Verkiezingsprogramma's 2025 overburgerschap
NSC ziet burgerschap als een actieve, wederkerige deelname aan de samenleving, waarbij rechten en plichten, sociale samenhang en gedeelde waarden centraal staan. Ze willen burgerschapsvorming versterken via onderwijs, maatschappelijke stages en duidelijke communicatie over wat het betekent om burger te zijn. Concrete voorstellen zijn onder meer het stimuleren van vrijwilligerswerk, het verankeren van burgerschapsvorming in het onderwijs en het benadrukken van verantwoordelijkheden naast rechten.
Burgerschapsvorming verplicht in het onderwijs
NSC vindt dat burgerschapsvorming al op jonge leeftijd moet beginnen, zodat jongeren leren wat het betekent om in een democratische rechtsstaat te leven en actief deel te nemen aan de samenleving. Dit moet polarisatie tegengaan en de betrokkenheid bij de samenleving vergroten.
“Burgerschapsvorming begint al jong. Leerlingen moeten in alle niveaus van onderwijs leren wat het betekent om te leven in een democratische rechtsstaat. Dat betekent ook leren omgaan met verschillen in mening en overtuiging.”
“Leerlingen moeten op de middelbare school meemaken hoe democratie en volksvertegenwoordiging werken; dat kan zowel lokaal als nationaal.”
Actieve rol en verantwoordelijkheden voor jongeren
NSC wil jongeren stimuleren om zich vrijwillig in te zetten voor de samenleving, bijvoorbeeld via maatschappelijke stages of vrijwilligerswerk. Door jongeren verantwoordelijkheden te geven, wordt hun betrokkenheid vergroot en polarisatie tegengegaan.
“We stimuleren jongeren om zich vrijwillig in te zetten door duidelijke en toegankelijke initiatieven op te zetten waar zij zich bij kunnen aansluiten. Door hen verantwoordelijkheden te geven – bijvoorbeeld bij crisiscommunicatie, noodsteunpunten of zorg – vergroten we hun betrokkenheid bij de samenleving en gaan we polarisatie tegen.”
“We vinden het belangrijk dat jongeren het belang van deze gemeenschappen inzien en al jong worden gestimuleerd om hierin een actieve rol te spelen. Dat kan op verschillende manieren zoals door het vervullen van een maatschappelijke stage of het doen van vrijwilligerswerk.”
Burgerschap als gedeelde rechten én plichten
NSC benadrukt dat burgerschap niet alleen rechten, maar ook plichten en verantwoordelijkheden inhoudt. Burgers worden aangesproken op hun gedrag en geacht bij te dragen aan de samenleving, onder andere door op te staan tegen racisme en discriminatie.
“Burgers hebben rechten met verantwoordelijkheden die daarbij horen. We mogen van hen verwachten dat ze zich eerlijk gedragen, dat ze een fatsoenlijke houding hebben in de openbare ruimte en opstaan tegen racisme, vernielingen en discriminatie.”
“Iedereen in Nederland is onderdeel van een gemeenschap, met rechten, plichten en verantwoordelijkheden.”
“Het moet voor nieuwkomers en Nederlanders duidelijk zijn wat het betekent om Nederlands staatsburger te zijn: waarden omarmen, de taal spreken, rechten én plichten kennen.”
Versterken van sociale samenhang en gedeelde waarden
NSC ziet burgerschap als verbonden met sociale samenhang, gedeelde waarden en tradities. Ze willen dat iedereen zich onderdeel voelt van de samenleving en eraan bijdraagt, ongeacht afkomst.
“Onze Nederlandse taal, vaderlandse geschiedenis, grondrechten, noaberschap, mienskip en burgerschap delen we met elkaar. Ons land is gebouwd op wederkerigheid.”
“Of iemand hier geboren is, later is gekomen of tijdelijk verblijft, we verwachten dat iedereen zich onderdeel voelt van de samenleving en eraan bijdraagt.”
De Partij voor de Dieren wil het burgerschap versterken door burgers meer directe invloed te geven op beleid en besluitvorming, onder andere via burgerberaden, referenda en laagdrempelige burgerinitiatieven. Ze pleiten voor een overheid die transparant, toegankelijk en dienstbaar is aan burgers, met nadruk op vertrouwen, participatie en inclusiviteit. Het doel is een democratie waarin burgers daadwerkelijk zeggenschap hebben en zich betrokken voelen bij hun leefomgeving en de samenleving als geheel.
Meer directe burgerinvloed via burgerberaden en referenda
De PvdD wil dat burgers structureel meer invloed krijgen op belangrijke besluiten door het invoeren van burgerberaden, referenda en het verlagen van drempels voor burgerinitiatieven. Dit moet het draagvlak voor beleid vergroten en het vertrouwen in de democratie herstellen, door burgers daadwerkelijk te betrekken bij besluitvorming over hun leefomgeving en nationale kwesties.
“Er worden meer burgerberaden ingevoerd, waarin door loting geselecteerde dwarsdoorsneden van de Nederlandse bevolking serieus gaan meepraten en meebeslissen over belangrijke nationale kwesties, als aanvulling op en verrijking van de huidige parlementaire democratie.”
“We voeren een correctief bindend referendum in bij verstrekkende besluiten die bijvoorbeeld onze democratie kunnen aantasten, zoals handelsverdragen.”
“Het starten van een burgerinitiatief wordt eenvoudiger: de handtekeningendrempel gaat omlaag, doorlooptijden worden korter en regels duidelijker.”
Overheid als transparante en toegankelijke dienstverlener
De partij vindt dat de overheid transparant, toegankelijk en dienstbaar moet zijn aan burgers, met duidelijke communicatie en openbaarheid van informatie. Dit bevordert vertrouwen en maakt het voor burgers mogelijk om hun rechten uit te oefenen en invloed uit te oefenen op beleid.
“De overheid communiceert snel en in eenvoudige en duidelijke taal, op taalniveau B1.”
“Overheidsinformatie is in principe openbaar en digitaal toegankelijk. De overheid is uiterst terughoudend met het opleggen van vertrouwelijkheid of geheimhouding.”
“Burgers die niet uit de voeten kunnen met de digitale middelen van de overheid, kunnen altijd bij een fysieke balie in hun eigen gemeente terecht. Communicatie per post blijft altijd mogelijk.”
Jongeren en kinderen actief betrekken bij burgerschap
De PvdD wil dat jongeren en kinderen actief leren over en deelnemen aan de democratische rechtsstaat, zodat zij zich ontwikkelen tot betrokken burgers. Dit gebeurt door participatie in beleid, educatie en het ervaren van politieke processen van binnenuit.
“Kinderen hebben recht op een stem in beleid dat hen raakt. We borgen structurele en betekenisvolle jeugdparticipatie op lokaal, regionaal en landelijk niveau.”
“Jongeren krijgen de kans om de democratische rechtsstaat van binnenuit te ervaren. We investeren in initiatieven die jongeren laten zien hoe politiek en recht werken, waarom die ertoe doen en hoe zij zelf invloed kunnen uitoefenen – juist op de plekken waar besluiten worden genomen.”
BBB ziet burgerschap als een actieve, wederkerige verantwoordelijkheid: iedereen die in Nederland woont, hoort bij te dragen aan de samenleving door inzet, respect voor gedeelde waarden en betrokkenheid bij de gemeenschap. De partij benadrukt het belang van noaberschap (omzien naar elkaar), directe inburgering voor nieuwkomers, en het centraal stellen van gedeelde Nederlandse normen en waarden als voorwaarde voor volwaardig burgerschap.
Burgerschap vereist actieve bijdrage en gedeelde waarden
BBB stelt dat burgerschap niet vrijblijvend is: wie in Nederland woont, moet meedoen, de taal leren, werken en de Nederlandse normen en waarden respecteren. Dit is volgens BBB essentieel om sociale cohesie te waarborgen en maatschappelijke spanningen te voorkomen.
“Wie in Nederland wil wonen, hoort mee te doen. Inburgeren, de taal leren, werk zoeken en bijdragen aan de samenleving. Dat is geen keus, maar een voorwaarde. Wie hier wil blijven, moet hier willen zijn en zich ook zo gedragen. Onze normen en waarden zijn niet onderhandelbaar.”
“Aanvaarden van de regels van onze democratische rechtsstaat is wezenlijk. Op de naleving daarvan gaan we strikter toezien.”
Directe en resultaatgerichte inburgering voor nieuwkomers
BBB wil dat inburgering direct start na goedkeuring van de asielaanvraag (buiten de EU), en dat definitieve toelating pas volgt na het behalen van de inburgeringscursus. De nadruk ligt op een praktische, op werk en scholing gerichte aanpak.
“Zodra de asielaanvraag, die buiten de EUgrenzen wordt gedaan, voorlopig is goedgekeurd, start de asielzoeker met een inburgeringscursus. Pas als die is behaald, wordt de aanvraag definitief goedgekeurd en mag de migrant naar Nederland komen.”
“De huidige bureaucratische inburgering moet op de schop. Er dient een nuchtere aanpak te komen gericht op werk en scholing en die aansluit bij de kennis en vaardigheden van de asielzoeker.”
Noaberschap als kern van burgerschap
BBB beschouwt noaberschap – het omzien naar elkaar en verantwoordelijkheid nemen voor de gemeenschap – als de morele en sociale kern van burgerschap. Dit geldt voor iedereen, ongeacht afkomst of achtergrond, en is volgens BBB noodzakelijk om vereenzaming en vervreemding tegen te gaan.
BVNL ziet burgerschap primair als individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en zelfbeschikking, waarbij de overheid een minimale, dienstbare rol speelt. Burgers moeten zelf vormgeven aan hun leven, binnen hun gemeenschap en met respect voor Nederlandse waarden, zonder overmatige staatsbemoeienis. Concrete voorstellen richten zich op het terugdringen van overheidsinvloed, het stimuleren van eigen initiatief en het behouden van nationale identiteit.
Burgers centraal, overheid terughoudend
BVNL stelt dat de overheid dienstbaar moet zijn aan de burger, niet andersom, en dat burgers zelf verantwoordelijk zijn voor hun leven en keuzes. Burgerschap betekent volgens BVNL maximale individuele vrijheid, eigen initiatief en verantwoordelijkheid, met zo min mogelijk overheidsinterventie. Dit wordt gezien als essentieel voor een gezonde, trotse samenleving.
“De staat moet dienstbaar zijn aan de burger, niet andersom. De overheid moet klein, betrouwbaar, volledig transparant en efficiënt zijn, met een zeer terughoudende rol in het leven van mensen. De nadruk ligt op eigen initiatief, vrijheid van keuze en respect voor die van een ander en minimale overheidsbemoeienis.”
“Wij geloven niet in een overheid die alles voor de burger bepaalt, maar in burgers die zelf aan het roer staan. Niet alleen, maar in hun eigen gemeenschap waarbij de macht zo dicht mogelijk bij de mensen zelf ligt.”
“Wij geloven in mensen, niet in systemen. Onze samenleving floreert wanneer mensen vrij zijn, maar ook verantwoordelijk. Vrijheid is de absolute kernwaarde en is aan ieder individueel mens gegeven bij geboorte. Maar vrijheid moet altijd gepaard gaan met verantwoordelijkheid.”
Behoud van Nederlandse cultuur en waarden als basis voor burgerschap
BVNL koppelt burgerschap aan het behouden en uitdragen van Nederlandse cultuur, normen en waarden. Nieuwe burgers dienen zich aan te passen aan deze waarden, en de partij verzet zich tegen cultuurrelativisme en identiteitsdenken. Burgerschap wordt zo verbonden aan nationale identiteit en gemeenschapszin.
“Onze taal, onze normen, onze geschiedenis en onze waarden zijn het fundament van wie wij zijn. Wie Nederland binnenkomt, past zich aan – niet andersom.”
“De Nederlandse cultuur, met haar waarden van vrijheid, discipline, spaarzaamheid, fatsoen en gemeenschapszin, is het fundament van onze samenleving.”
“Wij verzetten ons tegen cultuurrelativisme, identiteitsdenken en het afbreken van nationale trots.”
De VVD ziet burgerschap als het actief uitdragen en naleven van Nederlandse normen en waarden, met nadruk op vrijheid, verantwoordelijkheid en gelijkwaardigheid. Ze willen burgerschapsonderwijs op scholen versterken en stellen duidelijke eisen aan nieuwkomers en inburgeraars om deze waarden te omarmen. Burgerschap is volgens de VVD geen vrijblijvendheid, maar een plicht voor iedereen die in Nederland woont.
Versterken van burgerschapsonderwijs op scholen
De VVD vindt het essentieel dat leerlingen en studenten de normen en waarden van de Nederlandse rechtsstaat leren kennen en naleven. Ze willen het burgerschapsonderwijs versterken, met streng toezicht en bevoegde docenten, om zo de basis van actief burgerschap te leggen.
“Iedere leerling en student moet de normen en waarden van de Nederlandse rechtstaat kennen en daarnaar handelen. De inspectie gaat scherper toezicht houden op de burgerschapsopdracht. Als scholen op dit onderdeel een onvoldoende scoren krijgen ze een herstelopdracht. We versterken het burgerschapsonderwijs en willen dat dit gegeven wordt door bevoegde docenten.”
Burgerschap als plicht voor nieuwkomers en inburgeraars
Voor de VVD is integratie geen vrijblijvende keuze, maar een verplichting waarbij nieuwkomers actief de Nederlandse wetten en waarden moeten respecteren en versterken. Dit wordt expliciet gekoppeld aan het verkrijgen van rechten, zoals huisvesting en naturalisatie.
“We maken heldere afspraken over integratie: die is niet vrijblijvend, maar een plicht.”
“Vrijheid, verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, gelijkwaardigheid en sociale rechtsvaardigheid zijn de hoekstenen van onze maatschappij. Inburgeringsprogramma’s moeten daarom expliciet aandacht besteden aan vrije waarden, zelfbeschikking, antisemitisme, de holocaust en eer-gerelateerd geweld en deze moeten ook centraal staan in de participatieverklaring die inburgeraars moeten tekenen.”
“Statushouders die op azc’s verblijven komen pas in aanmerking voor andere vormen van huisvesting op het moment dat zij zowel in woord als in daad achter de Nederlandse waarden staan. Hierop wordt vooraf actief en intensief getoetst.”
Actieve participatie en gezamenlijke verantwoordelijkheid
De VVD benadrukt dat burgerschap betekent: actief meedoen in de samenleving, verantwoordelijkheid nemen en bijdragen aan veiligheid en samenhang, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk of deelname aan lokale initiatieven.
“We willen dat mensen zich meer betrokken voelen bij de veiligheid van hun eigen buurt of stad: Daarom stimuleren we gemeenten om inwoners uit te nodigen voor deelname aan lokale vrijwilligerskorpsen.”
“Iedereen die in ons vrije land woont en wil wonen, dient zich aan te passen aan waar Nederland al eeuwen voor staat: vrijheid en hard werken. Mensen die hier wonen en volop willen meedoen, vinden ons aan hun kant – ongeacht hun afkomst. Niet mee kunnen doen is een probleem dat we graag helpen oplossen. Maar niet mee willen doen, accepteren we nooit.”
50PLUS ziet burgerschap vooral als het actief kunnen deelnemen aan de samenleving, met nadruk op inspraak, zelfredzaamheid en betrokkenheid van ouderen. De partij pleit voor meer directe democratie, blijvende educatie en digitale inclusie om volwaardig burgerschap voor alle generaties, en met name ouderen, te waarborgen. Concrete voorstellen zijn onder meer het bevorderen van burgerinspraak, levenslang leren en het wettelijk waarborgen van digitale zelfredzaamheid.
Meer burgerinspraak en directe democratie
50PLUS vindt dat burgers meer directe invloed moeten hebben op beleid en besluitvorming, als essentieel onderdeel van modern burgerschap. Dit moet de betrokkenheid vergroten en het gevoel van eigenaarschap over maatschappelijke ontwikkelingen versterken, vooral voor ouderen die zich vaak buitengesloten voelen.
“Verder is meer inspraak van de burger van groot belang; wij pleiten voor directe democratie.”
Levenslang leren en maatschappelijke betrokkenheid
De partij ziet blijvende educatie en ontwikkeling als kern van actief burgerschap, zodat ouderen zelfstandig, zelfredzaam en betrokken blijven in de samenleving. Door laagdrempelige scholing en lokale leerpunten wil 50PLUS ouderen in staat stellen volwaardig deel te nemen aan het maatschappelijk leven.
“Niet alleen inkomen en wonen zijn basisbehoeften, maar ook blijvend leren en ontwikkelen is essentieel om zelfstandig, zelfredzaam en betrokken te blijven in de samenleving.”
“Een Nationaal Programma Leven Lang Leren, met betaalbare en laagdrempelige scholing, digitale vaardigheidstraining en culturele vorming voor ouderen.”
“Lokale leerpunten in bibliotheken, buurthuizen en seniorenverenigingen waar ouderen terecht kunnen om te oefenen met taal, rekenen en digitale toepassingen.”
Digitale inclusie als wettelijke plicht
Digitale zelfredzaamheid wordt gezien als een voorwaarde voor volwaardig burgerschap. 50PLUS wil dat gemeenten wettelijk verantwoordelijk worden voor de digitale inclusie van ouderen, zodat niemand wordt buitengesloten van digitale overheidsdiensten en maatschappelijke participatie.
“Digitale inclusie: een gemeentelijke plicht. Gemeenten krijgen de wettelijke taak om digitale inclusie van ouderen te waarborgen.”
De ChristenUnie ziet burgerschap als een combinatie van kennis, waarden en actieve deelname aan de samenleving. Ze benadrukken het belang van burgerschapsonderwijs op school en stellen eisen aan nieuwkomers om de Nederlandse taal en waarden te leren en te onderschrijven. Burgerschap betekent volgens de ChristenUnie niet alleen rechten, maar ook de plicht om bij te dragen aan de maatschappij.
Burgerschapsonderwijs als basis in het onderwijs
De ChristenUnie vindt dat burgerschap, samen met basisvaardigheden als lezen, schrijven en rekenen, een fundament moet zijn van het onderwijs. Hiermee willen ze kinderen en jongeren vormen tot verantwoordelijke burgers die bijdragen aan de maatschappij.
“Dat begint bij een stevig fundament: lezen, schrijven en rekenen vormen samen met burgerschap en digitale geletterdheid de basis waarop kinderen”
Integratie en burgerschapseisen voor nieuwkomers
De partij stelt dat succesvolle integratie van nieuwkomers vraagt om het leren van de Nederlandse taal en het onderschrijven van Nederlandse waarden, inclusief het actief bijdragen aan de samenleving. Burgerschap is voor hen niet alleen een formele status, maar vereist actieve participatie en het respecteren van de grondwettelijke waarden.
“Voor succesvolle integratie is beheersing van de Nederlandse taal en het onderschrijven van de participatieverklaring essentieel.”
“Wie de keuze maakt om in Nederland te wonen en te blijven, wie burger wil zijn van dit land, draagt zijn of haar steentje bij om aan dit land te bouwen.”
“Het spreken van het Nederlands en het onderschrijven van de waarden zoals vastgelegd in de grondwet is daarvoor randvoorwaarde.”
“Integratie draait niet alleen om economische bijdrage, maar vooral om het aanvaarden van de Nederlandse samenleving, inclusief onze taal, grondwettelijke bepalingen (o.a. vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid, respect voor minderheden), geschiedenis, en christelijke wortels van ons land.”
Volt ziet burgerschap als actief deelnemen aan een inclusieve, democratische samenleving, met nadruk op Europese waarden en lokale betrokkenheid. Ze willen burgerschapsonderwijs versterken, inzetten op actief burgerschap in zorg en welzijn, en inwoners meer directe zeggenschap geven via burgerberaden en burgerbudgetten. Hun visie is gericht op het bevorderen van democratisch bewustzijn, sociale veiligheid en participatie op alle niveaus.
Burgerschapsonderwijs versterken met Europese waarden
Volt wil burgerschapsonderwijs structureel verankeren in het curriculum, met nadruk op democratisch bewustzijn, inclusie en Europese identiteit. Ze pleiten voor vakdocenten burgerschap en stellen Europees burgerschap centraal om jongeren te vormen tot actieve, bewuste burgers.
“Volt pleit ervoor dat burgerschapsvorming een vaste plek krijgt in het primair en voortgezet onderwijs. Elk kind, op elke school, moet toegang hebben tot kwalitatief goed burgerschapsonderwijs — gericht op democratisch bewustzijn, sociale veiligheid, inclusie en weerbaarheid. Volt pleit daarom voor de invoering van een vakdocent burgerschap, vergelijkbaar met vakdocenten lichamelijke oefening en muziek. Burgerschapsvorming wordt structureel verankerd in het schoolcurriculum en de schoolcultuur.”
“Europees burgerschap wordt in ons burgerschapsonderwijs centraal gesteld. Zo bevorderen we van jongs af aan een Europese identiteit en Europese waarden als vrijheid, gelijkheid, democratie, rechtsstaat en mensenrechten.”
Actief burgerschap en bewonersinitiatieven in zorg en welzijn stimuleren
Volt ziet actief burgerschap als essentieel voor een betrokken samenleving en wil bewonersinitiatieven rond zorg en welzijn versterken. Ze vinden dat deze initiatieven vaak effectiever zijn dan de overheid en willen beleid ontwikkelen om deze te ondersteunen.
“Actief burgerschap en bewonersinitiatieven zijn goed in staat om de vraag naar zorg af te laten nemen. Daarnaast leveren zij vaak effectievere en goedkopere hulp en zorg dan de (lokale) overheid. Om die reden ontwikkelt Volt beleid om actief burgerschap en bewonersinitiatieven rondom zorg en welzijn te versterken.”
Directe zeggenschap via burgerberaden en burgerbudgetten
Volt wil inwoners meer directe invloed geven op beleid door grootschalige experimenten met burgerbudgetten en het organiseren van burgerberaden. Dit moet de democratie versterken en burgers betrekken bij besluitvorming over hun leefomgeving.
“We gaan grootschalig experimenteren met burgerbudgetten op (groot)stedelijk, regionaal en lokaal niveau, naar Antwerps of Parijs voorbeeld. We geven inwoners daarmee directe zeggenschap over de besteding van publiek geld ter verbetering van hun leefomgeving, zoals op het gebied van milieu of armoedebestrijding.”
“We richten het allereerste, nationale, permanente burgerberaad ter wereld op. Dit instituut is verantwoordelijk voor het organiseren van burgerberaden in Nederland. Een groep ingelote inwoners kan dan - al dan niet in samenspraak met de politiek - burgerberaden agenderen over onderwerpen die hen na aan het hart liggen, zoals zorg, het klimaat of pensioenen.”
BIJ1 ziet burgerschap als een actief, inclusief en democratisch proces waarin alle inwoners betrokken worden bij besluitvorming en sociale samenhang. Ze pleiten voor meer directe democratie, toegankelijke politieke educatie en het versterken van sociale cohesie door ontmoeting en verbinding. Concrete voorstellen zijn onder meer gratis onderwijsprogramma’s over politiek, het stimuleren van burgerfora en het bevorderen van lokale democratische participatie.
Directe democratie en burgerparticipatie versterken
BIJ1 wil dat burgers actief en structureel betrokken worden bij politieke besluitvorming, niet alleen via verkiezingen maar ook door lokale en nationale inspraak. Dit moet leiden tot meer zeggenschap, sociale cohesie en een rechtvaardige samenleving waarin iedereen zich burger voelt en verantwoordelijkheid neemt.
“Burgers bepalen met landelijke gespreksrondes en inspraaksessies altijd actief mee met nieuwe wetten en regels van de overheid. Vooral bij grote politieke vraagstukken krijgt deze raadpleging een centrale, bindende rol.”
“De democratisering van de economische macht... maakt democratische besluiten onderdeel van het alledaagse leven. We bepalen met zijn allen over productie, handel, investeringen en arbeidsvoorwaarden in plaats van de economische macht die focust op een kleine groep allerrijksten. Daarbij wordt de betrokkenheid van burgers bij het democratisch bestuur vergroot.”
“Dit gebeurt onder andere door gratis onderwijsprogramma’s over politiek en democratie, het vertalen van debatten, en het stimuleren van lokale vormen van directe democratie, zoals wijkraden, burgerfora en burgerberaden.”
Sociale cohesie en inclusieve samenleving bevorderen
BIJ1 benadrukt dat burgerschap niet draait om assimilatie of het aanwijzen van zondebokken, maar om het actief verbinden van mensen met verschillende achtergronden. Sociale cohesie ontstaat volgens hen door ontmoeting, solidariteit en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een rechtvaardige toekomst.
“De aanpassing mag niet enkel van ‘de ander’ worden verwacht; sociale cohesie is geen eenrichtingsverkeer en ontstaat niet door uitsluiting, maar door verbinding – door de bereidheid van mensen met een verschillende achtergrond om elkaar te ontmoeten en samen te bouwen aan een rechtvaardige toekomst.”
DENK ziet burgerschap als het actief en gelijkwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving, ongeacht afkomst of achtergrond. Hun belangrijkste voorstellen richten zich op het bestrijden van discriminatie, het waarborgen van gelijke behandeling en het ondersteunen van nieuwkomers bij hun inburgering. De kern van hun visie is dat iedereen in Nederland volwaardig burger moet kunnen zijn, met gelijke rechten en kansen.
Gelijke behandeling en bestrijding van discriminatie
DENK beschouwt gelijke behandeling als essentieel voor volwaardig burgerschap en wil discriminatie volledig uitbannen. Ze benadrukken dat uitsluiting op basis van afkomst, religie of andere kenmerken de fundamenten van burgerschap en samenleving aantast.
“DENK is opgericht om te strijden voor gelijke rechten voor iedereen. De strijd voor gelijkwaardigheid is ons bestaansrecht. Wij zijn het schild voor iedereen in Nederland die te kampen heeft met uitsluiting.”
“Gelijke behandeling van alle Nederlanders wordt leidend in alles wat de overheid doet. Dat is de overheid waar DENK voor staat.”
Ondersteuning en begeleiding bij inburgering
DENK vindt dat nieuwkomers actief ondersteund moeten worden om volwaardig burger te worden. Ze pleiten voor persoonlijke begeleiding en meer middelen voor inburgeringstrajecten, zodat nieuwkomers niet verdwalen in het systeem en daadwerkelijk kunnen participeren.
FVD ziet burgerschap als het versterken van directe betrokkenheid, zeggenschap en verantwoordelijkheid van burgers in hun eigen leefomgeving en bestuur. De partij wil de menselijke maat herstellen door decentralisatie, bindende referenda en meer lokale autonomie, zodat burgers zich weer gezien, gehoord en verbonden voelen. Concrete voorstellen zijn onder meer het invoeren van bindende referenda, het teruggeven van macht aan lokale gemeenschappen en het tegengaan van schaalvergroting.
Decentralisatie en menselijke maat in bestuur
FVD wil dat burgers meer directe invloed krijgen op hun omgeving en bestuur, omdat schaalvergroting en bureaucratie volgens hen hebben geleid tot verlies van betrokkenheid en verbondenheid. Door kleinschaligheid en lokale autonomie te bevorderen, moet burgerschap weer betekenis krijgen en worden burgers weer eigenaar van hun leefomgeving.
“De gevolgen zijn overal merkbaar. Kleinschalige gemeenschapszin maakte plaats voor een oeverloze vergadercultuur, terwijl betrokkenheid en eigen verantwoordelijkheid afnamen. Burgers ervaren verlies van identiteit en verbondenheid, en instellingen zijn vaak onpersoonlijk en log geworden. Forum voor Democratie wil deze trend doorbreken en kiest nadrukkelijk voor kleinschaligheid. De menselijke maat moet terug in bestuur, zorg, onderwijs en stedenbouw.”
“We stellen de menselijke maat centraal in het openbaar bestuur. Geen gedwongen samenvoegingen van gemeenten; fusies kunnen alleen na een referendum.”
Directe democratie: bindende referenda en gekozen bestuurders
FVD pleit voor directe democratie als kern van actief burgerschap, zodat burgers niet alleen vertegenwoordigd worden, maar daadwerkelijk zeggenschap hebben over belangrijke besluiten. Dit moet het vertrouwen herstellen en de afstand tussen burger en bestuur verkleinen.
“We voeren bindende referenda in naar Zwitsers model, zodat burgers direct zélf kunnen beslissen over belangrijke kwesties. Burgemeesters en andere publieke functionarissen worden niet langer aangesteld, maar rechtstreeks gekozen door de bevolking.”
“Een echte democratie betekent echter dat burgers niet alleen vertegenwoordigd worden, maar ook daadwerkelijk zeggenschap hebben over de koers van hun land. Het versterken van directe democratie is daarom essentieel om de band tussen burgers en bestuur te herstellen.”
De SGP ziet burgerschap als iets dat niet vanzelfsprekend is, maar actief gevormd moet worden op basis van christelijke waarden en nationale tradities. Ze pleiten voor strengere eisen aan nieuwkomers en willen dat burgerschapsonderwijs naast wettelijke kernwaarden ook christelijke deugden behandelt. Concrete voorstellen zijn onder meer het expliciet afstand doen van antisemitisme bij naturalisatie en het versterken van de rol van geloof, hoop en liefde in burgerschapsonderwijs.
Strengere eisen voor verkrijgen burgerschap
De SGP vindt dat burgerschap niet automatisch moet worden toegekend, maar onder duidelijke voorwaarden, met nadruk op het onderschrijven van nationale en christelijke waarden. Dit moet onder andere antisemitisme tegengaan en bijdragen aan een hechte gemeenschap.
“Burgerschap wordt niet zomaar toegekend. Dit gebeurt onder voorwaarden. De SGP wil in de wet vastleggen dat aspirant-burgers expliciet afstand doen van antisemitische ideeën (inclusief ontkenning van Israëls bestaansrecht) als voorwaarde voor naturalisatie.”
“Inburgeraars worden, net als in Duitsland, verplicht te ondertekenen het Joodse leven te beschermen. Houden nieuwkomers zich hier niet aan, dan kan dat gevolgen hebben voor hun verblijfsstatus.”
“Antisemitisme wordt zwaar meegewogen als weigerings- of intrekkingsgrond in de asiel- en inburgeringsprocedure, bij de aanvraag van een tijdelijke en permanente verblijfsvergunning en in de naturalisatieprocedure.”
Burgerschapsonderwijs met nadruk op christelijke deugden
De SGP wil dat burgerschapsonderwijs niet alleen de wettelijke kernwaarden behandelt, maar ook expliciet de christelijke deugden geloof, hoop en liefde. Hiermee willen ze het morele fundament van de samenleving versterken en tegenwicht bieden aan secularisatie.
“In het burgerschapsonderwijs moeten bij de uitwerking van de wettelijke kernwaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit ook de deugden geloof, hoop en liefde aan bod komen.”
De SP ziet burgerschap als actief deelnemen aan een solidaire, inclusieve samenleving waarin iedereen gelijke rechten en plichten heeft, ongeacht afkomst of achtergrond. De partij wil segregatie tegengaan, integratie bevorderen en burgers meer zeggenschap geven over hun leefomgeving en werk. Concrete voorstellen zijn onder andere het bevorderen van gemengde scholen en buurten, het verplicht leren van de Nederlandse taal voor nieuwkomers, en het versterken van democratische participatie.
Bevorderen van integratie en gedeeld burgerschap
De SP vindt dat iedereen die in Nederland woont, actief moet deelnemen aan de samenleving en dezelfde taal moet spreken om verschillen te overbruggen en sociale cohesie te versterken. Integratie wordt gezien als zowel een recht als een plicht, met nadruk op het leren van de Nederlandse taal en het eerlijk verdelen van opvang en huisvesting.
“Wanneer migranten in Nederland mogen (ver)blijven is het van het grootste belang dat zij integreren. Dat is zowel een recht als een plicht. Als je in Nederland mag blijven wonen, dan hoor je ook bij onze samenleving. Om verschillen te overbruggen, je buren te leren kennen of om elkaar aan te spreken, moet je dezelfde taal spreken. De overheid, bedrijven en onderwijsinstellingen moeten ervoor zorgen dat mensen die hier komen wonen vanaf dag één Nederlands leren.”
Tegengaan van segregatie en bevorderen van gemengde scholen en buurten
De SP wil segregatie op basis van klasse en etniciteit tegengaan door te investeren in gemengde scholen en buurten. Dit moet bijdragen aan gelijke kansen en het bevorderen van onderling begrip en solidariteit als kern van burgerschap.
“Nederlandse scholen behoren tot de meest gesegregeerde scholen in de wereld. Zowel op klasse als op etniciteit groeien kinderen op in verschillende en ongelijke werelden. Door alle scholen goed te...”
“Bevorderen van gemengde scholen en buurten. We bestrijden de tweedeling en segregatie op school en in de buurt, bijvoorbeeld door woningen te bouwen in verschillende prijsklassen. In rijkere gemeenten en buurten wordt ook voldoende ruimte gemaakt voor de huisvesting van nieuwkomers. Zo voorkomen we dat vluchtelingen onevenredig vaak terechtkomen in buurten waar veel problemen zijn.”
Meer zeggenschap en participatie voor burgers
De SP wil dat burgers meer directe invloed krijgen op hun leefomgeving en beleid, als uiting van actief burgerschap. Dit moet het vertrouwen in de democratie herstellen en zorgen dat besluiten samen met burgers worden genomen.
“Participatie en zeggenschap moeten plaatsvinden vóórdat het besluit genomen is door de politiek. Met nieuwe vormen van zeggenschap en directe democratische participatie gaan we ervoor zorgen dat mensen gehoord worden en invloed hebben op de keuzes die we maken in Nederland, in je provincie, in je gemeente of je buurt.”
D66 ziet burgerschap als het actief kunnen deelnemen aan de samenleving, met nadruk op gelijke kansen, inclusie en invloed op besluitvorming. De partij wil burgerschap versterken door onderwijs, participatie en het tegengaan van uitsluiting, met concrete voorstellen zoals het stimuleren van brede buurtscholen en het verbeteren van gelijke kansen in het onderwijs. D66 legt de nadruk op een samenleving waarin iedereen meedoet en invloed kan uitoefenen, ongeacht achtergrond.
Burgerschapsonderwijs en gelijke kansen op school
D66 beschouwt onderwijs als een cruciale plek voor het ontwikkelen van burgerschap, waarbij scholen worden gestimuleerd om samen te werken met lokale organisaties en gelijke kansen voor alle leerlingen te bevorderen. Dit moet bijdragen aan een inclusieve samenleving waarin iedereen kan meedoen en zich kan ontwikkelen tot betrokken burger.
“We moedigen scholen aan om samen te werken met sportclubs, muziekverenigingen en andere organisaties in de buurt. Op zo’n brede buurtschool krijgen kinderen ook na schooltijd de kans om zich te ontwikkelen.”
“We investeren in gelijke kansen op school. Daarom herstellen we het budget om onderwijsachterstanden aan te pakken. Dat is belangrijk voor programma’s zoals de brede brugklas en de hulp voor kwetsbare leerlingen in het voortgezet onderwijs.”
Iedereen invloed op besluitvorming en participatie
D66 wil dat niemand wordt buitengesloten en dat iedereen invloed kan uitoefenen op verschillende niveaus van de samenleving. Dit standpunt benadrukt het belang van participatie en inspraak als kern van modern burgerschap.
“We bouwen een samenleving waarin niemand wordt buitengesloten en iedereen invloed kan uitoefenen – in de wijk, gemeente, provincie en het hele Koninkrijk.”
JA21 ziet burgerschap als het actief omarmen van Nederlandse rechten, plichten, normen en waarden, en wil dit versterken door concrete maatregelen zoals het uitreiken van een handboek aan jongeren en strengere eisen voor naturalisatie. Burgerschap betekent volgens JA21 niet alleen individuele vrijheid, maar ook verantwoordelijkheid nemen voor de samenleving en het respecteren van de democratische rechtsstaat. De partij legt nadruk op integratie, weerbaarheid en het centraal stellen van Nederlandse cultuur en waarden.
Handboek met rechten en plichten voor jongeren
JA21 wil jongeren actief informeren over hun rechten en plichten als burger door een handboek uit te reiken bij het bereiken van de volwassen leeftijd. Dit moet het bewustzijn over burgerschap vergroten en jongeren voorbereiden op hun rol in de samenleving.
“Een handboek Vrijheid en verantwoordelijkheid uitreiken als Nederlanders 18 jaar worden, met daarin de rechten en plichten van het burgerschap in Nederland.”
Strengere eisen voor naturalisatie en integratie
Burgerschap is voor JA21 meer dan een administratieve handeling; het vereist het omarmen van Nederlandse wetten, normen, waarden en cultuur. De partij wil daarom de eisen voor naturalisatie en inburgering aanscherpen, zodat alleen mensen die zich daadwerkelijk willen verbinden aan Nederland het burgerschap verkrijgen.
“De eisen voor het inburgeringsexamen dienen daarom aangescherpt te worden met een nadrukkelijke focus op het integratiepotentieel. Enkel beheersing van de Nederlandse taal en basiskennis over ons land zijn niet voldoende. Wie Nederlander wil worden, moet bereid zijn onze wetten, normen, waarden en cultuur te omarmen.”
Onderwijs gericht op weerbare burgers en Nederlandse waarden
JA21 vindt dat het onderwijs jongeren moet vormen tot weerbare burgers die stevig in hun schoenen staan, met nadruk op de centrale positie van de democratische rechtsstaat en Nederlandse waarden. Tegelijkertijd moet het onderwijs geen ideologisch opvoedingsinstituut zijn.
“Het onderwijs moet jonge mensen vormen tot weerbare burgers die stevig in hun schoenen staan. Tegelijkertijd moet de school niet een ideologisch opvoedingsinstituut zijn met verplichte indoctrinatie over seksualiteit, religie en normen en waarden.”
Het PVV-verkiezingsprogramma bevat nauwelijks expliciet beleid of visie op "burgerschap" als actief staatsburgerschap, participatie of burgerschapsvorming. De partij richt zich vooral op het uitsluiten van vreemdelingen die zich niet aan de wet houden ("uitgeburgerd" worden) en het afwijzen van burgerberaden als vorm van participatie, met een voorkeur voor directe democratie via referenda. Concrete voorstellen over burgerschapsvorming, -onderwijs of -waarden ontbreken vrijwel volledig.
Uitzetten van vreemdelingen die zich niet aan de wet houden
De PVV koppelt burgerschap direct aan het naleven van de wet: vreemdelingen die zich niet gedragen, verliezen hun recht op verblijf ("uitgeburgerd"). Dit standpunt adresseert het probleem van criminaliteit onder niet-Nederlanders en stelt burgerschap als voorwaarde voor goed gedrag.
“Iedereen die zich in Nederland netjes aan de wet houdt, mag hier blijven – maar vreemdelingen die dat niet doen, dienen zonder pardon te worden 'uitgeburgerd'.”
Afwijzing van burgerberaden, voorkeur voor directe democratie
De PVV verwerpt burgerberaden als vorm van burgerparticipatie en pleit in plaats daarvan voor bindende referenda en gekozen bestuurders. Dit standpunt adresseert het gevoel van vervreemding van burgers ten opzichte van de politiek en stelt directe democratie als oplossing.
Het CDA ziet burgerschap als actief deelnemen aan de samenleving, verantwoordelijkheid nemen voor elkaar en het versterken van democratische waarden. Ze willen burgerschap onder jongeren bevorderen via maatschappelijke diensttijd en leggen nadruk op actief burgerschap als fundament voor een weerbare democratie. Concrete voorstellen zijn het behouden van de maatschappelijke diensttijd en het versterken van democratische waarden in opvoeding, onderwijs en dagelijks leven.
Bevorderen van actief burgerschap en democratische waarden
Het CDA benadrukt dat een sterke democratie afhankelijk is van actief burgerschap, waarbij mensen verantwoordelijkheid nemen voor elkaar en de samenleving. Ze zien het versterken van democratische waarden en het voorleven daarvan als essentieel, niet alleen in formele instituties maar juist in het dagelijks leven. Dit moet bijdragen aan een weerbare samenleving en het tegengaan van afbrokkeling van democratie en moraal.
“Niet alleen binnen de muren van het parlement of de rechtszaal, maar juist ook in de samenleving zelf – in actief burgerschap, in het voorleven van democratische waarden, in respectvolle omgang met andersdenkenden.”
Maatschappelijke diensttijd voor jongeren als burgerschapsbevordering
Het CDA wil de maatschappelijke diensttijd behouden voor jongeren die niet deelnemen aan de militaire opkomstplicht. Hiermee stimuleren ze jongeren om zich in te zetten voor de samenleving, wat bijdraagt aan hun burgerschapsvorming en betrokkenheid.
“We behouden de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) voor jongeren tussen twaalf en dertig jaar die niet deelnemen aan de militaire opkomstplicht. Zij zetten zich een deel van hun tijd in voor de samenleving of de zorg.”
GroenLinks-PvdA ziet burgerschap als gelijkwaardigheid en volwaardige deelname aan de samenleving voor iedereen, ongeacht achtergrond of woonplaats. Hun belangrijkste concrete voorstel is het beëindigen van tweederangs burgerschap voor inwoners van Bonaire, Saba en Sint-Eustatius, met invoering van een fatsoenlijk sociaal minimum en aandacht voor de gevolgen van klimaatverandering op deze eilanden. De partij koppelt burgerschap direct aan sociale rechten, inclusiviteit en het bestrijden van ongelijkheid.
Einde aan tweederangs burgerschap Caribisch Nederland
GroenLinks-PvdA erkent dat inwoners van Bonaire, Saba en Sint-Eustatius structureel als tweederangs burgers zijn behandeld en wil dit beëindigen door gelijke sociale en economische rechten te waarborgen. Dit standpunt adresseert het probleem van ongelijke behandeling binnen het Koninkrijk en verbindt burgerschap aan daadwerkelijke gelijkwaardigheid en bestaanszekerheid.
“Er komt een eind aan het tweederangs burgerschap van de inwoners van Bonaire, Saba en Sint-Eustatius. Dit betekent onder andere dat er een fatsoenlijk sociaal minimum wordt ingevoerd op de eilanden en dat de gevolgen van de klimaatverandering op de eilanden wordt beperkt.”