Verkiezingsprogramma's 2025 overanti-rechtsstatelijke plannen
De PVV stelt in haar verkiezingsprogramma diverse voorstellen voor die fundamentele rechtsstatelijke principes onder druk zetten, zoals het beperken van toegang tot de rechter, het opzeggen van internationale mensenrechtenverdragen, het verbieden van religieuze uitingen en onderwijs, en het afschaffen van bepaalde grondwettelijke rechten. De partij bepleit een harde koers op asiel, immigratie en islam, waarbij zij bereid is nationale en internationale rechtsbescherming op te heffen als deze haar doelen in de weg staan. Hiermee kiest de PVV expliciet voor het ondermijnen van bestaande rechtsstatelijke waarborgen ten gunste van nationale soevereiniteit en culturele homogeniteit.
Asielstop en opzeggen mensenrechtenverdragen
De PVV wil een totale asielstop, het recht op bezwaar en beroep voor asielzoekers afschaffen, en internationale verdragen zoals het VN-Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens opzeggen. Dit ondermijnt fundamentele rechtsbescherming voor vluchtelingen en asielzoekers en zet Nederland buiten internationale rechtsorde.
“Noodwet: behandelstop op asielaanvragen en geen procedures meer tegen afwijzen”
“Opzeggen VN-Vluchtelingenverdrag, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, Europees Verdrag inzake Nationaliteit en andere verdragen die ons dwarsbomen”
“Ook leggen we vast dat asielzoekers niet meer tegen een afgewezen asielaanvraag kunnen procederen.”
Verbod op islamitische uitingen en onderwijs
De PVV wil religieuze uitingen van de islam in het publieke domein verbieden, zoals de gebedsoproep, boerka en islamitisch onderwijs. Dit is in strijd met grondwettelijke vrijheden van godsdienst en onderwijs.
Afschaffen of beperken van fundamentele rechtsbescherming
De PVV wil het beklagrecht van gedetineerden afschaffen, het opportuniteitsbeginsel bij zware misdrijven schrappen, en tijdelijk de mogelijkheden tot bezwaar en beroep tegen bouwprojecten beperken. Dit beperkt de toegang tot de rechter en het recht op een eerlijk proces.
“Beklagrecht van gedetineerden afschaffen”
“Daarom beperken we tijdelijk de mogelijkheden voor bezwaar en beroep tegen bouwvergunningen waar het omgevingsplan al onherroepelijk vastligt.”
“Daarom schaffen we voor deze misdrijven, net als Duitsland, het opportuniteitsbeginsel van het OM af.”
Gedenaturaliseren en uitzetten bij misdrijf
De PVV wil mensen met een dubbele nationaliteit die voor een ernstig misdrijf zijn veroordeeld, hun Nederlanderschap ontnemen en uitzetten. Dit is in strijd met het discriminatieverbod en het recht op nationaliteit.
“Mensen met een dubbele nationaliteit die zijn veroordeeld voor één ernstig misdrijf, worden na het uitzitten van de straf gedenaturaliseerd en moeten Nederland verlaten”
BVNL stelt de nationale soevereiniteit, individuele vrijheid en een kleine, transparante overheid centraal, en wil de invloed van supranationale organisaties, activistische NGO’s en religie op het Nederlandse beleid minimaliseren. Het programma bevat enkele voorstellen die de rechtsstatelijke orde onder druk kunnen zetten, zoals het opzeggen van internationale verdragen, het beperken van religieuze uitingen, het verbieden van bepaalde organisaties en het straffen van gemeenten of instanties die rijksbeleid niet uitvoeren. BVNL’s kernvisie is dat de Nederlandse staat strikt seculier, soeverein en dienstbaar aan de burger moet zijn, ook als dat betekent dat bestaande rechtsstatelijke waarborgen of internationale verplichtingen worden opgegeven.
Opzeggen van internationale verdragen en negeren EU-regels
BVNL wil Nederland losmaken van internationale juridische verplichtingen als deze het nationale beleid belemmeren, en stelt voor om verdragen op te zeggen en EU-regels te negeren als die niet in het Nederlands belang zijn. Dit ondermijnt de binding aan internationale rechtsorde en verdragsrecht.
“Hiertoe is het onvermijdelijk dat we een groot aantal internationale verdragen opzeggen.”
“Daar waar het Nederlands belang haaks staat op Brusselse regelgeving zullen wij Brussel informeren dat Nederland zijn eigen soevereine koers vaart.”
“We zeggen het vluchtelingenverdrag uit 1951 op.”
“Indien Nederland niet meer zeggenschap krijgt over het asielbeleid en het stikstofbeleid dan kunnen we het EU-lidmaatschap verruilen voor een associatieverdrag.”
Strafmaatregelen tegen gemeenten en instanties die rijksbeleid niet uitvoeren
BVNL stelt voor om gemeenten of instanties die rijksbeleid niet uitvoeren of illegalen ondersteunen, financieel of juridisch te straffen. Dit kan de decentrale autonomie en het legaliteitsbeginsel ondermijnen.
Verbod op religieuze uitingen en organisaties
BVNL wil religieuze uitingen in de publieke ruimte verbieden en bepaalde religieuze stromingen (zoals salafisme) volledig verbieden. Dit raakt aan grondrechten als vrijheid van godsdienst en vereniging.
Uitsluiting en bestraffing van activistische NGO’s en organisaties
BVNL wil activistische NGO’s en organisaties die protesteren of procederen tegen de staat uitsluiten van subsidies, ANBI-status en gesprekspartnerschap, en zelfs vergunningen intrekken. Dit beperkt het maatschappelijk middenveld en het recht op vrije meningsuiting en vereniging.
“NGO’s en activistische clubs zoals Greenpeace, Milieu Defensie, Extinction Rebellion en organisaties die mensenhandel stimuleren en/of procederen tegen de Nederlandse Staat krijgen geen subsidie meer en verliezen hun ANBI status. Loterijen die dergelijke actiegroepen financieel ondersteunen verliezen hun vergunning.”
“Organisaties die zich aan dit soort acties schuldig maken verliezen hun recht op subsidie en worden niet langer gezien als gesprekspartner van de overheid.”
Directe verkiezing Eerste Kamer en afschaffen bestuurslagen
BVNL wil de Eerste Kamer direct laten kiezen en ondemocratische bestuurslagen afschaffen, wat de checks and balances van het huidige staatsbestel kan veranderen.
De SGP pleit in haar verkiezingsprogramma voor stevige inperkingen van grondrechten zoals het demonstratierecht, het recht op nationaliteit en het recht op bezwaar, vooral gericht op het bestrijden van antisemitisme, terrorisme en ongewenste migratie. De partij stelt voor om organisaties, demonstraties en individuen die volgens hun criteria als problematisch worden gezien, te verbieden, uit te zetten of hun rechten te ontnemen. Deze voorstellen raken direct aan fundamentele rechtsstatelijke principes zoals vrijheid van meningsuiting, het recht op een eerlijk proces en gelijke behandeling.
Verbieden van demonstraties en inperken demonstratierecht
De SGP wil het demonstratierecht fors beperken, onder meer door demonstraties bij nationale herdenkingen te verbieden, demonstraties sneller te ontbinden en streng op te treden tegen bepaalde uitingen. Dit raakt direct aan het grondwettelijk recht op betoging en vrijheid van meningsuiting.
“Demonstraties bij (nationale) herdenkingen zijn niet langer toegestaan. Ook niet in de buurt van zicht- en gehoorafstand.”
“Het gebruik van antisemitische leuzen, vlaggen en afbeeldingen bij demonstraties wordt verboden. De zogenaamde IHRA-definitie is hierbij leidend. Demonstraties die deze uitingen toestaan worden verboden en ontbonden.”
“Verboden demonstraties dienen als zodanig behandeld te worden. De SGP staat voor sanctioneren in plaats van faciliteren.”
Onthouden of intrekken van Nederlanderschap en verblijfsrechten
De SGP stelt voor om het Nederlanderschap en verblijfsrechten in te trekken bij bepaalde gedragingen, zoals antisemitisme of steun aan terreur, wat raakt aan het recht op nationaliteit en bescherming tegen staatloosheid.
“Terroristen verliezen het Nederlanderschap. Kan dat niet, dan moeten rechten zoals kiesrecht en overheidsdienst geweigerd worden.”
“De SGP wil in de wet vastleggen dat aspirant-burgers expliciet afstand doen van antisemitische ideeën (inclusief ontkenning van Israëls bestaansrecht) als voorwaarde voor naturalisatie.”
“Als antisemitische relschoppers op universiteiten of bij demonstraties een dubbele nationaliteit hebben, moeten zij worden ontdaan van hun Nederlanderschap, uitgeschreven bij de onderwijsinstelling en uitgezet.”
Verbieden van organisaties op basis van brede definities
De SGP wil organisaties verbieden en ontbinden op basis van brede of politiek geladen definities, zoals de IHRA-definitie van antisemitisme, wat het risico op willekeur en inperking van verenigingsvrijheid vergroot.
Beperken van bezwaar- en beroepsmogelijkheden in asiel- en bouwprocedures
De SGP wil het aantal bezwaarprocedures verminderen en het hoger beroep voor bepaalde groepen afschaffen, wat het recht op een eerlijk proces en toegang tot de rechter beperkt.
“Hoger beroep wordt afgeschaft voor migranten uit veilige landen en voor asielzoekers die conform de Dublin-verordening naar andere EU-lidstaten moeten worden uitgezet.”
“Ook wordt het aantal bezwaarprocedures verminderd door de voorwaarde te stellen dat een bezwaarmaker een zienswijze bij de gemeente moet hebben ingediend.”
Uitzetten en weren van personen op basis van uitingen of associaties
De SGP wil personen uitzetten of weren uit Nederland op basis van hun uitingen of associaties, zoals het uitnodigen van 'haatpredikers' of steun aan bepaalde organisaties, wat raakt aan vrijheid van meningsuiting en vereniging.
“Haatpredikers die antisemitisme verspreiden worden uit Nederland geweerd. Organisaties die antisemitische haatpredikers uitnodigen worden gescreend en waar mogelijk verboden nog langer bijeenkomsten te organiseren.”
“Universiteiten mogen studenten van onderwijsactiviteiten uitsluiten bij antisemitisch gemotiveerd gedrag of steun aan boycot van Israël (BDS), Samidoun of andere antisemitische organisaties.”
FVD stelt in haar verkiezingsprogramma diverse voorstellen voor die de macht van de rechterlijke macht en internationale verdragen sterk willen inperken, en de democratische controle op instituties willen vergroten. De partij wil onder meer de toetsing aan internationale verdragen onmogelijk maken, de directe werking van internationaal recht schrappen, en het voor maatschappelijke organisaties onmogelijk maken om namens het algemeen belang rechtszaken tegen de staat te voeren. Deze voorstellen zijn gericht op het beperken van juridische tegenmacht en het versterken van de nationale soevereiniteit, maar roepen fundamentele vragen op over de bescherming van rechtsstatelijke principes.
Toetsing aan internationale verdragen en grondrechten onmogelijk maken
FVD wil dat rechters geen wetten meer kunnen toetsen aan internationale verdragen of grondrechten, en wil de directe werking van internationaal recht in Nederland beëindigen. Dit ondermijnt de mogelijkheid voor burgers om hun grondrechten via de rechter af te dwingen en beperkt de bescherming tegen mogelijk onrechtmatig overheidsbeleid.
“We beëindigen de directe werking van internationaal recht in het Nederlandse stelsel, zodat verdragen niet langer automatisch boven onze nationale wetten staan en rechters onze nationale wetten daar ook niet langer aan kunnen ‘toetsen’.”
“We behouden artikel 120 van de Grondwet en verzetten ons tegen de oprichting van een constitutioneel hof, zodat rechters nooit wetten aan grondrechten kunnen toetsen en daarmee politieke macht naar zich toe trekken.”
“Niet langer moet de rechter op de stoel van de wetgever kunnen zitten: we beëindigen de toetsing aan internationale verdragen...”
Verbieden van algemeen belang-acties tegen de staat
FVD wil het onmogelijk maken dat maatschappelijke organisaties namens het algemeen belang rechtszaken tegen de staat voeren, zoals in de Urgenda-zaak. Dit beperkt de toegang tot de rechter voor collectieve belangen en kan de rechtsbescherming van burgers en het maatschappelijk middenveld ernstig verzwakken.
“We maken het onmogelijk dat organisaties namens het ‘algemeen belang’ rechtszaken voeren tegen de staat (zoals in de Urgenda-zaak), zodat beleid niet via de rechter kan worden afgedwongen.”
“...en schrappen de mogelijkheid om op basis van het ‘algemeen belang’ naar de rechter te stappen en bepaald gewenst beleid af te dwingen (vgl. Urgenda).”
Politieke controle op rechterlijke macht vergroten
FVD wil benoemingen in de rechterlijke macht democratiseren en transparanter maken, onder meer via parlementaire ondervragingscommissies naar Amerikaans model. Ook wil de partij de adviserende rol van de Raad van State afschaffen. Dit voorstel beoogt politieke controle op de rechterlijke macht te vergroten, wat de onafhankelijkheid van de rechtspraak kan aantasten.
“We voeren een parlementaire ondervragingscommissie in, naar Amerikaans model, zodat de benoeming van leden van de Hoge Raad en de Raad van State democratisch gecontroleerd wordt.”
“We schaffen de adviserende afdeling van de Raad van State af, zodat deze niet langer karteladviezen kan uitbrengen die democratische besluitvorming ondermijnen.”
Rechters verplichten tot letterlijke interpretatie van de wet
FVD wil dat rechters de wet uitsluitend interpreteren naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever, en niet langer ruimte hebben voor eigen interpretatie of toepassing van het recht als 'levend instrument'. Dit beperkt de rechterlijke interpretatievrijheid en kan de rechtsontwikkeling en bescherming van minderheden belemmeren.
“We voeren een Wet op de Rechtsvinding in, zodat rechters de wet moeten interpreteren naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever en niet langer eigen politieke opvattingen kunnen doordrukken.”
Afschaffen van subsidies voor organisaties die tegen de staat procederen
FVD wil alle subsidies stopzetten voor organisaties die proefprocessen voeren tegen de staat. Dit beperkt de middelen van maatschappelijke organisaties om de overheid juridisch ter verantwoording te roepen.
“We stoppen alle subsidies voor organisaties die proefprocessen voeren tegen de staat. Ook niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) krijgen geen subsidie meer.”
BBB stelt de democratische rechtsstaat centraal, maar doet concrete voorstellen die de toegang tot het recht, de rol van de rechter en fundamentele rechten zoals demonstratievrijheid en privacy beperken. De partij wil onder meer het recht op collectieve rechtszaken inperken, de rechtsbijstand voor asielzoekers minimaliseren, het demonstratierecht strenger reguleren en privacywetgeving versoepelen voor opsporing. Deze voorstellen raken aan de kern van rechtsstatelijke waarborgen en roepen vragen op over de bescherming van grondrechten.
Inperken toegang tot de rechter en collectieve rechtszaken
BBB wil het mogelijk maken dat alleen direct belanghebbenden naar de rechter kunnen stappen tegen overheidsbesluiten, waarmee de mogelijkheid tot collectieve rechtszaken en maatschappelijke rechtsbescherming wordt beperkt. Dit raakt aan de controle op de overheid en de toegang tot het recht.
“BBB wil artikel 3:305a BW wijzigen zodat alleen direct belanghebbenden in recht kunnen opkomen tegen overheidsbesluiten.”
Beperken rechtsbijstand en procesrechten voor asielzoekers
De partij stelt voor om financiële prikkels voor asielprocedures af te schaffen en de rechtsbijstand voor kansarme asielaanvragen te minimaliseren. Dit beperkt de toegang tot een eerlijk proces en onafhankelijke rechtsbescherming voor een kwetsbare groep.
Privacywetgeving versoepelen voor opsporing
BBB wil barrières in privacywetgeving wegnemen voor informatie-uitwisseling bij zware criminaliteit en het gebruik van communicatiemiddelen van gedetineerden beperken. Dit kan leiden tot inbreuken op het recht op privacy zonder voldoende waarborgen.
“We halen barrières in privacywetgeving weg voor informatie uitwisseling voor die zaken die gerelateerd zijn aan zware criminaliteit en beperken het gebruik van communicatiemiddelen van gedetineerden.”
Strengere regulering en beperking van demonstratierecht
BBB wil het demonstratierecht strikter reguleren, onder meer door gezichtsbedekking te verbieden, schade op demonstranten te verhalen en blokkades van vitale infrastructuur strafbaar te stellen. Dit beperkt de ruimte voor vreedzaam protest en kan het fundamentele recht op demonstratie onder druk zetten.
“Verbod gezichtsbedekking bij demonstraties. We accepteren in het kader van handhaving geen bedekking van het gezicht bij demonstraties.”
“We onderzoeken of de opruim en reinigingskosten kunnen worden verhaald op de organisatie van de demonstratie.”
“We gaan optreden tegen mensen die hun demonstratie recht gebruiken om de samenleving te ontwrichten.”
Minimumstraffen en uitsluiten taakstraffen bij ernstige misdrijven
BBB wil minimumstraffen invoeren en taakstraffen uitsluiten bij ernstige misdrijven. Dit beperkt de rechterlijke onafhankelijkheid en het maatwerk in de strafrechtspraak.
“Bij ernstige misdrijven voeren we minimumstraffen in en sluiten we taakstraffen uit.”
BIJ1 verzet zich expliciet tegen wat zij zien als anti-rechtsstatelijke maatregelen, vooral op het gebied van demonstratievrijheid, surveillance, en de rol van politie en veiligheidsdiensten. De partij wil repressieve wetgeving terugdraaien, democratische rechten versterken, en pleit voor het ontmantelen van veiligheidsdiensten onder strenge democratische controle. Hun kernvisie is een radicaal democratische rechtsstaat waarin burgerrechten, privacy en gelijkwaardigheid centraal staan.
Demonstratievrijheid volledig beschermen
BIJ1 wil het demonstratierecht versterken door beperkingen en repressieve maatregelen van autoriteiten te schrappen. Zij zien bestaande beperkingen als anti-rechtsstatelijk en willen dat demonstraties vrijwel onbeperkt mogelijk zijn, zonder voorafgaande aanmelding of risico op straf.
“Autoriteiten mogen in lijn met onze mensenrechten geen beperkingen meer stellen aan demonstraties op grond van onder meer verkeersbelang. Ook mogen autoriteiten geen protesten meer verbieden, beperken of beëindigen vanwege het ontbreken van (tijdige) kennisgeving of aanmelding van het protest. Autoriteiten mogen demonstranten niet bestraffen vanwege het deelnemen aan een niet-aangemeld protest.”
“Het beleid over demonstraties verandert van repressie naar facilitatie; alleen in zeer uitzonderlijke gevallen kan de burgemeester ingrijpen, met uitgebreide verantwoording en toetsing aan het demonstratierecht nadien.”
Ontmantelen van veiligheidsdiensten en inperken bevoegdheden
BIJ1 beschouwt de huidige veiligheidsdiensten als een bedreiging voor de rechtsstaat en wil deze ontmantelen. Tegelijkertijd pleiten ze voor strengere democratische controle en het beperken van hun bevoegdheden, om machtsmisbruik en schending van burgerrechten te voorkomen.
“Veiligheidsdiensten (zoals de AIVD en de NCTV) en politie-onderdelen zoals TOOI en ID-WIV, worden ontmanteld. We intensiveren en verbeteren intussen de strenge, bindende, onafhankelijke democratische controle over deze diensten. Hun bevoegdheden worden ingeperkt,”
“en gegevensverstrekking aan buitenlandse geheime diensten wordt aan banden gelegd.”
Afschaffen repressieve wetgeving en surveillance
De partij wil repressieve wetten en surveillancepraktijken die zij als anti-rechtsstatelijk beschouwen, afschaffen. Dit betreft onder andere de strafbaarstelling van terreurverheerlijking, verplichte ID-controles, cameratoezicht, en het verbod op gezichtsbedekkende kleding.
“De zogenaamde ‘strafbaarstelling van terreurverheerlijking’ wordt ingetrokken, omdat dit een middel is om legitieme en activistische geluiden tegen zionistische misdaden en imperialistische machten te criminaliseren.”
“Onnodige, repressieve verplichtingen en verboden, zoals de verplichting een ID te kunnen tonen en het verbod op gezichtsbedekkende kleding, worden afgeschaft.”
“De grootschalige controle en surveillance bij demonstraties – zoals de standaard inzet van camera’s – in de publieke ruimte stopt onmiddellijk en er komt nieuw beleid waarin de privacy van de burger centraal staat.”
Politie en handhaving sterk terugdringen
BIJ1 wil de rol van politie en BOA’s in de samenleving minimaliseren en uiteindelijk laten verdwijnen, omdat zij deze als repressief en schadelijk voor de rechtsstaat zien. Investeringen moeten verschuiven naar sociale voorzieningen in plaats van handhaving.
“De rol van politie en BOA’s in de samenleving wordt geminimaliseerd en zal uiteindelijk verdwijnen. We stoppen met investeren in handhaving, en investeren dat geld in goede collectieve voorzieningen.”
De ChristenUnie positioneert zich expliciet als verdediger van de democratische rechtsstaat en spreekt zich uit tegen anti-rechtsstatelijke plannen. Ze willen constitutionele toetsing door rechters mogelijk maken, grondrechten beschermen en zijn kritisch op het beperken van demonstratierechten. Tegelijkertijd pleiten ze voor enkele aanscherpingen rond demonstraties en bezwaarprocedures, maar benadrukken ze het belang van rechtsstatelijke waarborgen.
Constitutionele toetsing door rechters mogelijk maken
De ChristenUnie wil het verbod op constitutionele toetsing afschaffen, zodat rechters wetten aan de Grondwet kunnen toetsen. Dit versterkt de rechtsstaat en biedt bescherming tegen anti-rechtsstatelijke wetgeving.
“Het verbod op constitutionele toetsing wordt afgeschaft zodat rechters wetten ook aan de grondwet kunnen toetsen.”
Aanscherping demonstratierecht onder voorwaarden
Hoewel de ChristenUnie het demonstratierecht erkent als grondrecht, willen ze de voorwaarden voor demonstraties aanscherpen als deze rechten en vrijheden van anderen ernstig beperken. Dit kan spanning opleveren met klassieke grondrechten, maar wordt gemotiveerd vanuit het belang van openbare orde en veiligheid.
Verkorten bezwaarprocedures en beperken toegang tot recht
De ChristenUnie wil bezwaarprocedures verkorten en de toegang beperken voor mensen of groepen zonder direct belang, om vertraging van projecten te voorkomen. Dit raakt aan rechtsstatelijke waarborgen rond toegang tot het recht en inspraak.
Verdediging van klassieke grondrechten en rechtsstatelijke instituties
De ChristenUnie benoemt expliciet het belang van klassieke grondrechten, het gezag van de rechtspraak en internationale verdragen, en waarschuwt voor afbrokkeling hiervan. Ze positioneren zich als hoeder van de rechtsstaat tegen anti-rechtsstatelijke tendensen.
“Naast externe bedreigingen voor onze democratie zien we dat onze klassieke grondrechten dreigen af te brokkelen doordat bijvoorbeeld de vrijheid van onderwijs, de vrijheid van vergadering en het demonstratierecht onder druk staan.”
“Het gezag van de rechtspraak wordt ter discussie gesteld en media gewantrouwd. Hetzelfde geldt voor het gezag van internationale instellingen en verdragen.”
“Dit vraagt om politiek die stevig staat voor grondrechten, een weerbare samenleving, een krachtig en effectief justitieapparaat en scherpe normerende keuzes door de overheid.”
JA21 stelt de nationale soevereiniteit en het versterken van de democratische controle centraal, maar doet voorstellen die de rechtsstaat kunnen ondermijnen, zoals het beperken van toegang tot de rechter, het aanpassen van internationale mensenrechtenverdragen, en het inperken van fundamentele rechten voor specifieke groepen. De partij wil de macht van rechters en belangenorganisaties inperken, het vreemdelingenrecht uitzonderen van reguliere rechtsbescherming, en denaturalisatie uitbreiden, ook als dat tot staatloosheid leidt.
Internationale mensenrechtenverdragen aanpassen ten gunste van nationale soevereiniteit
JA21 wil internationale verdragen, met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, "moderniseren" om nationale democratische beslissingen te laten prevaleren. Dit kan fundamentele rechtsstatelijke waarborgen verzwakken en de bescherming van minderheden onder druk zetten.
“Internationale verdragen en met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moderniseren, zodat we nationaal genomen democratische beslissingen en het draagvlak voor de rechtspraak versterken.”
Inperken toegang tot de rechter en belangenorganisaties
De partij wil de mogelijkheid voor belangenorganisaties om in het algemeen belang te procederen afschaffen, waardoor collectieve rechtsbescherming en toegang tot de rechter voor maatschappelijke kwesties ernstig wordt beperkt.
“Artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek en artikel 1:2 van de Algemene wet bestuursrecht aanpassen: niet meer procederen in het ‘algemeen belang’.”
“Belangenorganisaties kunnen alleen in rechte opkomen voor concrete, particuliere groepsbelangen van hun specifieke achterban, en dan alleen als ze representatief zijn conform de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Stoffer/Van der Plas/Eerdmans.”
Uitzonderen vreemdelingenrecht van reguliere rechtsbescherming
JA21 wil het vreemdelingenrecht loskoppelen van het bestuursrecht, het hoger beroep en rechtsbijstand schrappen, en dwangsommen bij overschrijden van beslistermijnen afschaffen. Dit beperkt de rechtsbescherming van asielzoekers en migranten fundamenteel.
“Het vreemdelingenrecht uit het bestuursrecht: aparte procedureregels voor asiel en migratie, een einde aan procedurestapelen, rechtsmiddel hoger beroep en rechtsbijstand schrappen, dwangsommen bij overschrijden beslistermijnen afschaffen.”
Uitbreiden denaturalisatie, ook bij staatloosheid
JA21 wil het aantal delicten waarvoor mensen met een dubbele nationaliteit kunnen worden gededenaturaliseerd uitbreiden, en ook denaturalisatie toestaan als dat tot staatloosheid leidt. Dit is in strijd met internationale verdragen en rechtsstatelijke beginselen.
“Het aantal delicten uitbreiden waarvoor personen met een dubbele nationaliteit kunnen worden gededenaturaliseerd en uitgezet: niet meer alleen voor terroristische misdrijven, maar ook voor ernstige gewelds- en zedenmisdrijven.”
“Ook denaturalisatie van uitgereisde terroristen indien hierdoor staatloosheid ontstaat.”
Verbod op gezichtsbedekking bij demonstraties
JA21 wil een wettelijk verbod op gezichtsbedekking tijdens demonstraties, wat het recht op anonieme demonstratie en bescherming tegen repressie kan beperken.
“Wettelijk verbod op gezichtsbedekking tijdens een demonstratie, zodat bij vernielingen de kosten op de daders verhaald kunnen worden.”
Striktere scheiding der machten: rechters niet over politieke kwesties
De partij wil dat rechters zich niet uitspreken over zaken die volgens JA21 tot de regering of het parlement behoren, wat de rechterlijke controle op wetgeving en bestuur kan inperken.
“De machtenscheiding strikt in acht nemen. Dat betekent dat rechters zich niet uitspreken over zaken waar eigenlijk de regering of het parlement over gaan.”
GroenLinks-PvdA positioneert zich expliciet als verdediger van de democratische rechtsstaat en keert zich tegen anti-rechtsstatelijke plannen. De partij wil de onafhankelijkheid van de rechtspraak versterken, grondrechtentoetsing invoeren, en de persvrijheid waarborgen. Concrete voorstellen zijn onder meer het beperken van politieke invloed op de rechtspraak, het verbieden van risicoprofielen, en het wettelijk verankeren van schadevergoeding bij overheidsfalen.
Onafhankelijke rechtspraak versterken
GroenLinks-PvdA ziet een onafhankelijke rechtspraak als essentieel om anti-rechtsstatelijke tendensen te voorkomen. Ze willen politieke invloed op benoemingen beperken, de Raad voor de Rechtspraak grondwettelijk verankeren, en rechters standaard laten toetsen aan de Grondwet.
“Ook beperken we de invloed van de minister op de benoeming van de presidenten van de gerechten en de leden van de Raad voor de Rechtspraak. We verankeren de positie van de Raad voor de Rechtspraak in de Grondwet.”
“We vergroten de onafhankelijkheid van de rechtspraak door de Raad voor de Rechtspraak een eigen begroting te geven.”
“We maken het mogelijk voor rechters om een wet te laten toetsen aan de Grondwet als zij het idee hebben dat hun klassieke of sociale grondrechten worden geschonden. Deze toetsing wordt een standaardonderdeel van de taakuitvoering van rechters.”
Verbod op risicoprofielen en bescherming grondrechten
Om discriminatie en willekeur door de overheid te voorkomen, wil de partij risicoprofielen op basis van afkomst, inkomen of postcode wettelijk verbieden en transparantie bij geautomatiseerde beoordelingen verplicht stellen.
“De inzet van risicoprofielen op basis van afkomst, inkomen of postcode — zoals bij de Toeslagenaffaire — wordt verboden. Transparantie en uitlegbaarheid worden wettelijk verplicht bij iedere vorm van geautomatiseerde beoordeling.”
Wettelijke schadevergoeding bij overheidsfalen
GroenLinks-PvdA wil burgers beter beschermen tegen machtsmisbruik en overheidsfalen door een wettelijke grondslag te creëren voor snelle, onafhankelijke en ruimhartige schadevergoeding.
“We zorgen voor een wettelijke grondslag voor snelle, onafhankelijke en ruimhartige schadevergoeding bij overheidsfalen in de toekomst.”
Bescherming van persvrijheid en democratische controle
De partij benadrukt het belang van een vrije pers en stevige democratische controle als waarborg tegen anti-rechtsstatelijke ontwikkelingen.
“We versterken onze democratische dijken met stevigere democratische controle, en beschermen we de onafhankelijkheid van de pers.”
Sancties tegen EU-lidstaten die rechtsstaat ondermijnen
GroenLinks-PvdA wil dat Nederland actief sancties steunt tegen EU-lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen, zoals het opschorten van stemrecht en het bevriezen van subsidies.
“Het moet makkelijker worden om het stemrecht van lidstaten op te schorten en subsidies te bevriezen. We steunen zulke stappen tegen het Hongarije van Orbán.”
De SP verzet zich expliciet tegen anti-rechtsstatelijke plannen en benadrukt het belang van grondrechten, onafhankelijke rechtspraak en het beschermen van het demonstratierecht. Hun belangrijkste voorstellen zijn het waarborgen van een onafhankelijke rechtspraak, het verbeteren van de toegang tot het recht voor iedereen, en het tegengaan van wetten die de vrijheid van meningsuiting en demonstratie beperken. De kern van hun visie is dat de rechtsstaat en grondrechten voor iedereen moeten gelden, ongeacht inkomen of achtergrond.
Onafhankelijke rechtspraak waarborgen
De SP vindt dat de rechtspraak volledig onafhankelijk moet zijn van politieke invloed en het ministerie van Justitie. Dit is essentieel om de rechtsstaat te beschermen tegen anti-rechtsstatelijke tendensen waarbij de macht van de rechterlijke macht wordt uitgehold.
“De rechtsprekende taak wordt weggehaald bij de Raad van State en de bestuursrechtspraak wordt in het geheel ondergebracht bij de gewone rechterlijke macht. De rechtspraak is een onafhankelijke staatsmacht die een eigen aparte begroting verdient die niet langer onderdeel uitmaakt van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.”
Vrijheid van meningsuiting en demonstratie beschermen
De SP verzet zich tegen nieuwe wetten die selectief meningsuitingen, leuzen of symbolen strafbaar stellen, omdat deze de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht kunnen inperken. Zij zien dit als een gevaar voor de rechtsstaat en pleiten voor het faciliteren van vreedzame demonstraties met zo min mogelijk beperkingen.
“Wij verzetten ons tegen meer wetten die op selectieve wijze leuzen, uitspraken of symbolen strafbaar stellen. Bestaande wetten voorzien al in bescherming tegen opruiing, haatzaaien en terrorisme. Dit soort voorstellen voegen niets wezenlijks toe, maar dreigen wel de vrijheid van meningsuiting en kritisch debat te beperken.”
“Overheden en politie moeten zich richten op het faciliteren en beschermen van vreedzame demonstraties, met zo min mogelijk beperkingen aan de voorkant.”
Toegang tot het recht voor iedereen, bestrijding van klassenjustitie
De SP stelt dat de rechtsstaat onder druk staat door klassenjustitie en beperkte toegang tot het recht, vooral voor mensen met een lager inkomen. Zij willen dit tegengaan door juridische hulp laagdrempelig te maken en institutionele discriminatie te onderzoeken.
“In de gehele rechtsstaat zien we dat de toegang tot het recht beperkt wordt door de omvang van je portemonnee. Dat is klassenjustitie en dat vinden wij onacceptabel.”
“Daarom komt er een groot onderzoek naar klassenjustitie en institutionele discriminatie in onze rechtsstaat en opsporing, om zulke verschillen in behandeling tegen te gaan.”
Tegen massasurveillance en inperking privacy
De SP is tegen plannen die massasurveillance mogelijk maken, zoals het zonder verdenking verzamelen van data of het verplicht ontsleutelen van privéberichten. Zij zien dit als een bedreiging voor fundamentele rechten binnen de rechtsstaat.
“Als er geen concrete verdenking tegen iemand bestaat, mogen er geen gegevens binnengeharkt worden. Ook de AIVD heeft geen vrijbrief om massaal gegevens van burgers te verzamelen. Het doorzoeken van massa’s gegevens van onschuldige burgers is niet effectief voor de bestrijding van terreur en zulke sleepnetten laten we dus niet meer toe.”
“We zijn tegen het plan van de EU om apps zoals WhatsApp of Signal verplicht berichten te laten controleren op ongewenste inhoud voordat ze worden verstuurd. Om dat te kunnen doen, moeten de apps eerst je berichten ontsleutelen, waardoor je privégesprekken niet meer écht privé zijn.”
Volt positioneert zich expliciet tegen anti-rechtsstatelijke plannen en zet in op het versterken van de rechtsstaat, bescherming van grondrechten en het voorkomen van uitholling van democratische waarborgen. De partij stelt concrete maatregelen voor zoals het oprichten van een Planbureau voor de Rechtsstaat, het formaliseren van tegenspraak tegen onuitvoerbaar beleid, en het verbieden van massale surveillance en etnisch profileren. Volt wil zo structureel voorkomen dat overheid of wetgeving de rechtsstaat ondermijnt.
Oprichting Planbureau voor de Rechtsstaat
Volt wil de rechtsstaat beschermen door onafhankelijke monitoring en analyse van beleidsontwikkelingen, zodat de overheid niet bijdraagt aan de uitholling van de democratische rechtsorde. Dit planbureau moet kennis ontwikkelen en het parlementair debat versterken.
“We richten een Planbureau voor de Rechtsstaat op. Waar andere beleidsterreinen onafhankelijke kennisinstituten kennen, heeft onze rechtsstaat die niet. Volt stelt een planbureau voor dat de staat van de rechtsstaat in kaart brengt, beleidsontwikkelingen analyseert en kennis ontwikkelt over rechtsbescherming en institutionele integriteit.”
Formeel recht op tegenspraak tegen onuitvoerbaar beleid
Om te voorkomen dat wetgeving burgers structureel in de knel brengt en de rechtsstaat schaadt, wil Volt uitvoeringsorganisaties het recht geven om een ‘rode kaart’ te trekken tegen onuitvoerbaar beleid. Dit dwingt het kabinet tot heroverweging en versterkt de bescherming van burgers.
“We geven uitvoeringsorganisaties het recht om een ‘rode kaart’ te trekken tegen onuitvoerbaar beleid. Als wetgeving burgers structureel in de knel brengt, moeten uitvoeringsorganisaties dit formeel kunnen signaleren. Zo’n rode kaart verplicht het kabinet tot reactie, heroverweging of aanpassing van het beleid.”
Verbod op massale surveillance en etnisch profileren
Volt wil fundamentele rechten beschermen door het verbieden van gezichtsherkenning, demonstrantendatabases en etnisch profileren, omdat deze praktijken de rechtsstaat en het vertrouwen in de overheid ondermijnen.
“Het gebruik van gezichtsherkenning van demonstranten en het bijhouden van een demonstrantendatabase moet worden verboden. Vreedzame demonstratie is een fundamenteel recht, geen veiligheidsdreiging. Het monitoren of profileren van demonstranten zonder aanleiding werkt intimiderend, ondermijnt het vertrouwen in de overheid en heeft een afschrikwekkend effect op deelname aan democratisch protest. Het verbod op massale surveillance moet expliciet worden vastgelegd.”
“Er komt een verbod op etnisch profileren. Etniciteit en nationaliteit als indicator in geautomatiseerde risicoprofielen en selectiebeslissingen mogen geen onderdeel zijn van onze wetshandhaving.”
Verplichte mensenrechtentoets bij nieuwe wetgeving
Volt wil voorkomen dat nieuwe wetgeving anti-rechtsstatelijk uitpakt door een verplichte mensenrechtentoets in te voeren, zodat fundamentele rechten en vrijheden altijd worden gewaarborgd.
“Volt wil een verplichte mensenrechtentoets bij nieuwe (en bestaande) wetgeving in het veiligheidsdomein. Hierin toetsen we of de voorgestelde maatregelen voldoen aan de minimumeisen voor de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden van inwoners.”
Mogelijkheid tot partijverbod als uiterste redmiddel
Volt erkent het gevaar van anti-rechtsstatelijke partijen en wil als uiterste redmiddel de mogelijkheid tot partijverbod behouden, maar pleit voor een waarschuwende escalatieladder om misbruik te voorkomen.
“Als uiterste redmiddel moet het volgens Volt mogelijk zijn om politieke partijen te verbieden. Door alleen een partijverbod op te nemen in het wetsvoorstel Wet politieke partijen introduceert het kabinet een politiek kernwapen. Dat zal vanwege zijn alles-of-niets-aard nooit gebruikt worden. Volt wil daarom dat een waarschuwende escalatieladder in deze wet wordt opgenomen.”
Rechtstreekse toetsing van nationale wetten aan EU-recht
Volt wil burgers het recht geven om nationale wetten direct aan te vechten bij het Hof van Justitie van de EU, zodat anti-rechtsstatelijke nationale wetgeving kan worden vernietigd als deze in strijd is met Europese verdragen.
“Daarom geven we burgers het recht om nationale wetten rechtstreeks aan te vechten bij het Hof van Justitie van de EU. We zorgen hierbij voor de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen. Het Hof krijgt de bevoegdheid om nationale wetten nietig te verklaren als zij in strijd zijn met de Europese verdragen.”
Het CDA benadrukt het belang van een sterke democratische rechtsstaat, maar stelt tegelijkertijd voorstellen voor die de rechtsstatelijke bescherming kunnen beperken, vooral op het gebied van migratie, asiel en criminaliteitsbestrijding. De partij wil onder meer het strafbaar stellen van niet-meewerken aan terugkeer door afgewezen asielzoekers, het beperken van toegang tot de rechter bij woningbouw, en het afpakken van crimineel vermogen zonder voorafgaande veroordeling. Hoewel het CDA zegt de rechtsstaat te willen versterken, bevatten de voorstellen enkele anti-rechtsstatelijke elementen die de rechtsbescherming van individuen kunnen inperken.
Strafbaar stellen niet-meewerken aan terugkeer asielzoekers
Het CDA wil dat uitgeprocedeerde asielzoekers die niet meewerken aan hun terugkeer strafbaar worden, wat een beperking van individuele rechten en rechtsbescherming inhoudt. Dit raakt aan het beginsel van non-discriminatie en het recht op een eerlijk proces, kernwaarden van de rechtsstaat.
Beperken toegang tot rechter bij woningbouw
Het CDA stelt voor om de gang naar de Raad van State te beperken bij woningbouw, wat de toegang tot onafhankelijke rechtspraak voor burgers inperkt en daarmee een fundamenteel rechtsstatelijk principe aantast.
“We maken het moeilijker om woningbouw met juridische procedures te vertragen. De gang naar de Raad van State beperken we.”
Afpakken crimineel vermogen zonder veroordeling
Het CDA wil crimineel verdiend vermogen afpakken zonder voorafgaande veroordeling, wat indruist tegen het rechtsstatelijke uitgangspunt van onschuldpresumptie en het recht op een eerlijk proces.
“Crimineel verdiend vermogen pakken we af, ook zonder voorafgaande veroordeling.”
Geen constitutioneel hof, maar wel toetsing aan Grondwet
Het CDA blijft tegen de instelling van een constitutioneel hof, maar wil rechters wel de mogelijkheid geven om wetgeving aan de Grondwet te toetsen. Dit is een gemengd signaal: het versterkt de rechtsstaat deels, maar beperkt structurele toetsing.
“We willen rechters de mogelijkheid bieden om wetgeving te toetsen aan de Nederlandse Grondwet. Dit stelt rechters in staat om te controleren of wetten de grondrechten van burgers niet schenden. Het CDA is en blijft tegen de instelling van een Constitutioneel Hof.”
Websites/platforms uit de lucht halen bij herhaalde overtreding
Het CDA wil dat websites en platforms bij herhaalde en grove schendingen (tijdelijk) uit de lucht kunnen worden gehaald. Dit raakt aan het recht op vrije meningsuiting en toegang tot informatie, fundamentele rechtsstatelijke vrijheden.
“Bij herhaalde en grove schending willen we dat websites en platforms (tijdelijk) uit de lucht worden gehaald.”
D66 positioneert zich expliciet tegen anti-rechtsstatelijke plannen en benadrukt het belang van een sterke, weerbare rechtsstaat waarin grondrechten en de scheiding der machten worden beschermd. De partij stelt concrete maatregelen voor zoals het versterken van rechterlijke toetsing aan de Grondwet, het beperken van politieke invloed op de rechterlijke macht, en het actief bestrijden van discriminatie en etnisch profileren door de overheid. D66 wil zo voorkomen dat de rechtsstaat wordt ondermijnd en waarborgen dat iedereen gelijke bescherming en toegang tot recht heeft.
Versterken van rechterlijke toetsing en scheiding der machten
D66 wil de rechtsstaat versterken door rechters de mogelijkheid te geven wetten aan de Grondwet te toetsen en door de scheiding der machten te waarborgen. Hiermee wil de partij voorkomen dat politieke macht de onafhankelijke rechtspraak kan ondermijnen, wat een klassiek anti-rechtsstatelijk risico is.
“We versterken de bescherming van onze grondrechten door rechters de mogelijkheid te geven om wetten te toetsen aan de Grondwet.”
“Een weerbare rechtsstaat heeft een striktere scheiding van machten nodig. We beperken de mogelijkheden van de politiek om de rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie oneigenlijk te beïnvloeden.”
Actief bestrijden van discriminatie en etnisch profileren door de overheid
D66 beschouwt discriminatie en etnisch profileren door overheidsinstanties als een ernstige bedreiging van de rechtsstaat. De partij wil dit wettelijk verbieden en pleit voor een brede antidiscriminatiewet met actieve verplichtingen voor publieke en private organisaties.
“D66 maakt daar bij wet een einde aan: overheidsorganisaties mogen geen etniciteit of nationaliteit meer gebruiken om mensen in te delen in risicogroepen.”
“Deze Antidiscriminatiewet bevat ook actieve verplichtingen om discriminatie te voorkomen. Deze gelden zowel voor publieke als private organisaties – denk aan scholen, werkgevers, verhuurders en gemeentes.”
Bescherming van grondrechten en toegang tot recht
D66 stelt dat grondrechten altijd en overal beschermd moeten worden, en dat iedereen – ongeacht inkomen of positie – toegang tot recht moet hebben. Dit is een direct antwoord op anti-rechtsstatelijke tendensen waarbij rechten selectief of onvoldoende worden beschermd.
“Grondrechten beschermen mensen om vrij en gelijkwaardig te kunnen leven. D66 verdedigt het recht om je uit te spreken, ook als je alleen staat. Het recht om te demonstreren, juist als dat schuurt. En het recht op gelijke behandeling – voor iedereen. We zorgen dat deze rechten beschermd én bereikbaar blijven.”
“In een democratische rechtsstaat moet iedereen recht kunnen halen, ongeacht inkomen of maatschappelijke positie. Dat is nu te vaak niet het geval.”
DENK positioneert zich expliciet tegen anti-rechtsstatelijke plannen en pleit juist voor het versterken van de rechtsstaat, gelijke behandeling en bescherming van minderheden. Hun belangrijkste voorstellen zijn het expliciet opnemen van antifascisme in de Grondwet, het instellen van een Constitutioneel Hof, en het verbieden van ernstige belediging van religies en heilige boeken. DENK wil wettelijke en institutionele waarborgen versterken om discriminatie en ondermijning van de rechtsstaat tegen te gaan.
Antifascisme expliciet in de Grondwet
DENK wil dat antifascisme en het afwijzen van extreemrechtse politiek expliciet in de Grondwet worden opgenomen om de rechtsstaat te beschermen tegen ondermijning van binnenuit. Dit is een reactie op wat zij zien als een groeiend gevaar van extreemrechtse politiek en discriminatie.
“Antifascisme in de Grondwet. Nooit meer is nu: in de Grondwet wordt expliciet opgenomen dat Nederland het fascisme en extreemrechtse politiek afwijst en kiest voor een pluriforme rechtsstaat waarin iedereen gelijkwaardig is.”
Constitutioneel Hof voor toetsing aan de Grondwet
DENK pleit voor de oprichting van een Constitutioneel Hof dat wetten kan toetsen aan de Grondwet, om zo te voorkomen dat anti-rechtsstatelijke plannen wet worden en om de rechtsstaat te versterken.
“Er komt een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan de Grondwet.”
Verbod op ernstige belediging van religies en heilige boeken
DENK wil de vrijheid van meningsuiting beperken waar deze volgens hen de vrijheid van godsdienst schaadt, door ernstige en onnodig grievende uitlatingen over religies, profeten of heilige teksten strafbaar te stellen. Dit voorstel raakt direct aan het spanningsveld tussen vrijheid van meningsuiting en bescherming van religieuze minderheden, en kan als controversieel worden gezien in het kader van rechtsstatelijke vrijheden.
Racismeregister en beroepsverbod voor veroordeelden
DENK stelt voor om een register aan te leggen van personen die onherroepelijk veroordeeld zijn voor racistische of discriminerende daden, en hen vijf jaar lang uit te sluiten van overheidsdienst. Dit raakt aan fundamentele rechtsstatelijke principes zoals proportionaliteit en privacy.
“Een Racismeregister. Personen die onherroepelijk veroordeeld zijn voor racistische of discriminerende daden komen in een register en mogen vijf jaar lang niet in overheidsdienst treden.”
NSC positioneert zich expliciet tégen anti-rechtsstatelijke plannen, zowel nationaal als binnen de EU. Ze willen de rechtsstaat versterken door landen die de rechtsstaat ondermijnen te sanctioneren, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te waarborgen, en grondrechten beter te beschermen. Hun voorstellen zijn concreet gericht op het uitsluiten van anti-rechtsstatelijke lidstaten van EU-gelden, het mogelijk maken van EU-uitsluiting, en het versterken van constitutionele toetsing in Nederland.
Geen EU-gelden en uitsluiting voor anti-rechtsstatelijke lidstaten
NSC wil dat EU-lidstaten die fundamentele rechtsstatelijke principes ondermijnen, financieel gestraft worden en uiteindelijk uit de EU kunnen worden gezet. Dit is een directe reactie op landen als Hongarije en Slowakije, en bedoeld om de rechtsstaat binnen de EU te beschermen.
“Steeds meer EU-lidstaten, zoals Hongarije en Slowakije, ondermijnen fundamentele rechtsstatelijke principes. Daarom moet de EU een ‘rechtsstaatslot’ invoeren: landen die hun rechtsstaat afbreken krijgen geen EU-gelden meer.”
“Daarnaast moet het mogelijk worden om lidstaten die stelselmatig de rechtsstaat ondermijnen of langdurig niet voldoen aan de toelatingscriteria, uit de EU te zetten.”
Grondwettelijk Hof en toetsing aan de Grondwet
NSC wil de rechtsstaat in Nederland versterken door toetsing aan de Grondwet mogelijk te maken en een Grondwettelijk Hof in te stellen. Dit moet voorkomen dat anti-rechtsstatelijke wetgeving in Nederland voet aan de grond krijgt.
“De belangrijkste rechten van mensen moeten snel worden beschermd. Ook moet er een Grondwettelijk Hof komen dat als hoeder van de grondrechten van Nederlanders optreedt.”
“We zijn het enige land in Europa waar de rechter wetten niet kan toetsen aan de Grondwet. Recent is de eerste stap genomen met het wetsvoorstel tot het gedeeltelijk opheffen van het verbod op toetsing aan de Grondwet.”
Extra waarborgen voor onafhankelijkheid rechterlijke macht
NSC stelt voor om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht extra te beschermen, zodat anti-rechtsstatelijke invloeden geen kans krijgen. Dit doen ze door een zwaardere wijzigingsdrempel in de Grondwet en een beslissende rol voor de rechterlijke macht bij benoemingen.
“In de Grondwet wordt een extra veiligheidsslot opgenomen: belangrijke wetten over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kunnen alleen wijzigen met een 2/3de meerderheid van het parlement. Daarnaast zal bij de benoeming van raadsheren in de Hoge Raad de lijst van kandidaten die de rechterlijke macht opstelt, voortaan beslissend zijn.”
De Partij voor de Dieren verzet zich expliciet tegen anti-rechtsstatelijke plannen en pleit juist voor het versterken van de democratische rechtsstaat, bescherming van grondrechten en het tegengaan van politieke inmenging in rechtspraak en burgerrechten. Hun belangrijkste voorstellen zijn het schrappen van wetten die de vrijheid van meningsuiting en demonstratie beperken, het waarborgen van onafhankelijke rechtspraak, en het beschermen van maatschappelijke organisaties en minderheden tegen repressie en discriminatie. De kern van hun visie is dat een sterke rechtsstaat essentieel is voor het beschermen van burgers, natuur en dieren tegen willekeur en machtsmisbruik.
Intrekken van wetten die grondrechten beperken
De PvdD wil wetten en voorstellen die de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht inperken, zoals de strafbaarstelling van het verheerlijken van terrorisme, intrekken. Zij zien deze als vaag en gevaarlijk voor vreedzame activisten en demonstranten, en als een risico op politieke vervolging.
“Het Wetsvoorstel strafbaarstelling verheerlijken van terrorisme en openbare steunbetuiging aan terroristische organisaties wordt ingetrokken, omdat de vage definities de vrijheid van meningsuiting ernstig beperken en ruimte scheppen voor politieke vervolging van vreedzame demonstranten en activisten.”
Politieke macht beperken bij rechtspraak
De partij wil de invloed van de politiek op de rechterlijke macht minimaliseren om de onafhankelijkheid van de rechtspraak te waarborgen en zo anti-rechtsstatelijke tendensen te voorkomen.
“Om te voorkomen dat de minister voor rechtsbescherming invloed heeft op benoemingen in de rechterlijke macht, worden de bevoegdheden van de minister hierop beperkt tot een administratieve handeling, namelijk het tot stand brengen van een koninklijk besluit.”
Toegang tot de rechter en bescherming maatschappelijke organisaties
De PvdD ziet het bemoeilijken van de gang naar de rechter voor maatschappelijke organisaties als een anti-rechtsstatelijke ontwikkeling en wil deze trend keren door rechtsbescherming te versterken.
“De zittende macht probeert maatschappelijke organisaties het zwijgen op te leggen door hun gang naar de rechter te bemoeilijken, terwijl tegelijk hun slagkracht wordt verzwakt door rigoureuze bezuinigingen. Zo wordt de rechtsbescherming van mensen, dieren en natuur doelbewust verzwakt.”
Bescherming van demonstratierecht en privacy
De partij beschouwt het inperken van het demonstratierecht en het surveilleren van vreedzame demonstranten als anti-rechtsstatelijk en wil deze praktijken stoppen.
“Surveillance van vreedzame demonstranten stopt. Het Team Openbare Orde en Inlichtingen (TOOI) die voor de openbare veiligheid op lokaal niveau moet zorgen, zet geen burgerinformanten meer in en wordt hervormd. Er moeten wettelijke kaders komen waaraan het TOOI moet voldoen en er moet onafhankelijk toezicht komen zodat grondrechten van burgers gewaarborgd blijven.”
Geen strafbaarstelling van hulp aan ongedocumenteerden
De PvdD verzet zich tegen het strafbaar stellen van mensen zonder juiste documenten en van hulp aan deze mensen, omdat dit volgens hen een frontale aanval is op mensenrechten en de rechtsstaat.
“Het strafbaar stellen van mensen die niet over de juiste documenten beschikken, net als het strafbaar stellen van hulp aan deze mensen, is een nieuw dieptepunt in de dehumanisering van mensen in kwetsbare situaties. Het is een frontale aanval op mensenrechten, op onze beschaving en op medemenselijkheid.”
De VVD wil organisaties en individuen die de democratische rechtsstaat ondermijnen, verbieden of strenger aanpakken. Dit betreft met name organisaties met een radicale, antidemocratische ideologie, buitenlandse beïnvloeding en het misbruiken van grondrechten zoals het demonstratierecht. De partij stelt voor om de juridische mogelijkheden te verruimen om dergelijke organisaties te verbieden en hun financiering te beperken.
Verbieden van antidemocratische en ondermijnende organisaties
De VVD wil dat organisaties die een radicale, antidemocratische ideologie verspreiden of de rechtsstaat ondermijnen, sneller verboden kunnen worden. Dit wordt gezien als noodzakelijk om de democratische rechtsorde te beschermen tegen extremisme en buitenlandse inmenging.
“De VVD wil dat de overheid alle juridische ruimte benut, en waar nodig verruimt, om organisaties die een radicale, antidemocratische ideologie verspreiden te kunnen verbieden.”
“We voeren een bestuurlijk verbod op ondermijnende organisaties en passen artikel 2:20 van het Burgerlijk Wetboek aan. Zo wordt het naar Duits voorbeeld sneller mogelijk een vereniging of organisatie zoals Samidoun, de PFLP en andere antirechtsstatelijke, anti-LHBTIQ+ en antisemitische organisaties te ontbinden en verboden te verklaren.”
Beperken van buitenlandse financiering en beïnvloeding
De VVD wil religieuze organisaties verbieden om voor meer dan 50% afhankelijk te zijn van buitenlandse overheden, om te voorkomen dat buitenlandse regimes invloed uitoefenen op Nederlandse organisaties en zo de rechtsstaat ondermijnen.
“Religieuze organisaties mogen in de toekomst niet voor meer dan 50% financieel afhankelijk zijn van buitenlandse overheden. Zo zorgen we ervoor dat politieke boodschappen van buitenlandse regimes niet kunnen worden doorgedrukt bij religieuze organisaties in Nederland.”
Strafbaar stellen van steun aan verboden organisaties
De VVD wil het betuigen van steun aan verboden organisaties, zowel offline als online, strafbaar stellen. Dit is bedoeld om te voorkomen dat het demonstratierecht wordt misbruikt om antirechtsstatelijke boodschappen te verspreiden.
“Het betuigen van steun aan verboden organisaties, zoals in het openbaar onder het mom van het demonstratierecht met vlaggen van terroristische organisaties zwaaien, wordt strafbaar gesteld. Zowel offline als online.”
Geen constitutionele toetsing door een constitutioneel hof
De VVD is tegen het instellen van constitutionele toetsing door een constitutioneel hof, omdat zij vinden dat belangenafwegingen bij gekozen vertegenwoordigers horen en niet bij ongekozen rechters. Dit raakt aan de rechtsstatelijke balans tussen wetgevende en rechterlijke macht.
“Het is aan de politiek en Raad van State om wetten voor invoering te toetsen op grondwettigheid, we schrappen daarom de plannen voor constitutionele toetsing en het constitutioneel hof. Daarmee leggen we belangenafwegingen neer bij gekozen vertegenwoordigers en niet bij ongekozen rechters.”
50PLUS presenteert in haar verkiezingsprogramma geen expliciet anti-rechtsstatelijke plannen, maar enkele voorstellen raken aan de grenzen van de rechtsstaat, vooral op het gebied van asielprocedures en demonstratierecht. De partij pleit voor het beperken van asielprocedures, het intrekken van de spreidingswet, en strengere handhaving bij demonstraties, wat mogelijk spanning kan opleveren met fundamentele rechtsstatelijke beginselen.
Wettelijke beperking van asielprocedures en rechten
50PLUS wil de asielprocedures wettelijk beperken, het recht op opvang na afwijzing beëindigen en de spreidingswet intrekken. Deze voorstellen raken aan het recht op een eerlijk proces, toegang tot opvang en non-discriminatie, kernwaarden van de rechtsstaat. De partij motiveert dit met het belang van beheersbare migratie en het tegengaan van misbruik, maar de maatregelen kunnen botsen met internationale verdragen en grondrechten.
Handhaven bij overlast door demonstraties
50PLUS wil streng handhaven bij opzettelijke overlast door demonstraties. Dit standpunt raakt aan het demonstratierecht, een fundamenteel onderdeel van de rechtsstaat. De partij noemt het belang van veiligheid en openbare orde, maar strengere handhaving kan de vrijheid van meningsuiting en vergadering beperken.
“Handhaven bij wetsovertredingen bij opzettelijke overlast door demonstraties.”