Verkiezingsprogramma's 2025 overinlichtingen
De VVD wil fors investeren in en de bevoegdheden uitbreiden van de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten om Nederland weerbaar te maken tegen digitale dreigingen, spionage en buitenlandse beïnvloeding. Ze pleiten voor meer wettelijke mogelijkheden voor informatie-uitwisseling, lichter toezicht bij buitenlandse operaties, en sterkere Europese samenwerking op inlichtingengebied. Transparantie, snellere dreigingsinformatie voor bedrijven en het publiek, en een grotere rol voor de NCTV zijn centrale punten in hun visie.
Meer investeren en bevoegdheden uitbreiden voor inlichtingendiensten
De VVD vindt dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten meer middelen en wettelijke bevoegdheden moeten krijgen om Nederland te beschermen tegen (digitale) dreigingen. Ze willen de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) aanpassen, lichter toezicht bij buitenlandse operaties, en het personeelsbestand fors uitbreiden.
“We moeten meer investeren in onze veiligheids- en inlichtingendiensten. Het is van belang dat onze diensten beschikken over voldoende wettelijke bevoegdheden. We maken de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) toekomstbestendig zodat we weerbaar blijven tegen toekomstige en nu nog onbekende dreigingen. Er komt lichter toezicht voor operaties tegen buitenlandse dreigingen en voor het onderscheppen van militaire communicatie, dan voor inlichtingenwerk waarbij Nederlandse burgers rechtstreeks worden onderzocht. Daarnaast verstevigen we de wettelijke grondslag waarmee inlichtingendiensten structureel informatie kunnen delen met private bedrijven en breiden we het personeelsbestand van de diensten fors uit.”
Snellere en structurele informatie-uitwisseling met bedrijven
De VVD wil dat inlichtingendiensten dreigingsinformatie sneller en structureel met vitale bedrijven kunnen delen, zodat deze beter voorbereid zijn op digitale aanvallen en storingen.
“We zorgen ervoor dat onze inlichtingendiensten dreigingsinformatie wettelijk sneller en op structurele basis met (vitale) bedrijven mogen delen.”
Transparantie en publiek maken van tactische inlichtingen
De VVD pleit ervoor dat inlichtingendiensten vaker tactische inlichtingen publiek maken, vooral bij pogingen tot beïnvloeding van politici of verkiezingen, zolang dit de inlichtingenpositie niet schaadt.
“We moeten onze inlichtingendiensten niet alleen fors uitbreiden en versterken, maar hen ook stimuleren om tactische inlichtingen vaker publiek te maken. Juist bij pogingen tot beïnvloeding van politici of verkiezingen moet maximale openheid het uitgangspunt zijn, zolang dit kan zonder de inlichtingenpositie te schaden.”
Europese samenwerking op inlichtingengebied
De VVD wil een sterke Europese samenwerking op het gebied van inlichtingen, met als ambitie een Europese "Five Eyes" voor gezamenlijke aanpak van statelijke cyberaanvallen, desinformatie en spionage.
“De VVD wil een sterke Europese samenwerking op het gebied van cyberveiligheid en inlichtingen. Dreigingen zoals statelijke cyberaanvallen, desinformatie en spionage vragen om een gecoördineerde aanpak waarbij ook samenwerking tussen het bedrijfsleven en inlichtingendiensten nodig is. We willen een Europese ‘Five Eyes’ waarin, binnen een select Europees gezelschap, wordt samengewerkt op inlichtingengebied.”
Verstevigen rol NCTV als coördinator
De VVD wil de rol en capaciteit van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) vergroten als coördinator tussen ministeries en inlichtingendiensten.
“We vergroten de rol en capaciteiten van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) als coördinator in de samenwerking tussen verschillende ministeries en inlichtingendiensten die bezig zijn met het vergroten van onze weerbaarheid.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) wil de macht van inlichtingen- en veiligheidsdiensten sterk inperken en privacy van burgers beter beschermen. Alleen bij concrete verdenking en na toetsing door een rechter mogen inlichtingendiensten gegevens opvragen, en er komt strengere, openbare controle op hun functioneren. Het Team Openbare Orde en Inlichtingen (TOOI) wordt hervormd en mag geen burgerinformanten meer inzetten zonder wettelijke kaders en onafhankelijk toezicht.
Alleen bij concrete verdenking gegevens opvragen
De PvdD vindt dat inlichtingen- en veiligheidsdiensten alleen gegevens van burgers mogen opvragen bij bedrijven als er een concrete verdenking is die door een rechter is getoetst. Dit moet voorkomen dat privacy van burgers onnodig wordt geschonden en dat er willekeur ontstaat in het verzamelen van informatie.
“Alleen wanneer er sprake is van een concrete verdenking die door de rechter wordt getoetst, mogen politie, justitie en inlichtingendiensten gegevens over burgers opvragen bij bedrijven.”
Strengere en openbare controle op inlichtingendiensten
De partij pleit voor meer transparantie en controle op het functioneren van inlichtingendiensten, met nadruk op bescherming van privacy en het voorkomen van misbruik van bevoegdheden. Er moeten strengere normen komen voor het aftappen van telefoons en het gebruik van algoritmes.
“Er komt een sterkere en openbare controle op het functioneren van de veiligheidsdiensten. Daarnaast moet duidelijk worden hoe de privacy van mensen gewaarborgd is in de algoritmes die de diensten gebruiken.”
Hervorming en toezicht op Team Openbare Orde en Inlichtingen (TOOI)
Het TOOI mag geen burgerinformanten meer inzetten en moet aan wettelijke kaders voldoen, met onafhankelijk toezicht om grondrechten van burgers te waarborgen. Dit is bedoeld om misbruik en schending van burgerrechten bij lokale inlichtingenactiviteiten te voorkomen.
“Het Team Openbare Orde en Inlichtingen (TOOI) die voor de openbare veiligheid op lokaal niveau moet zorgen, zet geen burgerinformanten meer in en wordt hervormd. Er moeten wettelijke kaders komen waaraan het TOOI moet voldoen en er moet onafhankelijk toezicht komen zodat grondrechten van burgers gewaarborgd blijven.”
Terughoudendheid bij delen van gegevens met buitenlandse diensten
De PvdD wil dat de AIVD zeer terughoudend is met het delen van gegevens van burgers met buitenlandse veiligheidsdiensten, om te voorkomen dat Nederlandse burgers slachtoffer worden van buitenlandse spionage of repressie.
“De AIVD is zeer terughoudend met het delen van gegevens van burgers met buitenlandse veiligheidsdiensten.”
D66 benadrukt het belang van betrouwbare informatie en transparantie voor goed beleid, maar het verkiezingsprogramma bevat geen concrete voorstellen of standpunten specifiek gericht op inlichtingen- of veiligheidsdiensten. De partij focust vooral op het verbeteren van gegevensverzameling voor beleid en het bestrijden van desinformatie, zonder expliciet in te gaan op inlichtingenwerk in de klassieke zin.
Betere gegevensverzameling voor beleid
D66 vindt dat goed overheidsbeleid alleen mogelijk is met voldoende en betrouwbare informatie. Dit standpunt richt zich op het verzamelen van gegevens om beleid te sturen, niet op inlichtingen in de zin van nationale veiligheid of spionage.
“Goed overheidsbeleid begint met goede gegevens. We kunnen arbeidsmigratie alleen gericht sturen als we er voldoende informatie over hebben. Daarom verbeteren we de registratie van arbeidsmigranten.”
Bestrijden van desinformatie
D66 ziet desinformatie als een bedreiging voor de democratie en wil investeren in betrouwbare informatievoorziening, vooral via media en onderwijs. Dit raakt aan het bredere informatielandschap, maar niet aan inlichtingenwerk door de overheid.
“Desinformatie ondermijnt vertrouwen en verdeelt mensen. Het zet de democratie onder druk. Daarom pakken we het hard aan: de publieke omroep krijgt meer middelen om desinformatie te bestrijden, er wordt strenger gehandhaafd en de journalistieke code wordt vastgelegd in de wet.”
“D66 versterkt digitale vaardigheden via voorlichting en onderwijs, zodat mensen nepnieuws kunnen herkennen.”
FVD is zeer kritisch op de uitbreiding van overheidsbevoegdheden rond digitale inlichtingen en surveillance. Ze willen het briefgeheim uitbreiden naar digitale communicatie, de Sleepwet intrekken en anonimiteit op internet waarborgen, om zo burgers te beschermen tegen grootschalige overheidsinmenging en inlichtingenverzameling.
Briefgeheim uitbreiden naar digitale communicatie
FVD vindt dat het grondwettelijk briefgeheim ook moet gelden voor digitale communicatie, zodat burgers beschermd zijn tegen ongewenste inlichtingenverzameling door de overheid. Dit is een reactie op de groeiende digitale surveillance en het gebrek aan privacybescherming in de huidige wetgeving.
“Het briefgeheim, zoals vastgelegd in artikel 13 van de Grondwet, gaat ook gelden voor digitale communicatie, zodat e-mails en berichten dezelfde bescherming genieten als briefpost en telefoongesprekken.”
Sleepwet intrekken en massale surveillance stoppen
FVD wil de Sleepwet afschaffen, omdat deze volgens hen leidt tot structureel afluisteren van burgers door inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Ze beroepen zich op het referendum van 2017 en willen zo grootschalige, ongecontroleerde inlichtingenverzameling tegengaan.
“We respecteren de uitslag van het referendum van 2017 en schaffen de Sleepwet af, zodat burgers niet structureel kunnen worden afgeluisterd.”
Anonimiteit op internet waarborgen
FVD wil anonimiteit op internet garanderen en verzet zich tegen verplichte identiteitskoppeling aan online accounts. Dit standpunt is gericht tegen plannen voor meer digitale identificatie en inlichtingenverzameling, die volgens FVD de vrijheid van meningsuiting en privacy ondermijnen.
“We maken anonimiteit de norm. We verzetten ons tegen verplichte identiteitskoppeling aan accounts, zodat iedereen zonder angst kennis kan vergaren en meningen kan uiten.”
GroenLinks-PvdA vindt dat inlichtingenverzameling noodzakelijk is voor nationale veiligheid, maar wil dat dit zo gericht mogelijk gebeurt en massasurveillance wordt vermeden. Ze pleiten voor een duidelijke wettelijke basis, versterking van toezicht en samenwerking, en bescherming van mensenrechten bij het inzetten van inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De nadruk ligt op proportionaliteit, gerichte inzet en transparantie.
Gerichte inzet van inlichtingen- en veiligheidsdiensten
GroenLinks-PvdA wil dat inlichtingenverzameling uitsluitend gericht en proportioneel gebeurt, met nadruk op het voorkomen van massasurveillance en het beschermen van mensenrechten. Ze zien inlichtingen als noodzakelijk voor nationale veiligheid, maar stellen duidelijke grenzen aan de inzet.
“Bij het beschermen van de nationale veiligheid hebben inlichtingen- en veiligheidsdiensten informatie nodig. Het verzamelen van inlichtingen gebeurt zo gericht mogelijk.”
“Bij de bestrijding van terrorisme ligt de nadruk op het verzamelen van inlichtingen uit menselijke bronnen en gerichte digitale surveillance in plaats van op massasurveillance. De inlichtingen- en veiligheidsdiensten zetten hun bevoegdheden gericht in en werken samen met andere toezichthouders in betrouwbare Europese landen.”
Duidelijke wettelijke basis en versterkt toezicht
De partij wil een Nationale veiligheidswet die de taken, bevoegdheden en het toezicht op alle nationale veiligheidsorganisaties, inclusief inlichtingen- en veiligheidsdiensten, vastlegt en coördineert.
“Om de werking van die diensten in onderlinge samenhang vast te leggen komt er een Nationale veiligheidswet. Daarin staan de taken, bevoegdheden en het toezicht van alle organisaties die zich bezighouden met nationale veiligheid in samenhang met elkaar. Naast de AIVD en MIVD zijn dat de NCTV en NCSC.”
De SP is fel tegen het massaal verzamelen van gegevens door inlichtingendiensten zonder concrete verdenking en wil de privacy van burgers beschermen tegen ongecontroleerde overheidsinmenging. Ze pleiten voor strikte beperking van de bevoegdheden van de AIVD en zijn tegen sleepnet-surveillance, profilering en chatcontrole, waarbij encryptie juist wordt gestimuleerd.
Geen massale dataverzameling door inlichtingendiensten
De SP verzet zich tegen het zonder concrete verdenking verzamelen van gegevens door de AIVD en andere inlichtingendiensten. Ze vinden dat massale surveillance niet effectief is voor terrorismebestrijding en een bedreiging vormt voor de privacy van onschuldige burgers.
“Zonder verdenking, geen data. Mensen moeten niet bang hoeven zijn dat er ongevraagd gegevens over hen worden verzameld. Als er geen concrete verdenking tegen iemand bestaat, mogen er geen gegevens binnengeharkt worden. Ook de AIVD heeft geen vrijbrief om massaal gegevens van burgers te verzamelen. Het doorzoeken van massa’s gegevens van onschuldige burgers is niet effectief voor de bestrijding van terreur en zulke sleepnetten laten we dus niet meer toe.”
Tegen chatcontrole en voor encryptie
De SP is tegen Europese plannen voor chatcontrole, waarbij berichten vooraf worden gecontroleerd en ontsleuteld. Ze vinden dat dit de vertrouwelijkheid van communicatie ondermijnt en pleiten juist voor het stimuleren van versleuteling.
“We zijn tegen het plan van de EU om apps zoals WhatsApp of Signal verplicht berichten te laten controleren op ongewenste inhoud voordat ze worden verstuurd. Om dat te kunnen doen, moeten de apps eerst je berichten ontsleutelen, waardoor je privégesprekken niet meer écht privé zijn. We zijn tegen het EU voornemen om chatcontrole verplicht te stellen. Dit zal de vertrouwelijkheid van communicatie ondermijnen. Versleutelen van informatie door burgers wordt niet verboden, maar moeten we juist stimuleren.”
Geen profilering en geautomatiseerde besluitvorming door overheid
De SP wil dat overheidsorganisaties, waaronder inlichtingendiensten, geen gebruik maken van profileringsalgoritmes of geautomatiseerde besluitvorming die rechten van mensen kunnen schenden. Ze wijzen op de risico’s van discriminatie en vooroordelen in dergelijke systemen.
“De inzet van algoritmen, Kunstmatige Intelligentie en geautomatiseerde besluitvorming om fraude op te sporen en besluiten te nemen is niet langer toegestaan wanneer mensen rechten niet gewaarborgd kunnen worden.”
Het CDA ziet goed geëquipeerde inlichtingen- en veiligheidsdiensten als essentieel voor het beschermen van Nederland tegen dreigingen van statelijke actoren, terrorisme en criminele netwerken. De partij wil investeren in deze diensten om ontwrichtende acties van landen als Rusland, China en Iran vroegtijdig te signaleren en tegen te gaan. Het CDA benadrukt het belang van weerbaarheid en een proactieve rol van inlichtingen- en veiligheidsdiensten voor de nationale veiligheid en democratische rechtsorde.
Investeren in sterke inlichtingen- en veiligheidsdiensten
Het CDA wil de inlichtingen- en veiligheidsdiensten versterken om Nederland te beschermen tegen buitenlandse dreigingen, sabotage en ondermijning van de democratische rechtsorde. De partij ziet deze diensten als cruciaal voor het vroegtijdig signaleren en tegengaan van ontwrichtende acties door kwaadwillende landen en netwerken.
NSC wil de democratische controle op het gebruik van inlichtingen door de overheid versterken en pleit voor meer transparantie en toezicht, met name bij het Inlichtingenbureau. Ze stellen voor het Inlichtingenbureau onder directe publieke verantwoording te brengen en de inlichtingenplicht van de regering aan de Kamer wettelijk te verankeren. De kern van hun visie is dat inlichtingenverzameling en -gebruik altijd transparant, controleerbaar en in lijn met de rechtsstaat moeten zijn.
Inlichtingenbureau onder publieke controle plaatsen
NSC vindt het problematisch dat het Inlichtingenbureau buiten directe democratische controle valt en wil dit veranderen door het onder het Ministerie van Sociale Zaken te plaatsen, met duidelijke toezichtstructuren en publieke verantwoording over het gebruik van algoritmen. Dit moet de betrouwbaarheid en verantwoordbaarheid van de overheid vergroten.
“Het Inlichtingenbureau (IB) koppelt gegevens van overheidsinstanties om gemeenten te helpen bij het opsporen van uitkeringsfraude, maar valt buiten directe democratische controle. Deze ondoorzichtige positie past niet bij de norm van een betrouwbare en verantwoordbare overheid. Daarom wordt het Inlichtingenbureau omgevormd tot een publieke uitvoeringsorganisatie onder het Ministerie van Sociale Zaken, met duidelijke toezichtstructuren en publieke verantwoording over het gebruik van algoritmen en modellen.”
Inlichtingenplicht regering wettelijk verankeren
NSC wil de informatievoorziening van de regering aan het parlement versterken door de inlichtingenplicht uit de Grondwet wettelijk te verankeren. Dit moet zorgen voor betere controle en transparantie richting de volksvertegenwoordiging.
“Nieuw Sociaal Contract werkt aan een initiatiefwet om de inlichtingenplicht uit artikel 68 Grondwet wettelijk te verankeren.”
BBB wil de bevoegdheden van geheime diensten uitbreiden om Nederland beter te beschermen, met nadruk op het verwerven van economische (contra)inlichtingen. De partij ziet inlichtingenwerk als essentieel voor het beschermen van Nederlandse kennis en innovatie, vergelijkbaar met de aanpak in Frankrijk.
Uitbreiding bevoegdheden geheime diensten voor economische inlichtingen
BBB pleit voor het versterken van de rol van geheime diensten, specifiek gericht op het verkrijgen van economische (contra)inlichtingen. Dit moet Nederland beschermen tegen economische spionage en het verlies van strategische kennis, en sluit aan bij internationale voorbeelden zoals Frankrijk.
“We geven onze geheime diensten de bevoegdheden om Nederland en haar kennis en kunde te beschermen en vooruit te helpen middels het verwerven van economische (contra) inlichtingen, zoals bijvoorbeeld Frankrijk dat ook doet.”
BIJ1 wil de macht en bevoegdheden van inlichtingen- en veiligheidsdiensten fors inperken en onder strenge, democratische controle plaatsen. Ze pleiten voor het ontmantelen van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV) en het beperken van gegevensuitwisseling met buitenlandse geheime diensten. De partij ziet inlichtingenwerk als een risico voor burgerrechten en privacy, en wil daarom maximale transparantie en minimale dataverzameling.
Bevoegdheden inlichtingen- en veiligheidsdiensten fors inperken
BIJ1 vindt dat inlichtingen- en veiligheidsdiensten te veel macht hebben en te weinig democratische controle kennen. Ze willen deze diensten inperken, hun bevoegdheden terugschroeven en de uitwisseling van gegevens met buitenlandse geheime diensten beperken. Dit alles om burgerrechten en privacy beter te beschermen.
“ID-WIV, worden ontmanteld. We intensiveren en verbeteren intussen de strenge, bindende, onafhankelijke democratische controle over deze diensten. Hun bevoegdheden worden ingeperkt, en gegevensverstrekking aan buitenlandse geheime diensten wordt aan banden gelegd.”
De ChristenUnie wil de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten versterken door hen zowel financieel als qua bevoegdheden beter toe te rusten om de nationale veiligheidsbelangen te beschermen. Dit past binnen hun bredere visie op het vergroten van de weerbaarheid van Nederland tegen dreigingen, waarbij investeringen in defensie en veiligheid centraal staan. Concrete beleidsvoorstellen richten zich op het versterken van de capaciteit en mogelijkheden van deze diensten.
Versterken van inlichtingen- en veiligheidsdiensten
De ChristenUnie ziet het beschermen van de Nederlandse veiligheidsbelangen als een kerntaak van de overheid en wil daarom investeren in de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Door deze diensten zowel financieel als qua bevoegdheden te versterken, wil de partij inspelen op de groeiende dreigingen en de noodzaak om Nederland weerbaarder te maken tegen spionage, terrorisme en andere veiligheidsrisico’s.
“We rusten de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten zowel financieel als qua bevoegdheden toe om de Nederlandse veiligheidsbelangen te beschermen.”
JA21 wil fors investeren in inlichtingen- en veiligheidsdiensten om terrorisme en radicalisering effectief te bestrijden. De partij ziet een sterke rol voor deze diensten in het waarborgen van de nationale veiligheid en het tegengaan van dreigingen, met name vanuit jihadistische groeperingen. Concrete voorstellen richten zich op het versterken van de capaciteit en effectiviteit van deze diensten.
Fors investeren in inlichtingen- en veiligheidsdiensten
JA21 beschouwt de dreiging van terrorisme en radicalisering als aanzienlijk en pleit daarom voor substantiële investeringen in inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het doel is om Nederland beter te beschermen tegen terroristische aanslagen en om radicalisering aan te pakken, waarbij de focus ligt op preventie en het tijdig signaleren van dreigingen.
“Fors investeren in inlichtingen- en veiligheidsdiensten.”
Volt wil de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV-2017) snel herzien, met nadruk op het beschermen van burgerrechten en het versterken van toezicht op inlichtingendiensten. Hun belangrijkste voorstel is dat toezicht voor, tijdens en na handelingen van de inlichtingendiensten centraal moet staan, zodat veiligheid niet ten koste gaat van de rechten van inwoners.
Herziening WIV-2017 met centraal toezicht op inlichtingendiensten
Volt vindt de huidige wetgeving rond inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet toekomstbestendig en wil deze snel aanpassen. De partij benadrukt dat de rechten van burgers niet ondergeschikt mogen worden gemaakt aan veiligheid, en dat er streng toezicht moet zijn op het werk van inlichtingendiensten, zowel vooraf, tijdens als na hun handelingen.
“De huidige Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (de WIV-2017) wordt zo snel mogelijk herzien. De wet is niet toekomstbestendig. Door snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën en bedreigingen is een herziening essentieel. Daarin moeten de rechten van inwoners niet ondergeschikt gemaakt worden aan veiligheid. Bij de herziening moet toezicht voor, tijdens en ná handelingen van de inlichtingendiensten centraal staan.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma