Verkiezingsprogramma's 2025 overHandvest grondrechten
JA21 vindt dat het huidige systeem van grondrechten en internationale mensenrechtenverdragen te ruim wordt geïnterpreteerd, waardoor nationale democratische besluitvorming en soevereiniteit onder druk staan. De partij wil internationale verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het VN Vluchtelingenverdrag moderniseren, zodat Nederland meer ruimte krijgt om eigen beleid te voeren en de balans tussen grondrechten en nationale belangen te herstellen. JA21 pleit daarnaast voor het strikt handhaven van klassieke vrijheidsrechten, maar wil deze rechten ook begrenzen waar ze volgens de partij misbruikt worden of ten koste gaan van anderen.
Moderniseren van internationale mensenrechtenverdragen
JA21 stelt dat internationale verdragen zoals het EVRM en het VN Vluchtelingenverdrag te breed worden geïnterpreteerd, waardoor Nederland beperkt wordt in het voeren van eigen beleid. De partij wil deze verdragen moderniseren om nationale democratische beslissingen en draagvlak voor de rechtspraak te versterken.
“Internationale verdragen en met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moderniseren, zodat we nationaal genomen democratische beslissingen en het draagvlak voor de rechtspraak versterken.”
“JA21 gaat deze verdragen moderniseren. Hiertoe moet Nederland in 2027 een internationale top organiseren tijdens het Nederlandse voorzitterschap van het Comité van Ministers van de Raad van Europa. Tijdens deze top moeten uitgewerkte moderniseringsplannen voor het EVRM worden aangedragen.”
“JA21 wil het verdrag moderniseren en volledig toespitsen op opvang in de eigen regio. Daartoe moet de onbeperkte toepassing als gevolg van het Protocol van New York worden teruggedraaid.”
Striktere interpretatie en begrenzing van klassieke vrijheidsrechten
JA21 benadrukt het belang van klassieke vrijheidsrechten zoals vrijheid van meningsuiting, maar wil deze rechten ook begrenzen waar ze volgens de partij worden misbruikt of de rechten van anderen schaden. De partij wil bijvoorbeeld het recht op demonstratie kunnen beperken en gezichtsbedekking bij demonstraties verbieden.
“Onder het mom van 'vrijheid van meningsuiting' en 'vrijheid van demonstreren' worden daarnaast steeds vaker diezelfde rechten van anderen ingeperkt en met voeten getreden.”
“Wettelijk verbod op gezichtsbedekking tijdens een demonstratie, zodat bij vernielingen de kosten op de daders verhaald kunnen worden.”
“Actiever gebruikmaken van artikel 2 van de Wet Openbare Manifestaties, wat inhoudt dat een demonstratie geen doorgang kan vinden ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. Rechten en vrijheden van anderen dienen als extra grond om demonstraties te kunnen verbieden in art. 2 van de de Wet Openbare Manifestaties te worden opgenomen.”
Strikte scheiding der machten en beperking van actiegroepen
JA21 wil de machtenscheiding strikt handhaven en de rol van actiegroepen in rechtszaken beperken, zodat de rechterlijke macht niet op de stoel van de politiek gaat zitten en belangenorganisaties niet in het algemeen belang kunnen procederen.
“De machtenscheiding strikt in acht nemen. Dat betekent dat rechters zich niet uitspreken over zaken waar eigenlijk de regering of het parlement over gaan.”
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
“Belangenorganisaties kunnen alleen in rechte opkomen voor concrete, particuliere groepsbelangen van hun specifieke achterban, en dan alleen als ze representatief zijn conform de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Stoffer/Van der Plas/Eerdmans.”
BIJ1 pleit voor een radicaal vernieuwd handvest van grondrechten, met een nieuwe Grondwet die sociale, economische en mensenrechten expliciet en afdwingbaar vastlegt. Ze willen directe werking van internationale mensenrechtenverdragen, uitbreiding van antidiscriminatiebepalingen, en versterking van democratische rechten zoals stemrecht, demonstratievrijheid en privacy. Hun visie is dat grondrechten niet alleen formeel bestaan, maar daadwerkelijk bescherming en gelijkwaardigheid voor iedereen garanderen.
Nieuwe Grondwet met afdwingbare sociale en mensenrechten
BIJ1 wil de huidige Grondwet vervangen door een nieuwe, die expliciet sociale grondrechten en internationale mensenrechtenverdragen opneemt en afdwingbaar maakt. Dit moet structurele ongelijkheid en discriminatie tegengaan en de rechtsstaat democratiseren.
“Nederland krijgt een nieuwe Grondwet die de bestaande koloniale, kapitalistische Grondwet vervangt. Daarnaast komt er een Constitutioneel Hof, dat Nederlandse wetten toetst aan de nieuwe Grondwet.”
“Alle mensenrechtenverdragen, zoals het Kinderrechtenverdrag, het Vrouwenrechtenverdrag en het VN-verdrag inzake rechten van personen met een handicap, krijgen rechtstreekse werking in het Nederlandse recht. Etniciteit, afkomst, nationaliteit, genderidentiteit en genderexpressie worden in artikel 1 van de Grondwet opgenomen.”
“Het recht op een huis, voeding, energie en gezondheidszorg herformuleren we verankerd in de Grondwet. Zodat deze basisrechten niet langer alleen een verplichte inspanning vereisen, maar een garantie zijn.”
Uitbreiding en bescherming van democratische rechten
BIJ1 wil democratische rechten zoals stemrecht, demonstratievrijheid en privacy versterken en uitbreiden, zodat deze voor iedereen gelden en niet kunnen worden ingeperkt door autoriteiten.
“Actief en passief stemrecht zijn basisrechten voor iedereen. Vluchtelingen en migranten moeten ook direct gebruik kunnen maken van deze rechten, en niet pas na 5 jaar.”
“Het recht op demonstratie wordt met robuuste wetgeving beschermd tegen de autoritaire heksenjacht door rechtse politici. Autoriteiten mogen in lijn met onze mensenrechten geen beperkingen meer stellen aan demonstraties op grond van onder meer verkeersbelang.”
“Alle dataverzameling door overheid en justitie wordt geminimaliseerd tot het absoluut noodzakelijke, en er komt altijd streng toezicht van privacywaakhonden.”
Verbreding van antidiscriminatiebepalingen
BIJ1 wil dat de Grondwet expliciet meer gronden van discriminatie verbiedt, waaronder etniciteit, afkomst, nationaliteit, genderidentiteit en genderexpressie.
“Etniciteit, afkomst, nationaliteit, genderidentiteit en genderexpressie worden in artikel 1 van de Grondwet opgenomen.”
BVNL benadrukt het belang van fundamentele grondrechten zoals privacy, vrijheid van meningsuiting en lichamelijke integriteit, vooral tegenover overheidsbemoeienis. De partij pleit voor strikte bescherming van deze rechten in het digitale tijdperk en verzet zich tegen overheidsdwang, censuur en inbreuken op persoonlijke keuzes. Concreet wil BVNL privacy waarborgen, digitale censuur door de overheid verbieden en individuele autonomie bij medische en ethische keuzes garanderen.
Strikte bescherming van privacy en digitale grondrechten
BVNL ziet privacy als een fundamenteel recht dat extra bescherming verdient in het digitale tijdperk. De partij wil strengere controle op het verzamelen en gebruiken van persoonsgegevens en waarborgen dat digitale systemen veilig en transparant zijn. Dit alles om te voorkomen dat de overheid of bedrijven onnodig inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van burgers.
“Privacy is een fundamenteel recht dat we koesteren en beschermen. BVNL erkent het belang van privacy in het digitale tijdperk en zal doen wat nodig is om de privacy van burgers te waarborgen.”
“Wij willen strengere controles op het verzamelen en gebruiken van persoonsgegevens, en ervoor zorgen dat digitale systemen veilig en betrouwbaar zijn. Dit alles moet worden ondersteund door transparantie en verantwoordingsmechanismen, zodat burgers erop kunnen vertrouwen dat hun gegevens veilig zijn.”
Vrijheid van meningsuiting zonder overheidsinmenging
BVNL beschouwt vrijheid van meningsuiting als een kernrecht, zowel offline als online. De partij verzet zich tegen elke vorm van digitale censuur door de overheid en tegen overheidscontacten met techbedrijven om meningen te onderdrukken of als ‘desinformatie’ te bestempelen.
“We zetten ons in voor wetgeving en beleid om de vrijheid van meningsuiting op internet, met name op social media, te waarborgen. De grens ligt bij het oproepen tot geweld.”
“De overheid mag geen digitale censuur plegen.”
“De overheid mag geen contacten onderhouden met en invloed uitoefenen op social media en techbedrijven over het dwarszitten van Nederlanders met afwijkende meningen en over welke opvattingen als ‘desinformatie’ moeten worden aangemerkt.”
Lichamelijke integriteit en individuele autonomie bij medische keuzes
BVNL stelt dat keuzes over het eigen lichaam, zoals vaccinatie, medische behandelingen en levensbeëindiging, uitsluitend aan het individu toebehoren. De overheid mag zich hier niet mee bemoeien of enige vorm van dwang uitoefenen.
“Medisch-ethische keuzes horen bij het individu, niet bij de Staat. Belang Van Nederland verwerpt iedere vorm van overheidsdwang als het gaat om beslissingen over het eigen lichaam.”
“Vaccinatie of andere medische handelingen zijn altijd de exclusieve keuze van het individu en de overheid mag hier op geen enkele manier dwang of drang op uitoefenen.”
FVD wil dat Nederlandse grondrechten en wetten altijd boven internationale verdragen staan en verzet zich tegen toetsing van wetten aan internationale mensenrechtenverdragen door rechters. Ze pleiten voor het schrappen van artikelen 93 en 94 van de Grondwet, het handhaven van het toetsingsverbod, en het onmogelijk maken dat rechters politieke macht krijgen via het Handvest grondrechten of andere verdragen. De partij ziet dit als essentieel om de democratie te beschermen en de wil van de bevolking leidend te maken.
Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen
FVD vindt dat internationale verdragen, waaronder het Handvest grondrechten, niet automatisch mogen doorwerken in de Nederlandse rechtsorde. Ze willen dat alleen democratisch gekozen volksvertegenwoordigers bepalen welke rechten gelden, om te voorkomen dat rechters of internationale organen politieke macht krijgen ten koste van de nationale democratie.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
“We beëindigen de directe werking van internationaal recht in het Nederlandse stelsel, zodat verdragen niet langer automatisch boven onze nationale wetten staan en rechters onze nationale wetten daar ook niet langer aan kunnen ‘toetsen’.”
“We behouden artikel 120 van de Grondwet en verzetten ons tegen de oprichting van een constitutioneel hof, zodat rechters nooit wetten aan grondrechten kunnen toetsen en daarmee politieke macht naar zich toe trekken.”
“In de Nederlandse Grondwet is via de artikelen 93 en 94 het zogeheten ‘monistische stelsel’ verankerd. Dit houdt in dat internationale verdragen en afspraken direct doorwerken in de Nederlandse rechtsorde, zonder dat het parlement daar nog een aparte omzettingswet voor hoeft aan te nemen... Forum voor Democratie wil deze ondemocratische constructie beëindigen en de controle terugleggen waar die thuishoort: bij ons eigen parlement.”
Geen toetsing van wetten aan internationale grondrechten door rechters
FVD wil voorkomen dat rechters wetten toetsen aan internationale verdragen of het Handvest grondrechten, omdat zij vinden dat dit de democratische legitimiteit ondermijnt en politieke macht verschuift naar de rechterlijke macht.
“Toetsing aan verdragen dient onmogelijk te worden - in lijn met het toetsingsverbod van artikel 120 Grondwet.”
“Niet langer moet de rechter op de stoel van de wetgever kunnen zitten: we beëindigen de toetsing aan internationale verdragen en schrappen de mogelijkheid om op basis van het ‘algemeen belang’ naar de rechter te stappen en bepaald gewenst beleid af te dwingen (vgl. Urgenda).”
Wet op de Rechtsvinding: interpretatie naar oorspronkelijke bedoeling
FVD wil dat rechters de wet alleen uitleggen naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever, en niet naar internationale of veranderende normen zoals het Handvest grondrechten.
“We voeren een Wet op de Rechtsvinding in, zodat rechters de wet moeten interpreteren naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever en niet langer eigen politieke opvattingen kunnen doordrukken.”
De SGP wil de Nederlandse Grondwet en klassieke grondrechten nadrukkelijker beschermen en minder afhankelijk maken van internationale verdragen en rechterlijke interpretaties. Ze pleiten voor een steviger positie van de Grondwet, duidelijke grenzen aan grondrechten zoals demonstratievrijheid, en zijn tegen een constitutioneel hof. De partij benadrukt het belang van balans tussen grondrechten en waarschuwt voor eenzijdige nadruk op gelijkheid of discriminatie.
Grondwet krijgt voorrang boven internationale verdragen
De SGP vindt dat de Nederlandse Grondwet een sterkere positie moet krijgen ten opzichte van internationale regelingen en verdragen, om zo de nationale soevereiniteit en klassieke grondrechten beter te beschermen. Ze willen zwaardere eisen voor het goedkeuren van verdragen en zijn kritisch op constitutionele toetsing door rechters.
“Onze Grondwet verdient een steviger positie ten opzichte van internationale regelingen en verdragen.”
“Er komen zwaardere vereisten bij goedkeuring van verdragen, zoals een tweederdemeerderheid in Tweede en Eerste Kamer.”
“Invoering van een constitutioneel hof is onwenselijk. Constitutionele toetsing door de rechter strekt zich in ieder geval niet uit tot de sociale grondrechten.”
Klassieke grondrechten beschermen, met nadruk op balans
De SGP benadrukt het belang van klassieke vrijheden zoals godsdienst, meningsuiting en onderwijs, maar vindt dat grondrechten altijd in balans moeten worden gebracht en niet absoluut zijn. Ze waarschuwen dat eenzijdige nadruk op bijvoorbeeld gelijke behandeling andere grondrechten kan ondermijnen.
“De overheid moet ook zorgen voor een goede balans tussen grondrechten. Eenzijdige fixatie op discriminatie en gelijke behandeling kan andere grondrechten onder druk zetten, zoals de vrijheid om zich als burgers te verenigen, zich uit te spreken en het geloof te belijden.”
“De overheid is geroepen om de klassieke vrijheden te waarborgen, zoals de vrijheid van godsdienst, meningsuiting en onderwijs.”
Grondrechten niet uitbreiden met progressieve waarden
De SGP verzet zich tegen het opnemen van progressief-seculiere waarden (zoals abortus of het homohuwelijk) als grondrechten of kernwaarden in het nationale of Europese handvest.
“Het betekent geen omarming van progressief-seculiere waarden, zoals abortus of homohuwelijk.”
Recht op leven expliciet in Grondwet, ook voor ongeboren kinderen
De SGP wil dat het recht op leven, inclusief voor ongeboren kinderen, expliciet wordt erkend in de Grondwet, net als in sommige internationale verdragen.
“De Grondwet moet, net als dat in internationale verdragen het geval is, het recht op leven erkennen, ook voor ongeboren kinderen.”
DENK stelt het beschermen en versterken van grondrechten centraal, met nadruk op gelijke behandeling, non-discriminatie en religieuze vrijheid. Ze pleiten voor concrete waarborgen zoals een Constitutioneel Hof, expliciete anti-discriminatiebepalingen in de Grondwet, en wettelijke bescherming van religieuze en digitale rechten. Hun visie is dat grondrechten niet alleen op papier moeten bestaan, maar in de praktijk afdwingbaar en voelbaar moeten zijn voor iedereen.
Constitutioneel Hof voor toetsing aan de Grondwet
DENK wil een Constitutioneel Hof instellen zodat wetten daadwerkelijk getoetst kunnen worden aan de Grondwet, waarmee grondrechten beter beschermd worden tegen inbreuken door de overheid. Dit adresseren ze als een structureel tekort in het huidige systeem.
“Er komt een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan de Grondwet.”
Expliciete anti-discriminatie en antifascisme in de Grondwet
DENK wil de Grondwet versterken door expliciet antifascisme en het verbod op discriminatie op te nemen, zodat de gelijkwaardigheid van alle Nederlanders niet alleen formeel, maar ook inhoudelijk wordt gegarandeerd.
“In de Grondwet wordt expliciet opgenomen dat Nederland het fascisme en extreemrechtse politiek afwijst en kiest voor een pluriforme rechtsstaat waarin iedereen gelijkwaardig is.”
Bescherming van religieuze grondrechten
DENK verdedigt zonder voorbehoud de vrijheid van religie, inclusief het recht op religieus onderwijs, religieuze feestdagen, en bescherming tegen hatespeech. Ze willen wettelijke garanties voor religieuze praktijken en bescherming tegen discriminatie op religieuze gronden.
“DENK verdedigt zonder voorbehoud het recht op religieus en bijzonder onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet blijft onaangetast.”
“De vrijheid van meningsuiting is geen vrijbrief om een geloof en religieuze overtuigingen te besmeuren. DENK pleit voor actieve handhaving van het strafrecht om de vrijheid van godsdienst te beschermen. Dit omvat ook het verbieden van ernstige en onnodig grievende uitlatingen over religies, profeten of heilige teksten.”
Digitale mensenrechten wettelijk borgen
DENK erkent dat digitale technologie nieuwe bedreigingen voor grondrechten oplevert en wil daarom wettelijke waarborgen voor digitale mensenrechten, zoals privacy, non-discriminatie door algoritmen en transparantie.
“In deze wet worden waarborgen voor mensenrechten bij algoritmen verplicht. Het gebruik van afkomstgerelateerde kenmerken in algoritmen en risicoprofielen wordt verboden.”
Toegankelijke rechtsbescherming en versterking van toezichthouders
DENK vindt dat effectieve rechtsbescherming essentieel is voor het waarborgen van grondrechten. Ze willen investeren in sociale advocatuur, de toegang tot de rechter verbeteren en toezichthouders als de Ombudsman en Autoriteit Persoonsgegevens versterken.
“Toezichthouders die mensen beschermen worden versterkt. Hieronder vallen in ieder geval de Ombudsman en de Autoriteit Persoonsgegevens.”
De ChristenUnie benadrukt het belang van klassieke grondrechten zoals vrijheid van godsdienst, onderwijs en meningsuiting, en wil deze actief beschermen tegen afbrokkeling. Ze pleiten voor het afschaffen van het verbod op constitutionele toetsing, zodat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen, en willen dat de overheid altijd rekenschap geeft van grondrechten en mensenrechten bij wetgeving. Concrete voorstellen zijn onder andere het versterken van de rechtsstaat en het moderniseren van het demonstratierecht.
Klassieke grondrechten actief beschermen
De ChristenUnie ziet klassieke grondrechten als fundament van de samenleving en waarschuwt voor afbrokkeling ervan, bijvoorbeeld door druk op vrijheid van onderwijs, vergadering en demonstratie. Ze willen dat deze rechten voor iedereen gelden, ook voor minderheden, en dat de overheid deze actief verdedigt.
“De vrijheid van godsdienst, vereniging, onderwijs en meningsuiting zijn belangrijke pijlers van de manier waarop we samenleven. Die mogen niet worden aangetast. Deze vrijheden gelden voor iedereen, juist ook voor minderheden.”
“Naast externe bedreigingen voor onze democratie zien we dat onze klassieke grondrechten dreigen af te brokkelen doordat bijvoorbeeld de vrijheid van onderwijs, de vrijheid van vergadering en het demonstratierecht onder druk staan.”
Afschaffen verbod op constitutionele toetsing
De ChristenUnie wil dat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen, door het verbod op constitutionele toetsing af te schaffen. Dit moet de bescherming van grondrechten versterken en de rechtsstaat weerbaarder maken.
“Het verbod op constitutionele toetsing wordt afgeschaft zodat rechters wetten ook aan de grondwet kunnen toetsen.”
Overheid moet wetgeving altijd toetsen aan grondrechten
De partij vindt dat de overheid bij het maken van wetgeving altijd rekening moet houden met grondrechten, mensenrechten en fundamentele waarborgen. Dit is essentieel voor een betrouwbare overheid en een sterke rechtsstaat.
“Dit vraagt een betrouwbare overheid die kwalitatief degelijke wetgeving maakt en daarbij rekenschap geeft van de kaders van grondrechten, mensenrechten en andere fundamentele waarborgen.”
Moderniseren en beschermen van demonstratierecht
De ChristenUnie wil het demonstratierecht moderniseren om misbruik en buitensporige verstoring tegen te gaan, maar blijft het grondrecht op demonstratie als groot goed zien.
“Het grondrecht om te demonstreren is een groot goed. Het merendeel van de demonstraties verloopt vreedzaam, maar acties die de orde buitensporig verstoren of de rechten en vrijheden van andere mensen ernstig beperken, zijn in opkomst. Om dit gerichter aan te kunnen pakken, moeten de voorwaarden om te kunnen demonstreren waar nodig aangescherpt.”
50PLUS noemt het "Handvest grondrechten" niet expliciet, maar benadrukt bestaanszekerheid, veiligheid en waardigheid als fundamentele rechten voor ouderen. Hun concrete voorstellen richten zich op bescherming tegen discriminatie, het waarborgen van bestaanszekerheid en het versterken van veiligheid, vooral voor kwetsbare groepen. De partij koppelt grondrechten vooral aan sociale zekerheid, gelijke behandeling en bescherming tegen overlast en onveiligheid.
Bestaanszekerheid als grondrecht
50PLUS beschouwt bestaanszekerheid als een fundamenteel recht en wil het sociaal vangnet versterken om uitsluiting en discriminatie te voorkomen, met speciale aandacht voor ouderen. Dit standpunt adresseert het probleem dat ouderen vaak tussen wal en schip vallen en benadrukt dat bestaanszekerheid geen gunst maar een recht is, wat aansluit bij het idee van grondrechten.
“Bestaanszekerheid is een grondrecht en geen gunst. Ons sociaal vangnet hoort veiligheid te bieden, waardigheid en eerlijkheid.”
Gelijke behandeling en bescherming tegen discriminatie
De partij stelt dat leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt en in het belastingstelsel onacceptabel is en wil wettelijke waarborgen voor gelijke behandeling. Dit raakt direct aan het grondrecht op gelijke behandeling en non-discriminatie.
Veiligheid als basisrecht voor ouderen
50PLUS koppelt veiligheid expliciet aan het recht op een waardig en beschermd bestaan, met extra aandacht voor ouderen die kwetsbaar zijn voor eenzaamheid, discriminatie en maatschappelijke verharding. Dit sluit aan bij het grondrecht op veiligheid en bescherming tegen geweld.
“50PLUS wil een Nederland waarin iedereen zich veilig, gerespecteerd en verbonden kan voelen; op straat, online, in de wijk en in het hart van de maatschappij.”
De SP wil sociale grondrechten, zoals het recht op wonen, zorg en bestaanszekerheid, juridisch afdwingbaar maken en de overheid hier wettelijk toe verplichten. Ze pleiten voor het afschaffen van het toetsingsverbod, zodat rechters wetten aan de grondwet kunnen toetsen, en willen een permanente commissie voor grondrechten en constitutionele toetsing instellen. Hiermee wil de SP waarborgen dat grondrechten daadwerkelijk beschermd en afgedwongen kunnen worden door burgers.
Sociale grondrechten juridisch afdwingbaar maken
De SP vindt dat sociale grondrechten, zoals het recht op wonen, zorg en bestaanszekerheid, niet alleen in de grondwet moeten staan, maar ook juridisch afdwingbaar moeten zijn. De overheid krijgt de plicht deze rechten te garanderen, zodat burgers hun grondrechten daadwerkelijk kunnen opeisen.
“In de Grondwet staan sociale grondrechten: het recht op een woning, het recht op zorg, het recht op maatschappelijke en culturele ontplooiing en het recht op bestaanszekerheid. Deze rechten worden juridisch afdwingbaar en de overheid krijgt de taak om deze rechten te garanderen.”
“De grondwet waarborgt onze grondrechten zoals het recht om te wonen, het recht op zorg en het recht op bestaanszekerheid. We geven de overheid de plicht hierin te voorzien en mensen het recht om de overheid aan deze grondwettelijke plicht te houden.”
Rechters mogen wetten toetsen aan de grondwet
De SP wil het huidige verbod op constitutionele toetsing door rechters afschaffen, zodat rechters kunnen beoordelen of wetten in overeenstemming zijn met de grondwet en de daarin vastgelegde grondrechten.
“Het verbod voor rechters om wetten te toetsen aan de grondwet schaffen we af. De grondwet waarborgt onze grondrechten zoals het recht om te wonen, het recht op zorg en het recht op bestaanszekerheid.”
Permanente commissie voor grondrechten en constitutionele toetsing
Om de bescherming van grondrechten te versterken, wil de SP de tijdelijke commissie grondrechten en constitutionele toetsing omzetten in een permanente commissie.
“Om ervoor te zorgen dat er betere wetten worden gemaakt die de grondrechten respecteren wordt de nu nog tijdelijke commissie grondrechten en constitutionele toetsing versterkt en krijgt deze een permanente status.”
D66 wil de bescherming van grondrechten versterken door rechters de mogelijkheid te geven wetten aan de Grondwet te toetsen en door grondrechten expliciet te waarborgen, zoals het recht op abortus en euthanasie. De partij ziet grondrechten als essentieel voor vrijheid en gelijkheid en wil deze rechten beter bereikbaar en beschermd maken voor iedereen.
Rechters mogen wetten toetsen aan de Grondwet
D66 vindt dat de bescherming van grondrechten tekortschiet zolang rechters wetten niet aan de Grondwet mogen toetsen. Door deze toetsing mogelijk te maken, wil D66 voorkomen dat wetten in strijd zijn met fundamentele rechten en zo de rechtsstaat versterken.
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
Grondrechten expliciet vastleggen in de Grondwet
D66 wil bepaalde grondrechten, zoals het recht op abortus en euthanasie, expliciet in de Grondwet opnemen. Hiermee wil de partij deze rechten beter beschermen tegen politieke wisselvalligheid en waarborgen dat iedereen hierover kan beschikken.
“We leggen de toegang tot abortus en euthanasie expliciet vast in de Grondwet.”
Grondrechten bereikbaar en beschermd voor iedereen
D66 benadrukt dat grondrechten niet alleen formeel moeten bestaan, maar ook daadwerkelijk toegankelijk en beschermd moeten zijn voor iedereen, ongeacht achtergrond of positie. Dit betekent onder andere het verdedigen van het recht op vrije meningsuiting, demonstratie en gelijke behandeling.
“Grondrechten beschermen mensen om vrij en gelijkwaardig te kunnen leven. D66 verdedigt het recht om je uit te spreken, ook als je alleen staat. Het recht om te demonstreren, juist als dat schuurt. En het recht op gelijke behandeling – voor iedereen. We zorgen dat deze rechten beschermd én bereikbaar blijven.”
GroenLinks-PvdA wil de bescherming van grondrechten versterken door toetsing aan de Grondwet mogelijk te maken en een cultuur van grondrechtentoetsing te bevorderen. Ze pleiten voor concrete waarborgen zoals het recht op behoorlijk bestuur, onafhankelijke rechtspraak en het verplicht stellen van impactanalyses op grondrechten bij nieuwe technologie. Hun visie is dat een sterke democratische rechtsstaat en gelijke rechten voor iedereen de basis vormen voor vrijheid en rechtvaardigheid.
Grondwettelijke toetsing door rechters mogelijk maken
GroenLinks-PvdA wil dat burgers wetten kunnen laten toetsen aan de Grondwet, zodat hun klassieke en sociale grondrechten beter beschermd worden. Dit moet een standaardonderdeel worden van de taak van rechters, waarmee de partij een cultuur van grondrechtentoetsing in beleid en uitvoering wil bevorderen.
“We geven burgers het recht om een wet of de uitvoering van een wet te laten toetsen aan de Grondwet als zij het idee hebben dat hun klassieke of sociale grondrechten worden geschonden. Deze toetsing wordt een standaardonderdeel van de taakuitvoering van rechters. We bevorderen een cultuur van grondrechtentoetsing in beleid, en uitvoering.”
Recht op behoorlijk bestuur in de Grondwet verankeren
De partij wil het recht op behoorlijk bestuur expliciet in de Grondwet opnemen, zodat burgers beter beschermd zijn tegen willekeur en onrechtvaardig overheidsoptreden. Dit omvat het recht op bezwaar, inzage in dossiers en duidelijke motivering van besluiten.
“We verankeren het recht op behoorlijk bestuur in de Grondwet. Burgers krijgen het recht om bezwaar te maken bij een onafhankelijke instantie, inzage in hun eigen dossier, en duidelijke motivering van besluiten.”
Impactanalyse op grondrechten verplicht bij nieuwe technologie
Om te voorkomen dat nieuwe technologieën en algoritmen grondrechten schenden, wil GroenLinks-PvdA dat overheidsorganisaties verplicht worden tot een impactanalyse op rechtsgelijkheid en grondrechten bij de inzet van nieuwe technologie of data.
“Overheidsorganisaties worden verplicht tot een impactanalyse op rechtsgelijkheid en grondrechten bij inzet van nieuwe technologie of data.”
NSC wil de bescherming van grondrechten in Nederland versterken door rechterlijke toetsing aan de Grondwet mogelijk te maken en een Grondwettelijk Hof op te richten. Ze pleiten voor een permanente commissie die wetten actief toetst aan grondrechten en willen discriminatie door de overheid expliciet kunnen aanpakken. Hun visie is dat burgers beter beschermd moeten worden tegen overheidsmacht en dat grondrechten daadwerkelijk afdwingbaar moeten zijn.
Rechterlijke toetsing aan de Grondwet en Grondwettelijk Hof
NSC vindt het essentieel dat de rechter wetten kan toetsen aan de Grondwet en wil een Grondwettelijk Hof instellen als hoeder van de grondrechten. Dit moet de positie van burgers versterken en overheidsbevoegdheden begrenzen, zodat grondrechten daadwerkelijk beschermd worden.
“We zijn het enige land in Europa waar de rechter wetten niet kan toetsen aan de Grondwet. Recent is de eerste stap genomen met het wetsvoorstel tot het gedeeltelijk opheffen van het verbod op toetsing aan de Grondwet. De belangrijkste rechten van mensen moeten snel worden beschermd. Ook moet er een Grondwettelijk Hof komen dat als hoeder van de grondrechten van Nederlanders optreedt.”
Permanente commissie voor toetsing aan grondrechten
NSC wil dat de Kamer haar grondwettelijke plicht om wetten te toetsen aan grondrechten serieus neemt en structureel borgt. Daarom pleiten ze voor een permanente commissie die actief toetst of wet- en regelgeving in overeenstemming is met grondrechten.
“De Kamer heeft de grondwettelijke plicht om wetten te toetsen aan de grondrechten. We willen de commissie grondrechten en constitutionele toetsing, die dankzij Nieuw Sociaal Contract is ingesteld, permanent maken. Deze commissie toetst actief of de uitvoering van de wet- en regelgeving in overeenstemming is met de grondrechten.”
Overheid ook aanspreekbaar bij discriminatie
NSC wil dat de overheid niet langer wordt uitgezonderd van wetgeving tegen discriminatie, zodat burgers ook bij eenzijdig overheidshandelen bescherming genieten onder het verbod op discriminatie.
“De uitzondering dat eenzijdig overheidshandelen niet onder de wetgeving over gelijke behandeling valt, heffen we daarom op. Ook de overheid moet aangesproken kunnen worden bij discriminatie.”
De PVV stelt dat grondrechten bedoeld zijn om vrijheid te beschermen, maar vindt dat deze niet onbeperkt moeten zijn, vooral als ze volgens de partij leiden tot onderdrukking of het verdwijnen van vrijheden. De partij pleit voor het beperken of intrekken van grondrechtelijke bescherming voor islamitisch onderwijs en wil grondrechten niet inzetten ter bescherming van praktijken die zij als antidemocratisch beschouwt.
Islamitisch onderwijs uitsluiten van grondrechtelijke bescherming
De PVV wil islamitisch onderwijs verbieden en stelt dat dit geen bescherming verdient onder de vrijheid van godsdienst (artikel 6) of de vrijheid van onderwijs (artikel 23) van de Grondwet. De partij redeneert dat grondrechten niet bedoeld zijn om onvrijheid of antidemocratische ideeën te beschermen, en beroept zich daarbij op het Europees Hof dat de sharia onverenigbaar acht met democratische kernwaarden.
“Daarom stelt de PVV dat islamitisch onderwijs geen bescherming verdient onder artikel 6 of 23 van onze Grondwet en moet worden verboden. Grondrechten zijn er om vrijheid te beschermen, niet om haar af te schaffen.”
“In Nederland beschermt artikel 6 van de Grondwet de vrijheid van godsdienst, 'behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet' – en artikel 23 de vrijheid van onderwijs, 'behoudens het toezicht van de overheid'. Deze vrijheden zijn dus niet onbegrensd.”
“Als zelfs het Europees Hof oordeelt dat de sharia onverenigbaar is met de kernwaarden van een democratische rechtsstaat, is het onacceptabel om antidemocratische sharia-ideeën in de hoofden van kinderen te stoppen.”
De Partij voor de Dieren wil grondrechten versterken door deze expliciet te verankeren in de Grondwet, inclusief nieuwe rechten voor natuur en dieren. Zij pleiten voor het afschaffen van het toetsingsverbod, zodat rechters wetten direct aan de Grondwet kunnen toetsen, en benadrukken het belang van directe, rechtsstatelijke bescherming van grondrechten voor mens, dier en natuur.
Grondrechten voor natuur en dieren opnemen in de Grondwet
De PvdD vindt dat bestaande grondrechten tekortschieten en wil nieuwe grondrechten voor natuur en dieren expliciet in de Grondwet vastleggen. Dit moet zorgen voor betere bescherming en rechtspositie van natuur en dieren, zodat hun belangen vooraf worden meegewogen en niet pas achteraf.
Afschaffen toetsingsverbod: directe toetsing aan de Grondwet
De partij wil dat rechters in alle lagen wetten kunnen toetsen aan de Grondwet, zodat grondrechten daadwerkelijk in de rechtszaal beschermd worden. Dit versterkt de rechtsstaat en maakt een apart constitutioneel hof overbodig.
“We schaffen het toetsingsverbod af, zodat rechters in alle lagen – van rechtbank tot Hoge Raad – wetten kunnen toetsen aan de Grondwet. Grondrechten krijgen zo eindelijk directe bescherming in de rechtszaal.”
De VVD benadrukt het belang van het beschermen van liberale grondrechten en waarden als fundament van de Nederlandse samenleving, maar doet geen concrete voorstellen voor een nationaal Handvest van Grondrechten. In plaats daarvan zet de partij in op het versterken van bestaande grondrechten via aanpassing van wetgeving, zoals het moderniseren van artikel 23 (vrijheid van onderwijs) en het waarborgen van individuele vrijheden en gelijke rechten. De VVD wijst constitutionele toetsing door rechters af en legt de bescherming van grondrechten primair bij de politiek en samenleving.
Moderniseren van grondrechten via bestaande wetgeving
De VVD wil grondrechten beschermen en versterken door bestaande wetten aan te passen, met nadruk op gelijke rechten en het voorkomen van uitsluiting, in plaats van een nieuw Handvest van Grondrechten. De partij ziet het waarborgen van individuele vrijheden als essentieel voor de liberale democratie.
“We blijven zien dat de vrijheid van onderwijs, zoals vastgelegd in artikel 23 van de Grondwet, botst met het gelijkheidsbeginsel. Daarom passen we artikel 23 aan, zodat de vrijheid van onderwijs niet langer het gelijkheidsbeginsel ondermijnt.”
“De VVD staat pal voor het recht van iedereen om zichzelf te kunnen zijn, ongeacht geslacht, seksuele oriëntatie, religie, afkomst of levensovertuiging. De vrijheid om te houden van wie je wilt, om te geloven wat je wilt en om jezelf te uiten, is een fundamenteel recht.”
Geen constitutionele toetsing door rechters
De VVD verwerpt het idee van constitutionele toetsing van wetten door rechters en een constitutioneel hof, en wil de afweging van grondrechten bij de politiek houden.
“Het is aan de politiek en Raad van State om wetten voor invoering te toetsen op grondwettigheid, we schrappen daarom de plannen voor constitutionele toetsing en het constitutioneel hof. Daarmee leggen we belangenafwegingen neer bij gekozen vertegenwoordigers en niet bij ongekozen rechters.”
BBB erkent het belang van grondrechten, vooral in het digitale domein, en pleit voor het expliciet verankeren van digitale grondrechten in de Grondwet. Hun belangrijkste concrete voorstel is het waarborgen van privacy, zeggenschap en autonomie van burgers online, met aanvullende aandacht voor het beperken van digitale surveillance en het beschermen van fundamentele vrijheden.
Digitale grondrechten expliciet in de Grondwet
BBB wil digitale grondrechten expliciet vastleggen om burgers te beschermen tegen inbreuken op privacy en autonomie door overheid en technologiebedrijven. Dit voorstel komt voort uit zorgen over toenemende digitale surveillance en het verlies van publieke controle in het digitale tijdperk.
“Veranker digitale grondrechten in de Grondwet om de privacy, zeggenschap en autonomie van burgers in het digitale domein te waarborgen.”
“Beperk of verbied het gebruik van gezichtsherkenning en andere surveillance in de publieke ruimte zonder expliciete wetgeving en strikt toezicht.”
Het CDA erkent het belang van grondrechten en wil rechters de mogelijkheid geven om wetgeving te toetsen aan de Nederlandse Grondwet, maar blijft tegen de instelling van een Constitutioneel Hof. Daarnaast wil het CDA digitale rechten, zoals transparantie en eigenaarschap van data, beter in de wet verankeren om grondrechten ook online te beschermen.
Rechters mogen wetten toetsen aan Grondwet, geen Constitutioneel Hof
Het CDA wil dat rechters kunnen controleren of wetten de grondrechten van burgers niet schenden door toetsing aan de Grondwet mogelijk te maken. Tegelijkertijd verzet het CDA zich tegen de oprichting van een Constitutioneel Hof, waarmee het een duidelijke grens trekt in de institutionele waarborgen rond grondrechten.
“We willen rechters de mogelijkheid bieden om wetgeving te toetsen aan de Nederlandse Grondwet. Dit stelt rechters in staat om te controleren of wetten de grondrechten van burgers niet schenden. Het CDA is en blijft tegen de instelling van een Constitutioneel Hof.”
Digitale grondrechten wettelijk verankeren
Het CDA ziet het belang van grondrechten in de digitale samenleving en wil daarom digitale rechten, zoals transparantie en eigenaarschap van data, expliciet in de wet vastleggen. Hiermee speelt het CDA in op nieuwe bedreigingen voor grondrechten in het digitale tijdperk.
“We doen voorstellen om digitale rechten beter in de wet te verankeren, zoals het recht op transparantie en het recht op eigenaarschap van data.”
Volt wil grondrechten sterker verankeren door het Handvest van de Grondrechten van de EU uit te breiden en nationaal te waarborgen, met bijzondere aandacht voor lichamelijke autonomie en toetsing van wetgeving aan grondrechten. Ze pleiten voor opname van het recht op lichamelijke autonomie in het Handvest en willen constitutionele toetsing mogelijk maken om schendingen van grondrechten te corrigeren. Volt ziet het Handvest als fundament voor individuele vrijheden en bescherming tegen discriminatie en dwang.
Recht op lichamelijke autonomie opnemen in Handvest
Volt wil het recht op lichamelijke autonomie expliciet als fundamenteel grondrecht in de Grondwet én het Handvest van de Grondrechten van de EU opnemen. Dit moet bescherming bieden voor zelfbeschikking over het eigen lichaam, waaronder abortus, anticonceptie en genderbevestigende zorg, en voorkomt dat deze rechten kunnen worden ingetrokken.
“Volt verankert het recht op lichamelijke autonomie als fundamenteel grondrecht in de Grondwet. Volt pleit voor opname van dat recht in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Handvest van de Grondrechten van de EU. Op deze manier verzekert Volt dat iedereen vrij kan beslissen over het eigen lichaam, waaronder het recht op abortus, anticonceptie, genderbevestigende zorg en bescherming tegen medische of seksuele dwang.”
Constitutionele toetsing aan grondrechten mogelijk maken
Volt wil dat Nederlandse wetgeving aan de Grondwet getoetst kan worden, zodat schendingen van grondrechten – zoals onrechtmatige registratie van ras of etniciteit – kunnen worden gecorrigeerd. Dit versterkt de waarde van grondrechten in de samenleving en sluit aan bij hun streven naar een rechtsstaat waarin het Handvest van Grondrechten leidend is.
“Volt vindt dat Nederlandse wet- en regelgeving aan de Grondwet getoetst moet kunnen worden. Daarom wil Volt dat het toetsingsverbod uit artikel 120 van de Grondwet wordt geschrapt. Zo kunnen onrechtmatige situaties, zoals onrechtmatige registratie van ras of etniciteit, gecorrigeerd worden. Het versterkt bovendien de waarde van grondrechten in de samenleving.”