Verkiezingsprogramma's 2025 overelangrijkste onderwerpen CDA
50PLUS richt zich op thema’s die deels overlappen met de belangrijkste onderwerpen van het CDA, zoals inkomen & koopkracht (AOW, pensioen), wonen, zorg, veiligheid, migratie, economie & ecologie, en onderwijs. Hun voorstellen zijn concreet gericht op het beschermen van de AOW, bouwen voor ouderen, toegankelijke zorg, en een streng migratiebeleid, steeds met het belang van ouderen centraal. 50PLUS onderscheidt zich door generaties te verbinden en prioriteit te geven aan bestaanszekerheid en waardigheid voor ouderen.
Bescherming en verbetering van AOW en pensioenen
50PLUS ziet de AOW als het fundament van bestaanszekerheid en wil deze onaantastbaar houden, met extra voordelen voor ouderen. Dit sluit aan bij het CDA-thema bestaanszekerheid, maar 50PLUS legt de nadruk op ouderen.
“De AOW is het onaantastbare fundament van onze welvaartsstaat en blijft, wat 50PLUS betreft, staan als een huis.”
“De AOW-uitkering is er voor iedereen en blijft gekoppeld aan het wettelijk minimumloon.”
“Dertiende maand voor AOW’ers.”
“Aanpassing wet Toekomst Pensioenen.”
Meer bouwen voor ouderen en generatiewoningen
Wonen is een CDA-kernthema; 50PLUS legt de nadruk op bouwen voor ouderen en meer-generatiewoningen, met aandacht voor specifieke woonvormen.
Toegankelijke en waardige gezondheidszorg voor ouderen
Zorg is voor beide partijen belangrijk, maar 50PLUS focust op ouderenzorg, mantelzorg en het versterken van eerstelijnszorg.
“We willen een waardige, toegankelijke en toekomstbestendige zorg voor iedereen. We pleiten daarom voor het versterken van de eerstelijnszorg, betere ondersteuning van mantelzorgers en structurele investeringen in ouderenzorg en verpleeghuizen.”
“We pleiten voor de invoering van een Ouderenzorgwet, waarin aan ouderen vergelijkbare rechten worden toegekend met de rechten van jongeren volgens de Jeugdzorgwet.”
Streng migratiebeleid met focus op beperking
Migratie is een belangrijk CDA-onderwerp; 50PLUS kiest voor een streng onderscheidend beleid, met beperking van arbeids- en studiemigratie en Europese samenwerking.
Economie en ecologie: Europese aanpak, minder nationale regels
Op het gebied van economie en klimaatbeleid pleit 50PLUS voor Europese coördinatie en het stoppen van nationale extra regels, met nadruk op rentmeesterschap.
“Dezelfde regels voor iedereen binnen Europa. Dus geen nationale CO2-heffingen en geen extra regels bovenop de Europese afspraken.”
“Bescherming van het milieu als generatieproject: rentmeesterschap voor degenen die na ons komen, met inzet van ervaring en betrokkenheid op landelijk én op gemeentelijk niveau.”
Onderwijs: basisvaardigheden en levenslang leren voor ouderen
Onderwijs is voor het CDA een speerpunt; 50PLUS legt de nadruk op basisvaardigheden en het stimuleren van levenslang leren, vooral voor ouderen.
Het CDA richt zich in haar verkiezingsprogramma op het herstellen van vertrouwen in de politiek en samenleving, met nadruk op verantwoordelijkheid, fatsoen en een sterke, eerlijke economie. De belangrijkste concrete voorstellen zijn het investeren in betaalbare woningen, goede zorg, defensie, beheersbare migratie, innovatie en ondernemerschap, en het versterken van sociale samenhang en regionale ontwikkeling. Hun visie draait om een fatsoenlijk land waarin saamhorigheid, minder regels en meer ruimte voor burgers en gemeenschappen centraal staan.
Betaalbare woningen en leefbare regio’s
Het CDA ziet het tekort aan betaalbare woningen als een urgent probleem en wil grootschalige woningbouw mogelijk maken in heel Nederland, met aandacht voor bereikbaarheid en regionale ontwikkeling. Dit moet bijdragen aan een sterke economie en leefbare steden en regio’s.
“We investeren in leefbare steden en in de regio en zorgen voor goede bereikbaarheid met auto en trein. Zo maken we grootschalige woningbouw overal in Nederland mogelijk.”
Sterke, eerlijke economie en innovatie
Het CDA wil een toekomstbestendige economie door te investeren in innovatie, ondernemerschap en onderzoek, met minder regels en meer ruimte voor bedrijven. Ze leggen nadruk op het belang van een aantrekkelijk vestigingsklimaat, regionale economische clusters en het stimuleren van de maakindustrie.
“We willen ruimte geven aan innovatiekracht en ondernemerszin. Daarom investeren we in onderzoek, stimuleren we innovatie en versterken we onze regio’s.”
“Een toekomstbestendige economie is duurzaam, inclusief en innovatief. We willen onze schaarse talenten, ruimte en kapitaal inzetten in de sectoren van de toekomst, met een hogere toegevoegde waarde.”
Verantwoord financieel beleid en gezonde overheidsfinanciën
Het CDA benadrukt het belang van solide overheidsfinanciën, met investeringen die het toekomstig verdienvermogen versterken en het behoud van sociale vangnetten mogelijk maken zonder de staatsschuld te laten oplopen.
“Het CDA staat voor houdbare overheidsfinanciën. Juist door op korte termijn meer ruimte te zoeken, kunnen we de keuzes maken die op lange termijn tot gezondere overheidsfinanciën leiden.”
“Gezonde financiën maken het mogelijk om onze sociale vangnetten te behouden én te versterken, zonder onze kinderen te belasten met torenhoge schulden.”
Beheersbare migratie en stevige asielmaatregelen
Het CDA wil migratie beheersbaar maken met strengere asielmaatregelen, tijdelijke vergunningen en het beperken van gezinshereniging tot het kerngezin, om draagvlak en veiligheid te waarborgen.
“We willen een politiek die aandacht heeft voor wat écht belangrijk is: een betaalbaar huis in een veilige buurt, goede zorg voor wie dat nodig heeft, investeren in defensie en werkbare wetten om migratie beheersbaar te krijgen.”
“We zijn voorstander van de maatregelen uit de Asielnoodmaatregelenwet waarin we kiezen voor tijdelijke asielvergunningen, gezinshereniging terugbrengen tot het kerngezin...”
Investeren in zorg en bestaanszekerheid
Het CDA wil de zorg toegankelijk en betaalbaar houden, met meer capaciteit in de GGZ, automatische uitbetaling van toeslagen en het afschaffen van de kostendelersnorm, zodat mensen elkaar makkelijker kunnen helpen.
“We willen dat er meer capaciteit komt in de ggz-instellingen, zodat alle mensen die dit nodig hebben gebruik kunnen maken van deze intramurale zorg.”
“Toeslagen keren we automatisch en direct uit, zodat fouten en naheffingen verdwijnen. We voeren één nationale betaaldag in voor alle inkomensregelingen.”
“We schaffen de kostendelersnorm in de Participatiewet af, zodat volwassenen zonder boete een huis kunnen delen.”
Versterken van sociale samenhang en gemeenschapszin
Het CDA wil minder regels en meer ruimte voor verenigingen, vrijwilligers en mantelzorgers, en investeert in gemeenschapsvoorzieningen om saamhorigheid en onderling vertrouwen te bevorderen.
Vrijheid van onderwijs en versterken van onderwijskwaliteit
Het CDA staat pal voor de vrijheid van onderwijs en ziet scholen als gemeenschappen die bijdragen aan de ontwikkeling en het levensgeluk van kinderen, met aandacht voor kwaliteit en passende onderwijsplekken.
“Het CDA staat pal voor de vrijheid van onderwijs. Dankzij dit grondrecht hebben ouders de mogelijkheid een school te kiezen die past bij hun overtuiging en opvattingen mits dat niet ten koste gaat van de kwaliteit van het onderwijs...”
Klimaatbestendig waterbeheer en energietransitie
Het CDA kiest voor robuust waterbeheer en een haalbare energietransitie, met aandacht voor het Deltaprogramma, drinkwaterstrategie en het oplossen van knelpunten in de energie-infrastructuur.
DENK onderscheidt zich op de belangrijkste CDA-onderwerpen door sterk te focussen op sociale rechtvaardigheid, bestaanszekerheid, bescherming van religieus en bijzonder onderwijs, en internationale solidariteit. De partij pleit voor een krachtige verzorgingsstaat, behoud van religieuze vrijheden, meer betaalbare woningen, en een rechtvaardig klimaat- en landbouwbeleid. DENK kiest voor concrete investeringen in publieke voorzieningen, versterking van sociale vangnetten, en het beschermen van diversiteit en religieuze waarden.
Versterking van de verzorgingsstaat en sociale zekerheid
DENK wil de bestaanszekerheid vergroten en armoede bestrijden door te investeren in publieke voorzieningen, inkomensondersteuning en een sterk sociaal stelsel. Dit sluit aan bij het CDA-thema van solidariteit en zorg voor elkaar, maar DENK kiest voor meer overheidsregie en herverdeling.
“Wij zetten in op een overheid die de maatschappelijke ongelijkheid de komende periode fors verkleint. Wij staan daarom voor meer geld voor het onderwijs, voor betaalbare woningen, voor het openbaar vervoer, voor de zorg en voor andere publieke voorzieningen.”
“Wij willen een eerlijk loon voor alle Nederlanders. Daarom zijn wij voor een verhoging van het minimumloon naar 18 euro per uur.”
“Wij staan voor extra investeringen in armoedebestrijding en in toegankelijkere armoederegelingen. Er komt een fulltime Minister voor Armoedebestrijding.”
“Werkloosheidsuitkeringen en bijstandsuitkeringen zullen voldoende stijgen met de prijzen om de koopkracht van mensen op peil te houden. De koppeling met het minimumloon blijft bestaan.”
Behoud en versterking van religieus en bijzonder onderwijs
Waar het CDA traditioneel het bijzonder onderwijs en religieuze waarden beschermt, doet DENK dit expliciet en onvoorwaardelijk, met nadruk op artikel 23 en religieuze vrijheid in het onderwijs.
“Behoud en versterking van bijzonder onderwijs. DENK staat pal voor het behoud van artikel 23. Er worden geen extra belemmeringen opgeworpen om nieuwe scholen te stichten.”
“Volledig behoud van bijzonder en religieus onderwijs. DENK verdedigt zonder voorbehoud het recht op religieus en bijzonder onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet blijft onaangetast.”
Betaalbare woningen als kerntaak overheid
DENK maakt van volkshuisvesting een topprioriteit, met stevige overheidsregie en concrete bouwdoelen, waarmee het inspeelt op het CDA-thema van gezinnen en wonen, maar met meer centrale sturing.
“Voor DENK is het een topprioriteit van de overheid om ervoor te zorgen dat iedereen in Nederland een betaalbare woning kan krijgen.”
“Het doel is om jaarlijks 100.000 woningen te bouwen.”
“Er komt een Rijkswoningbouwfonds waarin we meer geld reserveren om de bouw van betaalbare woningen te stimuleren.”
Rechtvaardig klimaat- en landbouwbeleid met oog voor natuur
DENK erkent de verantwoordelijkheid van Nederland voor klimaat en natuur, met nadruk op rechtvaardigheid en bescherming van boeren en natuur, wat aansluit bij CDA-zorg voor rentmeesterschap, maar met meer nadruk op sociale rechtvaardigheid.
“Wij staan voor de klimaatdoelen. Dat betekent dat Nederland klimaatneutraal is in 2050 en dat wij de uitstoot met 55% beperken in 2030.”
“Handhaving van de doelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Wij gaan inzetten op vrijwillige uitkoopregelingen in de landbouw, waarbij als ultimum remedium gedwongen uitkoop niet door ons wordt uitgesloten.”
Internationale solidariteit en ontwikkelingssamenwerking
DENK legt sterk de nadruk op internationale solidariteit, ontwikkelingssamenwerking en rechtvaardige handel, wat deels overlapt met het CDA-thema van naastenliefde en internationale verantwoordelijkheid, maar met meer focus op structurele herverdeling.
De PVV wijkt op meerdere kernpunten sterk af van het CDA, met name op thema’s als landbouw, gezin, zorg, wonen en Europa. De partij kiest voor een harde nationale lijn: volledige asielstop, behoud van soevereiniteit, sterke steun voor boeren en vissers, en het schrappen van klimaatmaatregelen. In tegenstelling tot het CDA, dat inzet op brede middenkoers en samenwerking, kiest de PVV voor scherpe, vaak exclusieve maatregelen gericht op “Nederlanders eerst”.
Volledige asielstop en beperking immigratie
De PVV pleit voor een totale asielstop en het beperken van immigratie, in tegenstelling tot het CDA dat inzet op beheersbare migratie en internationale solidariteit. De PVV ziet immigratie als een bedreiging voor de Nederlandse samenleving en wil drastische maatregelen nemen.
Boeren, tuinders en vissers beschermen tegen Europese regels
De PVV stelt het belang van de Nederlandse voedselvoorziening en boeren centraal en verzet zich tegen Brusselse regelgeving en natuurmaatregelen, waar het CDA doorgaans inzet op een balans tussen landbouw en natuur.
“Boeren, tuinders en vissers zijn het hart van Nederland – wereldtop in vakmanschap, onmisbaar voor onze cultuur en toekomst. De PVV zal hen altijd blijven steunen.”
“Versoepeling van de Brusselse regels; verminderen van het aantal natuurgebieden met Natura 2000-status en/of verkleinen van gebieden”
Geen verdere overdracht van bevoegdheden aan de EU
De PVV wil nationale soevereiniteit behouden en is fel tegen verdere Europese integratie, terwijl het CDA de EU als noodzakelijk samenwerkingsverband ziet.
“De PVV kiest voor een soeverein Nederland. Dat betekent: baas in eigen land, baas over eigen geld, eigen grenzen en eigen regels.”
“Wij willen sterke bilaterale en economische banden met andere landen; samenwerken is prima. Waar wij fel tegen zijn, is een geopolitieke Europese Unie, een Europese superstaat.”
Gezins- en zorgbeleid: eigen risico afschaffen, tandarts in basispakket
De PVV kiest voor het volledig afschaffen van het eigen risico en het terugbrengen van de tandarts in het basispakket, terwijl het CDA doorgaans kiest voor behoud van het eigen risico en gefaseerde zorgverbeteringen.
Woningmarkt: sociale huurverlaging en geen voorrang statushouders
De PVV wil sociale huren verlagen en statushouders uitsluiten van voorrang op sociale huurwoningen, in tegenstelling tot het CDA dat inzet op evenwichtige verdeling en integratie.
Klimaat en energie: schrappen klimaatmaatregelen, focus op betaalbaarheid
De PVV verwerpt klimaatmaatregelen en zet in op betaalbare energie, terwijl het CDA klimaatbeleid als speerpunt ziet.
BBB deelt met het CDA een sterke nadruk op regionale leefbaarheid, familie, gemeenschapszin en het belang van boeren en voedselzekerheid. Hun concrete voorstellen richten zich op het versterken van de regio’s, het beschermen van de agrarische sector, het centraal stellen van voedselzekerheid en het behouden van Nederlandse tradities en waarden. BBB kiest voor beleid dat de basisvoorzieningen in dorpen beschermt, lokale cultuur waardeert en boeren een eerlijke positie geeft.
Regionale leefbaarheid en basisvoorzieningen beschermen
BBB vindt dat het beleid te veel op de grote steden is gericht en wil juist de leefbaarheid in dorpen en regio’s versterken, in lijn met het CDA-thema van “de kracht van de regio”. Ze willen basisvoorzieningen behouden en lokale gemeenschappen ondersteunen.
“Het noaberschap en de leefbaarheid in de regio staan onder druk. Te lang is het beleid gericht geweest op de grote steden. Terwijl alle aandacht uitgaat naar stedelijke ontwikkeling, wordt het gebied eromheen verwaarloosd.”
“De overheid heeft een verbindende rol om te zorgen dat mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat vraagt de inspanning om ervoor te zorgen dat dorpen en wijken een centrale ontmoetingsplek hebben en houden.”
“Vrijwilligers ondersteunen. De overheid ondersteunt lokale verenigingen en vrijwilligerswerk actief.”
Voedselzekerheid en bescherming van de agrarische sector
BBB maakt voedselzekerheid tot kerntaak van de overheid en stelt de positie van boeren, tuinders en vissers centraal, wat sterk aansluit bij het CDA-profiel van “rentmeesterschap” en “boerenbelang”.
“De overheid moet zorgen dat voedsel beschikbaar én betaalbaar blijft. Voedsel is net als wonen en energie een primaire levensbehoefte. BBB zet zich daarom in voor voedselzekerheid in Nederland en Europa.”
“Voedselzekerheid eerst. Er komt op het ministerie een Directie Voedselzekerheid. Beleidsmaatregelen worden altijd getoetst op hun impact op de voedselzekerheid.”
“Boeren, tuinders, vissers en telers verdienen vertrouwen en ruimte om hun werk goed te doen. BBB kiest voor beleid dat werkt in de praktijk, met respect voor vakkennis, innovatie en rechtszekerheid.”
Waardering voor familie, traditie en lokale cultuur
BBB benadrukt het belang van familie, tradities en lokale cultuur als fundament van de samenleving, wat overeenkomt met het CDA-gedachtegoed van “gespreide verantwoordelijkheid” en “waarden en normen”.
“Familie, buren, verenigingen en vrijwilligers vormen het fundament van een zorgzame samenleving. De overheid moet dat niet overnemen, maar versterken en ruimte geven.”
“Waarden zoals vrijheid, gelijkwaardigheid, verantwoordelijkheid en respect voor elkaar. Van Koningsdag tot Dodenherdenking, van dialect tot volkslied: onze tradities zijn geen achterhaalde folklore, maar bouwstenen van een gedeelde cultuur.”
“We komen op voor lokale tradities en gebruiken, zoals kermissen, schutterijen, trekkertrek, sinterklaasintochten, paasvuren, carbidschieten en jaarmarkten.”
Kritisch op Europese inmenging, nationale soevereiniteit voorop
BBB deelt met het CDA een kritische houding tegenover overdracht van bevoegdheden aan de EU en wil nationale soevereiniteit behouden, vooral op thema’s als landbouw, migratie en klimaat.
“Veel regels die het dagelijks leven beïnvloeden komen uit Brussel. BBB is niet tegen Europese samenwerking, maar Nederland moet weer soeverein kunnen kiezen wat werkt. Nationale belangen moeten voorop staan, niet Brusselse dogma’s.”
“Geen nationale koppen op Europees beleid. Extra nationale regels bovenop EU wetgeving worden zoveel mogelijk geschrapt.”
BVNL wijkt sterk af van het CDA op de klassieke CDA-onderwerpen als gezin, sociale cohesie, rentmeesterschap, landbouw, zorg voor ouderen en gemeenschapszin. BVNL kiest voor een uitgesproken klassiek-liberale, economisch rechtse en cultureel-conservatieve koers, met nadruk op individuele vrijheid, een kleine overheid, ondernemersvrijheid en behoud van Nederlandse tradities. Concrete voorstellen zijn onder meer het fors verkleinen van de overheid, het afschaffen van erf- en schenkbelasting, harde aanpak van criminaliteit, en het koesteren van de landbouwsector zonder Brusselse bemoeienis.
Kleine overheid en meer lokale verantwoordelijkheid
BVNL wil de overheid fors verkleinen en de macht terugleggen bij burgers en lokale gemeenschappen, in tegenstelling tot het CDA dat traditioneel inzet op een sterke, verbindende overheid en maatschappelijke organisaties. Dit raakt direct aan het CDA-thema van gespreide verantwoordelijkheid en subsidiariteit, maar BVNL kiest voor radicale decentralisatie en deregulering.
“BVNL stelt zich ten doel om binnen twee regeerperiodes de rijksoverheidsuitgaven met ten minste 35% te verminderen, primair door het schrappen van subsidies, adviesorganen, overheidsreclame, klimaatbeleid, internationale hulp en niet-kerntaken.”
“Dit doen we door een groot deel van de macht weg te halen bij de Staat en weer terug te leggen bij de mensen.”
“Landelijk wordt slechts geregeld wat landelijk niet lokaal geregeld kan worden en Nederland wordt op zoveel mogelijk gebieden weer soeverein.”
Koesteren van landbouw en visserij, afwijzing Brusselse regels
Waar het CDA inzet op rentmeesterschap en een balans tussen landbouw en natuur, kiest BVNL voor het beschermen van de Nederlandse landbouw en visserij tegen Europese regelgeving en milieubeperkingen. BVNL verwerpt Brusselse natuur- en stikstofregels en wil voedselsoevereiniteit centraal stellen.
“Nederland heeft de meest duurzame, meest efficiënte en meest diervriendelijke boeren van de wereld en we zijn de een na grootste agri-exporteur ter wereld, na de VS. Daarom moeten wij onze boeren koesteren en trots zijn op deze prachtige sector.”
“Voor zover nodig zullen we de EU melden dat we voortaan weer onze eigen koers varen op het gebied van landbouw en visserij. Desnoods zetten we ons vetorecht in.”
“Voedselsoevereiniteit moet een speerpunt zijn voor Nederland.”
Respect en betere positie voor ouderen
BVNL erkent het belang van ouderen, maar kiest voor financiële maatregelen en keuzevrijheid, in plaats van het CDA-ideaal van zorgzame gemeenschappen en mantelzorg. De nadruk ligt op herstel van pensioenindexatie en afschaffing van de kostendelersnorm.
“De misgelopen pensioen-indexatie wordt met terugwerkende kracht hersteld. Pensioenen moeten niet geïndexeerd worden met een risicovrije rente, maar met de werkelijk behaalde rendementen. Daarnaast moet de kostendelersnorm worden afgeschaft zodat alleenstaanden die gaan samenwonen niet worden gekort op hun AOW.”
Harde aanpak criminaliteit en bescherming samenleving
In tegenstelling tot het CDA, dat inzet op preventie en sociale samenhang, kiest BVNL voor een harde, repressieve aanpak van criminaliteit, met minimumstraffen en levenslange monitoring van zedendelinquenten.
“Met name zedenmisdrijven, geweldsmisdrijven en misdrijven tegen kinderen verdienen een keiharde aanpak. Hiertoe voeren we minimumstraffen in en verhogen we de straffen. Mensen die veroordeeld zijn voor een zedenmisdrijf worden levenslang gemonitord, bijvoorbeeld met een elektronische enkelband.”
Behoud van Nederlandse tradities en cultuur
Waar het CDA inzet op gemeenschapszin en gedeelde waarden, profileert BVNL zich als cultureel-conservatief en wil het Nederlandse tradities en cultuur beschermen tegen 'woke-isme' en culturele afbraak.
“Wij willen ons mooie Nederland en de daarbij behorende unieke Nederlandse tradities en cultuur intact houden.”
“Nederland is geen lege huls. Onze taal, onze normen, onze geschiedenis en onze waarden zijn het fundament van wie wij zijn. Wie Nederland binnenkomt, past zich aan – niet andersom.”
De ChristenUnie deelt met het CDA een focus op thema’s als woningbouw, landbouw, gezin, rentmeesterschap, en gemeenschapszin, maar legt sterker de nadruk op duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en internationale solidariteit. De partij wil fors investeren in betaalbare woningen, kiest voor een toekomstbestendige landbouw met oog voor natuur en dierenwelzijn, en benadrukt het belang van sterke gemeenschappen en solide overheidsfinanciën. Hun visie is geworteld in christelijk-sociaal denken, met nadruk op zorg voor de schepping, het gezin, en een rechtvaardige samenleving.
Forse investeringen in betaalbare woningen
De ChristenUnie wil de woningnood aanpakken door jaarlijks 100.000 woningen te bouwen, waarvan het merendeel betaalbaar is voor mensen met een gewoon inkomen. Dit sluit aan bij het CDA-thema van wonen, maar de ChristenUnie is expliciet over de omvang en betaalbaarheid.
“We bouwen 100.000 woningen per jaar, waarvan ten minste tweederde goed te betalen is voor mensen met een gewoon inkomen. Daarvoor trekken we de komende jaren miljarden extra uit en maken we ruimte voor ontmoeting in buurten.”
Toekomstbestendige landbouw en rentmeesterschap
De partij kiest voor een landbouwbeleid dat boeren perspectief biedt, maar verbindt dit expliciet aan duurzaamheid, dierenwelzijn en klimaatdoelen. Dit onderscheidt zich van het CDA door de nadruk op ecologische grenzen en innovatie.
“De agrarische sector kan een grote bijdrage leveren aan de klimaatdoelen. De landelijke doelen worden bedrijfsspecifiek gemaakt. Innovatieve bronmaatregelen en schone productietechnieken worden gestimuleerd.”
“Mensen hebben de verantwoordelijkheid en de plicht om op een goede manier met dieren om te gaan. Voor de dierhouderij betekent dit dat er eisen worden gesteld (en gehandhaafd) aan dierenwelzijn met betrekking tot het kunnen vertonen van natuurlijk gedrag.”
Solide overheidsfinanciën en investeringen in de toekomst
De ChristenUnie benadrukt het belang van houdbare overheidsfinanciën, waarbij investeringen vooral gericht zijn op zaken die zich terugverdienen, zoals woningbouw en infrastructuur. Dit sluit aan bij het CDA-thema van degelijke financiën, maar de ChristenUnie is expliciet tegen consumptieve uitgaven op schuld.
“In tegenstelling tot het huidige kabinet gaan we geen consumptieve uitgaven financieren met meer schuld, maar stoppen we juist geld in investeringen die zich terugverdienen, zoals woningbouw, infrastructuur en energienetten.”
“Solide en houdbare overheidsfinancien zijn een randvoorwaarde voor de duurzame bloei van ons land.”
Versterken van gemeenschappen en gezinnen
De ChristenUnie legt sterk de nadruk op het belang van gemeenschappen, gezinnen en sociale samenhang, met concrete voorstellen voor vereenvoudiging van het gezinsbeleid en ondersteuning van gezinnen.
Zorg voor de schepping en ambitieus klimaatbeleid
De partij koppelt rentmeesterschap aan ambitieus klimaat- en milieubeleid, met nadruk op het beschermen van natuur, water en luchtkwaliteit, en het realiseren van de energietransitie.
Internationale solidariteit en ontwikkelingssamenwerking
De ChristenUnie onderscheidt zich door een uitgesproken inzet voor internationale solidariteit, het terugdraaien van bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking en het halen van de 0,7% norm.
“De bezuiniging op de allerarmsten wereldwijd wordt teruggedraaid. Nederland groeit weer toe naar de internationale norm om 0,7% van het bruto nationaal inkomen (bni) uit te geven aan ontwikkelingssamenwerking.”
D66 onderscheidt zich van het CDA door sterk te focussen op gelijke kansen, inclusie, en een progressieve benadering van wonen, natuur en landbouw. Waar het CDA traditioneel inzet op gezin, gemeenschapszin, rentmeesterschap en een sterke rol voor het maatschappelijk middenveld, kiest D66 voor individuele vrijheid, diversiteit en een stevige rol van de overheid in het waarborgen van basisrechten en het versnellen van verduurzaming. D66 wil onder andere het woningtekort aanpakken, discriminatie bestrijden en natuur- en klimaatdoelen versneld realiseren.
Gelijke kansen en inclusie centraal, geen uitzonderingen
D66 maakt van gelijke kansen en inclusie een uitgangspunt voor al het beleid, in tegenstelling tot het CDA dat meer inzet op gemeenschapswaarden en traditionele gezinsstructuren. D66 wil alle vormen van uitsluiting en discriminatie actief bestrijden en benadrukt individuele vrijheid en diversiteit.
“Emancipatie en inclusie zijn geen bijzaak; ze zijn het uitgangspunt voor alles wat we doen. Want wie we ook zijn, hoe we er ook uitzien, van wie we ook houden, wat we ook geloven: iedereen moet zichzelf kunnen zijn en dromen na kunnen jagen.”
“D66 wil alle vormen van uitsluiting, racisme en discriminatie doorbreken: of het nu gaat om afkomst of geloof (jodenhaat of moslimhaat), huidskleur (zoals anti-zwart of anti-Aziatisch racisme), leeftijd, opleidingsniveau, armoede, beperking, neurodiversiteit (zoals ADHD of autisme), seksuele oriëntatie of genderidentiteit (queerhaat) of omdat iemand een vrouw is.”
Wonen als basisrecht, focus op doorstroming en zekerheid
D66 beschouwt wonen als een basisrecht en wil het woningtekort aanpakken door meer regie, doorstroming en het afschaffen van het toeslagenstelsel. Dit contrasteert met het CDA, dat doorgaans meer inzet op eigenaarschap en lokale gemeenschappen.
“Wonen is een basisrecht, of je nu starter of senior, student of statushouder bent. We helpen oudere mensen om een nieuwe woning te vinden, zodat er ook plek vrijkomt voor jongeren en gezinnen. We zorgen dat huurders meer rechten en zekerheid hebben.”
“We schaffen het doolhof van de toeslagen af: in plaats daarvan komt er één vast bedrag. Zo bouwen we aan een samenleving waar vrijheid en zekerheid hand in hand gaan.”
“D66 wil dat woningzoekenden meer te zeggen hebben bij het maken van plannen over wonen.”
Versneld natuurherstel en strenge klimaatdoelen
D66 kiest voor ambitieuze natuur- en klimaatdoelen, met nadruk op het halen van stikstof- en waterkwaliteitsdoelstellingen en het uitbreiden van natuurgebieden. Dit is een duidelijk verschil met het CDA, dat vaak pleit voor meer geleidelijke transities en bescherming van het boerenbelang.
“D66 blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en het halen van de waterkwaliteitsdoelstellingen uit de Kaderrichtlijn Water in 2027.”
“Er komt 50.000 hectare extra natuur. Daarvoor breiden we het Natuur Netwerk Nederland uit.”
“We maken weer ruimte voor natuur in onze leefomgeving. Versnipperde natuur verbinden we. En we herstellen en versterken het watersysteem en het landschap.”
Sterke rol overheid en rechtsstaat, minder nadruk op maatschappelijk middenveld
D66 legt de nadruk op een sterke, beschermende overheid en rechtsstaat, terwijl het CDA traditioneel het maatschappelijk middenveld en de rol van maatschappelijke organisaties centraal stelt.
“Sterke waakhonden van de macht beschermen mensen en kwetsbare belangen, zoals de natuur, tegen onrecht en willekeur. Deze toezichthouders, Rijksinspecties en rechters zorgen dat iedereen zich aan de regels houdt, óók de overheid en machtige bedrijven.”
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
GroenLinks-PvdA richt zich op thema’s als sociale rechtvaardigheid, klimaat, solidariteit, en publieke voorzieningen, die deels overlappen met de traditionele speerpunten van het CDA zoals gezin, zorg, regionale ontwikkeling en gemeenschapszin. Hun voorstellen leggen echter sterk de nadruk op duurzaamheid, gelijke kansen, en het publiek belang boven marktwerking. De partij kiest voor investeringen in publieke sectoren, versterking van de regio’s, en het centraal stellen van het gezin en gemeenschapsvoorzieningen.
Investeren in publieke voorzieningen en gemeenschapszin
GroenLinks-PvdA wil het fundament van de samenleving versterken door te investeren in plekken waar mensen samenkomen, zoals sportverenigingen, scholen, buurthuizen en bibliotheken. Dit sluit aan bij het CDA-thema van gemeenschapszin, maar GroenLinks-PvdA legt de nadruk op verduurzaming en het publiek belang boven winst.
“We investeren in het hart van onze samenleving, de plekken waar mensen samen komen, zoals de sportvereniging, de school, het buurthuis, de bibliotheek en het zwembad.”
“Sportclubs krijgen steun bij verduurzaming en schoolgebouwen gaan we opknappen. We zorgen dat alle kinderen kunnen sporten en naar de bibliotheek kunnen om te leren lezen.”
“In de zorg, het onderwijs, de kinderopvang en het openbaar vervoer moet het algemeen belang voorop staan, niet de winst voor investeerders.”
Gezin centraal in de jeugdzorg
De partij kiest ervoor het gezin centraal te stellen in de jeugdzorg, wat aansluit bij het CDA-standpunt over het belang van het gezin. GroenLinks-PvdA koppelt dit aan meer zeggenschap voor jongeren en het afbouwen van gesloten jeugdzorg.
“We zetten voortaan het gezin centraal.”
“Jongeren krijgen meer zeggenschap over hun behandeling en krijgen recht op een vertrouwenspersoon.”
“We zetten de afbouw van gesloten jeugdzorg voort”
Sterke regio’s en aandacht voor het Koninkrijk
GroenLinks-PvdA wil de positie van regio’s en de Caribische delen van het Koninkrijk versterken, wat aansluit bij het CDA-thema van regionale ontwikkeling en verbondenheid binnen het Koninkrijk.
“De achterstelling van Nederlanders die op Aruba, Curaçao en Sint-Maarten wonen wordt beëindigd: ook zij krijgen stemrecht voor de Tweede Kamer en invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer.”
“We willen dat Nederland en de autonome landen Aruba, Curaçao en Sint-Maarten beter met elkaar gaan samenwerken om de belangrijke uitdagingen die er onder andere zijn op het gebied van sociale ongelijkheid, veiligheid en klimaatverandering aan te gaan.”
Investeren in zorg, economie en infrastructuur
GroenLinks-PvdA kiest voor forse investeringen in publieke voorzieningen, economie, infrastructuur en veiligheid, met het oog op het verkleinen van ongelijkheid en het versterken van de samenleving. Dit raakt aan het CDA-thema van zorg voor elkaar en economische stabiliteit, maar met een progressieve invulling.
“Wij kiezen ervoor om de komende jaren te investeren in onze publieke voorzieningen, economie, infrastructuur en veiligheid.”
“Op lange termijn heeft Nederland er baat bij dat we die investeringen nu doen en niet uitstellen.”
De SGP deelt met het CDA een focus op thema’s als gezin, zorg, landbouw, woningbouw, migratie en rentmeesterschap, maar legt daarbij sterker de nadruk op christelijke waarden en behoudende keuzes. De partij pleit voor versterking van het gezin, meer regie van de overheid bij woningbouw, een restrictief migratiebeleid en verantwoord ondernemerschap, met oog voor maatschappelijke samenhang en financiële degelijkheid. Concrete voorstellen zijn onder meer het aanstellen van een minister voor Gezin en Jeugd, het stimuleren van woningbouw met minder regels, en het beperken van migratie met nadruk op culturele integratie.
Minister voor Gezin en Jeugd
De SGP wil het gezin centraal stellen in beleid en pleit voor een aparte minister voor Gezin en Jeugd. Dit sluit aan bij het CDA-thema van het versterken van gezinnen, maar de SGP kiest voor een explicietere institutionele verankering.
“minister van gezin en jeugd: 31”
Meer regie en versnelling woningbouw
De SGP wil dat de Rijksoverheid meer regie neemt bij woningbouw, met minder belemmerende regels en snellere procedures. Dit raakt het CDA-thema van betaalbaar wonen, maar de SGP benadrukt het beperken van bezwaarprocedures en het faciliteren van gemeenten.
“De SGP vindt dat de Rijksoverheid regie moet hebben, maar provincies en gemeenten houden nadrukkelijk ruimte voor zelfstandige afwegingen, waarbij provincies ruimhartig faciliteren.”
“Er komt een stikstofvrijstelling voor woningbouwprojecten.”
“Ook wordt het aantal bezwaarprocedures verminderd door de voorwaarde te stellen dat een bezwaarmaker een zienswijze bij de gemeente moet hebben ingediend.”
Restrictief migratiebeleid met nadruk op integratie
De SGP kiest voor een restrictief migratiebeleid, waarbij culturele en religieuze integratie centraal staan. Dit verschilt van het CDA door de expliciete nadruk op christelijke en nationale waarden als toelatingseis.
“Bij toelating van (arbeids)migranten wordt allereerst gekeken naar werving van Nederlanders en Nederlandstaligen in het buitenland, vervolgens naar mensen met zo min mogelijk culturele afstand tot de Nederlandse samenleving.”
“Inburgering dient in ieder geval te leiden tot een basale beheersing van de Nederlandse taal, maar ook tot kennis van historische gebeurtenissen, nationale symbolen (zoals ons volkslied en koningshuis), ons cultureel erfgoed en de manier waarop wij in een rechtsstaat samenleven.”
Verantwoord ondernemerschap en minder regeldruk
De SGP wil het verdienvermogen van Nederland versterken door verantwoord ondernemerschap te stimuleren en regeldruk te verminderen. Dit sluit aan bij het CDA-thema van een sterke economie, maar de SGP legt meer nadruk op het beperken van overheidsbemoeienis en het behouden van bedrijven in Nederland.
“Nederland investeert in een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Daarom wordt bezien welke vergunningen, exportbeperkingen en regels internationale handel onnodig belemmeren.”
“betekent dit: snoeien in het woud van regels, minder subsidies en minder overheidsbemoeienis. Om de overheidsuitgaven te kunnen beteugelen, is een kleinere en daadkrachtige overheid nodig.”
Rentmeesterschap en steun voor boeren
De SGP benadrukt het belang van rentmeesterschap en het ondersteunen van boeren, met aandacht voor natuur, waterbeheer en voedselzekerheid. Dit overlapt met het CDA, maar de SGP koppelt het expliciet aan christelijke waarden.
De VVD richt zich op economische groei, een kleinere overheid, het versterken van de middenklasse en het investeren in veiligheid en infrastructuur. In vergelijking met de belangrijkste onderwerpen van het CDA (zoals gezin, zorg, wonen, veiligheid, landbouw en gemeenschapszin) legt de VVD de nadruk op lastenverlichting voor werkenden, behoud van hypotheekrenteaftrek, investeren in infrastructuur en het toekomstbestendig maken van de zorg. De partij kiest voor minder nivellering, meer ruimte voor eigen verantwoordelijkheid en een sterke focus op economische en fysieke veiligheid.
Lagere lasten en behoud hypotheekrenteaftrek
De VVD wil de lasten voor burgers verlagen en de hypotheekrenteaftrek behouden, om de middenklasse te ontlasten en het eigenwoningbezit te stimuleren. Dit sluit aan bij het CDA-thema wonen, maar de VVD kiest expliciet voor minder herverdeling en meer financiële ruimte voor werkenden.
“We verlagen de brandstofaccijns zodat autorijden betaalbaarder wordt. De hypotheekrenteaftrek blijft in stand, en om de woonlasten onder controle te houden maximeren we de jaarlijkse stijging van de onroerendezaakbelasting.”
“We stoppen met steeds maar weer verder nivelleren, verlagen de lasten voor middeninkomens en zetten de werkende Nederlander weer op één.”
Investeren in infrastructuur en bereikbaarheid
De VVD investeert fors in infrastructuur om bereikbaarheid en economische groei te bevorderen, wat raakt aan het CDA-thema van sterke regio’s en leefbaarheid. De nadruk ligt op mobiliteit, onderhoud en het oplossen van knelpunten.
“We investeren met de investeringsagenda voor nationale groei in onze infrastructuur en daarmee de bereikbaarheid van woonwijken, zodat we nieuwe auto-, spoor- en waterwegen kunnen aanleggen en bestaande verbindingen goed kunnen onderhouden.”
“Daarnaast stellen we ons ten doel om de grootste knelpunten uit de file top-10 aan te pakken.”
Toekomstbestendige en betaalbare zorg
De VVD wil de zorg betaalbaar en toekomstbestendig houden door scherpe keuzes te maken en zorgfraude aan te pakken. Dit raakt het CDA-thema zorg, maar de VVD legt meer nadruk op doelmatigheid en minder op solidariteit.
“We geven ruimte aan goede en liefdevolle zorg, maar gaan ook prioriteren en eerlijk de scherpe keuzes maken om de betaalbaarheid en kwaliteit van onze zorg voor de toekomst te waarborgen.”
“We kiezen daarom voor het stevig aanpakken van zorgfraude, met hogere straffen voor fraudeurs en een zwarte lijst bij de Kamer van Koophandel van veroordeelde zorgfraudeurs.”
Kleine, effectieve overheid en minder regeldruk
De VVD kiest voor een kleinere, effectievere overheid met minder regeldruk, in tegenstelling tot het CDA dat vaak inzet op een sterke overheid als hoeder van gemeenschapswaarden. De VVD wil overheidsuitgaven beperken en bureaucratie verminderen.
“Met de Wet op regeldruk- en complexiteitsvermindering verplichten we alle departementen om per kabinetsperiode aantoonbaar wet- en regelgeving te schrappen of te versimpelen.”
“De VVD kiest voor minder uitgeven in plaats van hogere belastingen. Zo leggen we de rekening niet bij hardwerkende Nederlanders of ondernemers neer, maar bij de overheid zelf.”
Investeren in veiligheid en defensie
Veiligheid is een topprioriteit voor de VVD, met forse investeringen in defensie en een harde aanpak van criminaliteit. Dit overlapt deels met het CDA, maar de VVD koppelt veiligheid direct aan economische en geopolitieke belangen.
“De VVD wil investeren in veiligheid en de defensie-uitgaven laten groeien naar 3,5% van onze economie.”
“We maken geld vrij om de economie flink te laten groeien, zodat we ook in de toekomst een welvarend land zijn. Om dat te kunnen betalen, kiest de VVD voor minder uitgeven in plaats van hogere belastingen.”
BIJ1 wijkt sterk af van het CDA op de belangrijkste CDA-onderwerpen zoals wonen, gezin, zorg, democratie en landbouw. Waar het CDA inzet op versterking van gezinnen, woningbouw via markt en corporaties, en behoud van traditionele waarden, kiest BIJ1 voor radicale democratisering, volledige overheidsregie in zorg en wonen, en een uitgesproken sociale en inclusieve koers. BIJ1 wil onder meer alle huren verlagen, 1 miljoen sociale woningen bouwen, en democratische zeggenschap voor burgers en werknemers.
Huren verlagen en sociale woningbouw fors uitbreiden
BIJ1 wil de wooncrisis oplossen door huren te verlagen, leegstand hard aan te pakken en grootschalig sociale woningen te bouwen, in tegenstelling tot het CDA dat markt en middenhuur centraal stelt. De partij ziet wonen als een recht, niet als marktwaar.
“Alle huren omlaag. We zorgen dat huisjesmelkers niet méér huur aan jou kunnen rekenen dan eerlijk is, met bindende maximumprijzen voor elke woning. Te hoge huren maken we lager. Ook in de vrije sector, met terugwerkende kracht.”
“1 miljoen sociale woningen erbij. Een Nationaal Bouwbedrijf bouwt woningen voor mensen, niet voor winst.”
“Wie een woning onnodig leeg laat staan, betaalt een boete van 2,8% van de WOZ-waarde per maand (100% van de waarde in 3 jaar). Na 3 jaar onteigenen (terugpakken) we de woning en wijzen die toe aan mensen om te wonen.”
Zorg volledig in publieke handen, zonder marktwerking
In tegenstelling tot het CDA, dat marktwerking in de zorg deels accepteert, wil BIJ1 de zorg volledig nationaliseren en het eigen risico afschaffen. Iedereen krijgt toegang tot zorg op basis van inkomen, zonder winstoogmerk.
“De zorg komt volledig in handen van de overheid, van ziekenhuis tot verzekeraar. Winst en markt-bureaucratie in de zorg worden zo verleden tijd. Het ‘eigen risico’ en rekeningen aan de balie schaffen we af.”
Radicale democratisering van bestuur en bedrijven
BIJ1 wil burgers en werknemers directe zeggenschap geven in politiek en bedrijfsleven, waar het CDA vooral inzet op representatieve democratie en medezeggenschap. BIJ1 pleit voor bindende burgerfora en vetorecht voor werknemersraden.
“Alle grote bedrijven worden verplicht om werknemers-raden aan te stellen met gekozen vertegenwoordigers van het personeel. Die raden hebben advies- en vetorecht over belangrijke beslissingen als ontslagen, investeringen en reorganisaties.”
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
Woningcorporaties volledig onder overheidscontrole en democratisering
Waar het CDA woningcorporaties als zelfstandige maatschappelijke organisaties ziet, wil BIJ1 deze volledig onder overheidstoezicht plaatsen en bewoners bindende zeggenschap geven.
“Woningcorporaties komen weer volledig onder controle van de overheid en maken we democratisch. Bewonerscommissies krijgen een vooraanstaande, bindende rol in het maken van de regels. Inclusief recht op instemmen met begrotingen en investeringen.”
Klimaatbeleid: natuur en biodiversiteit boven landbouwbelang
BIJ1 kiest voor biodiversiteit en natuurherstel als prioriteit, in tegenstelling tot het CDA dat landbouwbelangen en voedselzekerheid centraal stelt.
“Biodiversiteit wordt prioriteit. Maaibeleid wordt aangepast om natuur de ruimte te geven en er wordt plaats gemaakt voor meer (kleine) ecosystemen in parken en natuurgebieden.”
“Belangrijke ecosystemen, natuurgebieden en wilde dieren moeten rechten krijgen om bescherming, behoud (en eventueel herstel) te waarborgen.”
FVD onderscheidt zich van het CDA door een uitgesproken koers tegen schaalvergroting, bureaucratie en Europese inmenging, en door het radicaal schrappen van klimaat- en stikstofbeleid. De partij legt nadruk op nationale soevereiniteit, bindende referenda, bescherming van boeren, behoud van artikel 23 (onderwijsvrijheid), en het terugdringen van bureaucratie in zorg en onderwijs. FVD wil publieke taken als zorg, onderwijs, landbouw en infrastructuur versterken, maar met minder overheid en meer nationale controle.
Nationale soevereiniteit boven Europese en internationale afspraken
FVD verwerpt Europese integratie en internationale verdragen waar het CDA doorgaans samenwerking zoekt. De partij wil dat Nederlandse wetgeving altijd boven internationale afspraken staat en pleit voor het schrappen van relevante grondwetsartikelen.
“We schrappen de artikelen 93 en 94 van onze Grondwet zodat de Nederlandse wet altijd boven internationale verdragen en afspraken komt te staan.”
Radicaal stoppen met klimaat- en stikstofbeleid, boeren beschermen
Waar het CDA inzet op verduurzaming en innovatie in de landbouw, kiest FVD voor het volledig afschaffen van het stikstofbeleid, het beëindigen van de Green Deal en het beschermen van boeren tegen onteigening en extra regelgeving.
“Het stikstofbeleid gaat volledig van tafel. Boeren moeten kunnen blijven boeren, vrij van onzinnige regels en (semi-)gedwongen onteigeningen.”
“We werken in Europees verband aan het afschaffen van de Green Deal die de boerenstand kortwiekt, zolang het bestaat wordt het in Nederland niet gehandhaafd - inclusief het CO2-handelssysteem (ETS).”
“Geen onteigening of uitkoop van boeren”
Bindende referenda en direct gekozen bestuurders
FVD wil de democratie hervormen door bindende referenda en direct gekozen burgemeesters, in tegenstelling tot het CDA dat vasthoudt aan representatieve democratie.
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat burgers direct zélf kunnen beslissen over belangrijke kwesties. Burgemeesters en andere publieke functionarissen worden niet langer aangesteld, maar rechtstreeks gekozen door de bevolking.”
Behoud van artikel 23 en keuzevrijheid in onderwijs
FVD verdedigt het bijzonder onderwijs en artikel 23 van de Grondwet, waarmee het CDA zich traditioneel ook sterk identificeert, maar FVD koppelt dit aan een bredere kritiek op 'woke' en sociale projecten in het onderwijs.
“Artikel 23 van de Grondwet moet behouden blijven, zodat bijzonder onderwijs de eigen identiteit kan bewaken en eigen”
Terugdraaien van schaalvergroting en bureaucratie in publieke sector
FVD wil schaalvergroting in zorg, onderwijs en gemeenten terugdraaien, waar het CDA vaak inzet op samenwerking en efficiëntie. De partij pleit voor kleinschaligheid en minder bureaucratie.
“De zorg in Nederland wordt steeds meer gedomineerd door zorgverzekeraars en bureaucratie. ... FVD kiest voor kleinschaligheid: regionale ziekenhuizen moeten worden heropend,”
“Sinds de jaren tachtig is Nederland in de ban geraakt van schaalvergroting. Onderwijsinstellingen werden samengevoegd tot anonieme onderwijsfabrieken, zelfstandige zorgverleners en streekziekenhuizen verdwenen in grote zorgmolochen en gemeenten werden massaal gefuseerd.”
JA21 onderscheidt zich van het CDA door te pleiten voor een kleinere, efficiëntere overheid die zich beperkt tot kerntaken, meer directe burgerzeggenschap via referenda, en een restrictief migratiebeleid. De partij legt nadruk op nationale identiteit, economische vrijheid, en het terugdringen van overheidsbemoeienis, met concrete voorstellen zoals het invoeren van bindende referenda, het verlagen van de collectieve lastendruk, en het beperken van migratie. JA21 positioneert zich hiermee als een partij die minder overheid, meer nationale controle en duidelijke grenzen centraal stelt.
Kleinere overheid en beperking tot kerntaken
JA21 wil dat de overheid zich terugtrekt uit niet-essentiële taken en zich richt op veiligheid, publieke voorzieningen, woningbouw en infrastructuur. Dit is een duidelijke breuk met het CDA, dat traditioneel meer waarde hecht aan een actieve, verbindende overheid. JA21 ziet een kleinere overheid als voorwaarde voor economische groei en burgerlijke vrijheid.
Meer directe burgerzeggenschap via referenda
JA21 wil burgers meer directe invloed geven op beleid, onder andere door het invoeren van bindende referenda over gevoelige dossiers zoals migratie en natuur. Dit staat in contrast met het CDA, dat doorgaans meer waarde hecht aan representatieve democratie en bestuurlijke stabiliteit.
“De Minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie dient ... te zorgen voor de organisatie van referenda over dossiers die al jaren om meer invloed van burgers vragen, zoals asiel, bevolkingsgroei, en de manier waarop wij omgaan met natuur in ons land.”
“JA21 wil dus meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op ons grensbeleid.”
Streng migratiebeleid en bescherming nationale identiteit
JA21 kiest voor een restrictief migratiebeleid en koppelt dit expliciet aan het behoud van nationale identiteit en de bescherming van publieke voorzieningen. Dit is een scherper en meer uitgesproken standpunt dan het CDA doorgaans inneemt.
“Grenzen stellen aan migratie en behoud van onze nationale identiteit. JA21 kiest voor een Nederland dat leefbaar is. De bevolkingsomvang van Nederland neemt door migratie te snel toe en migratie legt een veel te grote druk op onze verzorgingsstaat, nationale identiteit en publieke voorzieningen.”
“Migratie moet sterk beperkt worden, en migranten die Nederland wel opneemt moeten integreren.”
Economische vrijheid en lastenverlichting
JA21 benadrukt het belang van economische vrijheid, het terugdringen van regeldruk en het verlagen van lasten voor werkenden en ondernemers. Dit is een kernpunt waar JA21 zich economisch rechtser positioneert dan het CDA.
“Nederland moet weer gaan verdienen. Dat vraagt een overheid die ondernemers de ruimte geeft, lasten voor werkenden zo laag mogelijk houdt en zich richt op economische groei.”
“Werkenden en ondernemers voelen de rekening: hogere belastingen, meer regeldruk en minder ruimte om te investeren en te groeien.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) wijkt op de belangrijkste CDA-onderwerpen als gezin, zorg, onderwijs, sociale zekerheid en volkshuisvesting sterk af door een uitgesproken focus op inclusiviteit, duurzaamheid en het loslaten van traditionele gezins- en economische modellen. PvdD pleit voor toegankelijke zorg en onderwijs, een rechtvaardige sociale zekerheid zonder toeslagen, en een radicaal andere benadering van wonen en gezinsconstructies. Hun visie is gericht op brede welvaart, gelijke kansen en het centraal stellen van mens, dier en natuur boven economische belangen.
Gezinsconstructies en Volkshuisvesting Radicaal Anders
PvdD kiest niet voor het traditionele gezin als norm, maar faciliteert diverse gezinsvormen en alternatieve woonvormen. Dit staat haaks op het CDA-standpunt dat het klassieke gezin en eigen woningbezit centraal stelt.
“Het moet makkelijker worden een hypotheek af te sluiten met meer dan twee mensen, en dit moet bij alle hypotheekverstrekkers kunnen. Op die manier wordt ‘cohousing’ mogelijk gemaakt en kunnen verschillende gezinsconstructies gefaciliteerd worden.”
Sociale Zekerheid Zonder Toeslagen en Meer Menselijkheid
Waar het CDA inzet op het behouden en verbeteren van het toeslagenstelsel en het stimuleren van arbeid, wil PvdD alle toeslagen afschaffen en een menselijker, inclusiever vangnet creëren.
“We maken uiteindelijk alle toeslagen overbodig. Ieder mens moet een voldoende hoog inkomen hebben om in de basisbehoeften te voorzien.”
Zorg als Basisvoorziening, Geen Markt
PvdD verwerpt marktwerking in de zorg en wil de invloed van zorgverzekeraars beperken, met nadruk op regionale toegankelijkheid en zorg voor kwetsbaren. Dit contrasteert met het CDA dat marktwerking en keuzevrijheid in de zorg belangrijk vindt.
Onderwijs: Gelijke Kansen en Structurele Investeringen
PvdD legt de nadruk op gelijke kansen, structurele investeringen en het wegnemen van ongelijkheid in het onderwijs, terwijl het CDA traditioneel inzet op onderwijsvrijheid en de rol van ouders.
“De Partij voor de Dieren staat voor een onderwijssector met voldoende en tevreden leerkrachten, gelijke kansen voor alle leerlingen en gezonde en duurzame huisvesting voor scholen.”
Volkshuisvesting: Geen Markt, Alleen Klimaatbestendig Bouwen
PvdD wil volkshuisvesting als publieke taak, geen marktwerking, en alleen bouwen op klimaatbestendige locaties. Dit verschilt van het CDA dat inzet op koopwoningen en bouwen voor gezinnen.
NSC deelt met het CDA de nadruk op bestaanszekerheid, goed bestuur, regionale spreiding van welvaart en het versterken van de samenleving. De partij stelt concrete maatregelen voor zoals structurele investeringen in regio’s met achterstanden, het versterken van de lokale democratie, en het bevorderen van een open politieke cultuur met meer inhoud en tegenmacht. NSC legt daarnaast sterk de nadruk op het herstellen van vertrouwen tussen overheid en burger en het waarborgen van een transparant, dienstbaar bestuur.
Structurele investeringen in regio’s met achterstanden
NSC wil, net als het CDA traditioneel, dat alle regio’s in Nederland kunnen meedoen en pleit voor structurele investeringen in gebieden met sociale en economische achterstanden. Dit moet de brede welvaart in het hele land bevorderen en regionale ongelijkheid tegengaan.
“We pleiten voor structurele investeringen in regio’s die al jarenlang te maken hebben met sociale en economische achterstanden. Niet als eenmalige impuls, maar vanuit de overtuiging dat brede welvaart alleen mogelijk is als alle delen van het land kunnen meedoen.”
Versterken van lokale democratie en regionale zeggenschap
NSC benadrukt het belang van een sterke lokale en provinciale democratie, met voldoende ondersteuning en inspraak voor burgers. Dit sluit aan bij het CDA-thema van nabijheid en lokale betrokkenheid.
“Een goed functionerende lokale en provinciale democratie vraagt om een goede ondersteuning van de volksvertegenwoordiging bij zijn controlerende taak, onder meer door een stevige griffie en onafhankelijke Rekenkamers. Ook moet er voldoende inspraak zijn voor burgers, bijvoorbeeld via een bindend correctief referendum op lokaal niveau.”
Investeren in een open politieke cultuur en tegenmacht
NSC wil een andere politieke cultuur met meer inhoud, open debat en herstel van tegenmacht, waarmee het aansluit bij het CDA-ideaal van dienstbaar en betrouwbaar bestuur.
Dienstbare en betrouwbare overheid
NSC stelt dat de overheid er voor iedereen moet zijn, gericht op het algemeen belang, en wil af van een technocratische, afstandelijke bestuursstijl. Dit raakt aan het CDA-standpunt van een overheid die dichtbij de burger staat.
“De overheid hoort er te zijn voor iedereen: dienstbaar, betrouwbaar en gericht op het algemeen belang.”
Bestaanszekerheid als basis
Net als het CDA plaatst NSC bestaanszekerheid centraal als fundament voor beleid, met aandacht voor betaalbaarheid en zekerheid voor burgers.
“1. BESTAANSZEKERHEID”
De SP zet zich af tegen het beleid van partijen als het CDA door te pleiten voor een radicaal socialer Nederland, met nadruk op solidariteit, het versterken van de publieke sector en het eerlijker verdelen van lasten. In tegenstelling tot het CDA, dat vaak inzet op middenkoers, gezin, gemeenschapszin en rentmeesterschap, kiest de SP voor stevige herverdeling, hogere lasten voor kapitaal, en het versterken van collectieve voorzieningen. De kern van hun visie is dat grote veranderingen nodig zijn om ongelijkheid en armoede structureel aan te pakken.
Eerlijke verdeling van lasten: kapitaal zwaarder belasten
De SP wil de belastingdruk verschuiven van arbeid naar kapitaal, in tegenstelling tot het CDA dat doorgaans inzet op lastenverlichting voor gezinnen en middeninkomens. De SP ziet de huidige verdeling als oneerlijk en wil dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen.
“Op dit moment komt tachtig procent van de belastinginkomsten uit arbeid en consumptie en maar twintig procent uit kapitaal. Er worden miljarden cadeau gegeven aan de rijkste individuen en grootste bedrijven, terwijl gewone mensen en het werkende klasse de grote meerderheid van Nederland die afhankelijk zijn van hun inkomen uit arbeid, uitkering, of pensioen.”
“Wij doen wat nodig is en zijn zuinig op het geld van Nederland. We moeten investeren in onze mensen en economie, maar de rekening hiervan moet niet langer alleen op de schouders van de werkende klasse terechtkomen.”
Radicaal sociaal beleid boven middenkoers
De SP verwerpt het zoeken naar compromissen en het 'naar het midden schuiven' voor de macht, wat zij impliciet verbinden aan partijen als het CDA. Zij pleiten voor grote, structurele veranderingen in plaats van kleine aanpassingen.
“Onze alternatieven vragen niet om een onsje meer of minder sociaal. De problemen in ons land zijn dermate groot, dat dit om grote veranderingen vraagt. Dat vraagt om een politiek die de sociaalste keuzes maakt en niet naar het midden schuift voor de macht.”
“Deze verkiezingen zijn een kans om de sociaalste keuzes te maken. Onze alternatieven vragen niet om een onsje meer of minder sociaal.”
Investeren in publieke voorzieningen en sociale zekerheid
Waar het CDA vaak inzet op gezin, gemeenschapszin en rentmeesterschap, legt de SP de nadruk op het versterken van collectieve voorzieningen en sociale zekerheid, met een focus op de werkende klasse en mensen met een uitkering of pensioen.
“Dit verkiezingsprogramma is gericht op sociale keuzes vóór de werkende klasse. Op iedereen die voor zijn inkomen moet werken, een uitkering nodig heeft om rond te kunnen komen of zijn of haar hele leven heeft gewerkt en nu AOW en/of pensioen ontvangt.”
“Wij kiezen voor de belangen van de werkende klasse: de grote meerderheid van Nederland die hun inkomen verdient uit arbeid, uitkering of pensioen. Wij kiezen voor een einde aan armoede, want iedereen zou in welvaart moeten leven.”
Volt kiest voor een transparante, democratische overheid en een toekomstgerichte aanpak van landbouw, natuur en bestaanszekerheid. De partij wil de democratie versterken met meer volksvertegenwoordiging en burgerparticipatie, en zet in op duurzame landbouw en bescherming van natuur en dieren. Volt onderscheidt zich door concrete voorstellen zoals het uitbreiden van de Tweede Kamer, het invoeren van burgerberaden, en het centraal stellen van natuurherstel en bestaanszekerheid.
Uitbreiding Tweede Kamer en burgerberaad
Volt wil de democratie versterken door de Tweede Kamer uit te breiden en burgerparticipatie structureel te verankeren. Dit moet leiden tot betere vertegenwoordiging en meer invloed van burgers op beleid, wat aansluit bij het CDA-thema van goed bestuur en democratische vernieuwing.
“We breiden de Tweede Kamer uit van 150 naar 250 zetels. Onze Tweede Kamer is namelijk te klein, zeker in vergelijking met andere Europese landen. Een grotere Tweede Kamer is nodig om de wetgevende en controlerende taak van de Tweede Kamer te versterken, en vooral om de taak van volksvertegenwoordiging beter te vervullen.”
“We richten het allereerste, nationale, permanente burgerberaad ter wereld op. Dit instituut is verantwoordelijk voor het organiseren van burgerberaden in Nederland. Een groep ingelote inwoners kan dan - al dan niet in samenspraak met de politiek - burgerberaden agenderen over onderwerpen die hen na aan het hart liggen, zoals zorg, het klimaat of pensioenen.”
Duurzame landbouw en natuurherstel
Volt legt sterk de nadruk op circulaire, natuurinclusieve landbouw en het herstel van natuurgebieden. Dit sluit aan bij het CDA-thema van rentmeesterschap, maar Volt kiest voor een meer radicale en Europese benadering.
“We zetten in op uitbreiding en herstel van natuurgebieden en verbinden de natuur in Nederland en in de EU. Ook verminderen we de uitstoot van stikstof, waarbij we prioriteit geven aan kwetsbare natuurgebieden.”
Bestaanszekerheid en basisinkomen
Volt wil bestaanszekerheid garanderen door een basisinkomen in te voeren en het belastingstelsel te vereenvoudigen. Dit is een fundamenteel ander voorstel dan het CDA, dat inzet op werk en gezin als basis voor bestaanszekerheid.
“Er komt een maandelijks basisinkomen dat alle toeslagen vervangt. Dit bestaat uit een vaste”
Versterking van transparantie en integriteit overheid
Volt wil de overheid transparanter en eerlijker maken, met strengere regels voor lobby en openbaarheid van agenda’s. Dit raakt aan het CDA-thema van fatsoenlijk bestuur, maar Volt is hierin radicaler en technocratischer.
“We verbeteren de publieke agenda’s van bewindspersonen. De huidige agenda’s zijn vaak onvolledig, moeilijk doorzoekbaar en bevatten vage omschrijvingen. Daarom pleiten wij voor gestandaardiseerde, digitaal doorzoekbare en openbaar beschikbare agenda’s, waarin ook beleidsdossiers en gesprekspartners duidelijk zijn opgenomen.”
“De regels op het gebied van lobby, transparantie en integriteit moeten op iedere bestuurslaag in heel Nederland zo veel mogelijk gelijk worden getrokken.”