Verkiezingsprogramma's 2025 overambtenaren
NSC wil het aantal ambtenaren bij de Rijksoverheid verminderen, de ambtelijke dienst hervormen en de selectie van topambtenaren verbeteren. Ze pleiten voor meer deskundigheid, minder externe inhuur, een sterkere ambtseed en een betere spreiding van ambtenaren over het land. De partij benadrukt het belang van integriteit, binding met de samenleving en het terugdringen van bureaucratie.
Aantal ambtenaren verminderen en hervormen
NSC vindt dat het aantal ambtenaren te veel is toegenomen en wil dit terugdringen, vooral bij beleidsambtenaren, niet bij de uitvoering. Ze willen de Algemene Bestuursdienst verkleinen en het baantjeshoppen stoppen. Dit moet leiden tot minder bureaucratie en meer focus op de kernwerkzaamheden van de overheid.
“We streven naar een vermindering van het aantal rijksambtenaren. Tussen 2018 en 2024 is hun aantal met ruim 40.000 ambtenaren (fte) toegenomen, terwijl steeds minder van hen betrokken zijn bij de kernwerkzaamheden van de overheid. We ontzien hierbij expliciet de uitvoerende organisaties.”
“We versoberen en hervormen de ambtelijke dienst. De selectie van topambtenaren moet voortaan weer plaatsvinden op basis van affiniteit met en (ervarings)deskundigheid op het betreffende beleidsterrein. We verkleinen daarom de Algemene Bestuursdienst (ABD). Het baantjes-hoppen van de ene naar de andere dienst moet worden doorbroken.”
“Het aantal ambtenaren bij departementen wordt verminderd.”
Betere selectie, integriteit en binding met samenleving
NSC wil dat topambtenaren worden geselecteerd op basis van inhoudelijke deskundigheid en binding met het beleidsterrein. De ambtseed moet niet vrijblijvend zijn en schendingen moeten consequenties hebben. Ook moet de overheid beter aansluiten bij de praktijk en zorgen van praktisch geschoolden.
“De selectie van topambtenaren moet voortaan weer plaatsvinden op basis van affiniteit met en (ervarings)deskundigheid op het betreffende beleidsterrein.”
“De ambtenaren-eed mag niet vrijblijvend zijn. Dat geldt extra sterk voor topambtenaren; er moeten ook consequenties zijn wanneer zij de ambtseed schenden. Als uiterste maatregel raken zij hun baan kwijt.”
“De rijksoverheid moet beter aansluiten bij de praktijk en de zorgen van praktisch geschoolden. Nu komen beleidsmakers vaak uit dezelfde stedelijke en hoogopgeleide bubbel, wat zorgt voor afstand en verkokering.”
Minder externe inhuur, meer vaste dienst en goede arbeidsvoorwaarden
NSC wil minder afhankelijkheid van externe inhuur en flexwerkers. Deskundigheid en ervaring moeten binnen de overheid blijven door meer vaste aanstellingen en goede arbeidsvoorwaarden.
“We zetten een stevige rem op externe inhuur en nemen waar nodig flexwerkers in vaste dienst, zodat deskundigheid en ervaring binnen de overheidsorganisaties blijven.”
“Het dienen van de publieke zaak als ambtenaar is een grote verantwoordelijkheid en moet uitdagend en motiverend zijn; goede arbeidsvoorwaarden, opleidingen en loopbaanperspectieven zijn daarom cruciaal.”
Spreiding ambtenaren buiten de Randstad
NSC wil dat ambtenaren en overheidsdiensten beter over het land worden verspreid, met een bindende verhuisnorm, zodat beleid niet alleen vanuit de Randstad wordt gemaakt.
“In 2024 werkten ruim 210.000 ambtenaren (fte) van de 353.000 bij de Rijksoverheid in de Randstad, tegenover slechts 15.400 ambtenaren in Overijssel en 3.100 ambtenaren in Zeeland. Inspecties en eventueel ook ministeries moeten verhuizen naar de regio’s buiten de Randstad. Er moet een bindende verhuisnorm komen want anders verandert er niets.”
“Vooral bij ambtenaren die het beleid vormgeven is het belangrijk dat zij perspectieven uit het hele land meenemen.”
Bescherming klokkenluiders
NSC wil dat ambtenaren die misstanden melden als klokkenluider worden beschermd volgens internationale aanbevelingen.
“Ambtenaren, werknemers of anderen die misstanden melden, moeten als klokkenluider worden beschermd in overeenstemming met de aanbevelingen van de Raad van Europa.”
Transparantie lobbycontacten met ambtenaren
NSC pleit voor een verplicht en openbaar lobbyregister voor contacten met ambtenaren, om de invloed van lobbykantoren inzichtelijk te maken.
“We pleiten voor een verplicht en openbaar lobbyregister voor contacten met ministers, ambtenaren en Kamerleden. Het moet duidelijker worden hoe lobbykantoren hun invloed uitoefenen op de politieke besluitvorming.”
De VVD wil het aantal ambtenaren fors verminderen en de overheid effectiever en efficiënter maken door te focussen op kerntaken, minder bureaucratie en hogere eisen aan prestaties. Tegelijkertijd wil de partij toptalent aantrekken en beter belonen, met meer nadruk op resultaatgericht werken en minder externe inhuur. De VVD streeft naar een kleinere, slagvaardige overheid die werkt voor de samenleving en niet zichzelf in stand houdt.
Minder ambtenaren en lagere overhead
De VVD vindt dat het aantal ambtenaren te veel is gegroeid en dat te veel mensen zich bezighouden met ondersteunende of controlerende taken in plaats van kerntaken. Door te besparen op overhead en het aantal ambtenaren te verminderen, wil de partij personeel vrijmaken voor sectoren als zorg, techniek en onderwijs.
“We verminderen het aantal ambtenaren en willen fors besparen op overheadkosten. We hebben deze mensen bikkelhard nodig in bijvoorbeeld de zorg, de techniek of het onderwijs.”
“De ene helft van de ambtenaren werkt inmiddels om de andere helft te ondersteunen of te controleren.”
“We stellen een strenge norm dat maximaal één op de vier medewerkers bij de Rijksoverheid mag werken in overheadfuncties. Nu is dat nog de helft. Met de operatie effectieve overheid zorgen we ervoor dat er flink minder ambtenaren nodig zijn.”
Hogere eisen en betere beloning voor ambtenaren
De VVD wil dat alleen de beste mensen voor de overheid werken en stelt hogere eisen aan prestaties, klanttevredenheid en efficiëntie. Getalenteerde ambtenaren moeten sneller kunnen doorgroeien en beter beloond worden, ook boven de huidige salarisnormen, om concurrentie met het bedrijfsleven aan te kunnen.
“We zorgen dat de beste mensen voor de overheid willen en blijven werken en betalen ze meer als dat nodig is, maar stellen ook hogere eisen aan de resultaten die ze leveren.”
“We waarderen de grote inzet en deskundigheid van ambtenaren. We nemen geen genoegen met middelmaat. We stellen meetbare doelen op voor klanttevredenheid, het vereenvoudigen van procedures, het tempo waarop beleid wordt gemaakt en op hoe efficiënt gewerkt wordt.”
“Getalenteerde ambtenaren moeten sneller kunnen doorstromen in de organisatie en we geven ruimte om specifieke expertise beter te belonen, ook boven de huidige WNT-norm.”
Resultaatgerichtheid en minder rouleren bij topambtenaren
De VVD wil topambtenaren strenger beoordelen op resultaat, samenwerking en productiviteit. Er wordt minder automatisch gerouleerd tussen ministeries; ervaring en expertise worden belangrijker. Niet-functionerende topambtenaren moeten sneller vervangen worden.
“We hervormen de Algemene Bestuursdienst door meer te sturen op resultaat. We trekken meer mensen aan vanuit het bedrijfsleven en we stimuleren dat topambtenaren tijdelijk in het bedrijfsleven gaan werken. We laten ambtenaren niet meer automatisch rouleren tussen ministeries, maar leggen focus op ervaring, expertise en competenties.”
“We beoordelen topambtenaren ook op het indammen van de overlegcultuur en de productiviteit van hun teams, burger/klanttevredenheid en op samenwerken tussen departementen. Indien topambtenaren niet functioneren, moeten zij eerder vervangen worden.”
Minder externe inhuur, meer eigen toptalent
De VVD wil de afhankelijkheid van externe consultants en zzp’ers verminderen door zelf meer toptalent aan te trekken en vaste ambtenaren beter te belonen, vooral op het gebied van ICT.
“De overheid huurt fors minder consultants in en trekt zelf toptalent aan. We beperken de externe inhuur van zzp’ers door de salarissen in vaste dienst voor bijvoorbeeld top-ict-talent meer competitief te maken.”
Minder bureaucratie en regelzucht
De VVD wil het aantal regels, rapportages en procedures drastisch verminderen, zodat ambtenaren zich kunnen richten op hun kerntaken en de overheid sneller en effectiever werkt.
“We stoppen automatische uitdijing van de overheid met een opschoonwet. We schrappen alle regels die geen evident doel meer dienen, schrappen koppen op Europese regels en schrappen regels die door gemeenten, provincies en toezichthouders onnodig en boven op de wet zijn toegevoegd.”
“We lichten alle wet- en regelgeving door en behouden alleen de regels die evident noodzakelijk zijn.”
BVNL wil het aantal ambtenaren fors verminderen en het overheidsapparaat drastisch verkleinen, met een focus op een dienstbare, efficiënte en transparante overheid. Ze pleiten voor het afvloeien van een groot deel van de Rijksambtenaren, een aannamestop, het stoppen van externe inhuur en het schrappen van overbodige regels. Essentiële publieke ambtenaren zoals politie, militairen, docenten en zorgmedewerkers moeten juist beter beloond worden.
Fors verminderen van het aantal ambtenaren
BVNL ziet het huidige aantal ambtenaren als te groot en inefficiënt, en wil het overheidsapparaat saneren door een groot deel van de Rijksambtenaren te laten afvloeien. Dit moet leiden tot een kleinere, efficiëntere overheid die minder geld kost en meer gericht is op de burger.
“Het overheidsapparaat wordt gesaneerd en 30% van de Rijksambtenaren moet zo spoedig mogelijk afvloeien. Er komt een onmiddellijke aannamestop.”
“Alle zittende Rijksambtenaren laten afvloeien zodat zij beschikbaar komen voor de echte economie. Externe inhuur bij de overheid wordt drastisch beperkt.”
“Een kleine overheid met minder ambtenaren. 50% van de ambtenaren controleert op dit moment de overige ambtenaren. We willen een groot deel van alle zittende Rijksambtenaren laten afvloeien zodat zij beschikbaar komen voor de echte economie.”
“Iedere overheidsdienst wordt jaarlijks verplicht tot 5% kostenreductie, zonder automatische groei van ambtelijke staf of budgetten.”
Aannamestop en stoppen externe inhuur
Om de krimp van het ambtenarenapparaat te versnellen, wil BVNL een directe aannamestop voor ambtenaren en het stoppen van externe inhuur. Dit moet voorkomen dat het apparaat weer aangroeit en zorgt voor directe kostenbesparing.
Dienstbaarheid en ontslag bij weigering democratische taak
BVNL vindt dat ambtenaren de democratie moeten dienen en zich klantgericht moeten opstellen. Ambtenaren die weigeren de democratie te dienen, zullen worden ontslagen.
“Ambtenaren moeten zich klantgericht opstellen en naar mogelijkheden en oplossingen zoeken in plaats van redenen om nee te zeggen. De overheid moet en kan een stuk kleiner worden. Ambtenaren dienen de democratie. Zij die dit weigeren zullen worden ontslagen.”
Gelijke ontslagbescherming en aanpak baantjescarrousel
BVNL wil dat ambtenaren dezelfde ontslagbescherming krijgen als gewone werknemers en de baantjescarrousel voor topambtenaren stoppen. Topambtenaren kunnen na verkiezingen worden vervangen of ontslagen.
Betere beloning voor essentiële publieke ambtenaren
BVNL maakt een duidelijk onderscheid tussen 'essentiële' ambtenaren (zoals politie, militairen, docenten, zorgmedewerkers) en andere ambtenaren. Zij willen deze groepen structureel beter belonen.
“Essentiële ambtenaren zoals militairen, politieagenten, docenten en zorgmedewerkers moeten structureel substantieel meer gaan verdienen. Dat kunnen we doen door een eenmalige extra loonsverhoging van 10%, voor mensen die zich in de lagere loonschalen bevinden.”
De SP wil een overheid waarin ambtenaren als vakmensen centraal staan, met meer vertrouwen, minder managementlagen en minder afhankelijkheid van externe consultants. Ambtenaren moeten direct contact met burgers hebben, ruimte krijgen om problemen op te lossen, en hun kennis en kunde verder ontwikkelen. De partij pleit voor een dienstbare, transparante overheid die investeert in eigen personeel en de menselijke maat vooropstelt.
Minder management, meer vertrouwen in ambtenaren
De SP vindt dat overbodige managementlagen de overheid duur en log maken, en wil ambtenaren meer ruimte en vertrouwen geven om hun werk te doen. Dit moet leiden tot een efficiëntere, menselijkere overheid waarin vakmanschap centraal staat.
“Overbodige managementlagen maken de overheid ingewikkelder en duurder, tegelijkertijd loopt de uitvoering vast. Daarom stoppen we met het New Public Managementdenken en geven vertrouwen aan vakmensen. Met minder managers en minder controledrang geven we ambtenaren de ruimte om hun werk te doen.”
“Organisaties worden platter gemaakt, waardoor uitvoerende ambtenaren makkelijker in direct contact komen met bestuurders of directeuren.”
Investeren in kennis en vaste ambtenaren, minder consultants
De SP wil dat de overheid investeert in de eigen kennis en kunde van ambtenaren en minder afhankelijk wordt van dure externe consultants. Dit moet zorgen voor duurzamer beleid en meer continuïteit.
“Overheden investeren in de eigen kennis en kunde van medewerkers waardoor het beleid beter wordt. Ook specialistische kennis moet de overheid gewoon in huis hebben. De afhankelijkheid van allerlei dure consultants en adviseurs stopt en we gaan de Roemernorm handhaven en aanscherpen.”
“Wij willen dat mensen die voor de publieke dienst werken dit in dienst doen van het publiek. Door werknemers in vaste dienst te nemen bij publieke organisaties bouwen deze meer kennis en ervaring op om effectief de problemen van Nederland op te lossen. Dure consultants die met kortetermijnoplossingen komen en na een paar maanden weer weg zijn houden we mee op.”
Ambtenaren als vakmensen dicht bij de burger
Ambtenaren moeten vakmensen zijn die tussen de mensen staan, met ruimte voor training, praktijkervaring en direct contact met burgers. De SP wil dat ambtenaren problemen daadwerkelijk oplossen en burgers menswaardig begeleiden.
“Ambtenaren moeten vakmensen zijn die tussen de mensen staan. Door meer training, contact met mensen en praktijkervaring bouwen ambtenaren die nieuw zijn in het vak dit vakmanschap op. We vertrouwen daarna op hun kennis en kunde, daarom geven we ze het vertrouwen om het goede te doen.”
“Ambtenaren gaan problemen oplossen. Een advies krijgt binnen een maand navolging, met het ‘pas toe of leg uit’ principe. Voor de overheid komt er een oplosverplichting: een dossier doorschuiven of laten liggen kan niet meer. Ook als een probleem niet het domein van de ambtenaar is, helpt die toch tot er een oplossing is.”
“Mensen krijgen het recht te kiezen met welke ambtenaar zij contact kunnen leggen. Ambtenaren krijgen bovendien de tijd en ruimte om mensen op een menswaardige manier te begeleiden.”
Direct contact tussen ambtenaren en politiek
De SP wil laagdrempelig contact tussen ambtenaren en Kamerleden herstellen, zodat besluitvorming transparanter en controleerbaarder wordt.
“Laagdrempelig contact tussen ambtenaren en Kamerleden moet weer mogelijk zijn en mag niet beperkt worden door de minister.”
Volt wil de deskundigheid, onafhankelijkheid en transparantie van ambtenaren versterken door interne expertise op te bouwen, roulatie tussen beleid en uitvoering te stimuleren, en ambtelijke adviezen openbaar te maken. Ze pleiten voor minder afhankelijkheid van externe consultants, investeren in digitale vaardigheden, en willen specialistische kennis lokaal behouden, vooral bij gemeenten. Transparantie en integriteit van topambtenaren worden aangescherpt met strengere lobbyregels en openbaarmaking van agenda’s.
Minder afhankelijkheid van externe consultants, meer interne expertise
Volt ziet de afhankelijkheid van externe inhuur als een bedreiging voor de deskundigheid van de overheid. Ze willen dat ambtenaren meer ruimte krijgen voor vakmanschap, roulatie tussen beleid en uitvoering, en dat uitvoeringservaring zwaarder weegt bij topbenoemingen. Het principe ‘zelf doen, tenzij’ moet leidend zijn.
“De overheid leunt te veel op extern advies. Afhankelijkheid van externe inhuur, zoals consultants, ondermijnt de ambtelijke expertise en maakt de overheid kwetsbaar. Volt bepleit dat het principe ‘zelf doen, tenzij’ leidend wordt. Wanneer daarvan wordt afgeweken, moet dat publiekelijk worden verantwoord. Het geld dat we hiermee besparen, zetten we in voor het opbouwen en behouden van interne deskundigheid en expertise.”
“Volt stelt voor dat het personeelsbeleid van de overheid meer ruimte biedt voor vakmanschap en veldkennis. Ambtenaren moeten gestimuleerd worden om meer te rouleren tussen werk in beleid, uitvoering én toezicht, zodat zij brede kennis opdoen binnen een beleidsdomein. Ook moet uitvoeringservaring zwaarder mee gaan wegen bij topbenoemingen.”
Openbaarheid en transparantie van ambtelijke adviezen en agenda’s
Volt wil dat ambtelijke adviezen openbaar worden gemaakt en dat agenda’s van topambtenaren transparanter zijn, om controle door Kamer en media te versterken en belangenverstrengeling te voorkomen.
“Ook pleit Volt voor het openbaar maken van ambtelijke adviezen. Zo wordt zichtbaar wanneer de regering hiervan afwijkt. Dit helpt de Tweede Kamer en de media hun controlerende taak beter uit te voeren.”
“De agenda’s moeten beschikbaar zijn in een computerleesbaar format. Daarnaast breiden we deze verplichte openbare agenda’s uit naar topambtenaren en politiek assistenten.”
“Zo geldt het [lobby]verbod niet voor topambtenaren, ontbreekt een onafhankelijke controle, en zijn zakelijke contacten tussen oud- en zittende bewindspersonen nog toegestaan. Volt wil het verbod uitbreiden en beter handhaafbaar maken, zodat belangenverstrengeling structureel wordt voorkomen.”
Investeren in digitale vaardigheden van ambtenaren
Volt wil dat ambtenaren verplicht getraind worden in digitale vaardigheden en AI, om de overheid minder afhankelijk te maken van externe leveranciers en beter voorbereid te zijn op digitale uitdagingen.
“Er moet een verplichte basistraining komen voor politici en ambtenaren op het gebied van digitale vaardigheden en AI.”
Lokale specialistische ambtenaren behouden en versterken
Volt signaleert dat door decentralisatie en uitstroom van specialistische ambtenaren de kennis bij kleinere gemeenten onder druk staat. Ze willen provincies inzetten als expertisecentra met pools van deskundigen ter ondersteuning van gemeenten.
“Door decentralisatie en de uitstroom van specialistische ambtenaren, komt de kennis en kunde bij kleinere gemeenten steeds verder onder druk te staan. Specialistische expertise moet ook lokaal beschikbaar blijven. Daarom geven we provincies de benodigde middelen om als expertisecentra te fungeren, met pools van deskundigen ter ondersteuning van gemeenten.”
Noodremfunctie voor uitvoerende ambtenaren bij slecht beleid
Volt wil dat professionals binnen uitvoeringsorganisaties kunnen ingrijpen als beleid in strijd is met goed bestuur, door een ‘noodrem’ in te voeren.
“Volt wil dat uitvoerders kunnen ingrijpen als beleid in strijd is met goed bestuur. Daarom pleiten we voor een ‘noodrem’ die door professionals binnen uitvoeringsorganisaties kan worden ingezet.”
BBB wil het aantal ambtenaren bij beleids- en managementfuncties fors verminderen en pleit voor een sobere, doelmatige overheid met minder bureaucratie. Ze stellen een nullijn voor rijksambtenaren in, benadrukken neutraliteit en dienstbaarheid, en willen dat ambtenaren meer in contact staan met burgers. Uitvoerende diensten worden ontzien bij bezuinigingen; de nadruk ligt op het terugdringen van managementlagen en het verbeteren van de uitvoerbaarheid.
Structurele bezuiniging op beleidsambtenaren en management
BBB ziet de groei van beleidsmedewerkers en managementlagen als oorzaak van bureaucratie en inefficiëntie. Ze willen een structurele apparaatskorting op ministeries en overheidsorganisaties, met uitzondering van uitvoerende diensten zoals politie en inspecties. Dit moet leiden tot minder regels, meer resultaat en forse besparingen.
“De groei van beleidsmedewerkers, managementlagen en externe inhuur heeft geleid tot bureaucratisering zonder betere dienstverlening. Door het rijk te dwingen tot herprioritering en digitalisering, verbeteren we de uitvoerbaarheid én besparen we structureel honderden miljoenen, zo niet vele miljarden euro’s. Minder regels, meer resultaat.”
“BBB stelt een structurele bezuiniging (apparaatskorting) voor op ministeries met uitzondering van Defensie, Infrastructuur en Waterstaat en Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Ook willen wij een structurele apparaatskorting op andere overheidsorganisaties, met uitzondering van uitvoerende diensten zoals, politie, inspecties en uitvoeringsorganisaties.”
Nullijn voor rijksambtenaren in 2028
Om de overheidsfinanciën op orde te brengen, wil BBB in 2028 geen loonstijgingen voor rijksambtenaren en ambtsdragers. Dit is bedoeld als bijdrage van het Rijk aan financiële degelijkheid.
“In 2028 stellen we een nullijn in voor rijksambtenaren, inclusief ambtsdragers. Dat betekent dat er dat jaar geen loonstijgingen worden doorgevoerd.”
Dienstbaarheid, neutraliteit en contact met burgers
BBB benadrukt dat ambtenaren dienstbaar, neutraal en in contact met burgers moeten zijn. Ze moeten begrijpelijke taal gebruiken, neutraal blijven in hun uitingen en actief luisteren naar de samenleving.
“Het is vanzelfsprekend dat ambtenaren op de hoogte zijn en blijven van wat er speelt bij burgers. Het gewone gesprek met de burger moet vanzelfsprekend zijn. Spreek mensen, in plaats van ze te bestoken met brieven.”
“NVWAmedewerkers zijn net als alle andere Rijksambtenaren neutraal en onthouden zich van politiek gekleurde uitingen.”
Overheid moet bescheiden zijn over eigen rol
BBB erkent dat de overheid bestaat uit belangen, ambtenaren en politieke overtuigingen, en pleit voor bescheidenheid vanwege de grote impact die ambtenaren via wetgeving en uitvoering op het leven van mensen kunnen hebben.
“De overheid past bescheidenheid. Niet als zwaktebod, maar vanuit het besef dat de overheid op zichzelf niet bestaat zij is samengesteld uit belangen, ambtenaren en politieke overtuigingen.”
DENK wil discriminatie door ambtenaren krachtig aanpakken en pleit voor strengere straffen en verplichte trainingen op het gebied van inclusie en diversiteit. De partij stelt dat ambtenaren die zich schuldig maken aan discriminatie direct ontslagen moeten worden en dat risicomodellen met afkomstgerelateerde gegevens verboden moeten zijn. DENK benadrukt het belang van een overheid die mensen vertrouwt en de menselijke maat centraal stelt in beleid en uitvoering.
Zwaardere straffen en ontslag bij discriminatie door ambtenaren
DENK ziet discriminatie door ambtenaren als een ernstig probleem dat hard aangepakt moet worden. De partij wil een zero tolerance-beleid, waarbij ambtenaren die discrimineren direct ontslagen worden en zwaarder gestraft. Dit moet bijdragen aan een rechtvaardige en inclusieve overheid.
“Zero tolerance-beleid binnen de overheid. Overheidsmedewerkers die zich schuldig maken aan welke vorm van discriminatie dan ook, krijgen strafontslag. Daarnaast wordt elke ambtenaar verplicht om trainingen over inclusie en diversiteit te volgen.”
“Beroepsmatige discriminatie door ambtenaren moet zwaarder worden bestraft en risicomodellen met afkomstgerelateerde gegevens worden verboden.”
Verplichte trainingen en periodieke doorlichting op discriminatie
Om discriminatie structureel tegen te gaan, wil DENK dat alle ambtenaren verplicht trainingen volgen over inclusie en diversiteit. Daarnaast moet de overheid zichzelf periodiek doorlichten op mogelijke discriminatie.
Vertrouwen in burgers en menselijke maat in beleid
DENK vindt dat de overheid, en dus ook ambtenaren, weer uit moeten gaan van vertrouwen in mensen. Nieuwe wetgeving moet altijd getoetst worden op de gevolgen voor mensen, en de menselijke maat moet verplicht worden ingebouwd.
“De overheid moet opnieuw uitgaan van vertrouwen in mensen. Er moet een grondige toetsing komen op de gevolgen die nieuwe wetsvoorstellen op mensen hebben. De menselijke maat wordt verplicht ingebouwd in wetgeving en harde regels die mensen benadelen worden afgeschaft.”
JA21 wil het aantal ambtenaren en de bureaucratie fors terugdringen door de overheid kleiner, efficiënter en dienstbaarder te maken. Ze stellen een Minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie voor, die expliciet de groei van het ambtenarenapparaat en overheidsinstanties moet stoppen en onnodige structuren moet afbouwen. Het doel is een slanke overheid die zich beperkt tot kerntaken en burgers meer zeggenschap geeft.
Groei van het ambtenarenapparaat stoppen en bureaucratie terugdringen
JA21 ziet de groei van het aantal ambtenaren en bureaucratie als een groot probleem dat leidt tot een inefficiënte overheid die te veel ingrijpt in het leven van burgers. Ze willen een Minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie die expliciet de taak krijgt om deze groei te stoppen, regels en instanties kritisch te evalueren en onnodige overheidsstructuren af te bouwen. Dit moet leiden tot een kleinere, goedkopere en efficiëntere overheid die zich op haar kerntaken richt.
“De minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie krijgt duidelijke taken: in de eerste plaats het terugdringen van de sluipende groei van de bureaucratie en het stoppen van de steeds snellere groei binnen ministeries en andere overheidsinstanties.”
“De minister dient regels, instanties en het woud aan ongekozen adviesraden en overheidsorganen kritisch tegen het licht te houden, zodat onnodige overheidsstructuren kunnen worden afgebouwd of samengevoegd. Zo kan de overheid zich weer concentreren op haar kerntaken, en niet ingrijpen waar de overheid geen meerwaarde biedt.”
“Daarvoor moet het vertrouwen tussen overheid en politiek hersteld worden: mensen moeten zelf zeggenschap krijgen, in plaats van een steeds verder uitdijende, inefficiënte overheid die bepaalt wat goed voor hen is.”
Overheid dienstbaar maken en menselijke maat herstellen
JA21 vindt dat de overheid er moet zijn voor de burger en niet andersom. Ze willen de publieke sector kleiner en dienstbaarder maken, en pleiten voor minder administratieve lasten en meer vertrouwen in professionals zoals artsen en docenten. Dit raakt direct aan de rol en omvang van het ambtenarenapparaat.
“De overheid moet zich niet langer opstellen als een regelfabriek die de levens van mensen tot in detail vormgeeft. De overheid moet de eigen burgers weer gaan vertrouwen, en de publieke sector moet kleiner en dienstbaarder worden.”
De PVV wil het aantal rijksambtenaren fors verminderen en stelt strikte eisen aan benoemingen en beloningen van (top)ambtenaren. Alleen inhoudelijke geschiktheid mag bij aanstelling tellen, niet geslacht, huidskleur of herkomst, en het beloningsbeleid wordt sterk versoberd. De partij wil zo het ambtenarenapparaat efficiënter, kleiner en minder politiek gekleurd maken.
Fors verminderen van het aantal rijksambtenaren
De PVV vindt het ambtenarenapparaat te groot en wil het aantal rijksambtenaren fors terugbrengen. Dit moet leiden tot minder overheidsuitgaven en een efficiëntere overheid.
“Verder zetten we het mes in het uitdijende ambtenarenapparaat. Het aantal rijksambtenaren is van 100.000 fte (in 2012) doorgegroeid naar 150.000. Dat kan met zoveel minder.”
Alleen inhoudelijke geschiktheid bij benoeming en strikte beloningsnormen
De PVV wil benoemingen van (top)ambtenaren uitsluitend baseren op inhoudelijke kwaliteiten, zonder aandacht voor geslacht, huidskleur of herkomst. Daarnaast moeten er zeer strikte beloningsnormen komen om hoge salarissen en vriendjespolitiek tegen te gaan.
Algemene Bestuursdienst afschaffen en depolitiseren van benoemingen
De PVV wil de Algemene Bestuursdienst afschaffen en politieke benoemingen bij de Raad van State beëindigen, om zo de invloed van politieke netwerken op hoge ambtenarenfuncties te verminderen.
“Algemene Bestuursdienst afschaffen, de RvS wordt ontdaan van politieke benoemingen”
De Partij voor de Dieren waardeert de inzet van ambtenaren en wil hun positie versterken door te investeren in ethiek, integriteit en vakmanschap binnen de overheid. Ze pleiten voor meer ondersteuning, training en ruimte voor morele reflectie, en willen draaideurconstructies en belangenverstrengeling tegengaan. Zo moet het vertrouwen van burgers in de overheid worden hersteld en de publieke zaak centraal komen te staan.
Investeren in ethiek, vakmanschap en ondersteuning
De PvdD vindt dat ambtenaren meer ruimte moeten krijgen voor morele reflectie en ethisch handelen, ondersteund door training en hervorming van de ambtelijke organisatie. Dit moet bijdragen aan een integere overheid die het vertrouwen van burgers verdient.
“De Partij voor de Dieren ziet dat vele ambtenaren zich iedere dag met toewijding inzetten om Nederland rechtvaardiger, duurzamer en inclusiever te maken. Tegelijkertijd vraagt een integere overheid om een cultuur waarin ruimte is voor morele reflectie, waarin dilemma’s bespreekbaar zijn en waarin het goede werk van ambtenaren meer positieve impact kan hebben. Daarom investeren we in ondersteuning en training rond ethiek en weerbaarheid, zodat ambtenaren in staat zijn keuzes te maken in lijn met de publieke waarden die zij dienen, zodat uiteindelijk de burgers weer vertrouwen krijgen in de overheid.”
“De overheid investeert in een cultuuromslag, van wantrouwen naar vertrouwen in burgers als uitgangspunt. Medemenselijkheid staat centraal in het handelen van overheidsinstanties, ondersteund door het ambtelijk vakmanschap dat daarvoor nodig is. De ambtelijke organisatie wordt daarop hervormd.”
Strengere integriteitsregels en aanpak draaideurconstructies
De partij wil belangenverstrengeling en draaideurconstructies bij ambtenaren en bewindspersonen tegengaan met duidelijke regels, waaronder een afkoelperiode voordat zij lobbyfuncties mogen bekleden.
“We implementeren een gecoördineerde strategie voor de integriteit van bewindspersonen en ambtenaren in hoge functies. Belangenverstrengeling en draaideurconstructies gaan we tegen met duidelijke regels. Zo wordt een afkoelperiode van ten minste twee jaar ingesteld voordat (voormalige) bewindspersonen, Kamerleden of topambtenaren een lobbyfunctie mogen bekleden.”
Beleidsambtenaren dichter bij de samenleving brengen
De PvdD wil dat beleidsambtenaren vrijwilligerswerk kunnen doen onder werktijd binnen hun eigen domein, zodat ze meer voeling krijgen met de leefwereld van burgers.
“Beleidsambtenaren krijgen de ruimte om vrijwilligerswerk te doen onder werktijd, binnen hun eigen domein. Zo komen zij dichter bij de leefwereld van de burger.”
50PLUS uit stevige kritiek op de groei van het aantal Rijksambtenaren en pleit voor meer efficiëntie en minder bureaucratie binnen de overheid. Hun belangrijkste voorstel is het instellen van een topteam van ambtenaren en ondernemers dat alle overheidsuitgaven kritisch doorlicht om verspilling, fraude en ondoelmatigheden op te sporen en zo miljarden te besparen. De partij ziet het terugdringen van het aantal ambtenaren en het efficiënter maken van de overheid als essentieel om de arbeidsmarkt te ontlasten en de overheidsfinanciën te verbeteren.
Kritiek op groei en inzet van Rijksambtenaren
50PLUS stelt dat de overheid niet in staat is gebleken om technologische vooruitgang om te zetten in meer efficiëntie, wat heeft geleid tot een forse toename van het aantal Rijksambtenaren. De partij ziet deze groei als problematisch, omdat deze mensen elders op de arbeidsmarkt hard nodig zijn en de overheid dreigt vast te lopen in bureaucratie en overbodige regelgeving.
Topteam ambtenaren en ondernemers voor besparingen
Om verspilling en inefficiëntie tegen te gaan, wil 50PLUS een speciaal topteam van ambtenaren en ondernemers instellen dat alle overheidsuitgaven doorlicht. Het doel is om minimaal 10 miljard euro aan fraude, verspilling en ondoelmatigheden op te sporen en zo de collectieve sector efficiënter te maken.
“Een topteam ambtenaren en ondernemers onderzoekt alle overheidsuitgaven van alle ministeries op effectiviteit met als doel ten minste 10 miljard euro aan fraude, verspilling en ondoelmatigheden op te sporen aan de uitgavenkant van de collectieve sector.”
GroenLinks-PvdA wil de overheid versterken door te investeren in de eigen kennis en kunde van ambtenaren, zodat de afhankelijkheid van externe consultants afneemt. Daarnaast pleit de partij voor meer ruimte voor ambtenaren om deel te nemen aan het publieke debat en hun mening te uiten. De kern van hun visie is een deskundige, transparante en onafhankelijke ambtenarij die dienstbaar is aan de samenleving.
Investeren in eigen kennis en kunde, minder consultants
GroenLinks-PvdA ziet het als een probleem dat de overheid te afhankelijk is geworden van dure externe consultants. Door te investeren in de eigen kennis en kunde van ambtenaren wil de partij de overheid versterken en de uitgaven aan externe inhuur beperken.
“We investeren fors in de eigen kunde en kennis van de overheid en zorgen dat de overheid minder afhankelijk wordt van dure consultants.”
“Het Rijk gaat zich houden aan het maximum van 10% externe inhuur.”
Meer ruimte voor ambtenaren in het publieke debat
De partij vindt het belangrijk dat ambtenaren vrij hun mening kunnen uiten en actief kunnen deelnemen aan het publieke debat. Dit draagt volgens GroenLinks-PvdA bij aan een kritische en transparante overheid.
“We geven ambtenaren ruimte om deel te nemen aan het publieke debat en hun mening vrij te uiten.”
D66 vindt dat de overheid te veel taken heeft uitbesteed aan consultants, waardoor ambtenaren kennis en uitvoeringskracht zijn kwijtgeraakt. De partij wil investeren in een sterke, deskundige en transparante overheid met meer eigen kennis bij ambtenaren en minder afhankelijkheid van externe adviseurs. D66 streeft naar een overheid die problemen zelf kan oplossen en het vertrouwen van burgers herstelt.
Minder uitbesteden aan consultants, meer kennis bij ambtenaren
D66 stelt dat de overheid te afhankelijk is geworden van externe consultants, waardoor ambtenaren zelf te weinig kennis hebben om grote problemen op te lossen. De partij wil deze trend keren door te investeren in meer kennis en uitvoeringskracht binnen de overheid zelf, zodat ambtenaren beter in staat zijn hun taken uit te voeren en het vertrouwen van burgers te herstellen.
FVD wil de ambtelijke top grondig hervormen door de macht van een gesloten ambtenarenkring te doorbreken en het aantal ambtenaren te verminderen via digitalisering. Ze pleiten voor het opnieuw laten solliciteren van topambtenaren bij een nieuwe regering, het afschaffen van de Algemene Bestuursdienst, en het inzetten van kunstmatige intelligentie om de overheid efficiënter en kleiner te maken.
Ambtelijke top vernieuwen en ABD afschaffen
FVD ziet de huidige ambtelijke top als een gesloten kring die zichzelf in stand houdt en onvoldoende democratisch is. Om de macht van deze elite te breken, willen ze topambtenaren en ambassadeurs bij elke nieuwe regering opnieuw laten solliciteren en de Algemene Bestuursdienst afschaffen.
“We laten topambtenaren en ambassadeurs opnieuw solliciteren bij de start van een nieuwe regering en schaffen de Algemene Bestuursdienst (ABD) af, zodat de ambtelijke macht niet langer in handen blijft van een gesloten kring.”
Minder ambtenaren door digitalisering en AI
FVD wil het aantal ambtenaren terugdringen door de overheid te moderniseren en breed gebruik te maken van kunstmatige intelligentie. Dit moet leiden tot een efficiëntere overheid en minder bureaucratie.
“We zetten kunstmatige intelligentie in binnen de overheid, zodat productiviteit stijgt en minder ambtenaren nodig zijn.”
De ChristenUnie wil het aantal ambtenaren verminderen door het drastisch vereenvoudigen en schrappen van onnodige regels en administratieve lasten. Hun kernvisie is dat een dienstbare overheid zich richt op het ondersteunen van burgers en organisaties, in plaats van bureaucratie en regeldruk, waardoor minder ambtenaren nodig zijn.
Minder ambtenaren door minder regels en administratieve druk
De ChristenUnie ziet overregulering en bureaucratie als een groot probleem dat leidt tot frustratie bij burgers en organisaties. Door kritisch te kijken naar bestaande regels en deze waar mogelijk af te schaffen, wil de partij de administratieve druk verlagen en het aantal benodigde ambtenaren verminderen. Dit moet leiden tot een efficiëntere en meer dienstbare overheid.
“Dit leidt tot minder knellende wetgeving, verlicht de administratieve druk en maakt dat we minder ambtenaren nodig hebben.”
De SGP benadrukt het belang van persoonlijke verantwoordelijkheid en versterking van de positie van ambtenaren binnen het overheidsapparaat. Het programma bevat echter slechts één expliciet en concreet standpunt over ambtenaren, gericht op het vergroten van hun persoonlijke verantwoordelijkheid.
Versterking persoonlijke verantwoordelijkheid van ambtenaren
De SGP vindt dat ambtenaren meer persoonlijke verantwoordelijkheid moeten dragen, als onderdeel van een betrouwbare en dienstbare overheid. Dit wordt gezien als essentieel voor het functioneren van de rechtsstaat en het herstel van vertrouwen in de overheid.
“De SGP zet zich in voor versterking van de persoonlijke verantwoordelijkheid van ambtenaren.”
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma
Niet expliciet genoemd in verkiezingsprogramma