Verkiezingsprogramma's 2025 overdefentie
BBB ziet Defensie als fundament van nationale veiligheid en wil fors investeren in een krachtige, moderne krijgsmacht, met nadruk op operationele slagkracht, strategische autonomie en maatschappelijke verankering. De partij streeft naar een groeipad van 3,5% BBP voor defensie-uitgaven, maar koppelt dit aan strikte voorwaarden en wil dat investeringen ook de economie, infrastructuur en regionale ontwikkeling versterken. BBB pleit voor een grotere rol van Defensie in de samenleving, versterking van de defensie-industrie, en een krijgsmacht die daadwerkelijk inzetbaar is bij dreiging.
Fors investeren in operationele slagkracht en modernisering
BBB wil de militaire slagkracht herstellen en versterken met meer personeel, modern materieel en technologische innovatie, gericht op daadwerkelijke inzetbaarheid en afschrikking. De partij koppelt investeringen aan concrete doelen zoals een tweede tankbataljon, geavanceerde drones, en een structurele intensivering van het defensiebudget, maar benadrukt dat uitgaven niet ten koste mogen gaan van sociale voorzieningen.
“Nederland gaat zijn militaire slagkracht niet alleen herstellen, maar versterken tot een niveau dat past bij een moderne natiestaat in de frontlinie van vrijheid en democratie.”
“We steunen daarom het streven naar een versterking van de NAVO en het verhogen van de Nederlandse defensieuitgaven. In dat kader is BBB bereid om het door het CPB geschetste ingroeipad naar 3,5% BBP in 2035 als uitgangspunt te nemen, waarbij we ons in de komende kabinetsperiode conformeren aan een structurele intensivering van ruim zes miljard euro in 2030.”
“Nederland zal overgaan op aanschaf van een tweede tankbataljon diep geïntegreerd met onbemande systemen, wezenlijk voor de slagkracht van onze landmacht en onze bijdrage aan de NAVO.”
“Daarom wordt geïnvesteerd in geavanceerde drone carriers, die onze maritieme slagkracht en inzetbaarheid over de hele wereld vergroten.”
Strikte voorwaarden aan defensiebudget en NAVO-bijdrage
BBB koppelt het verhogen van het defensiebudget aan strikte voorwaarden, zoals een eerlijke lastenverdeling binnen de NAVO en het vermijden van financiering via Europese schulden. Defensie-uitgaven zijn voor BBB geen doel op zich, maar moeten bijdragen aan daadwerkelijke veiligheid en mogen niet ten koste gaan van sociale voorzieningen.
“Na 2030 gelden voor ons duidelijke voorwaarden voor verdere verhoging van onze defensieuitgaven, zoals een eerlijke verdeling van kosten binnen de NAVO en geen financiering via Europese schulden of giften.”
“Defensieuitgaven zijn nooit een doel op zich. BBB wil een krijgsmacht die werkt en kwaadwillenden afschrikt, niet alleen een begroting die scoort.”
“Daarom hanteren we als BBB tien duidelijke voorwaarden, waaronder een eerlijke lastenverdeling tussen NAVOpartners, geen financiering via Europese schulden of giften en een groeipad dat aanpasbaar is bij veranderende dreigingen.”
Versterking van de Nederlandse defensie-industrie en strategische autonomie
BBB wil minimaal 50% van de defensiematerieeluitgaven in Nederland laten landen en de eigen industrie versterken via een Wet Strategische Defensieproductie. Ook wordt een centraal loket voor defensie-industrie opgericht om innovatie en regionale spreiding te bevorderen.
Defensie als vitale sector met prioriteit in regelgeving
BBB wil dat Defensie wettelijk wordt erkend als vitale sector, zodat vergunningen en regelgeving niet langer de operationele inzet en groei van Defensie belemmeren, vergelijkbaar met landbouw en woningbouw.
“BBB wil daarom dat Defensie net als landbouw en woningbouw bij wet wordt erkend als vitale sector, met bijbehorende prioriteit in regelgeving en vergunningverlening.”
Krijgsmacht maatschappelijk verankeren: Nationale Garde, dienstplicht en kazernes
BBB wil een krijgsmacht met een kern van beroepsmilitairen en een grote oproepbare capaciteit, onder meer via een Nationale Garde, vrijwillig dienjaar voor studenten, en kleinschalige kazernes verspreid over het land. Defensie moet zichtbaar zijn in de samenleving en bijdragen aan weerbaarheid, ook in steden.
“Ons doel is een leger bestaande uit een kern van beroepsmilitairen en een grote schil oproepbare capaciteit.”
“De term ‘reservist’ doet geen recht aan de onmisbare inzet van deze parttime militairen, we vormen dit dan ook om, naar een volwaardige Nationale Garde.”
“Alle studenten (MBO, HBO, WO) krijgen de mogelijkheid tot een vrijwillig halfjaar in dienst, met vergoeding en erkende studiepunten (ECT’s).”
“In de toekomst zal Defensie groeien door de realisatie van kleinschalige kazernes door heel Nederland.”
Strategische infrastructuur en civiel-militaire samenwerking
BBB koppelt investeringen in infrastructuur aan defensiebelangen en wil kazernes civiel-militaire functies geven, zoals rampenbestrijding en weerbaarheidstrainingen. Ook wordt infrastructuur als strategisch middel gezien voor militaire inzetbaarheid en nationale veiligheid.
“De Nedersaksenlijn versterkt niet alleen de bereikbaarheid van de regio en de woningbouwcapaciteit, maar vergroot ook de militaire inzetbaarheid van Nederland. Door dit project te koppelen aan Defensieuitgaven, maken we dubbel rendement: voor onze veiligheid én onze economie.”
“Deze kazernes krijgen een toenemende civielmilitaire functie als centra voor rampenbestrijding, EHBOopleidingen, weerbaarheidstrainingen en burgerparticipatie bij nationale veiligheid.”
De Partij voor de Dieren (PvdD) is kritisch over defensie-uitgaven en pleit voor een kleinere, meer op diplomatie en conflictpreventie gerichte rol van defensie, met prioriteit voor natuur, klimaat en mensenrechten. Ze willen geen blanco cheque voor defensie, geen NAVO-norm, geen Europees leger, en streven naar Europese samenwerking zonder afhankelijkheid van de VS. Investeringen in defensie mogen nooit ten koste gaan van klimaat, natuur, zorg, onderwijs of sociale zekerheid.
Kritisch op defensie-uitgaven en NAVO-norm
De PvdD wil geen automatische verhoging van het defensiebudget en verwerpt de NAVO-norm; elke uitgave moet zorgvuldig worden onderbouwd en mag niet ten koste gaan van andere maatschappelijke doelen. Ze zijn kritisch op de NAVO en willen een alternatief samenwerkingsverband zonder de VS.
“Hoewel hiervoor investeringen nodig zijn, zegt de Partij voor de Dieren ‘nee’ tegen een blanco cheque voor defensie. We kijken bij elke maatregel kritisch welke uitgaven nodig zijn om de verdediging van Europa op orde te krijgen en efficiënt te organiseren.”
“Nederland steunt geen specifieke NAVO-norm en geen wettelijke verankering van een defensienorm. Elke uitgave voor defensie wordt bepaald op basis van goede onderbouwing. Uitgaven gaan niet ten koste van klimaat, natuur, sociale zekerheid, zorg en onderwijs.”
“De NAVO-norm wordt gedicteerd door Trump: daar doen wij niet aan mee. We wegen zorgvuldig af wat nodig is op basis van goed onderbouwde plannen. Géén blanco cheque voor defensie.”
Europese defensiesamenwerking zonder VS, geen Europees leger
De partij wil Europese samenwerking op defensiegebied, maar zonder een Europees leger en met behoud van nationale zeggenschap. Ze streven naar onafhankelijkheid van de VS en willen een alternatief voor de NAVO.
“We kiezen voor Europese samenwerking, maar het Nederlandse parlement dient volledige zeggenschap te behouden over de inzet van Nederlandse militairen. Er komt geen Europees leger.”
“Nederland zet zich in voor een alternatief voor de NAVO in de vorm van een samenwerkingsverband tussen betrouwbare Europese en niet-Europese landen zonder de VS.”
“De afhankelijkheid van de VS bouwen we zo snel mogelijk af door te investeren in een eigen Europese defensie.”
Defensie-uitgaven niet ten koste van klimaat, natuur en sociale voorzieningen
Investeringen in defensie mogen niet ten koste gaan van klimaat, natuur, zorg, onderwijs of sociale zekerheid. De partij wil dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen en extra belasting voor de wapenindustrie en de rijksten.
“Investeringen in defensie mogen niet ten koste gaan van klimaat, natuur, sociale zekerheid, zorg en onderwijs.”
“De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen. Daarom worden de grote vervuilers en de rijksten ook extra belast om investeringen in defensie te bekostigen. De wapenindustrie is er niet om winst te maken. Winsten moeten maximaal worden belast en ten goede komen aan de samenleving.”
Focus op diplomatie, conflictpreventie en geweldloze weerbaarheid
Een deel van het defensiebudget wordt ingezet voor diplomatie, conflictpreventie en geweldloze conflictoplossing, in plaats van militaire middelen.
“Een deel van het defensiebudget zal specifiek worden ingezet op diplomatie in conflictsituaties, het ontwikkelen van methoden voor conflictpreventie en geweldloze conflictoplossing, en voor het geweldloos weerbaar maken van de burgers.”
Strenge ethische en ecologische voorwaarden voor defensie
Defensie moet zich aan dezelfde regels houden als burgers en bedrijven, geen uitzonderingen voor vergunningen, geen dierproeven, geen extra ruimte voor oefeningen, en geen kernwapens op Nederlands grondgebied.
“Defensie houdt zich, net als elke burger, elke overheid en elk bedrijf, aan de wettelijke vergunningsplicht (bijvoorbeeld natuurvergunningen) en andere regels rondom bescherming van dieren, natuur, gezondheid en milieu. Er komen geen uitzonderingen voor Defensie.”
“Dierproeven voor defensie worden per direct verboden. Nederland koopt geen, en investeert niet in, defensiemiddelen waarvoor dierproeven zijn gedaan.”
“Er komt geen extra ruimte voor defensie-oefeningen in Nederland, maar we zetten juist in op het verminderen van militaire oefeningen en terreinen in Nederland.”
“Kernwapens worden niet langer op Nederlands grondgebied gestationeerd. Nederland draagt op geen enkele manier bij aan de ontwikkeling van nieuwe kernwapens in Europees verband en ondertekent het VN Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens.”
Strenger wapenexportbeleid en belasting op wapenindustrie
Nederland koopt geen wapens van landen die mensenrechten schenden, voert een strenger wapenexportbeleid, en belast de winsten van de wapenindustrie maximaal.
“Nederland koopt geen wapens meer van landen die zich schuldig maken aan mensenrechtenschendingen, zoals Israël en Saoedi-Arabië.”
“Er komt een windfall tax of solidariteitsbijdrage waarbij de winsten van de wapenindustrie ten goede komen aan de samenleving.”
“Er komt een strenger wapenexportbeleid en de wapenlobby zit niet meer aan de beleidstafel.”
JA21 wil fors investeren in een zelfstandige, schaalbare en moderne krijgsmacht die Nederland en haar belangen effectief kan verdedigen in een instabiele wereld. De partij pleit voor een sterke verhoging van het defensiebudget, uitbreiding van het personeelsbestand, modernisering van materieel en technologie, en het versterken van de Nederlandse defensie-industrie. JA21 wijst een EU-leger af en wil de NAVO centraal stellen, met nadruk op nationale soevereiniteit en strategische autonomie.
Fors verhogen van het defensiebudget en structurele investeringen
JA21 vindt dat de jarenlange verwaarlozing van Defensie Nederland kwetsbaar heeft gemaakt en wil daarom het defensiebudget fors verhogen tot 5% van het BBP in 2035. Dit moet leiden tot acute investeringen in personeel, materieel, munitie, infrastructuur en innovatie, zodat Nederland zelfstandig en langdurig haar belangen kan verdedigen.
“Wij werken lineair toe naar 3,5% + 1,5% van het nationaal inkomen aan defensie(gerelateerde)-uitgaven in 2035.”
“JA21 wil fors investeren in een krijgsmacht die ook in de toekomst in staat zal zijn om de Nederlandse belangen te beschermen”
“De jarenlange verwaarlozing van Defensie heeft ons kwetsbaar gemaakt in een wereld die steeds instabieler wordt.”
“Dit alles vraagt om acute investeringen in personeel, materieel, opleidingen, munitie, infrastructuur en vastgoed.”
Uitbreiding en modernisering van de krijgsmacht
JA21 wil een schaalbare krijgsmacht van circa 200.000 medewerkers in 2035, met verbeterde arbeidsvoorwaarden, meer doorgroeimogelijkheden en maatschappelijke waardering. De partij zet in op uitbreiding van het dienjaar, invoering van verplichte dienstplicht-elementen naar Scandinavisch model, en modernisering van materieel en technologie (zoals drones, AI, meer F35’s, tanks, artillerie en satellietcapaciteit).
“JA21 streeft naar een schaalbare krijgsmacht van circa 200.000 medewerkers – militairen, burgers en reservisten – in 2035.”
“Flinke verbetering van arbeidsvoorwaarden, doorgroeimogelijkheden en maatschappelijke waardering voor defensiepersoneel. Uitbreiding van het dienjaar en toewerken naar verplichte elementen van dienstplicht naar Scandinavisch model.”
“De krijgsmacht moet op innovatieve wijze de laatste technologische ontwikkelingen toepassen in de organisatie, waaronder met de integratie van drones en AI.”
“De landmacht versterken om langdurig achtereen te kunnen opereren: meer gevechtskracht, inclusief tankcapaciteit, artillerie, grondgebonden luchtverdediging en meer eigen logistieke middelen.”
“De luchtmacht uitbreiden met meer F35’s, extra helikoptercapaciteit en tactische en strategische luchttransportmiddelen. Nederland investeert bovendien in satellietcapaciteit en digitale beveiliging van communicatie- en informatie-infrastructuur.”
Versterken van de Nederlandse defensie-industrie en strategische autonomie
JA21 wil de Nederlandse defensie-industrie versterken door belemmerende regelgeving te schrappen, langdurige opdrachten te verstrekken en productie van munitie in Nederland te stimuleren. De partij wijst afhankelijkheid van buitenlandse steun af en wil geen EU-leger buiten de NAVO.
“Voor de defensie-industrie schrapt JA21 belemmerende regelgeving en zet het in op langdurige opdrachten binnen Nederland.”
“Daarnaast wil JA21 naast hoog- ook productie van laagtechnologische munitie in Nederland. Dit moet met het aangaan van lange-termijn orders economisch levensvatbaar worden gemaakt.”
“Geen EU-leger en geen militaire inzet zonder aantoonbaar Nederlands belang of mandaat.”
“Geen afhankelijkheid van Amerikaanse ondersteuning voor strategische capaciteiten.”
NAVO centraal, geen EU-leger, focus op nationale soevereiniteit
JA21 bevestigt de loyaliteit aan de NAVO, maar wil geen EU-leger en geen militaire inzet zonder aantoonbaar Nederlands belang. De partij benadrukt het belang van nationale soevereiniteit en zelfstandige verdediging van vitale infrastructuur, inclusief de Koninkrijkseilanden.
“We bevestigen onze loyaliteit in NAVO-verband, militair, diplomatiek en financieel. Tegelijk blijven we als eerste alert op onze eigen soevereiniteit, en steunen dus geen EU-leger buiten NAVO, geen militair optreden zonder Nederlands belang, en geen afhankelijkheid van Amerikaanse ondersteuning voor strategische capaciteiten.”
“De veiligheid van de Koninkrijkseilanden in de Caribische Zee moet Nederland zelfstandig kunnen garanderen.”
De SGP pleit voor een sterke, robuuste en gemoderniseerde krijgsmacht, met forse verhoging van het defensiebudget tot 5% van het BBP in 2035. De partij wil investeren in personeel, modern materieel (zoals F-35’s, onderzeeboten en drones), innovatie, en een sterke Nederlandse defensie-industrie, waarbij de NAVO de hoeksteen van het veiligheidsbeleid blijft. Besluitvorming over internationale missies blijft nationaal, en er is expliciete afwijzing van een Europees leger.
Voldoen aan NAVO-norm en forse verhoging defensiebudget
De SGP vindt dat Nederland structureel meer moet investeren in defensie, met als doel de NAVO-norm te halen en zelfs te overtreffen. Dit is volgens de partij noodzakelijk vanwege de verslechterde geopolitieke situatie en om de krijgsmacht op peil te brengen.
“De SGP wil gaan voldoen aan de nieuwe NAVO-norm voor defensie-uitgaven. In 2035 besteedt Nederland 5% van het BBP aan onze Defensie, waarbij 1,5% wordt besteed aan bredere investeringen in maatschappelijke weerbaarheid en infrastructuur.”
“Dankzij onze initiatiefwet is er nu een minimumnorm voor defensie-uitgaven wettelijk verankerd. Defensie kan hierdoor blijven opschalen én moderniseren om bedreigingen van vandaag én morgen het hoofd te bieden.”
Investeren in modern materieel en innovatie
De SGP wil dat Nederland investeert in modern materieel, innovatie en cybercapaciteiten om de krijgsmacht toekomstbestendig te maken. Speciale aandacht is er voor F-35’s, luchtverdediging, onderzeeboten, drones en cyber.
“De SGP wil dat Nederland meer F-35’s en meer luchtverdediging inkoopt. Ook moet Nederland de infanteriebataljons zo veel mogelijk aanvullen.”
“De SGP wil extra investeren in specialisaties als de speciale eenheden en onderzeebootcapaciteit.”
“Nederland investeert in innovatie, drones, counterdrone systemen en overige cybercapaciteiten.”
Versterken van personeel en werkgeverschap Defensie
De SGP wil Defensie aantrekkelijker maken als werkgever, onder meer door een nieuw loongebouw, uitbreiding van dienstmogelijkheden en betere zorg voor militairen en veteranen.
“De SGP wil daarom een nieuw loongebouw waardoor Defensie een aantrekkelijk werkgever is. Dit helpt ook om opgeleide militairen te behouden.”
“De SGP wil de voltijd en deeltijd dienmogelijkheden uitbreiden, inclusief reservisten. Het Defensity College en het Dienjaar worden opgeschaald.”
“De overheid moet haar zorgplicht voor dienende militairen en veteranen serieus nemen.”
Versterken en opschalen Nederlandse defensie-industrie
De SGP wil de Nederlandse defensie-industrie opschalen, innovatie stimuleren en zorgen dat Nederland maximaal profiteert van investeringen in nieuw materieel.
“De defensie-industrie moet worden opgeschaald nu de vraag naar wapensystemen stijgt.”
“Om te waarborgen dat de defensie-industrie expertise en zekere productiecapaciteit behoudt in vredestijd zijn langetermijn contracten nodig.”
“De SGP wil dat de Nederlandse maakindustrie maximaal betrokken is bij de aanschaf van nieuw materieel zoals onderzeeboten, schepen en tanks, en hier daadwerkelijk van profiteert.”
NAVO als hoeksteen, afwijzing Europees leger
De SGP ziet de NAVO als de belangrijkste veiligheidspartner en wijst een Europees leger en overdracht van militaire bevoegdheden aan Brussel expliciet af.
“De NAVO is onze belangrijkste veiligheidspartner. De EU vult slechts aan waar dit meerwaarde biedt en zij bevoegdheid heeft.”
“De SGP wil echter geen Europees leger en vindt de nieuwe Europese Defensiecommissaris ongewenst. Niet Brussel, maar Den Haag blijft besluiten over het uitzenden van troepen.”
Snellere, effectievere en nationale besluitvorming over missies
De SGP wil dat besluitvorming over internationale missies nationaal blijft en zorgvuldig gebeurt, met duidelijke mandaten en doelen.
“Besluitvorming over deelname aan internationale missies moet zorgvuldig gebeuren. Het mandaat en de reden voor deelname moet helder zijn. De opzet en doelen van de missie dienen haalbaar en effectief te zijn.”
“Niet Brussel, maar Den Haag blijft besluiten over het uitzenden van troepen.”
De VVD kiest voor een forse en structurele versterking van de Nederlandse defensie, met als doel een technologisch superieure krijgsmacht die zelfstandig en samen met bondgenoten de veiligheid kan waarborgen. De partij wil minimaal 3,5% van het BNP investeren in defensie, de NAVO-norm wettelijk vastleggen, en zet sterk in op innovatie, Europese samenwerking (zonder Europees leger), en het versterken van de Nederlandse defensie-industrie. De nadruk ligt op afschrikking, modernisering, en het vergroten van de strategische autonomie van Nederland en Europa.
Structureel verhogen van defensie-uitgaven tot minimaal 3,5% BNP
De VVD vindt dat Nederland fors meer moet investeren in defensie om de krijgsmacht te moderniseren, NAVO-verplichtingen na te komen en de Russische dreiging het hoofd te bieden. De partij wil deze investeringsnorm wettelijk vastleggen voor structurele zekerheid.
“Op termijn is een investering van tenminste 3,5% is nodig om onze krijgsmacht te moderniseren en onze NAVO-verplichtingen na te komen; een eerlijke contributie is de logische en morele verplichting van elke bondgenoot.”
“De VVD heeft de 2%-norm al als harde ondergrens wettelijk vastgelegd. Om ons land en onze krijgsmacht de zekerheid voor de lange termijn te geven die zij verdient, leggen we de geldende NAVO-norm van 3,5% als streefcijfer ook vast in de wet.”
“Een investering van 3,5% van ons Bruto Nationaal Product (BNP) is nodig om onze krijgsmacht te moderniseren.”
Technologisch superieure en moderne krijgsmacht
De VVD wil dat de Nederlandse krijgsmacht technologisch superieur is, met het beste materieel, voldoende munitie, en investeringen in wapens van de toekomst zoals hypersonische raketten en drones. Dit moet de afschrikking versterken en de economie stimuleren.
“De VVD wil dat Nederlandse militairen over het beste materieel beschikken. We zorgen dat de munitievoorraden en andere essentiële voorraden op peil zijn, zodat onze krijgsmacht langdurig inzetbaar is. We investeren in de wapens van de toekomst, zoals hypersonische raketten en drones, en brengen de luchtverdediging snel op orde.”
“We investeren in hoogwaardige defensiecapaciteit stimuleren we innovatie, creëren we banen en versterken we onze positie als technologische voorloper.”
Versterken van de Nederlandse defensie-industrie en innovatie
De VVD wil bij militaire aankopen waar mogelijk Nederlandse ondernemers bevoordelen, innovatieclusters versterken en Europese defensiemarkten openbreken. Dit moet de strategische autonomie vergroten en de economie versterken.
“Daarom geven we bij militaire aankopen waar mogelijk voorkeur aan Nederlandse ondernemers op de terreinen waar onze industrie goed in is en investeren we in belangrijke innovatieve defensieclusters, bijvoorbeeld in de regio’s Eindhoven, Nijmegen en Twente.”
“Voor onze defensie-industrie zetten we in op behoud van zelfstandigheid in zaken waar we traditioneel sterk in zijn, zoals het marinebouwcluster en radars. Daarnaast versterken we gericht een aantal innovatieve niches, zoals quantumtechnologie en drones.”
Geen Europees leger, wel sterke Europese pijler binnen NAVO
De VVD is tegen een Europees leger, maar wil wel een zelfstandiger Europese defensiesamenwerking binnen de NAVO, met gezamenlijke aanschaf van dure systemen en een Europese nucleaire afschrikking onder Frans/Brits leiderschap.
“We willen geen Europees Leger: de Tweede Kamer besluit altijd of onze krijgsmacht ergens wordt ingezet. Het gaat hier immers over onze eigen mensen.”
“De VVD wil dat Nederland een constructieve houding aanneemt ten opzichte van een geloofwaardige Europese kernparaplu onder Frans en eventueel Brits leiderschap.”
“Zo bouwen we aan een sterke Europese pijler binnen de NAVO, die zelfstandiger kan opereren als dat nodig is.”
Uitbreiding personeelsbestand en maatschappelijke verbinding
De VVD wil het personeelsbestand van defensie uitbreiden met 100.000 militairen en reservisten, jongeren enthousiasmeren via een verplichte enquête, en overweegt herinvoering van de opkomstplicht als vrijwillige aanwas onvoldoende is.
“Defensie heeft een nieuw personeelsmodel nodig, waarbij naast beroepsmilitairen ook dienjaarders en reservisten een volwaardige rol hebben. Om de krijgsmacht op sterkte te brengen en de verbinding met de samenleving te herstellen, zetten we een eerste stap door een verplichte enquête voor jongeren in te voeren.”
“Als dit onvoldoende resultaat oplevert, overwegen we andere stappen, zoals de herinvoering van de opkomstplicht.”
Defensie ook inzetten voor binnenlandse veiligheid
De VVD wil dat defensie in vredestijd een grotere rol speelt in de samenleving, onder andere door militaire bijstand aan civiele autoriteiten en uitbreiding van de Koninklijke Marechaussee.
Volt pleit voor een sterke, geïntegreerde Europese defensie onder democratische controle, met gezamenlijke Europese strijdkrachten, een gedeelde defensie-industrie en gezamenlijke financiering. De partij wil af van afhankelijkheid van de VS, zet in op samenwerking binnen de EU en met bondgenoten, en benadrukt transparantie, innovatie en ethische normen bij defensie-uitgaven. Volt koppelt defensie-expansie aan Europese waarden, internationale verplichtingen en het behoud van sociale investeringen.
Europese krijgsmacht onder democratische controle
Volt wil een volwaardige Europese krijgsmacht die samenwerkt met de NAVO, maar zelfstandig kan optreden en onder toezicht staat van het Europees Parlement. Dit moet de veiligheid van EU-inwoners waarborgen en de afhankelijkheid van de VS verminderen.
“Daarom bouwen we aan een Europese krijgsmacht die samenwerkt met de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en die onder toezicht staat van het Europees Parlement. Zo kan de EU sneller en zelfstandiger reageren als er gevaar dreigt.”
“Ons uiteindelijke doel is duurzame vrede en het verdedigen van de internationale rechtsorde. Daarvoor is een volwaardige Europese defensie nodig: een pijler binnen de NAVO, onder democratische controle van het Europees Parlement en geleid door een verantwoordelijke commissaris.”
Gezamenlijke Europese defensie-industrie en inkoop
Volt wil de defensie-industrieën van EU-lidstaten integreren, gezamenlijke inkoop centraliseren en investeren in innovatie, om kosten te besparen, de economie te versterken en onafhankelijker te worden van externe leveranciers.
“We ontwikkelen als EU een gezamenlijke defensie-industrie. Daar delen we middelen, kopen we samen materieel in en werken Europese bedrijven nauwer samen. Dit versterkt de economie, creëert banen en vergroot onze onafhankelijkheid.”
“De Europese Commissie krijgt de taak om defensieaanbestedingen te centraliseren, zodat de vraag wordt gebundeld en dubbele kosten worden voorkomen.”
“De defensie-industrieën van de lidstaten worden geïntegreerd om de interoperabiliteit van wapensystemen en strijdkrachten te verbeteren, zodat systemen van verschillende Europese leveranciers op elkaar aansluiten (zoals ook vereist is binnen de Europese strijdkrachten).”
Structurele en gezamenlijke financiering van defensie
Volt wil structurele investeringen in Europese defensie, met focus op resultaat en gezamenlijke financiering via eurobonds. Uitgaven boven 2% van het bbp moeten naar gezamenlijke projecten gaan, met transparantie en democratische normen als randvoorwaarden.
“Er wordt structureel geïnvesteerd in wat écht nodig is, met focus op resultaat, niet alleen op hoeveel procent van het budget naar defensie gaat. De uitbreiding binnen defensie wordt gezamenlijk gefinancierd met eurobonds. Uitgaven boven de 2% van het bruto binnenlandse product (bbp) worden gericht op gezamenlijke Europese projecten.”
“Alle defensie-uitgaven moeten voldoen aan democratische normen, Europese waarden en het internationaal recht. De zorgen van burgers over stijgende defensiebudgetten worden serieus genomen. We praten daar open en eerlijk over, vooral als de sociale uitgaven onder druk staan.”
Europese militaire doctrine, commandostructuur en interoperabiliteit
Volt pleit voor een gezamenlijke Europese militaire doctrine, een centraal hoofdkwartier, een gedeelde inlichtingendienst en interoperabele wapensystemen, om de paraatheid en effectiviteit van Europese strijdkrachten te vergroten.
“Een Europese militaire doctrine bepaalt hoe de EU in conflictsituaties militair optreedt.”
“Volt pleit voor een gezamenlijke Europese commandostructuur, met een hoofdkwartier, een centrale militaire academie en een gedeelde inlichtingendienst.”
“Nieuwe Europese wapensystemen moeten goed met elkaar samenwerken (interoperabel zijn).”
Personeelstekort aanpakken met aantrekkelijker dienmodel
Volt wil het personeelstekort bij de krijgsmacht aanpakken door betere arbeidsvoorwaarden en een vrijwillig Europees dienmodel met civiele en militaire trajecten, gericht op jongeren en reservisten.
“Volt maakt de krijgsmacht aantrekkelijker door snellere sollicitatieprocedures; betere huisvesting en infrastructuur; hogere salarissen en erkenning van opgedane vaardigheden in onderwijs en andere loopbanen.”
“Volt bepleit een vrijwillig Europees dienmodel. Dit dienmodel biedt zowel civiele als militaire trajecten aan, bijvoorbeeld cyberveiligheid of crisisrespons. Het is een laatste redmiddel bij personeelstekorten. Deelname door EU landen blijft vrijwillig.”
Europese nucleaire capaciteiten onder EU-regie
Volt wil minder afhankelijk zijn van de VS voor nucleaire veiligheid, investeert in modernisering van Franse kernwapens (gericht op second strike), en wil duidelijke afspraken met Frankrijk en het VK.
“De EU wil voor nucleaire veiligheid minder afhankelijk zijn van de VS. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk worden betrokken bij een sterker Europees nucleair veiligheidskader.”
“De EU investeert samen in de modernisering van Franse kernwapens, gericht op het versterken van second strike-systemen in plaats van op het uitbreiden van het aantal kernkoppen.”
BVNL wil een volledig soevereine Nederlandse krijgsmacht, gericht op nationale verdediging en het NAVO-bondgenootschap volgens de oorspronkelijke defensieve afspraken. Ze pleiten voor directe verhoging van het defensiebudget naar 2% van het BNP, geen militaire betrokkenheid buiten NAVO-grondgebied, en betere arbeidsvoorwaarden voor militairen. BVNL is tegen herinvoering van de dienstplicht en wil de Nederlandse defensie-industrie niet onnodig beperken.
Volledig soevereine krijgsmacht, alleen defensieve NAVO-rol
BVNL vindt dat de Nederlandse krijgsmacht volledig soeverein moet zijn en zich uitsluitend moet richten op de verdediging van Nederland en NAVO-lidstaten. Ze willen geen inmenging in buitenlandse oorlogen en geen militaire of financiële steun buiten het NAVO-grondgebied. Dit standpunt adresseert de wens tot onafhankelijkheid en terughoudendheid in internationale militaire interventies.
“De krijgsmacht is uitermate belangrijk voor de veiligheid van Nederland en moet daarom volledig soeverein zijn, met voldoende personeel en materieel.”
“Nederland mengt zich niet in oorlogen waar wij niets mee te maken hebben en we streven altijd naar diplomatieke onderhandelingen.”
“Er worden geen operaties of oorlogen financieel of militair gesteund buiten het NAVO-grondgebied.”
“We houden ons aan onze NAVO-verplichtingen, maar we steunen geen oorlogen buiten het NAVO-grondgebied met materieel of personeel.”
Direct voldoen aan 2% NAVO-norm, geen 5%
BVNL wil dat Nederland per direct voldoet aan de 2% BNP-norm voor defensie-uitgaven zoals door de NAVO gesteld, maar verzet zich tegen een verhoging naar 5%. Dit is een concreet budgettair standpunt dat gericht is op het nakomen van internationale verplichtingen zonder deze te overtreffen.
Betere arbeidsvoorwaarden voor militairen
BVNL erkent het belang van goede arbeidsvoorwaarden voor militairen, met name voor die in lagere loonschalen en met betrekking tot het pensioengat. Dit moet het beroep aantrekkelijker maken en recht doen aan hun inzet.
Geen herinvoering dienstplicht, geen opkomstplicht
BVNL is expliciet tegen de (her)invoering van de dienstplicht of opkomstplicht. Dit standpunt benadrukt hun liberale visie op individuele vrijheid en keuze.
“We zijn tegen de dienstplicht en willen ook geen herinvoering van de opkomstplicht.”
Geen wapenleveranties als eigen veiligheid niet gegarandeerd
BVNL wil geen wapens meer weggeven aan andere landen als de eigen veiligheid niet gegarandeerd kan worden door de Nederlandse krijgsmacht. Dit is een veiligheidsmaatregel gericht op prioriteit voor nationale belangen.
“Er worden geen wapens meer weggegeven aan andere landen als onze eigen veiligheid niet gegarandeerd kan worden door onze eigen krijgsmacht.”
Geen extra beperkingen voor Nederlandse defensie-industrie
BVNL wil dat de Nederlandse defensie-industrie niet wordt gehinderd door strengere exportcriteria dan andere EU- of NAVO-landen. Dit standpunt is gericht op het versterken van de nationale industrie en het waarborgen van een gelijk speelveld.
“We hinderen onze eigen Nederlandse defensie-industrie niet door strengere criteria te hanteren voor exportvergunningen dan andere EU- of NAVO-landen.”
Defensie ondersteunt civiele taken bij tekorten
BVNL is voorstander van het inzetten van defensie ter ondersteuning van politie en bewakingstaken wanneer de civiele capaciteit tekortschiet. Dit is een pragmatische maatregel om de veiligheid te waarborgen.
Het CDA wil fors investeren in defensie, met als doel een sterke, moderne krijgsmacht en een weerbare samenleving. Ze pleiten voor het verhogen van het defensiebudget tot NAVO-norm, herinvoering van de militaire opkomstplicht, en een grotere rol voor reservisten en de defensie-industrie. Iedereen draagt financieel bij via een 'vrijheidsbijdrage', omdat veiligheid volgens het CDA een collectieve verantwoordelijkheid is.
Fors verhogen defensiebudget en NAVO-norm naleven
Het CDA wil dat Nederland zich committeert aan de NAVO-norm en het defensiebudget structureel verhoogt, met extra investeringen in modernisering en innovatie. Dit moet de krijgsmacht versterken en Nederland minder afhankelijk maken van anderen.
“Nederland committeert zich aan de afspraken van de NAVO-capaciteitsdoelstellingen en de nieuwe NAVO-norm om uiterlijk in 2035 3,5 procent van het bbp uit te geven aan defensie. In de komende periode willen we de eerste stap naar 2030 zetten.”
“We zetten de extra defensie-uitgaven in voor het versterken en moderniseren van onze krijgsmacht. Die moet beschikken over hoogwaardig materieel waarvan de eisen in Europees verband zijn afgestemd.”
“We zetten in op een innovatieve Nederlandse en Europese defensie-industrie en bouwen de productiecapaciteit uit.”
Herinvoering militaire opkomstplicht en grotere rol reservisten
Om de paraatheid te vergroten, wil het CDA de militaire opkomstplicht herstellen en de krijgsmacht schaalbaar maken met meer reservisten. Jongeren krijgen een centrale rol, met alternatieven als maatschappelijke diensttijd of reservist worden.
“Door de toenemende militaire dreigingen willen wij een heractivering van de militaire opkomstplicht, naar Scandinavisch model in aanvulling op het huidige dienjaar bij Defensie.”
“We hebben een schaalbare krijgsmacht nodig met een grotere rol voor reservisten.”
“We herstellen de militaire opkomstplicht zodat er altijd genoeg mensen klaarstaan om ons te verdedigen.”
Vrijheidsbijdrage: iedereen betaalt mee aan defensie
Het CDA introduceert een 'vrijheidsbijdrage' zodat burgers en bedrijven naar draagkracht bijdragen aan de defensie-uitgaven. Hiermee benadrukken ze dat veiligheid een collectief goed is waarvoor iedereen verantwoordelijkheid draagt.
“Daarnaast introduceren we een vrijheidsbijdrage voor iedereen, burgers en bedrijven. We vragen daarmee iedereen evenredig naar draagkracht bij te dragen.”
“Voor een deel financieren we de defensie-uitgaven via een vrijheidsbijdrage voor burgers en bedrijven, zodat iedereen evenredig bijdraagt naar draagkracht.”
“Iedere Nederlander levert een vrijheidsbijdrage, want veiligheid is niet gratis.”
Opschalen en moderniseren van de defensie-industrie
Het CDA wil de Nederlandse defensie-industrie uitbreiden en moderniseren, met meer productiecapaciteit en vereenvoudigde regelgeving. Dit moet de strategische autonomie van Nederland en Europa vergroten.
“Voor de realisatie van de opschaling defensie-industrie komen er op korte termijn afspraken met langjarig perspectief om industrie en bedrijven (gedeeltelijk) te laten omschakelen naar kritische productie voor defensie en weerbaarheid.”
“We zetten in op een innovatieve Nederlandse en Europese defensie-industrie en bouwen de productiecapaciteit uit. Regelgeving rond voorfinanciering en inkoop willen we vereenvoudigen.”
Europese samenwerking en strategische autonomie
Het CDA streeft naar een sterke Europese pijler binnen de NAVO en wil toewerken naar strategische autonomie op defensiegebied. Ze pleiten voor meer Europese samenwerking en besluitvorming op het gebied van veiligheid.
“We willen dat Nederland vooroploopt in het ontwikkelen van een volwaardige Europese pijler in de NAVO, met een Europese Veiligheidsraad. We bouwen onze afhankelijkheden af en streven – op termijn – naar volledige Europese strategische autonomie op het gebied van defensie en veiligheid.”
“De veiligheidssituatie vraagt om meerderheidsbesluitvorming in het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid van de EU.”
De ChristenUnie wil fors investeren in defensie om te voldoen aan de NAVO-norm en de basisgereedheid van de krijgsmacht te versterken, met nadruk op bescherming van Nederland en bondgenoten. Ze koppelen defensie-uitgaven aan economische groei, innovatie en Europese samenwerking, en pleiten voor een maatschappelijke of militaire dienstplicht. De partij benadrukt een integrale veiligheidsaanpak, waarbij militaire inzet altijd gepaard gaat met politieke controle en samenwerking met diplomatie en ontwikkelingssamenwerking.
Fors verhogen defensiebudget en NAVO-norm halen
De ChristenUnie wil het defensiebudget fors verhogen om te voldoen aan de NAVO-norm van 3,5% van het BBP in 2035, met extra investeringen in infrastructuur en fysieke ruimte voor defensie. Dit moet de basisgereedheid van de krijgsmacht waarborgen en bijdragen aan de bescherming van Nederland en bondgenoten.
“We investeren de komende jaren fors in defensie om te kunnen voldoen aan de NAVO-norm om in 2035 3,5% van ons BBP uit te geven aan defensie en daarnaast 1,5% aan bijvoorbeeld infrastructuur die ook defensie ten goede komt.”
“De basisgereedheid van onze krijgsmacht moet op orde zijn, zodat de krijgsmacht aan de hoofdtaken kan blijven voldoen. Daarbij moet prioriteit liggen bij het verdedigen van het grond gebied van Nederland en bondgenoten.”
Dienstplicht: maatschappelijke of militaire inzet voor jongeren
De partij wil een dienstplicht invoeren waarbij iedere Nederlander zich een periode inzet voor de gemeenschap, met keuze tussen maatschappelijke of militaire dienst. Dit verlaagt de drempel voor jongeren om voor defensie te kiezen en versterkt de personeelsbasis van de krijgsmacht.
“Iedereen vervult dienstplicht, maatschappelijk of militair. Op basis van persoonlijke motivatie kunnen jongeren de keuze maken voor de krijgsmacht of elders in de samenleving.”
“In aanloop naar deze dienstplicht breiden we het dienjaar bij defensie uit naar Zweeds voorbeeld. Alle achttienjarigen vullen een enquête in en de gemotiveerde jongeren worden uitgenodigd voor een dienjaar.”
Defensie-uitgaven koppelen aan economische groei en innovatie
De ChristenUnie wil dat de uitbreiding van het defensiebudget waar mogelijk gepaard gaat met groei van de Nederlandse defensie-industrie, innovatie en werkgelegenheid, zodat investeringen deels terugvloeien in de economie.
“De forse uitbreiding van het defensiebudget gaat waar mogelijk gepaard gaan met de groei van de Nederlandse defensie-industrie en met onderzoek en ontwikkeling, zodat investeringen vanuit belastinggeld voor een deel terugkeren in de vorm van economische groei, innovaties en groei van werkgelegenheid.”
Europese defensiesamenwerking versterken
De partij vindt de afhankelijkheid van de VS binnen de NAVO niet toekomstbestendig en wil daarom de Europese pijler van de NAVO versterken door investeringen, strategieën en commandostructuren beter op elkaar af te stemmen.
“De mate waarin Europa afhankelijk is van de VS binnen de NAVO is niet toekomstbestendig. Daarom moet de samenwerking binnen de Europese pijler van de NAVO worden versterkt.”
“We willen de EU-commandostructuur uitbreiden om daadkrachtig Europees optreden en een snelle operationele inzet mogelijk te maken. Voor de inzet van Nederlandse troepen blijft altijd expliciete Nederlandse instemming vereist.”
Integrale veiligheidsaanpak en politieke controle
De ChristenUnie benadrukt dat defensie onderdeel moet zijn van een integrale veiligheidsbenadering, waarbij militaire inzet altijd gepaard gaat met voldoende politieke controle en samenwerking met diplomatie en ontwikkelingssamenwerking.
“Onze inzet van de krijgsmacht is onderdeel van een doordachte integrale benadering, in afstemming met de inzet van diplomatie, internationale- en ontwikkelingssamenwerking.”
“Juist omdat het bij defensie om een ultiem machtsmiddel gaat, namelijk de inzet van wapens en militairen, is het belangrijk dat defensie onderdeel is van een integraal veiligheidsbeleid met voldoende politieke controle.”
Investeren in cyberveiligheid en hybride dreigingen
De partij wil extra defensiegeld inzetten voor het verbeteren van cyberveiligheid en het ontwikkelen van hoogtechnologische capaciteiten om op te treden tegen cyber- en hybride dreigingen.
Steun aan Oekraïne
De ChristenUnie wil Oekraïne financieel en militair blijven steunen in de strijd tegen Russische agressie, en pleit voor verdere verzwaring van sancties tegen Rusland.
“We blijven Oekraïne financieel en militair steunen in de strijd tegen de wrede Russische agressie.”
FVD wil een zelfstandige, nationale defensie die uitsluitend het Nederlandse belang dient, met nadruk op soevereiniteit en terughoudendheid in buitenlandse militaire interventies. Ze pleiten voor investeringen in de krijgsmacht, betere beloning voor militairen, versterking van de defensie-industrie, en volledige nationale controle over militaire inzet. Lidmaatschap van de NAVO en buitenlandse missies worden kritisch heroverwogen, terwijl dienstplicht wordt afgewezen.
Investeren in nationale defensie, niet volgens NAVO-norm
FVD wil investeren in de Nederlandse krijgsmacht op basis van eigen prioriteiten, niet op basis van internationale afspraken zoals de NAVO-norm. Het doel is een weerbare krijgsmacht die het nationale belang dient, met betere beloning en zorg voor militairen.
“We investeren in onze krijgsmacht - niet volgens een opgelegde NAVO-norm, maar naar eigen inzicht, zodat Nederland weerbaar is en onze militairen beter worden beloond.”
“Daarom investeren we in een sterke nationale defensie, met betere beloning en zorg voor militairen en veteranen, meer marechaussee voor grensbewaking en een krachtige eigen defensie-industrie. Onze inzet moet altijd in dienst staan van Nederland – nooit van Brusselse of Amerikaanse belangen.”
Volledige nationale zeggenschap over militaire inzet
FVD verwerpt buitenlandse inmenging in de inzet van Nederlandse militairen en wil dat Nederland altijd zelf beslist over deelname aan missies. Ze zijn tegen deelname aan buitenlandse conflicten die niet direct het Nederlandse belang dienen.
NAVO-lidmaatschap heroverwegen via referendum
FVD wil het NAVO-lidmaatschap niet vanzelfsprekend voortzetten, maar via een referendum aan de bevolking voorleggen. Dit past in hun bredere streven naar soevereiniteit en onafhankelijkheid in defensiebeleid.
“We leggen het lidmaatschap van de NAVO via een referendum voor aan de Nederlandse bevolking, zodat we als land zelf kunnen beslissen of we door willen op het huidige pad.”
Versterking van de Nederlandse defensie-industrie
FVD wil de Nederlandse defensie-industrie betrekken bij aanschaf, onderhoud en ontwikkeling van materieel om innovatie en werkgelegenheid in eigen land te stimuleren.
“We betrekken de Nederlandse defensie-industrie bij aanschaf, onderhoud en ontwikkeling van materieel, zodat innovatie en werkgelegenheid in eigen land groeien.”
Investeren in cyberdefensie
FVD ziet digitale dreigingen als een belangrijk aandachtspunt en wil daarom fors investeren in cyberdefensie om Nederland te beschermen en koploper te maken op digitaal gebied.
“We investeren in cyberdefensie, zodat Nederland beschermd blijft tegen digitale dreigingen en koploper wordt op digitaal gebied.”
Geen dienstplicht en geen inzet van jongeren in buitenlandse conflicten
FVD is fel tegen het herinvoeren van de dienstplicht en wil onder geen beding dat Nederlandse jongeren worden ingezet in conflicten zoals in Oekraïne.
“Onder geen beding mag de opkomstplicht worden hersteld, Nederlandse jongeren gaan niet vechten in Oekraïne.”
Uitbreiding marechaussee voor grensbewaking
FVD wil de Koninklijke Marechaussee uitbreiden om de Nederlandse grenzen beter te bewaken, als onderdeel van een bredere focus op nationale veiligheid.
“We breiden de Koninklijke Marechaussee uit, zodat de Nederlandse grenzen beter worden bewaakt.”
Verbeterde zorg en waardering voor militairen en veteranen
FVD wil betere financiële en sociale voorzieningen voor militairen en extra aandacht voor veteranen, met name op het gebied van PTSS en andere aandoeningen door buitenlandse missies.
“We introduceren een speciale garantieregeling vanuit het Ministerie van Defensie om behalve een basissalaris ook variabele toeslagen als basis te hanteren voor hypotheekfinanciering voor militairen, zodat de leencapaciteit sterk wordt vergroot.”
“We geven aandacht aan veteranen, waaronder voor PTSS en andere aandoeningen ten gevolge van buitenlandse missies.”
NSC wil fors investeren in defensie en de krijgsmacht moderniseren, met nadruk op NAVO-verplichtingen, technologische innovatie en personele versterking. Ze pleiten voor verhoging van het defensiebudget tot 3,5% van het BBP, meer inzet op cyberveiligheid, en een flexibele krijgsmacht met betere arbeidsvoorwaarden. Europese samenwerking bij defensieaankopen wordt gesteund, maar een Europees leger wordt afgewezen.
Verhogen defensiebudget tot 3,5% van het BBP
NSC ziet de huidige geopolitieke situatie als reden om fors te investeren in defensie, conform de nieuwe NAVO-norm. Dit moet de slagkracht, gereedheid en uitrusting van de krijgsmacht vergroten.
Modernisering en flexibilisering van de krijgsmacht
NSC wil een snel inzetbare, flexibele krijgsmacht met meer nadruk op reservisten, technologische innovatie (zoals drones en cyber), en een andere personele opbouw.
“We zijn voor een krijgsmacht die snel en flexibel is en opgeschaald kan worden bij gevaar.”
“Het personeelstekort dwingt ons om anders te denken over inzet en inrichting van onze strijdkrachten. Daarom zetten we in op kleinere bemande eenheden en wendbare onbemande voertuigen.”
“We investeren fors in onbemande voertuigen voor in de lucht – zoals drones – en onder water.”
“We bouwen aan een sterk en veelzijdig reservistenbestand met uiteenlopende expertise.”
“We vergroten de capaciteit van het Defensie Cyber Commando en investeren in een offensief cyberprogramma.”
Geen Europees leger, wel samenwerking bij aankopen
NSC verwerpt het idee van een Europees leger en het overdragen van het geweldsmonopolie, maar steunt nauwere Europese samenwerking bij defensieaankopen.
“We zijn tegen de vorming van een Europees leger. Het uit handen geven van ons geweldsmonopolie aan de Europese Unie ondergraaft het fundament van Nederland als zelfstandige staat. Wel vinden we dat Europese landen nauwer moeten samenwerken bij defensieaankopen.”
Betere arbeidsvoorwaarden en waardering voor defensiepersoneel
NSC vindt dat medewerkers van Defensie beter beloond moeten worden, met passende salarissen, toelagen en voorzieningen, om personeel te behouden en te werven.
“Medewerkers van Defensie moeten goed worden beloond, vooral vanwege het bijzonder risicovolle karakter van het beroep. Militairen verdienen een passende wedde, een modern loongebouw en toelagen.”
Stimuleren Nederlandse defensie-industrie en strategische autonomie
NSC wil de innovatiekracht van de Nederlandse economie inzetten voor een hoogwaardige defensie-industrie, met minder afhankelijkheid van de VS op strategische capaciteiten.
“Wij willen de innovatiekracht van de Nederlandse economie benutten om een stimulans te geven aan de ontwikkeling van een hoogwaardige defensie-industrie met een accent op strategic enablers (militaire kerncapaciteiten waarvoor we op dit moment nog afhankelijk zijn van de Verenigde Staten).”
Investeren in luchtverdediging en vitale infrastructuur
NSC wil investeren in een eigen luchtverdedigingssysteem (Dutch Dome) en betere bescherming van strategische civiele en militaire locaties.
“We willen daarom dat er op termijn een Dutch Dome komt: een luchtverdedigingssysteem gericht op de bescherming van strategisch belangrijke civiele en militaire locaties, zoals de Rotterdamse haven.”
D66 wil fors investeren in de gereedheid en modernisering van de krijgsmacht, met nadruk op Europese samenwerking en strategische zelfstandigheid. De partij streeft op termijn naar een Europese krijgsmacht, komt de NAVO-norm na, en legt nadruk op hybride oorlogsvoering, technologische innovatie en een diverse, inclusieve defensie. D66 ziet defensie als essentieel voor vrede, veiligheid en het beschermen van democratische waarden, maar wil oorlog vooral voorkomen.
Investeren in een moderne, weerbare krijgsmacht
D66 wil de Nederlandse krijgsmacht versterken door te investeren in personeel, materieel, logistiek en technologische innovatie. De partij erkent het belang van klassieke slagkracht, maar ziet ook een grote rol voor digitale weerbaarheid en hybride oorlogsvoering. Er is bijzondere aandacht voor erkenning van militairen, diversiteit en nazorg voor veteranen.
“We investeren in de gereedheid van onze krijgsmacht. Dat doen we onder andere met voldoende (getraind) personeel, uitbreiding van oefenlocaties, passend materieel en efficiënte logistiek en instandhouding.”
“Moderne oorlogsvoering is gelaagd, hybride en technologisch gedreven, maar blijft ook afhankelijk van klassieke slagkracht en menselijke veerkracht. Daarvoor zijn klassieke investeringen nodig, zoals in genoeg munitie, systemen en materieel, mensen en industriële productiecapaciteit.”
“Onze sterkste kracht zijn onze militairen. Met hun inzet maken ze het verschil. Mensen die zich dag en nacht voor onze veiligheid inzetten, vaak in gevaarlijke omstandigheden, verdienen meer erkenning en beloning. We staan voor een diverse en inclusieve krijgsmacht en blijven ons inzetten voor de nazorg voor veteranen.”
Europese krijgsmacht en strategische zelfstandigheid
D66 streeft op termijn naar een Europese krijgsmacht en wil op korte termijn een sterke Europese positie binnen de NAVO. De partij ziet Europese samenwerking als noodzakelijk om Europa zelfstandig te kunnen verdedigen en minder afhankelijk te zijn van de VS.
“D66 streeft op lange termijn naar een Europese krijgsmacht. Op de korte termijn wil D66 een sterke Europese positie binnen de NAVO, met Europese strategische commandovoering, Europees materieel en Europees personeel.”
“We kiezen voor strategische zelfstandigheid van Europa. En we kiezen voor een krijgsmacht die onze vrijheid, democratie en rechtsstaat kan bewaken. Niet om te vechten, maar om oorlog te voorkomen en om wereldwijd op te komen voor mensen die nu niet beschermd zijn.”
NAVO-norm en brede investeringen in veiligheid
D66 wil voldoen aan de NAVO-norm van minimaal 3,5% van het bbp aan defensie-uitgaven en 1,5% aan kritieke infrastructuur en civiele paraatheid. De partij benadrukt dat veiligheid meer vraagt dan alleen militaire kracht, zoals investeringen in digitale infrastructuur, strategische reserves en het tegengaan van desinformatie.
“We komen de NAVO-afspraak na om minimaal 3,5% van het bbp aan defensie uit te geven en minimaal 1,5% van het bbp aan de kritieke infrastructuur, civiele paraatheid, veerkracht en het versterken van onze defensie-industrie.”
“Beveiliging tegen hybride oorlogsvoering vraagt om meer dan alleen een sterke krijgsmacht. Minstens zo belangrijk zijn investeringen in de fysieke en digitale infrastructuur, in strategische reserves, in een weerbare samenleving en in het tegengaan van desinformatie.”
Technologische innovatie en Europese koploperspositie
D66 wil dat Nederland in 2030 Europees koploper is op het gebied van AI, drones, ruimtevaart en cybersecurity voor defensie, met als uitgangspunt betekenisvolle menselijke controle.
“D66 wil dat Nederland in 2030 Europees koploper is op het gebied van AI, drones, ruimtevaart en cybersecurity voor defensie. Ons uitgangspunt voor deze technologieën is betekenisvolle menselijke controle.”
Gendergelijkheid en maatschappelijke dienstplicht in defensie
D66 wil gendergelijkheid als vast onderdeel van defensie en vredesmissies en jongeren betrekken bij een brede maatschappelijke dienstplicht, naar Zweeds model.
“D66 wil dat gendergelijkheid een vast onderdeel is van vredesmissies, diplomatie en defensie, in Nederland en in EU en NAVO-verband.”
“D66 wil jongeren, als zij dat willen, betrekken bij deze brede maatschappelijke opgave. Dat doen we met het Zweedse model voor de dienstplicht, dat bestaat uit een verplichte enquête onder dienstplichtigen. Daarna kunnen zij vrijwillig ook in bijvoorbeeld de zorg, logistiek en cybersecurity ingezet worden, naast bij defensie.”
GroenLinks-PvdA kiest voor een forse verhoging van het defensiebudget naar 3,5% van het bbp, met als doel een sterkere, modernere en onafhankelijkere krijgsmacht, vooral in reactie op Russische agressie en om minder afhankelijk te zijn van de VS. Ze koppelen deze investeringen aan Europese samenwerking, publieke sturing van de defensie-industrie, en waarborgen dat hogere uitgaven niet ten koste gaan van zorg, onderwijs of sociale zekerheid. De partij wil daarnaast inzetten op innovatie, betere arbeidsvoorwaarden bij Defensie, en een verantwoord wapenexportbeleid.
Historische verhoging defensiebudget naar 3,5% bbp
GroenLinks-PvdA wil het defensiebudget fors verhogen tot 3,5% van het bbp, als reactie op de Russische dreiging en om de NAVO-doelstellingen te halen. Ze benadrukken dat deze uitgaven niet ten koste mogen gaan van sociale voorzieningen, maar gefinancierd worden door hogere bijdragen van de rijksten. De partij koppelt deze verhoging aan investeringen in innovatie en modernisering van de krijgsmacht.
“We committeren ons aan het verhogen van het defensiebudget naar 3,5% van het bbp vanwege de Russische agressie en de noodzaak om ons onafhankelijker te maken van de Verenigde Staten.”
“We staan voor een historische verhoging van de uitgaven aan defensie. We houden ons aan de nieuwe NAVO-norm en groeien toe naar de afspraak om 3,5% van het bbp uit te geven aan defensie.”
“We betalen de hogere defensie-uitgaven niet met bezuinigen op zorg, onderwijs, sociale zekerheid en pensioenen. De hogere defensie-uitgaven betalen we door een eerlijke bijdrage te vragen van de rijkste Nederlanders.”
Europese defensiesamenwerking en onafhankelijkheid van VS
De partij wil Defensie tot een gedeelde EU-competentie maken, met behoud van nationale zeggenschap over inzet. Ze streven naar meer Europese integratie, gezamenlijke inkoop en ontwikkeling van wapensystemen, en het afbouwen van afhankelijkheid van de VS. Orders bij de Israëlische defensie-industrie worden uitgesloten.
“Defensie moet een gedeelde EU-competentie worden; besluiten over inzet van de krijgsmacht blijven echter een nationale bevoegdheid. Integratie van de krijgsmachten zetten we voort.”
“We bouwen onze afhankelijkheid van de VS af en plaatsen geen orders meer bij de Israëlische defensie-industrie.”
Publieke sturing en staatsdeelnemingen in defensie-industrie
GroenLinks-PvdA wil strategisch relevante defensiebedrijven deels in publieke handen brengen via staatsdeelnemingen, om prijsopdrijving en overwinsten tegen te gaan. Ze willen dat gemeenschapsgeld bijdraagt aan collectieve veiligheid en niet aan winsten van private bedrijven.
“Strategisch relevante defensiebedrijven komen deels in publieke handen via staatsdeelnemingen. We gaan zo prijsopdrijving en overwinsten tegen zodat gemeenschapsgeld bijdraagt aan collectieve veiligheid en niet eindigt in de portemonnee van wapenspeculanten.”
“De overheid wordt medeaandeelhouder van defensiebedrijven, zodat de winsten terugvloeien naar de samenleving.”
Investeren in innovatie, arbeidsvoorwaarden en reservisten
De partij wil investeren in innovatie (zoals drones), betere arbeidsvoorwaarden, meer reservisten, diversiteit en een veilige werkomgeving bij Defensie. Ze voeren geen opkomstplicht in, maar willen Defensie aantrekkelijker maken als werkgever.
“We zetten in op innovatie, bijvoorbeeld op het gebied van drones.”
“We voeren niet opnieuw een algehele opkomstplicht in, maar zetten alles op alles om te zorgen dat meer mensen bij Defensie gaan werken. We hebben extra aandacht voor goede arbeidsvoorwaarden, veel meer reservisten, opleidingen, diversiteit, de mogelijkheden van jongeren om tot Defensie toe te treden, een veilige werkomgeving en goede zorg voor veteranen, ook door uitvoering en naleving van de Veteranenwet.”
Verantwoord wapenexportbeleid en wapenbeheersing
GroenLinks-PvdA wil dat Nederland zich houdt aan internationale wapenexportregels en steunt een verbod op volledig autonome wapens. Ze willen bestaande wapenbeheersingsafspraken beschermen en versterken.
“Nederland moet afgesproken wapenexportregels naleven. We steunen de oproep van de VN-secretaris-generaal om volledig autonome wapens bij verdrag te verbieden.”
De SP wil een defensiebeleid dat primair gericht is op verdediging van het eigen grondgebied en dat van bondgenoten, uitsluitend op basis van VN-mandaten. Ze verzetten zich tegen hogere NAVO-uitgaven, buitenlandse militaire interventies zonder VN-mandaat, een Europees leger, en afhankelijkheid van de Amerikaanse wapenindustrie. De nadruk ligt op diplomatie, ontwapening, en publieke controle over de defensie-industrie.
Defensie alleen voor eigen grondgebied en VN-mandaten
De SP vindt dat de krijgsmacht zich moet beperken tot verdediging van Nederland en bondgenoten, en alleen mag deelnemen aan missies met een VN-mandaat. Ze wijzen buitenlandse interventies zonder VN-mandaat af en willen geen uitbreiding van de NAVO met nieuwe landen.
“De SP wil een krijgsmacht die in staat is het eigen grondgebied te verdedigen en in staat is op basis van VNmandaat bondgenoten te verdedigen en vredestaken uit te voeren.”
“Dat betekent expliciet: geen operaties buiten het eigen grondgebied, geen operaties zonder VNmandaat en geen uitbreiding met nieuwe NAVOlanden.”
“Nederland had nooit mee mogen doen met de illegale en roekeloze oorlogen in Irak en Afghanistan die niets dan chaos en ellende hebben opgeleverd.”
Tegen verhoging NAVO-norm en dienstplicht
De SP verzet zich tegen de verhoging van de NAVO-norm voor defensie-uitgaven (de 'Trump-norm') en tegen herinvoering van de dienstplicht. Ze vinden dat deze maatregelen leiden tot bezuinigingen op sociale voorzieningen en onnodige militarisering.
“De SP is tegen de nieuwe NAVOnorm voor defensieuitgaven waarbij de Amerikaanse president Trump van ons eist dat wij 5% van alles wat we samen in Nederland verdienen uitgeven aan wapens.”
“Het invoeren van de dienstplicht is dan ook onnodig. We hoeven onze jongeren niet onvrijwillig weg te sleuren uit hun leven, hun werk en hun opleiding.”
Europese samenwerking, geen Europees leger
De SP is voor militaire samenwerking en afstemming binnen Europa, maar tegen de vorming van een Europees leger. Ze willen nationale zeggenschap behouden over militaire inzet.
“De SP is voor militaire samenwerking en betere afstemming in Europa, maar niet voor een Europees leger. Wij gaan zelf over de uitzending van onze mensen.”
Onafhankelijke en publieke defensie-industrie
De SP wil dat Europa onafhankelijk wordt van de Amerikaanse wapenindustrie en pleit voor publieke investeringen en zeggenschap in de eigen defensie-industrie, gericht op verdediging en niet op winst.
“Europa moet onafhankelijk zijn van de Amerikaanse wapenindustrie. Wij hebben tal van alternatieven binnen de grenzen van de EU, goed opgeleide vakmensen en onderzoekers waarmee wij zelf wapens voor onze verdediging kunnen maken.”
“We investeren in onze eigen defensieindustrie die wapens maakt voor onze verdediging. Publieke investeringen moeten altijd gepaard gaan met publieke zeggenschap in de bedrijven.”
Strikte naleving internationale verdragen en nucleaire ontwapening
De SP wil dat Nederland zich strikt houdt aan internationale verdragen over verboden wapens, een voortrekkersrol neemt in nucleaire ontwapening, en Amerikaanse kernwapens verwijdert.
“Nederland dient zich strikt te houden aan de internationale verdragen rondom verboden wapens, ook in wapenexport en steun. Nederland moet een voortrekkersrol pakken in wereldwijde nucleaire ontwapening. En we verlangen dit ook van andere landen. We ondertekenen het VN verdrag voor het verbod op kernwapens. Wij verwijderen de Amerikaanse kernwapens van de Nederlandse bodem.”
Geen wapenexport naar mensenrechtenschenders
De SP wil geen wapenexport naar landen waar mensenrechten worden geschonden en geen deelname aan versoepelde Europese wapenexportregimes.
“We verkopen geen wapens aan landen waar mensenrechten worden geschonden. De zeggenschap over wapenexport moet in democratische handen blijven. We stappen dus niet in het wapenexport verdrag met Frankrijk, Duitsland en Spanje, die de voorwaarden voor wapenhandel versoepelen.”
BIJ1 wil een radicale breuk met het huidige defensiebeleid: Nederland moet uit de NAVO treden, het defensiebudget niet verhogen, en het leger uitsluitend inzetten voor internationale rechtsorde, niet voor buitenlandse oorlogen. Ze pleiten voor volledige ontwapening, het beëindigen van militaire dienstplicht, het verbieden van wapenbedrijven, en het stoppen van militaire beïnvloeding van jongeren en onderwijs. Hun visie is pacifistisch, anti-militaristisch en gericht op neutraliteit en collectieve veiligheid zonder militaire middelen.
Nederland uit de NAVO, neutraliteit en geen defensiebudgetverhoging
BIJ1 wil dat Nederland zich volledig losmaakt van militaire allianties zoals de NAVO, kiest voor neutraliteit, en geen extra geld uitgeeft aan defensie. Ze zien militaire bondgenootschappen en bewapening als obstakels voor echte vrede en veiligheid.
“Nederland start direct het traject om uit de NAVO te treden en voltooit dit binnen 4 jaar. Tot dat moment verhogen we op geen enkel moment het budget van defensie.”
“We verlaten de NAVO en kiezen voor neutraliteit. Kernwapens van de Verenigde Staten verdwijnen uit Nederland. Ons leger zetten we alleen in om internationaal recht te handhaven, niet voor andermans oorlogen.”
Dienstplicht afschaffen en bescherming dienstweigeraars
De partij wil de dienstplicht volledig uit de wet halen, dienstweigering beschermen, en eerherstel voor dienstweigeraars uit het verleden. Jongeren moeten niet geronseld worden voor het leger.
“De dienstplicht gaat officieel uit de wet. Dienstweigering wordt erkend en beschermd. Er komt (postuum) eerherstel voor dienstweigeraars uit het verleden.”
“Onze jongeren beschermd tegen dienstplicht en ronseling voor het leger. Onze jongeren zijn geen kanonnenvoer. Alle dienstweigeraars krijgen onze steun en bescherming.”
Geen militaire beïnvloeding in het onderwijs
BIJ1 wil dat Defensie geen rol meer speelt op scholen en dat wervingscampagnes en gastlessen gericht op jongeren stoppen.
“Het ministerie van Defensie blijft weg uit de scholen. Wervingscampagnes gericht op jongeren stoppen we. Net als gastlessen, sportdagen en trainingen van Defensie die bedoeld zijn om beïnvloedbare jongeren enthousiast te maken voor een rol in het leger.”
Verbod op wapenbedrijven en militaire AI, omscholing naar civiele sector
De partij wil wapenbedrijven verbieden zich in Nederland te vestigen, bestaande wapenindustrie zwaar belasten, en militaire technologie uitsluitend civiel inzetten. Ontwikkeling en gebruik van AI voor militaire doeleinden wordt direct gestopt.
Geen overheidsgeld naar militair onderzoek en ontmanteling militaire-academische netwerken
BIJ1 wil dat de overheid stopt met het financieren van militair onderzoek en dat militaire samenwerking met universiteiten wordt beëindigd.
“Nederland stopt geen geld van de overheid meer in militair onderzoek, beëindigt geweld gerelateerde samenwerking met universiteiten en ontmantelt militaire industrieel-academische netwerken.”
Onvoorwaardelijke zorgplicht voor veteranen zonder militaristische verheerlijking
Veteranen met psychisch of fysiek letsel door militaire inzet krijgen volledige, gratis en toegankelijke zorg, met erkenning van morele verwonding en zonder militaristische verheerlijking.
“Veteranen die psychisch of fysiek letsel opliepen door militaire inzet krijgen recht op volledige, gratis en toegankelijke zorg. Met prioriteit voor traumabehandeling, erkenning van morele verwonding en onafhankelijke psychosociale begeleiding buiten het militair instituut om. De staat erkent haar verantwoordelijkheid voor de schade die dienstplicht, uitzendingen en beroepsdienst aanrichtten.”
DENK vindt de huidige defensie-uitgaven voldoende en verzet zich tegen extra miljardeninvesteringen onder druk van de NAVO. De partij wil alleen noodzakelijke uitgaven voor het op orde houden van de basis bij Defensie, is tegen een Europees leger, en pleit voor het verwijderen van kernwapens uit Nederland. Deelname aan militaire missies wordt alleen in uitzonderlijke, humanitaire gevallen gesteund.
Alleen noodzakelijke defensie-uitgaven, geen wapenwedloop
DENK verzet zich tegen het verhogen van het defensiebudget en vindt de huidige uitgaven voldoende, gezien de militaire overmacht van de NAVO. De partij wil alleen investeren in het welzijn en de uitrusting van militairen als dat aantoonbaar nodig is, en keert zich tegen een wapenwedloop.
“DENK verzet zich tegen de extra miljardenuitgaven onder druk van NAVO baas Mark Rutte en President Donald Trump. DENK vindt de huidige defensie uitgaven voldoende en wijst op de enorme militaire overmacht van de NAVO die niet nog verder uitgebreid hoeft te worden.”
“Wij steunen alleen defensie uitgaven die aantoonbaar nodig zijn om de basis op orde te hebben bij Defensie. Dit betekent goede huisvesting van onze militairen, een fatsoenlijk salaris en een goede uitrusting. Miljardeninvesteringen zonder aantoonbare noodzaak steunen wij niet. Wij willen geen wapenwedloop.”
Tegen Europees leger, wel samenwerking
DENK is voor Europese samenwerking op defensiegebied, maar wil geen Europees leger. De partij vindt dat Nederland altijd zelf moet beslissen over de inzet van militairen.
“Wij zijn een voorstander van Europese defensiesamenwerking, maar geen voorstander van een Europees leger. Wij moeten altijd zelf blijven bepalen of onze militairen worden ingezet.”
Strikte voorwaarden voor militaire missies
Deelname aan militaire missies wordt door DENK alleen gesteund in uitzonderlijke gevallen, mits deze een zuiver humanitair karakter hebben en een gedegen internationaal mandaat.
“Wij blijven zeer terughoudend in het steunen van de deelname aan militaire missies. Slechts in uitzonderlijke gevallen kunnen wij deelname steunen aan missies met een zuiver humanitair karakter en met een gedegen internationaal mandaat.”
Tegen dienstplicht en kernwapens
DENK is tegen een gedwongen dienstplicht en wil dat alle kernwapens uit Nederland verdwijnen. Ook mogen militaire systemen niet worden uitgerust met lanceersystemen voor kernwapens.
“Een gedwongen dienstplicht is voor DENK onacceptabel. Het forceren van jonge mensen in een militair systeem dat niet hun keuze is, past niet bij de idealen van DENK.”
“Alle kernwapens verdwijnen uit ons land. Onze militaire systemen worden niet uitgerust met lanceersystemen voor kernwapens.”
De PVV wil de defensie-uitgaven stapsgewijs verhogen, met als prioriteit de bescherming van het eigen grondgebied en het Nederlandse belang. Buitenlandse militaire missies worden afgewezen; de focus ligt op grensbewaking en samenwerking binnen de NAVO, maar zonder verdere Europese integratie. De partij wil minder financiële steun aan Oekraïne en andere landen, zodat er meer geld beschikbaar blijft voor Nederland.
Defensie-uitgaven verhogen voor nationale bescherming
De PVV vindt dat het Nederlandse leger meer middelen nodig heeft om het eigen grondgebied te beschermen. Investeringen in defensie worden gezien als noodzakelijk, maar buitenlandse missies worden afgewezen; de prioriteit ligt bij grensbewaking en nationale veiligheid.
“Wij hebben de ambitie om de Defensie uitgaven te laten groeien, en zullen dit stapsgewijs vormgeven.”
“De basistaak van onze Krijgsmacht is de bescherming van ons eigen grondgebied. Wij willen dus geen buitenlandse militaire missies, maar militaire inzet aan onze eigen grenzen: grensbewaking.”
NAVO als hoeksteen, geen Europese defensie-integratie
De PVV ziet de NAVO als de belangrijkste pijler van het defensie- en veiligheidsbeleid, maar verzet zich tegen een verdere Europese defensie-integratie of een 'geopolitieke Europese superstaat'. Nationale soevereiniteit staat voorop.
Minder financiële steun aan Oekraïne, focus op Nederland
Hoewel de PVV Oekraïne steunt als slachtoffer van Russische agressie, vindt de partij dat Nederland te veel betaalt en dat andere landen meer moeten bijdragen. Zo blijft er meer geld beschikbaar voor Nederlandse belangen.
“Wij steunen Oekraïne, omdat het een soeverein land is dat door de Russische agressor onrechtmatig is binnengevallen. Ondertussen hebben we al ruim € 20 miljard aan Oekraïne betaald. Laat andere landen nu wat meer doen, dan hebben wij meer geld voor de Nederlanders.”
50PLUS vindt dat de veranderde geopolitieke situatie in Europa vraagt om een versterking van de Nederlandse defensie. De partij wil de defensie-uitgaven verhogen volgens NAVO-afspraken, de nationale defensie-industrie versterken en een gemoderniseerde maatschappelijke dienstplicht invoeren, waarbij defensie, zorg of civiele veiligheid centraal staan. Europa moet volgens 50PLUS minder afhankelijk worden van andere wereldmachten en als grootmacht opereren.
Defensie-uitgaven verhogen volgens NAVO-afspraken
50PLUS ziet de oorlog in Oekraïne als aanleiding om het Nederlandse militaire vermogen te vergroten en de NAVO als hoeksteen van het veiligheidsbeleid te behouden. Daarom pleit de partij voor het verhogen van de defensie-uitgaven in lijn met internationale afspraken.
“Uitbreiding van de defensie-uitgaven in lijn met de afspraken in NAVO-verband.”
Versterking nationale defensie-industrie
Om de eigen militaire capaciteit te waarborgen en minder afhankelijk te zijn van het buitenland, wil 50PLUS de nationale defensie-industrie versterken.
“Versterking van de nationale defensie-industrie.”
Gemoderniseerde maatschappelijke dienstplicht voor defensie, zorg of civiele veiligheid
50PLUS stelt voor om een brede, gemoderniseerde dienstplicht in te voeren, waarbij jongeren kunnen kiezen voor inzet bij defensie, zorg of civiele veiligheid. Dit moet bijdragen aan de weerbaarheid van de samenleving.
“Een gemoderniseerde algemene maatschappelijk dien(st)plicht voor defensie, zorg of civiele veiligheid.”
Europa als minder afhankelijke grootmacht
De partij vindt dat Europa als grootmacht moet opereren en minder afhankelijk moet zijn van andere wereldmachten, mede om de veiligheid te waarborgen.
“Europa als een grootmacht, dat minder afhankelijk is van andere wereldmachten.”