apparaatskorting) voor op ministeries met uitzondering van Defensie, Infrastructuur en Waterstaat en Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.”
Geen transferunie of gezamenlijke Europese schulden
BBB verwerpt het idee van een transferunie en gezamenlijke schulden in de EU, waarmee ze zich duidelijk positioneert tegenover CDA (meestal pro-EU) en in lijn met, maar concreter dan, JA21.
“We verwerpen het idee van een transferunie, waarmee geldstromen en andere middelen worden overgedragen van de ene naar de andere lidstaat.”
“BBB wil geen giften, gemeenschappelijke schulden, Eurobonds of soortgelijke gezamenlijke schulden en Europese belastingen om uitgaven mee te financieren zoals voor klimaat of Defensie.”
Het CDA legt sterk de nadruk op gemeenschapszin, solidariteit, en het beschermen van tradities en instituties zoals de vrijheid van onderwijs. Hun beleid is gericht op het versterken van sociale verbanden, het beperken van marktwerking in publieke sectoren, en het behouden van een fatsoenlijk, inclusief Nederland. Dit contrasteert met JA21, dat doorgaans kiest voor meer individuele vrijheid, minder overheidsbemoeienis, strengere migratiebeperking en een kritischer houding tegenover Europese samenwerking.
Beschermen van de vrijheid van onderwijs en tradities
Het CDA verdedigt expliciet de vrijheid van onderwijs en het behoud van culturele tradities, met aandacht voor gemeenschapsvorming en respect voor diversiteit. Dit is een fundamenteel verschil met JA21, dat minder inzet op deze collectieve waarden en meer op individuele keuzevrijheid.
“Het CDA staat pal voor de vrijheid van onderwijs. Dankzij dit grondrecht hebben ouders de mogelijkheid een school te kiezen die past bij hun overtuiging en opvattingen mits dat niet ten koste gaat van de kwaliteit van het onderwijs als voorbereiding op het samenleven in een democratische rechtsstaat.”
“Het CDA wil waardevolle culturele tradities voor nu en latere generaties behouden.”
Minder marktwerking, meer publieke sturing in zorg en samenleving
Het CDA kiest voor het beperken van marktwerking in de zorg en het versterken van publieke sturing, terwijl JA21 juist meer marktwerking en minder overheidsregulering voorstaat.
Gemeenschapszin en solidariteit centraal
Het CDA benadrukt het belang van het collectief, saamhorigheid en het omzien naar elkaar, in tegenstelling tot het individualisme dat bij JA21 vaker centraal staat.
Europese samenwerking en begrotingsdiscipline
Het CDA onderschrijft de Europese begrotingsregels en ziet Europese samenwerking als essentieel, terwijl JA21 zich kritisch opstelt tegenover de EU en Europese integratie.
“We willen een daadkrachtig en solide financieel beleid, waarbij we ons houden aan de Europese begrotingsregels en de ruimte daarbinnen benutten, met name ten behoeve van uitgaven aan defensie.”
Minder regels, maar met behoud van sociale vangnetten
Het CDA wil minder bureaucratie, maar blijft inzetten op sterke sociale vangnetten en bestaanszekerheid, waar JA21 doorgaans kiest voor verdere beperking van sociale regelingen.
“We stoppen met de gedachte dat meer regels altijd leiden tot het maken van minder fouten. Onevenredige verantwoordingsdruk zorgt voor maatschappelijke schade, tast de beroepseer van mensen aan en dooft het plezier van vrijwilligers uit.”
“Bestaanszekerheid gaat niet alleen over inkomen, maar ook over gelijkwaardige kansen, huisvesting, toegang tot zorg en onderwijs.”
NSC positioneert zich als een partij die bestuurlijke vernieuwing, transparantie en herstel van de menselijke maat centraal stelt, met een sterke nadruk op goed bestuur, tegenmacht en regionale betrokkenheid. In vergelijking met JA21 en CDA onderscheidt NSC zich vooral door haar pleidooi voor een regionaal kiesstelsel, open coalitieakkoorden, en een fundamentele herziening van de relatie tussen overheid en burger. De partij kiest voor een realistische, niet-ideologische benadering van migratie en benadrukt het belang van sociale samenhang en duidelijke verantwoordelijkheden in het bestuur.
Regionaal kiesstelsel en versterking band kiezer-Kamerlid
NSC wil de band tussen kiezer en Kamerlid versterken door een regionaal kiesstelsel met meervoudige kiesdistricten, wat afwijkt van het landelijke systeem dat CDA en JA21 hanteren. Dit moet zorgen voor betere vertegenwoordiging van regionale belangen in het parlement.
Open coalitieakkoorden en ruimte voor debat
NSC pleit voor coalitieakkoorden op hoofdlijnen, zonder dichtgetimmerde afspraken, om meer ruimte te geven aan parlementair debat en veranderende omstandigheden. Dit is een duidelijke breuk met de traditionele, gedetailleerde coalitieakkoorden van CDA en de meer gesloten bestuursstijl van JA21.
“Coalitieakkoorden moeten zich beperken tot hoofdlijnen van beleid en financiële kaders. Ze leggen niet precies vast hoe de doelen bereikt worden. Er moet ruimte zijn voor debat en om in te spelen op veranderende omstandigheden; geen dichtgetimmerde afspraken dus.”
Herstel van macht en tegenmacht, transparantie overheid
NSC wil de besluitvorming transparanter maken en de macht en tegenmacht in het politieke systeem herstellen, met concrete voorstellen zoals het wettelijk verankeren van de inlichtingenplicht en het verzelfstandigen van de Raad van State. Dit onderscheidt zich van CDA en JA21, die minder vergaande institutionele hervormingen voorstellen.
“De besluitvorming in Nederland is vaak ondoorzichtig en dient niet altijd het algemeen belang. Nieuw Sociaal Contract pleit voor een nieuwe de relatie tussen overheid en burgers. Daarbij hoort ook een duidelijke rolverdeling met voldoende tegenmacht om onze rechtsstaat en samenleving weerbaarder te maken.”
“Nieuw Sociaal Contract werkt aan een initiatiefwet om de inlichtingenplicht uit artikel 68 Grondwet wettelijk te verankeren.”
“De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State wordt volledig afgesplitst en verzelfstandigd en ondergebracht bij de rechterlijke macht.”
Kritische houding ten opzichte van schaalvergroting en regionale autonomie
NSC is kritisch op schaalvergroting zonder draagvlak en wil meer autonomie en duidelijke taken voor decentrale overheden, in tegenstelling tot CDA dat vaak voor bestuurlijke schaalvergroting kiest en JA21 dat minder nadruk legt op lokale autonomie.
“Gemeentelijke en provinciale herindeling kunnen alleen plaatsvinden als hiervoor draagvlak bestaat bij de bevolking; schaalvergroting leidt niet per definitie tot beter bestuur en gaat in de praktijk vaak ten koste van de menselijke maat.”
“We formuleren een duidelijke visie op welke wettelijke taken nu echt bij decentrale overheden thuishoren en wat (meer) passende meerjarige financiering is.”
Realistisch en streng migratiebeleid, niet ideologisch
NSC kiest voor een streng maar realistisch migratiebeleid dat álle vormen van migratie adresseert, en benadrukt uitvoerbaarheid boven ideologie. Dit verschilt van CDA, dat traditioneel gematigder is, en JA21, dat vooral inzet op restrictieve asielmaatregelen.
“We staan voor een streng en realistisch migratiebeleid. Niet gebaseerd op loze kreten die praktisch niet uitvoerbaar zijn, maar op werkbare en effectieve maatregelen. Dat betekent dat we ons niet alleen focussen op asielmigratie maar alle vormen van migratie aanpakken: arbeidsmigratie, kennismigratie, studiemigratie en asielmigratie.”
BIJ1 neemt geen direct standpunt in over de verschillen tussen JA21 en CDA, maar hun programma benadrukt radicale democratisering, sociale gelijkheid en sterke overheidsregie op wonen en werk. Ze pleiten voor bindende inspraak van burgers en werknemers, gratis onderwijs, en het terugdringen van marktwerking in essentiële sectoren. Deze voorstellen onderscheiden zich sterk van de meer centrum-rechtse (CDA) en rechts-conservatieve (JA21) benaderingen.
Bindende inspraak voor burgers en werknemers
BIJ1 wil dat burgers en werknemers directe, bindende invloed krijgen op beleid en bedrijfsvoering, wat verder gaat dan de representatieve democratie van CDA en de liberale koers van JA21. Dit standpunt adresseert de machtsverhoudingen in politiek en economie en pleit voor structurele democratisering.
“Alle grote bedrijven worden verplicht om werknemers-raden aan te stellen met gekozen vertegenwoordigers van het personeel. Die raden hebben advies- en vetorecht over belangrijke beslissingen als ontslagen, investeringen en reorganisaties.”
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
Gratis onderwijs en kwijtschelding studieschulden
BIJ1 kiest voor volledige afschaffing van collegegeld en het kwijtschelden van studieschulden, een radicaal ander uitgangspunt dan CDA en JA21, die doorgaans vasthouden aan (beperkte) eigen bijdragen en geen volledige kwijtschelding steunen. Dit standpunt is gericht op het wegnemen van financiële drempels voor onderwijsdeelname.
“We schaffen collegegeld af: al het onderwijs wordt gratis. Alle studieschulden van de ‘pechgeneratie’ schelden we volledig kwijt.”
Overheidsregie en democratisering van de woningmarkt
BIJ1 wil de woningmarkt onttrekken aan marktwerking en speculatie, met sterke overheidsregie en democratische controle door bewoners. Dit contrasteert met CDA (die inzet op publiek-private samenwerking) en JA21 (die marktwerking en eigendomsrechten centraal stelt).
“Woningcorporaties komen weer volledig onder controle van de overheid en maken we democratisch. Bewonerscommissies krijgen een vooraanstaande, bindende rol in het maken van de regels. Inclusief recht op instemmen met begrotingen en investeringen.”
“Wie een woning onnodig leeg laat staan, betaalt een boete van 2,8% van de WOZ-waarde per maand (100% van de waarde in 3 jaar). Na 3 jaar onteigenen (terugpakken) we de woning en wijzen die toe aan mensen om te wonen.”
Radicale gelijkwaardigheid en inclusie
BIJ1 stelt radicale gelijkwaardigheid en inclusie centraal, met expliciete aandacht voor antiracisme, dekolonisatie en toegankelijkheid. Dit is veel uitgesprokener dan bij CDA en JA21, die deze thema’s minder centraal stellen of anders invullen.
“Alle mensenrechtenverdragen↗, zoals het Kinderrechtenverdrag, het Vrouwenrechtenverdrag en het VN-verdrag inzake rechten van personen met een handicap, krijgen rechtstreekse werking in het Nederlandse recht. Etniciteit, afkomst, nationaliteit, genderidentiteit↗ en genderexpressie↗ worden in artikel 1 van de Grondwet opgenomen.”
“We rekenen af met de focus op Europa en lesmateriaal dat racisme in de hand werkt. We gaan discriminatie zoals onderadviseren, stagediscriminatie en het onnodig problematiseren van gedrag van kinderen van kleur tegen.”
FVD onderscheidt zich van zowel JA21 als CDA door radicale voorstellen op het gebied van nationale soevereiniteit, democratische vernieuwing en het volledig afschaffen van het stikstofbeleid. Waar JA21 en CDA binnen de EU willen blijven en gematigd zijn in hun institutionele hervormingen, pleit FVD voor een Nexit, bindende referenda en het schrappen van internationale verdragswerking. FVD kiest voor scherpe, concrete breuken met het huidige beleid, vooral op immigratie, landbouw en de rol van internationale instituties.
Uittreding uit de EU en herstel nationale soevereiniteit
FVD wil Nederland uit de Europese Unie laten treden (Nexit) en internationale verdragen ondergeschikt maken aan nationale wetgeving, in tegenstelling tot JA21 en CDA die binnen de EU willen blijven en geen Nexit nastreven. Dit standpunt adresseert de wens tot maximale nationale controle over wetgeving, grenzen en beleid.
“Daarom streven we naar een intelligente uittreding uit de Europese Unie, waarna we ons aansluiten bij de Europese Vrijhandelsassociatie, net als Zwitserland, Noorwegen en IJsland.”
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
Bindende referenda en direct gekozen bestuurders
FVD wil bindende referenda naar Zwitsers model en direct gekozen burgemeesters invoeren, wat verder gaat dan de voorstellen van JA21 en CDA voor meer burgerparticipatie of bestuurlijke vernieuwing. Dit is bedoeld om de macht directer bij de burger te leggen en het 'partijkartel' te doorbreken.
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat burgers direct zélf kunnen beslissen over belangrijke kwesties. Burgemeesters en andere publieke functionarissen worden niet langer aangesteld, maar rechtstreeks gekozen door de bevolking.”
Volledig afschaffen stikstofbeleid en EU-landbouwregels
FVD wil het stikstofbeleid volledig schrappen en alle EU-beperkingen op landbouw en visserij opheffen, terwijl JA21 en CDA kiezen voor aanpassing of versoepeling van het beleid binnen EU-kaders. Dit standpunt is gericht op maximale vrijheid voor boeren en het afwijzen van Europese inmenging.
“Het stikstofbeleid gaat volledig van tafel. Boeren moeten kunnen blijven boeren, vrij van onzinnige regels en (semi-)gedwongen onteigeningen.”
“We stoppen met EU-beperkingen zoals de Green Deal en het verbod op pulsvisserij, en zorgen voor een gelijk speelveld, zodat Nederlandse boeren met dezelfde gewasbeschermingsmiddelen kunnen werken als hun buitenlandse collega’s.”
Radicale beperking immigratie en actieve remigratie
FVD pleit voor een volledige stop op immigratie uit Afrika en het Midden-Oosten en wil actieve remigratie van laagopgeleide migranten, een veel verdergaand standpunt dan JA21 en CDA, die vooral inzetten op strengere selectie en integratie.
“Wij willen een volledige stop op immigratie uit Afrika en het Midden-Oosten en een aanzienlijke remigratie tot stand brengen van - zeg - 100.000 laagopgeleiden, maar tegelijkertijd willen we ruimte laten voor hoogopgeleide, Westerse migranten met specifieke vaardigheden waaraan wij behoefte hebben.”
Schrappen toetsing aan internationale verdragen door rechters
FVD wil dat rechters niet langer mogen toetsen aan internationale verdragen en wil de directe werking van deze verdragen schrappen, terwijl JA21 en CDA deze rechterlijke toetsing in stand laten of slechts willen beperken.
“Niet langer moet de rechter op de stoel van de wetgever kunnen zitten: we beëindigen de toetsing aan internationale verdragen en schrappen de mogelijkheid om op basis van het ‘algemeen belang’ naar de rechter te stappen en bepaald gewenst beleid af te dwingen (vgl. Urgenda).”
D66 positioneert zich als een uitgesproken progressieve partij gericht op gelijke kansen, inclusie en individuele vrijheid, met een sterke nadruk op democratische vernieuwing en sociale rechtvaardigheid. In vergelijking met JA21 (conservatief-liberaal, restrictief op migratie en cultuur) en CDA (centristisch, christendemocratisch, behoudender op ethiek en gezin), onderscheidt D66 zich door haar nadruk op inclusiviteit, individuele rechten en democratische participatie. De partij zet in op structurele hervormingen voor meer gelijke behandeling en directe invloed van burgers op het bestuur.
Gelijke behandeling en inclusie voor iedereen
D66 maakt van gelijke kansen en inclusie een fundamenteel uitgangspunt, waar JA21 en CDA traditioneel minder ver in gaan of meer nadruk leggen op nationale identiteit en traditionele waarden. D66 wil alle vormen van discriminatie actief bestrijden en benadrukt dat emancipatie en inclusie geen bijzaak zijn.
“Emancipatie en inclusie zijn geen bijzaak; ze zijn het uitgangspunt voor alles wat we doen. Want wie we ook zijn, hoe we er ook uitzien, van wie we ook houden, wat we ook geloven: iedereen moet zichzelf kunnen zijn en dromen na kunnen jagen.”
“D66 wil alle vormen van uitsluiting, racisme en discriminatie doorbreken: of het nu gaat om afkomst of geloof (jodenhaat of moslimhaat), huidskleur (zoals anti-zwart of anti-Aziatisch racisme), leeftijd, armoede, beperking, neurodiversiteit (zoals ADHD of autisme), seksuele oriëntatie of genderidentiteit (queerhaat) of omdat iemand een vrouw is.”
Meer directe democratie en burgerinvloed
D66 pleit voor meer directe invloed van burgers op het bestuur, zoals het kiezen van de burgemeester en minister-president, en het versterken van transparantie en controle op de macht. Dit onderscheidt zich van CDA (meer gericht op representatieve democratie) en JA21 (meer behoudend en kritisch op bestuurlijke vernieuwing).
Sterke bescherming van grondrechten en toetsing aan de Grondwet
D66 wil dat rechters wetten kunnen toetsen aan de Grondwet, waarmee ze zich duidelijk progressiever positioneren dan CDA en JA21, die hier traditioneel terughoudender in zijn.
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
Vrijheid op medisch-ethische thema’s
D66 legt sterk de nadruk op individuele vrijheid en zelfbeschikking bij medisch-ethische kwesties, waar CDA (christendemocratisch, behoudend) en JA21 (conservatief) juist restrictiever zijn.
“Ook op medisch-ethische thema’s laat D66 haar diepste waarden spreken: vrijheid van het individu en het recht op zelfbeschikking. De overheid is er om mensen te ondersteunen bij het maken van hun eigen keuzes over hun lichaam, leven en gezondheid.”
Het ChristenUnie-programma bevat geen directe vergelijking tussen JA21 en CDA, maar benadrukt het belang van een overheid die sociale samenhang, rechtvaardigheid en bescherming van kwetsbaren centraal stelt. De partij kiest voor een inclusieve samenleving, een sterke publieke sector en duidelijke grenzen aan marktwerking en individuele vrijheid. Concrete voorstellen zijn onder andere het afschaffen van de kostendelersnorm, het niet invoeren van een kiesdrempel of districtenstelsel, en het stellen van duidelijke normen rond ethische kwesties.
Geen kiesdrempel of districtenstelsel
ChristenUnie verzet zich tegen het invoeren van een kiesdrempel of districtenstelsel, omdat dit de vertegenwoordiging van kleinere groepen belemmert. Dit onderscheidt hen van partijen die juist voor een kiesdrempel pleiten, zoals JA21.
“We voeren geen districtenstelsel of kiesdrempel in. In een districtenstelsel gaat het meer over poppetjes en minder over inhoud. Een kiesdrempel en districtenstelsel zorgen er bovendien voor dat het moeilijker wordt voor kleinere groepen in de samenleving om een eigen politieke inbreng te hebben.”
Afschaffen kostendelersnorm in de Participatiewet
De ChristenUnie wil de kostendelersnorm afschaffen voor mensen die onderdak bieden aan anderen, waarmee ze zich sociaal onderscheidt van partijen die deze norm willen behouden of aanscherpen.
“We schaffen de kostendelersnorm in de Participatiewet af voor mensen die tijdelijk of structureel onderdak bieden aan iemand in nood of bereid zijn om hun woning te delen met iemand anders.”
Kritisch op marktwerking en individuele vrijheid
De partij stelt duidelijke grenzen aan marktwerking en individuele vrijheid, vooral waar deze ten koste gaan van kwetsbaren, en pleit voor overheidsnormen op terreinen als drugs, gokken en prostitutie.
“De ChristenUnie staat voor een werkelijk vrij leven en strijdt daarom tegen deze schaduwkanten van ongebreidelde vrijheid. De overheid moet duidelijke normen stellen omdat het bijdraagt aan een veilig land en gezonde jongeren.”
Bescherming van christelijke waarden en gemeenschappen
ChristenUnie benadrukt het belang van christelijke waarden, gemeenschapszin en bescherming van het leven, wat hen onderscheidt van partijen met een meer seculiere of individualistische benadering.
“Gedreven door geloof - niet in onszelf, maar in God, de ander en in het goede. Omdat we geroepen zijn om recht te doen, grenzen en normen te stellen. Om vrede te zoeken in ons land, voor elkaar en voor de schepping die ons is toevertrouwd.”
Het SP-programma bevat geen directe vergelijking tussen JA21 en CDA, maar benadrukt een radicaal andere koers dan beide partijen door te kiezen voor een uitgesproken socialistisch beleid gericht op het versterken van de positie van werkenden, het democratiseren van bedrijven en het terugdringen van marktwerking in publieke sectoren. De SP zet zich af tegen neoliberale modellen en pleit voor meer zeggenschap voor werknemers, hogere belastingen voor de allerrijksten en het beschermen van publieke voorzieningen tegen privatisering. Dit staat in scherp contrast met de meer marktgerichte en gematigde benaderingen van CDA en JA21.
Bedrijven democratiseren en werknemerszeggenschap
De SP wil bedrijven fundamenteel veranderen door werknemers directe invloed te geven op het bestuur, wat veel verder gaat dan de standpunten van CDA en JA21, die traditioneel meer belang hechten aan aandeelhouders en ondernemersvrijheid.
“Als eerste stap richting democratische bedrijven stellen we vast dat in het bestuur van een bedrijf altijd ten minste één bestuurder moet zitten die is verkozen door de werknemers die aan hen verantwoording moet afleggen. Werknemers krijgen in bedrijven met meer dan honderd werknemers allemaal één stem waarmee ze de raad van commissarissen mogen kiezen. Werknemers mogen de ene helft kiezen, de andere helft van de commissarissen wordt gekozen door de aandeelhouders.”
Stoppen met marktwerking in publieke sectoren
De SP wil private equity en marktwerking volledig weren uit cruciale sectoren als zorg, onderwijs, energie en openbaar vervoer, terwijl CDA en JA21 marktwerking in meer of mindere mate accepteren.
“We verbieden private equity in de publieke sector. Cruciale en publieke sectoren zoals de zorg, farmacie, kinderopvang, volkshuisvesting, energie, openbaar vervoer en ons onderwijs moeten beschermd worden tegen overnames door private equitybeleggers.”
Hogere belastingen voor kapitaal en miljonairs
De SP kiest voor een sterke herverdeling door hogere belastingen op vermogen en kapitaal, in tegenstelling tot CDA en JA21 die minder ver willen gaan in belastingverhogingen voor de rijksten.
“Daarom verhogen we de belasting voor het inkomen uit kapitaal naar het niveau van de inkomstenbelasting, voeren we een miljonairsbelasting in voor vermogens boven 5 miljoen euro en stoppen we met subsidies voor miljardairs.”
Kritiek op neoliberale modellen en alternatieve economische benadering
De SP verwerpt expliciet het neoliberale economische denken en wil alternatieven ontwikkelen, waar CDA en JA21 doorgaans binnen het bestaande economische kader blijven.
“Daarom zetten wij in op alternatieven voor de neoliberale modellen van het CPB en alternatieve rekenbureaus die met een kritische blik kijken naar economische, financiële en maatschappelijke gevolgen van beleid.”
De VVD-tekst bevat geen directe vergelijking tussen JA21 en CDA, maar benadrukt haar eigen liberale koers: minder nivellering, lagere lasten voor werkenden, en een kleinere, efficiëntere overheid. De partij zet zich af tegen een uitdijende verzorgingsstaat en kiest voor meer centrale regie op woningbouw, minder regels, en een strengere selectie op integratie. Dit zijn punten waarop VVD zich doorgaans scherper positioneert dan CDA (meer centrum) en JA21 (rechtser, nationaal-conservatief), maar concrete verschillen tussen JA21 en CDA worden niet benoemd.
Minder nivellering, lastenverlichting voor werkenden
De VVD kiest expliciet voor het beperken van herverdeling en het belonen van werkenden, wat haar onderscheidt van partijen die nivellering of hogere uitkeringen voorstaan. Dit is een kernpunt in het liberale profiel van de VVD, en vormt een belangrijk verschil met het meer sociale beleid van het CDA en het nationaal-conservatieve accent van JA21.
“We stoppen met steeds maar weer verder nivelleren, verlagen de lasten voor middeninkomens en zetten de werkende Nederlander weer op één.”
“De VVD zet werkenden op één. Omdat zij Nederland draaiende houden. Maar daar nu te weinig waardering voor terugkrijgen. Wie werkt moet beloond worden door er meer op vooruit te gaan dan mensen die wel kunnen werken maar niet willen werken.”
Centrale regie en minder regels op woningmarkt
De VVD wil meer centrale regie en minder lokale belemmeringen bij woningbouw, met minder regels en procedures. Dit is een concreet beleidsvoorstel dat haar onderscheidt van partijen die meer lokale autonomie of behoud van bestaande regels willen.
“De rem op bouwen, transformeren en herbestemmen moet eraf. Dat vraagt om centrale regie. Ook willen we meer innovatieve samenwerking met de markt. Ruimtelijke ordening kan niet langer alleen bij gemeenten liggen, want er zijn meer locaties nodig dan nu beschikbaar komen.”
Strengere selectie op integratie en Nederlandse waarden
De VVD stelt harde eisen aan integratie en het onderschrijven van Nederlandse waarden voor statushouders, wat haar positie scherper maakt dan het CDA (dat doorgaans meer inzet op begeleiding) en mogelijk vergelijkbaar met JA21, maar met een eigen liberale invulling.
“Statushouders die op azc’s verblijven komen pas in aanmerking voor andere vormen van huisvesting op het moment dat zij zowel in woord als in daad achter de Nederlandse waarden staan. Hierop wordt vooraf actief en intensief getoetst.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma