Verkiezingsprogramma's 2025 overcollectieve actie
De SP ziet collectieve actie als essentieel om maatschappelijke problemen op te lossen en bestaanszekerheid te waarborgen, waarbij samenwerking en gezamenlijke organisatie centraal staan. De partij pleit voor het versterken van vakbonden, het collectief organiseren van publieke voorzieningen, en het democratiseren van bedrijven om de macht van kapitaal en marktwerking te beperken. Concrete voorstellen zijn onder meer het collectief organiseren van energie, zorg en wonen, het versterken van vakbonden, en het faciliteren van coöperaties en bewonersinitiatieven.
Collectieve organisatie van publieke voorzieningen
De SP stelt dat essentiële voorzieningen beter, goedkoper en betrouwbaarder zijn als ze collectief worden georganiseerd in plaats van overgelaten aan de markt. Dit moet leiden tot meer solidariteit, lagere kosten en een sterkere basis voor een goed leven.
“collectieve energievoorziening, verheffend onderwijs, post en pakketbezorging; dit zijn zaken die we samen beter, goedkoper en betrouwbaarder kunnen organiseren dan met marktwerking waarbij vooral winst voor enkelen wordt nagestreefd. Door dit collectief te organiseren en gratis aan te bieden besparen we kosten, bestrijden we logge bureaucratie en garanderen we de basis voor een goed leven.”
“We gaan de klimaatcrisis te lijf met collectief beleid waar iedereen voordeel bij heeft. Geen individuele verantwoordelijkheid, maar gezamenlijk georganiseerde en gefinancierde maatregelen zoals zonnepanelen op alle geschikte daken, het verduurzamen van woningen, circulair grondstoffengebruik...”
Versterken en faciliteren van vakbonden en werknemerscollectieven
De SP wil de positie van werknemers versterken door collectieve actie via onafhankelijke vakbonden te faciliteren en te beschermen. Dit moet leiden tot eerlijkere arbeidsvoorwaarden, meer zeggenschap en het tegengaan van uitbuiting.
“We versterken vakbonden. We sluiten een akkoord met de vakbonden en de werkgevers om de loonachterstand van de afgelopen decennia voor alle werknemers in te halen, onder andere door winstdeling.”
“De vakbond moet het wettelijke recht krijgen op toegang tot de werkplek, contact met werknemers en het organiseren van bijeenkomsten binnen het bedrijf. Zo kunnen zij de werknemers verenigen voor hun gezamenlijke belang.”
“We nemen in het parlement het initiatief om ervoor te zorgen dat caoafspraken alleen namens werknemers gemaakt kunnen worden in een vakbond met inkomsten die voor meer dan 40 procent uit contributie afkomstig zijn. Zo sluiten we gele bonden uit en versterken we de macht van de werkende klasse.”
Bevorderen van coöperaties en bewonerscollectieven
De SP wil het makkelijker maken voor burgers om zich te verenigen in coöperaties, bijvoorbeeld op het gebied van wonen, zodat mensen samen meer zeggenschap krijgen over hun leefomgeving en collectieve belangen kunnen behartigen.
“Leve de wooncoöperatie! Steeds meer bewoners richten hun eigen wooncoöperatie op om samen woningen te bouwen of te beheren... Met een nieuwe wet zorgen we ervoor dat groepen mensen eenvoudig een eigen wooncoöperatie kunnen starten. Zo geven we bewoners meer zeggenschap over hun woningen en woonomgeving, en bouwen we samen aan sterke en betrokken buurten.”
“We versterken en ondersteunen verschillende juridische inrichtingen van bedrijven, de zogenoemde governance vormen zoals coöperaties, die niet puur winstgedreven zijn, maar ook het belang van werknemers, consumenten en de gemeenschap dienen.”
Democratisering van bedrijven door collectieve zeggenschap
De SP pleit voor meer collectieve zeggenschap van werknemers en omwonenden in bedrijven, zodat strategische beslissingen niet alleen door aandeelhouders worden genomen en collectieve belangen beter worden behartigd.
“Als eerste stap richting democratische bedrijven stellen we vast dat in het bestuur van een bedrijf altijd ten minste één bestuurder moet zitten die is verkozen door de werknemers die aan hen verantwoording moet afleggen.”
“Werknemers krijgen een gouden aandeel in het bedrijf waar zij werken. Dit betekent dat zij een beslissende stem krijgen bij strategisch cruciale beslissingen zoals sluiting, verplaatsing en fusies.”
Collectieve oplossingen voor zelfstandigen
De SP wil ook voor zzp’ers collectieve voorzieningen organiseren, zodat zij niet individueel hoeven te onderhandelen over sociale zekerheid en pensioen, maar samen sterker staan.
“Zzp’ers hebben recht op pensioen en arbeidsongeschiktheidsuitkering. We moeten goed zorgen voor onze zzp’ers. Daarom gaan we collectief en publiek zorgen voor een oplossing, zodat zij zich kunnen verzekeren voor arbeidsongeschiktheid en voor hun pensioen.”
BIJ1 ziet collectieve actie als essentieel voor het realiseren van sociale rechtvaardigheid, democratisering van economie en bescherming van rechten. De partij stelt concrete maatregelen voor zoals het versterken van vakbonden, het wettelijk beschermen van stakingsrecht, het stimuleren van werknemerscoöperaties en het democratiseren van bedrijven. BIJ1 gelooft dat collectieve actie van onderop noodzakelijk is om macht te herverdelen en structurele ongelijkheid te bestrijden.
Versterken van vakbonden en collectieve rechten
BIJ1 wil de positie van vakbonden en collectieve werknemersrechten wettelijk versterken, omdat zij collectieve actie zien als een cruciaal middel om arbeidsrechten te beschermen en te verbeteren. Dit adresseren ze door vakbonden toegang te geven tot werkvloeren en het recht op stakingen, inclusief politieke stakingen, te waarborgen.
“Vakbonden krijgen het recht om werkvloeren te bezoeken. Zo kunnen zij hun taak om de belangen van werknemers te ondersteunen beter uitvoeren en eventuele misstanden signaleren.”
“Er komt een nationale stakingswet waarin we het recht om te staken optimaal beschermen. Het gaat hierin ook om politieke (‘wilde’) stakingen zoals die voor de Palestijnse bevrijding of de klimaatcrisis. Een staking mag de rechter niet verbieden of beperken, behalve in geval van ernstige veiligheidsrisico’s zoals mensenlevens.”
Democratisering van bedrijven via collectieve werknemersmacht
BIJ1 pleit voor structurele machtsverschuiving naar werknemers door collectieve eigendom en zeggenschap te bevorderen. Dit doen ze door bedrijven te verplichten tot werknemersraden, werknemerscoöperaties en het overdragen van aandelen aan werknemers, zodat collectieve actie op de werkvloer daadwerkelijk invloed krijgt.
“Alle grote bedrijven worden verplicht om werknemers-raden aan te stellen met gekozen vertegenwoordigers van het personeel. Die raden hebben advies- en vetorecht over belangrijke beslissingen als ontslagen, investeringen en reorganisaties.”
“Nieuwe bedrijven worden standaard opgericht als werknemerscoöperaties.”
“Met meer dan 100 werknemers krijgen een transitieplicht: binnen 10 jaar moet het merendeel van de aandelen in handen zijn van de werknemers. Via jaarlijkse uitgifte van aandelen aan werknemersfondsen en voorkeursrecht bij emissies en overnames.”
“Multinationale bedrijven met dependances (vestigingen) in Nederland zijn verplicht een plan te maken waarin staat hoe zij binnen korte tijd minimaal 51% van de aandelen aan de werknemers van die dependance verkopen. Als hier geen actie op komt, verliest dit bedrijf het recht om binnen Nederlandse grenzen te opereren.”
Collectieve voorzieningen als alternatief voor individuele oplossingen
BIJ1 ziet collectieve actie ook als het gezamenlijk opbouwen en beschermen van publieke voorzieningen, in plaats van individuele marktwerking. Dit betreft onder meer energiecoöperaties, collectieve kinderopvang en het versterken van collectieve sociale zekerheid.
“We investeren in collectieve voorzieningen en bestaanszekerheid: zaken die onze gemeenschappen wél veilig houden.”
“We investeren fors in het (financieel) ondersteunen van de opzet van energiecoöperaties en andere lokale initiatieven waar bewoners eigenaarschap en zeggenschap hebben over hun energievoorziening.”
“Wij maken kinderopvang gratis voor iedereen.”
Het CDA ziet collectieve actie als essentieel voor het aanpakken van grote maatschappelijke uitdagingen en het versterken van de samenleving. Zij pleiten voor gezamenlijke verantwoordelijkheid van burgers, overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties, met concrete voorstellen zoals gezamenlijke investeringsagenda’s, buurtcrisisteams, en het ondersteunen van verenigingen en regionale samenwerking. De partij benadrukt dat collectieve actie nodig is om problemen als klimaatverandering, veiligheid, zorg en regionale ongelijkheid effectief aan te pakken.
Gezamenlijke investeringsagenda’s en Europese samenwerking
Het CDA wil dat Nederland samen met andere landen, bedrijven en kennisinstellingen collectief investeert in sleuteltechnologieën en klimaatdoelen. Dit moet leiden tot effectievere oplossingen voor grensoverschrijdende problemen zoals klimaatverandering.
“Er komt een gezamenlijke strategische investeringsagenda, waarin heel gericht en in samenhang met bedrijven en kennisclusters aan missies en sleuteltechnologieën voor”
“Wij blijven ons in Europees verband stevig inzetten voor het streven naar een verlaging van de uitstoot van broeikasgassen en klimaatneutraliteit in 2050.”
Collectieve verantwoordelijkheid voor veiligheid en crisisbeheersing
Het CDA stelt dat veiligheid en crisisbeheersing alleen effectief zijn als de hele samenleving samenwerkt, bijvoorbeeld via buurtcrisisteams en nationale scenario-oefeningen.
“De Rijksoverheid, lokale overheden en veiligheidsregio’s zetten samen buurtcrisisteams op van burgers die bij rampen en crises kunnen worden ingezet, gericht op het vergroten van de weerbaarheid. We betrekken de hele samenleving bij veiligheid en crisisbeheersing.”
“Er worden nationale scenario’s geoefend waarin alle lagen van de samenleving meedoen zoals bij black-outs en digitale verstoringen.”
Ondersteunen van verenigingen en maatschappelijke initiatieven
Het CDA erkent het belang van verenigingen en maatschappelijke initiatieven als motoren van collectieve actie en wil deze concreet ondersteunen door regelgeving te vereenvoudigen en gezamenlijke financiering te stimuleren.
“We richten een Gemeenschapsfonds op voor het behoud van voorzieningen zoals buurthuizen en sportaccommodaties. Het Gemeenschapsfonds kan gezamenlijk gefinancierd worden door overheid, samenleving en bedrijfsleven.”
Gezamenlijke inzet van regio’s en partners voor nationale opgaven
Het CDA wil dat regio’s, samen met het Rijk, onderwijs, bedrijfsleven en andere partners, collectief optrekken om grote nationale uitdagingen zoals energietransitie en woningbouw aan te pakken.
“Dat vraagt om een stevige gezamenlijke inzet van Rijk en regio op ontwikkelagenda’s, waarin provincie, gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven samen optrekken.”
De ChristenUnie ziet collectieve actie als essentieel voor het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen, waarbij samenwerking tussen burgers, organisaties en overheid centraal staat. Ze benadrukken het belang van solidariteit in sociale zekerheid, het behoud van het collectieve pensioenstelsel, en het stimuleren van gezamenlijke initiatieven zoals wooncoöperaties en collectieve schuldhulp. Concrete voorstellen zijn onder meer het afschaffen van de kostendelersnorm om solidariteit te bevorderen, het versterken van collectieve pensioenregelingen, en het ondersteunen van collectieve woonvormen.
Solidariteit en collectiviteit in het pensioenstelsel
De ChristenUnie beschouwt het collectieve pensioenstelsel als een belangrijk voorbeeld van collectieve actie, waarbij solidariteit en collectiviteit de fundamenten zijn. Dit stelsel beschermt ouderen tegen armoede en moet behouden blijven, ook tijdens de transitie naar een nieuw pensioenstelsel.
“Met de Wet toekomst pensioenen is het besluit genomen om het pensioenstelsel te hervormen waarbij solidariteit en collectiviteit de fundamenten blijven van het pensioenstelsel.”
Afschaffen kostendelersnorm voor meer solidariteit
Om collectieve actie en solidariteit te stimuleren, wil de ChristenUnie de kostendelersnorm afschaffen voor mensen die hun woning delen met iemand in nood. Dit voorkomt financiële bestraffing van mensen die anderen helpen en versterkt de bereidheid om naar elkaar om te zien.
“Daarom schaffen we de kostendelersnorm in de Participatiewet af voor mensen die onderdak bieden aan iemand in nood of bereid zijn om hun woning te delen met iemand anders. Zo maken we ruimte voor echte solidariteit en versterken we de basis van onze samenleving: de bereidheid om naar elkaar om te zien.”
Stimuleren van collectieve woonvormen
De partij wil collectieve actie bevorderen door het makkelijker te maken voor wooncoöperaties en gemeenschappelijke woonvormen om te ontstaan, door regelgeving te vereenvoudigen en ruimte te geven aan collectief particulier opdrachtgeverschap.
“We geven maximaal ruimte aan wooncoöperaties, gemeenschappelijke woonvormen of vormen van collectief particulier opdrachtgeverschap, door regelgeving daarvoor te vereenvoudigen.”
Collectieve schuldhulp en preventie
De ChristenUnie pleit voor collectieve maatregelen bij schuldhulpverlening, zoals het instellen van een preventie-/schuldenfonds waar kredietverstrekkers aan bijdragen, en het centraal innen van schulden met collectieve regelingen.
“Tot slot willen we dat kredietverstrekkers een klein deel van het verleende bedrag afgedragen aan een preventie-/schuldenfonds. Dit fonds kan worden ingezet voor preventie, maar ook bijdragen aan het oplossen van schulden (‘de vervuiler betaalt’).”
“Schulden worden centraal geïnd met altijd de mogelijkheid tot een betalingsregeling.”
Collectieve pedagogische ondersteuning op school
De partij wil dat pedagogische ondersteuning binnen scholen op een collectieve manier wordt aangeboden en gefinancierd, zodat zorg dichter bij het kind wordt georganiseerd en individuele trajecten worden verminderd.
“De pedagogische ondersteuning is binnen de school beschikbaar en wordt op een collectieve manier aangeboden en gefinancierd.”
FVD verwerpt collectieve actie die door de overheid of supranationale organisaties wordt opgelegd en pleit voor individuele vrijheid en keuzevrijheid. Ze keren zich tegen verplichte of door de staat gestuurde collectieve maatregelen op het gebied van gezondheid, pensioen, en internationale samenwerking, en willen dat solidariteit en samenwerking vrijwillig en lokaal georganiseerd worden.
Verzet tegen opgelegde collectieve gezondheidsmaatregelen
FVD is tegen collectieve actie in de vorm van nationale of internationale gezondheidsmaatregelen die individuele vrijheid beperken. Ze willen dat mensen zelf beslissen over hun gezondheid en verzetten zich tegen dwang, drang en supranationale sturing.
“We verzetten ons tegen internationaal gezondheids-beleid onder leiding van ondemocratische organisaties zoals de WHO, zodat Nederland zelf bepaalt hoe ons zorgbeleid eruit ziet en Nederlanders kunnen rekenen op de beste kwaliteit.”
“We garanderen dat vaccinatie altijd vrijwillig blijft, zodat burgers vrij zijn om zelf te beslissen over hun lichaam.”
“We trekken steun voor het Preventieakkoord in, zodat mensen zelf kunnen beslissen hoe zij willen leven.”
Behoud van vrijwillige solidariteit in pensioenen
FVD verzet zich tegen collectieve actie die de individuele zeggenschap over pensioenen vermindert en wil solidariteit behouden op vrijwillige basis, zonder politieke of ideologische sturing.
Afwijzing van collectieve actie via supranationale verdragen
FVD wijst collectieve actie af die voortkomt uit internationale verdragen of supranationale organisaties, omdat dit de nationale beleidsvrijheid en democratische controle ondermijnt.
“We zeggen internationale verdragen op die onze beleidsvrijheid inperken, zoals het VN-vluchtelingenverdrag dat ons dwingt tot het opnemen van migranten.”
BBB erkent het recht op collectieve actie zoals demonstraties, maar stelt strikte grenzen aan de wijze waarop dit mag plaatsvinden. De partij wil optreden tegen collectieve acties die de openbare orde verstoren, schade veroorzaken of vitale infrastructuur blokkeren, en pleit voor het verhalen van schade op organisatoren. BBB benadrukt dat collectieve actie altijd binnen de kaders van respect, orde en verantwoordelijkheid moet blijven.
Strengere regels en handhaving bij demonstraties
BBB vindt dat collectieve acties zoals demonstraties niet mogen ontaarden in chaos, schade of het blokkeren van vitale infrastructuur. De partij wil dat overtredingen streng worden bestraft en dat schade wordt verhaald op de organisatoren. Dit standpunt is ingegeven door de wens om de openbare orde en veiligheid te beschermen en misbruik van het demonstratierecht te voorkomen.
“Demonstreren is ieders goed recht, maar je moet je houden aan de regels waarbij de openbare orde en veiligheid nooit in het geding mogen komen. Dit dient daadwerkelijk te worden gehandhaafd, ook met betrekking tot vervolgen en straffen.”
“Het kan niet zo zijn dat demonstranten de boel kort en klein slaan en hier zomaar mee wegkomen, en we onderzoeken of de opruim en reinigingskosten kunnen worden verhaald op de organisatie van de demonstratie. Wat je kapot maakt, moet je betalen.”
“We gaan optreden tegen mensen die hun demonstratie recht gebruiken om de samenleving te ontwrichten.”
“Wie dat recht misbruikt door vitale infrastructuur te blokkeren of te vernielen, ondermijnt de samenleving en overschrijdt een grens. Zulke acties moeten snel en doeltreffend worden bestraft.”
“Verbod gezichtsbedekking bij demonstraties. We accepteren in het kader van handhaving geen bedekking van het gezicht bij demonstraties.”
DENK ziet collectieve actie als essentieel om maatschappelijke problemen als discriminatie, armoede en ongelijkheid aan te pakken. De partij pleit voor krachtige, gezamenlijke inspanningen van overheid en samenleving, zoals het instellen van wettelijke doelen, het organiseren van grootschalige campagnes en het inzetten van sancties en quota. DENK benadrukt dat structurele verandering alleen mogelijk is door gezamenlijke verantwoordelijkheid en solidariteit.
Wettelijke doelen en sancties tegen discriminatie
DENK gelooft dat collectieve actie nodig is om discriminatie uit te bannen en gelijke kansen te waarborgen. Door wettelijke doelen te stellen en harde sancties in te voeren, wil de partij de samenleving mobiliseren om discriminatie gezamenlijk aan te pakken.
Collectieve verantwoordelijkheid voor sociale rechtvaardigheid
DENK benadrukt dat het bestrijden van armoede en het waarborgen van bestaanszekerheid een collectieve inspanning vereist, waarbij iedereen die kan, bijdraagt aan het sociale stelsel. Dit wordt bereikt door herverdeling, hogere lasten voor de sterkste schouders en gezamenlijke publieke investeringen.
Samenwerking met maatschappelijke organisaties voor herstel en gelijkheid
DENK ziet samenwerking met maatschappelijke organisaties als een vorm van collectieve actie om historische ongelijkheid te herstellen en kansengelijkheid te vergroten, bijvoorbeeld via herstelbetalingen en structurele financiering.
“In samenwerking met maatschappelijke organisaties stelt de overheid een fonds voor herstelbetalingen voor het slavernijverleden ter beschikking, gericht op het vergroten van de kansengelijkheid in de samenleving.”
GroenLinks-PvdA ziet collectieve actie als essentieel om maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatcrisis, energiearmoede en sociale ongelijkheid aan te pakken. De partij pleit voor gezamenlijke inspanningen van overheid, burgers en bedrijven, waarbij solidariteit en het eerlijk verdelen van lasten en baten centraal staan. Concrete voorstellen zijn onder meer het gezamenlijk investeren in verduurzaming, het afdwingen van verantwoordelijkheid bij grote vervuilers, en het ondersteunen van lokale energie-initiatieven.
Gezamenlijk investeren in verduurzaming en infrastructuur
GroenLinks-PvdA stelt dat grote maatschappelijke problemen zoals de klimaatcrisis niet aan de markt kunnen worden overgelaten en dat collectieve investeringen noodzakelijk zijn. Door samen te werken en te investeren in bijvoorbeeld het elektriciteitsnet en duurzame energie, wordt de energietransitie versneld en worden de lasten eerlijk verdeeld.
“We zetten alles op alles om de klimaatcrisis aan te pakken. Dat kan je niet alleen aan de markt overlaten.”
“Daarom investeren we fors in het uitbreiden van het elektriciteitsnet.”
“We investeren in schone en betaalbare energie uit wind-op-zee. Om dat te bereiken sluiten we een Noordzeepact tussen overheid, energiebedrijven, industrie en netbeheerders.”
Collectieve verantwoordelijkheid en eerlijke verdeling van kosten
De partij benadrukt dat collectieve actie nodig is om te zorgen dat niet alleen de welgestelden profiteren van klimaatbeleid. Door samen op te treden en verantwoordelijkheid af te dwingen bij vervuilers en verhuurders, wordt de transitie eerlijker en inclusiever.
“We helpen hen af te dwingen dat vervuilers, verhuurders en werkgevers hun verantwoordelijkheid nemen. Zo verdelen we de kosten en baten van klimaatactie eerlijk.”
Ondersteunen en uitbreiden van lokale energie-initiatieven
GroenLinks-PvdA ziet lokale collectieve actie als een krachtig middel om verduurzaming te versnellen, vooral voor mensen met een lager inkomen. Door succesvolle buurtinitiatieven te ondersteunen en uit te breiden, wordt de energietransitie toegankelijker voor iedereen.
“De laatste jaren zijn op tal van plekken initiatieven gestart voor de verduurzaming van wijken, zoals energiegemeenschappen en witgoedregelingen... Dit soort succesvolle initiatieven en regelingen ondersteunen we en breiden we uit.”
NSC ziet collectieve actie als essentieel voor een weerbare, solidaire samenleving waarin burgers samen verantwoordelijkheid nemen, vooral bij crises en maatschappelijke uitdagingen. Ze stellen concrete maatregelen voor zoals het investeren in burgersteunpunten, buurtnetwerken en het stimuleren van lokale en vrijwillige initiatieven. De partij benadrukt dat bijdragen aan het grotere geheel noodzakelijk is en dat collectieve actie niet vrijblijvend mag zijn.
Investeren in burgersteunpunten en buurtnetwerken
NSC wil de samenleving weerbaarder maken door te investeren in structuren die collectieve actie mogelijk maken, zoals burgersteunpunten en buurtnetwerken. Dit moet mensen in staat stellen elkaar te helpen in crisissituaties en eenzaamheid en individualisering tegengaan.
“We investeren jaarlijks € 1 miljard in een weerbare samenleving voor meer burgersteunpunten, buurtnetwerken en cyberveiligheid.”
“In elke wijk of dorp komt een burgersteunpunt waar mensen in noodsituaties naartoe kunnen voor informatie, drinkwater, stroom om apparaten op te laden (via aggregaten) en het melden van vermisten. Dit kunnen brandweerkazernes zijn, maar ook andere noodsteunpunten. In vredestijd kunnen de steunpunten ook ingezet worden.”
Stimuleren van vrijwillige en lokale collectieve initiatieven
De partij vindt het belangrijk dat burgers, vooral jongeren, actief deelnemen aan collectieve acties, zoals vrijwillige inzet bij crises en maatschappelijke vraagstukken. Dit versterkt de sociale samenhang en weerbaarheid van de samenleving.
“We stimuleren jongeren om zich vrijwillig in te zetten door duidelijke en toegankelijke initiatieven op te zetten waar zij zich bij kunnen aansluiten. Door hen verantwoordelijkheden te geven – bijvoorbeeld bij crisiscommunicatie, noodsteunpunten of zorg – vergroten we hun betrokkenheid bij de samenleving en gaan we polarisatie tegen.”
“We juichen initiatieven toe waarin burgers actief deelnemen aan maatschappelijke discussies. We hechten daarbij aan een goede vertegenwoordiging van meningen, zodat er een breed en open debat kan plaatsvinden. We stimuleren maatschappelijke initiatieven; burgers nemen steeds vaker het initiatief om aan de slag te gaan met het aanpakken van publieke vraagstukken, zoals de energietransitie.”
Collectieve actie als norm voor sociale samenhang
NSC stelt dat bijdragen aan het grotere geheel noodzakelijk is voor een stabiel en sociaal Nederland en keert zich tegen individualisering. Collectieve actie wordt gezien als een plicht en fundament van de samenleving.
“Ook moet individualisering niet langer de norm zijn. In een samenleving waarbij het ieder-voor-zich is, verdwijnt wederzijds begrip en neemt het vertrouwen in de ander af. Dat willen we keren. Bijdragen aan het grote geheel is niet vrijblijvend, maar noodzakelijk voor een stabiel en sociaal Nederland.”
De VVD maakt een scherp onderscheid tussen vreedzame collectieve actie (zoals demonstraties) en ordeverstorende of illegale acties. Het recht op vreedzame demonstratie wordt erkend, maar de partij stelt harde grenzen aan collectieve acties die de openbare orde verstoren of vitale infrastructuur blokkeren, met strengere wetgeving en strafbaarstelling als gevolg.
Strengere aanpak van ordeverstorende collectieve acties
De VVD wil het demonstratierecht beschermen door streng op te treden tegen collectieve acties die de orde verstoren, zoals blokkades van infrastructuur of bedrijfsbezettingen. Het doel is om misbruik van collectieve actie te voorkomen en de veiligheid en rechtsorde te waarborgen, onder meer door modernisering van wetgeving, inzet van technologie en strafbaarstelling van bepaalde vormen van protest.
“We maken een scherper onderscheid tussen (vreedzame) demonstraties en ordeverstorende acties. Om het demonstratierecht te beschermen moeten we relschoppers identificeren die het demonstratierecht misbruiken om strafbare feiten te plegen en hen niet straffeloos laten wegkomen.”
“We stellen het blokkeren van vitale infrastructuur strafbaar.”
“Aanpak van bedrijfsbezettingen of erfbetreding door activisten: Ook activisten hebben van andermans eigendommen af te blijven. Daarom gaan we de wet aanscherpen, zodat wanneer ordeverstorende activisten zich illegaal toegang verschaffen tot woningen, stallen, erven, universiteiten of bedrijven, dat voortaan wordt gekwalificeerd als inbraak.”
“Het blokkeren van wegen door demonstraties voor welke doeleinden dan ook, gaan we strafbaar stellen. Bezetters van snelwegen worden direct weggehaald en worden niet alleen aangehouden, maar worden wat de VVD betreft ook vervolgd.”
Minimumdienstverlening verplicht bij stakingen in vitale sectoren
De VVD beperkt het recht op collectieve actie in de vorm van stakingen in vitale sectoren door een verplichting tot minimumdienstverlening. Hiermee wil de partij voorkomen dat collectieve acties de samenleving ontwrichten en essentiële diensten stilleggen.
“In vitale sectoren zoals de zorg en het openbaar vervoer wordt een minimumdienstverlening verplicht bij stakingen. Cruciale functies zoals spoedeisende hulp moeten doorgaan. Zonder plan daarvoor mag een staking niet plaatsvinden.”
BVNL verwerpt collectieve actie als dwangmiddel en pleit voor maximale individuele keuzevrijheid, ook waar traditioneel collectieve regelingen gelden. Zij willen bestaande verplichtingen en instituties die collectieve actie afdwingen, zoals verplichte deelname aan pensioenfondsen en ondernemingsraden, afschaffen en vervangen door individuele autonomie en vrijwilligheid.
Afschaffen van verplichte collectieve regelingen
BVNL ziet verplichte collectieve actie als een beperking van individuele vrijheid en wil deze vervangen door vrijwillige deelname en keuzevrijheid. Dit geldt met name voor sectorale pensioenfondsen en ondernemingsraden, waar collectieve dwang plaatsmaakt voor individuele zeggenschap.
“De huidige Wet toekomst pensioenen (Wtp) voert geen echte hervorming door en houdt de achterhaalde verplichtstelling aan sector-pensioenfondsen in stand. Wij pleiten voor een systeem waarin deelnemers niet verplicht zijn deel te nemen aan een quasi beleggingsfonds waarin ze alle risico's dragen maar nauwelijks zeggenschap hebben.”
“Geen verplichte ondernemingsraad voor bedrijven.”
Hervorming rol sociale partners en collectieve instituties
BVNL wil de rol van sociale partners en collectieve instituties zoals de SER herzien of opheffen, omdat deze volgens hen niet het belang van het individu dienen maar bureaucratische collectieve belangen.
“BVNL wil afschaffing van de sectorale indeling. De huidige sectorale indeling van pensioenfondsen is achterhaald en leidt tot onduidelijke werkingssfeerbepalingen. Ondernemers worden lastiggevallen door pensioenfondsen met nauwelijks leesbare aansluitingsplicht. Werkingssfeerbepalingen moeten helder en ondubbelzinnig zijn. BVNL wil een herziening van de rol van sociale partners.”
“De SER wordt opgeheven.”
D66 ziet collectieve actie als essentieel om grote maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, energietransitie en economische onafhankelijkheid aan te pakken. De partij pleit voor gezamenlijke investeringen, samenwerking op nationaal en Europees niveau, en het betrekken van burgers via coöperaties en collectieven. Concrete voorstellen zijn onder andere het oprichten van een Nationale Investeringsbank voor grote transities en het stimuleren van lokale energiecoöperaties.
Grootschalige publieke investeringen voor transities
D66 wil met collectieve middelen en gezamenlijke actie grote maatschappelijke transities versnellen, zoals op het gebied van klimaat, energie en technologie. Door een Nationale Investeringsbank op te richten en bestaande fondsen te bundelen, beoogt de partij structurele, gezamenlijke investeringen mogelijk te maken die individuele partijen niet kunnen dragen.
“We willen een Nationale Investeringsbank voor grote transities. Deze publieke instelling krijgt meer middelen en een breed mandaat. Het Nationaal Groeifonds, dat we hervormen, wordt onderdeel van de Nationale Investeringsbank.”
Europese collectieve actie voor strategische onafhankelijkheid
D66 benadrukt het belang van collectieve Europese actie om economische veiligheid en innovatie te waarborgen, vooral tegenover buitenlandse staatssteun en protectionisme. Door samen te werken binnen Europa wil de partij de productie en innovatie in cruciale sectoren versterken.
“Europa moet strategisch slimmer en onafhankelijker worden. Met groen Europees industriebeleid produceren en innoveren we zelf meer in cruciale sectoren, zoals in microchips en kritieke grondstoffen.”
Lokale energiecoöperaties en burgerparticipatie
D66 stimuleert collectieve actie op lokaal niveau door burgers te betrekken bij energieprojecten via coöperaties en participatiefondsen. Dit vergroot het draagvlak en zorgt ervoor dat opbrengsten en zeggenschap bij de gemeenschap terechtkomen.
De Partij voor de Dieren ziet collectieve actie als essentieel voor het beschermen van rechten, het aanpakken van maatschappelijke problemen en het versterken van de democratie. Ze pleiten voor het waarborgen van het recht op demonstratie, het versterken van burgerparticipatie en het faciliteren van collectieve oplossingen bij maatschappelijke kwesties. Concrete voorstellen zijn onder meer het beschermen van het demonstratierecht, het invoeren van burgerberaden en het gezamenlijk vormgeven van hersteltrajecten.
Bescherming en bevordering van het demonstratierecht
De PvdD beschouwt vreedzame collectieve actie, zoals demonstraties, als een fundamenteel democratisch recht dat onder druk staat. Ze willen dit recht actief beschermen tegen inperkingen door de overheid en politieoptreden, omdat het essentieel is voor maatschappelijke verandering en het tegengaan van onrecht.
“Demonstraties zijn geen verstoring van de orde, maar een krachtig democratisch middel en een teken van hoop. Het demonstratierecht is een groot goed dat we moeten koesteren.”
Versterken van burgerparticipatie en collectieve besluitvorming
De partij wil collectieve actie van burgers structureel verankeren in het politieke proces door het makkelijker maken van burgerinitiatieven, het invoeren van burgerberaden en het stimuleren van gezamenlijke besluitvorming. Dit moet leiden tot meer invloed van burgers op beleid en het vergroten van draagvlak.
“Het starten van een burgerinitiatief wordt eenvoudiger: de handtekeningendrempel gaat omlaag, doorlooptijden worden korter en regels duidelijker.”
“Er worden meer burgerberaden ingevoerd, waarin door loting geselecteerde dwarsdoorsneden van de Nederlandse bevolking serieus gaan meepraten en meebeslissen over belangrijke nationale kwesties, als aanvulling op en verrijking van de huidige parlementaire democratie.”
Collectieve oplossingen bij maatschappelijke problemen
De PvdD kiest bij herstel en compensatie voor collectieve oplossingen die samen met betrokkenen worden vormgegeven, in plaats van uitsluitend individuele trajecten. Dit bevordert solidariteit en effectiviteit bij het aanpakken van maatschappelijke schade.
“Collectieve oplossingen worden voortaan in overleg met betrokkenen vormgegeven.”
50PLUS ziet collectieve actie vooral als iets dat op Europees of mondiaal niveau effectief is, met name bij grote uitdagingen zoals klimaatbeleid. Ze pleiten voor gezamenlijke Europese maatregelen in plaats van nationale solo-acties, en willen nationale inspanningen afbouwen zodra er Europese afspraken zijn. Hun visie is pragmatisch: collectieve actie is alleen zinvol als het daadwerkelijk effect heeft en de Nederlandse positie niet schaadt.
Gezamenlijk Europees klimaatbeleid, geen nationale solo-acties
50PLUS vindt dat collectieve actie op het gebied van klimaat alleen effectief is als het op Europees of mondiaal niveau plaatsvindt. Ze willen nationale klimaatmaatregelen uitfaseren zodra er gezamenlijke Europese afspraken zijn, om zo de effectiviteit te vergroten en de concurrentiepositie van Nederland te beschermen.
“Gezamenlijk klimaatbeleid op Europees of wereldwijd niveau, anders is het niet effectief.”
“Uitfasering van het nationale klimaatbeleid, nadat gezamenlijk is besloten om het Europese beprijzen van CO2 op te schalen.”
“Het optimaal beprijzen van CO2 op Europees niveau, zodat CO2-reductie wordt versneld zonder de concurrentiepositie van Nederland aan te tasten.”
JA21 is kritisch op het gebruik van collectieve actie door belangenorganisaties en wil de mogelijkheden om in het algemeen belang te procederen fors beperken. De partij vindt dat collectieve actie alleen mogelijk moet zijn voor concrete, particuliere groepsbelangen van een representatieve achterban, en niet voor vage of brede maatschappelijke doelen.
Collectieve actie beperken tot concrete groepsbelangen
JA21 wil dat belangenorganisaties niet langer in het algemeen belang kunnen procederen, maar alleen namens hun eigen, duidelijk afgebakende achterban. Dit standpunt komt voort uit zorgen over de rekbaarheid van het ‘algemeen belang’ en het effect daarvan op de taakverdeling tussen rechterlijke macht en politiek. De partij wil zo voorkomen dat collectieve actie wordt ingezet voor activistische doeleinden die buiten de directe belangen van een specifieke groep vallen.
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
“Belangenorganisaties kunnen alleen in rechte opkomen voor concrete, particuliere groepsbelangen van hun specifieke achterban, en dan alleen als ze representatief zijn conform de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Stoffer/Van der Plas/Eerdmans.”
De PVV is kritisch op vormen van collectieve actie die zij als belemmerend of ontwrichtend zien, zoals protesten tegen asielzoekerscentra of klimaatactivisme. De partij wil het recht op collectieve actie beperken waar dit volgens hen maatschappelijke belangen schaadt, bijvoorbeeld door het verbieden van bepaalde actiegroepen en het inperken van bezwaarprocedures bij woningbouw.
Verbieden van activistische groeperingen
De PVV wil collectieve actie van bepaalde activistische groepen, zoals klimaatactivisten en radicaal-linkse organisaties, verbieden omdat zij deze als ontwrichtend en bedreigend voor de openbare orde beschouwen. Dit standpunt richt zich op het tegengaan van georganiseerde protesten die volgens de partij de samenleving ontregelen.
“Extinction Rebellion, Antifa en pro-Hamasgroepen als terreurorganisaties aanmerken en verbieden”
Inperken van bezwaar en beroep bij woningbouw
De PVV wil collectieve juridische actie tegen woningbouwprojecten beperken, omdat zij vindt dat deze het algemeen belang van woningzoekenden schaadt. Door het tijdelijk beperken van de mogelijkheden tot bezwaar en beroep wil de partij voorkomen dat collectieve acties van bijvoorbeeld milieu- of buurtgroepen de bouw van woningen vertragen.
“Daarom beperken we tijdelijk de mogelijkheden voor bezwaar en beroep tegen bouwvergunningen waar het omgevingsplan al onherroepelijk vastligt.”
Volt ziet collectieve actie als essentieel voor het oplossen van maatschappelijke problemen, vooral waar individuele inspanningen tekortschieten. Hun belangrijkste voorstellen richten zich op het stimuleren van gezamenlijke initiatieven, zoals collectieve wijkaanpakken voor energiearmoede en het versterken van collectieve tariefafspraken in de culturele sector. Volt benadrukt dat samenwerking en gezamenlijke verantwoordelijkheid leiden tot meer rechtvaardigheid, effectiviteit en sociale cohesie.
Collectieve wijkaanpak voor energiearmoede
Volt beschouwt collectieve actie als de meest effectieve manier om energiearmoede in slecht geïsoleerde wijken aan te pakken. Door samen te werken aan isolatie en verduurzaming, worden niet alleen kosten verlaagd, maar ook de leefbaarheid en sociale samenhang versterkt.
“collectieve wijkaanpak voor slecht geïsoleerde woonwijken is de meest kosteneffectieve strategie tegen energiearmoede. Deze aanpak draagt niet alleen bij aan lagere energierekeningen, maar versterkt ook de leefbaarheid, sociale cohesie en gezondheid in kwetsbare buurten.”
Collectieve tariefafspraken in de culturele sector
Volt wil de bestaanszekerheid van het gehele creatieve team verbeteren door collectieve tariefafspraken te stimuleren, in plaats van alleen individuele makers te ondersteunen. Dit bevordert eerlijke beloning en versterkt de positie van werkenden in de sector.
“Volt wil, net als de Raad voor Cultuur, dat alle cultuurinstellingen in de basisinfrastructuur met meerjarige subsidie toewerken naar collectieve tariefafspraken voor werknemers en zzp’ers.”
De SGP is kritisch over collectieve actie, vooral waar het gaat om grote collectieve belangenacties en massaschadeprocedures. De partij wil strengere transparantie-eisen en rechterlijke toetsing voor ideële organisaties die collectieve acties voeren, om misbruik en onduidelijke belangen te voorkomen. Hun belangrijkste voorstel is het aanscherpen van de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (WAMCA).
Strengere eisen en toetsing bij collectieve belangenacties
De SGP ziet risico’s in grote collectieve acties waarbij onduidelijk is wie erachter zit en wie deze financiert. Om misbruik te voorkomen, wil de partij dat ideële organisaties die collectieve acties voeren, transparant zijn over hun belangen en financiering, en dat rechters hier streng op toetsen. Dit moet de integriteit van collectieve actie waarborgen en het algemeen belang beschermen.
“Misbruik van recht dient voorkomen te worden, met name door grote collectieve belangenacties waarvan onduidelijk is wie de claim financiert en welke belangen er werkelijk achter schuil gaan. De SGP zet in op een meer transparante Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (WAMCA) waarbij ideële organisaties die een beroep doen op het algemeen belang beargumenteerd moeten kunnen aantonen voor welk belang zij menen op te komen. De rechter toetst dit indringend.”